Historia Polski XX wiek - wykłady dr Paweł Stachowiak
Kwestia polska podczas I wojny światowej
Kształtowanie się ustroju politycznego Polski w latach 1918-22
Problem terytorium państwa polskiego w latach 1918-22
Kryzys demokracji parlamentarnej. Przewrót majowy
Przemiany syt. wewnętrznej w Polsce 1926-39
II RP na arenie międzynarodowej w latach 20-tych i 30-tych
Rząd polski na emigracji 1939-44
Polskie państwo podziemne 1939-44
Podziemie komunistyczne i przejęcie władzy przez komunistów 1941-45
Kształtowanie się systemu władzy totalitarnej 1945-48
Polski stalinizm, analiza systemu władzy 1948-55
Rok 1956 w Polsce
PRL lat 60-tych. Mała stabilizacja i bunt elit
PRL lat 70-tych.Nieudany eksperyment gospodarczy i narastanie kryzysu
Polska rewolucja 1980-81. Kryzys i upadek systemu w l. 90-tych.
Podręczniki
Bardach, Leśnodorski, Pietrzak - Historia prawa i ustroju Polski
Czubiński - Dzieje najnowsze Polski 1944-89, Dzieje najnowsze Polski do 1945
Eisler - Zarys dziejów politycznych Polski 1944-89
Feldman - Dzieje polskiej mysli politycznej 1864-1918
Friksze - Polska. Losy państwa i narodu 1939-89
Historia Polski, PAN tom IV cz. 1 i 2
Landau, Tomaszewski - Zarys historii gospodarczej Polski 1918-39
Paczkowski - Pół wieku dziejów Polski 1939-89
Pobóg, Malinowski - Najnowsza historia polityczna Polski t. I, II, III
Roszkowski (A. Albert ) Najnowsza historia Polski ( wersja rozszerzona )
Wereszycki Historia polityczna Polski 1864-1918
Zaremba Historia XX-lecia 1918-39 t. I, II
Zieliński Historia Polski 1914-39
Strony WWW
WWW.ipn.gov.pl WWW.fppp.org.pl WWW.polskaludowa.com
WWW.omp.org.pl WWW.republika.pl/printo/warszawa
Lit. Uzupełniająca :
Dudek, Gryz - Komuniści i Kościół w Polsce 1945-89
Dudek Marszałkowski -Walki uliczne w PRL 1956-89
Duraczyński -Rząd Polski na uchodźstwie 1939-45, Polska 1939-45. Dzieje polityczne
Friszke -Opozycja polityczna w Polsce 1945-80
Kersten -Narodziny systemu władzy Polska 1943-48
Kersten -Miedzy wyzwoleniem a zniewoleniem Polska 1944-56
Kersten -Polacy, Żydzi, Komunizm. Anatomia półprawd 1939-68
Kunert - Przewodnik po polskim państwie podziemnym
Korboński -Polskie państwo podziemne
Łossowski - Polska w Europie i świecie 1918-39
Mackiewicz - Historia Polski od 11 ;listopada 1918 do 17 września 1939
Pajewski - Budowa II RP 1918-22
Pajewski - Odbudowa państwa polskiego 1914-18
KWESTIA POLSKA W OKRESIE I-EJ WOJNY ŚWIATOWEJ
różne przyczyny - zewnętrzne i wewnętrzne odzyskania niepodległości
co się dzieje w Europie przed I wojna i w jej trakcie + to co się dzieje na ziemiach polskich - wola społeczeństwa
kwestia polska na arenie międzynarodowej przed wojną
sytuacja przedstawia się źle - ponieważ kwestia polska przed I wojną na arenie międzynarodowej prawie nie istniała, po powstaniu 3-przymierza i 3-porozumienia nie istnieje wcale jako problem stosunków międzynarodowych ( to wewn. sprawa państw zaborczych )
nie aż tak źle - bo sytuacja międzynarodowa w początkach XX wieku zmierza coraz bardziej w kierunku wielkiej wojny, w której państwa zaborcze staną po przeciwnych stronach → szansa i nadzieja
podział w społeczeństwie polskim - głównie ze względu na orientację polityczną (przed wybuchem wojny)
na państwa centralne
na Rosję
rewolucyjna
kształtowanie się nowej sceny politycznej Polski - przełom XIX/XX wieku 3 historyczne dominujące nurty
socjalistyczny
narodowy ( nacjonalistyczny )
ludowy
orientacja na państwa centralne
różne środowiska, oparcie na Austrii ale w różnych celach
lewica niepodległościowa - skupiona wokół programu socjalistycznego patriotyzmu np. PPS, na czele Piłsudski, formowanie oddziałów paramilitarnych, strzeleckich głównie w zaborze austriackim - współpraca o charakterze taktycznym a nie strategicznym z zaborem austriackim, by utworzyć oddziały a potem je rzucić do walki, walka o niepodległość to głównie walka z Rosją
konserwatyści krakowscy - Stańczycy - współpraca z Austrią o charakterze strategicznym, gdy wygrają państwa centralne - włączyć w skład Austrii lub Austro-Węgier część zaboru rosyjskiego albo cały zabór rosyjski → myśl o monarchii 3-członkowej A-W-P
↓
żywotna ale nierealna bo Niemcy się nigdy na to nie zgodzą
orientacja na Rosję
wiązanie sprawy polskiej z Rosją, pośrednie z Ententą
reprezentowana przez środowiska prawicy narodowej
nurt narodowy ( nacjonalistyczny )
główny przedstawiciel - Roman Dmowski, Narodowa Demokracja
dążenie do przyszłej autonomii dzięki Rosji
dość popularna, bo :
- przekonanie wielu Polaków przez Dmowskiego, że Rosja nie jest zagrożeniem a wręcz szansą,
- największe niebezpieczeństwo, nieszczęście - podział Polaków w trzech zaborach
- bo to ruch tzw. wszechpolski - zjednoczenie wszystkich Polaków nie koniecznie w niepodległym państwie, ale chociaż pod jednym zaborem, bo wtedy będzie łatwiej
Rosja jest państwem, które musi zrozumieć, że ziemie polskie ( ich posiadanie ) nie leży w jej interesie - trzeba ja przekonać, że dla bezpieczeństwa Rosji będzie lepiej jak te ziemie odpadną, bo na nich bunty, niestabilizacja - zagrożenie dla Rosji, która musi być zmodernizowana
Orientacja rewolucyjna
PPS-Lewica
Róża Luksemburg, Dzierżyński
Rewolucja społeczna - główny motor - masy proletariatu - zniesienie podziałów narodowych
Trudno nazwać orientacją, bo nie orientowała się na żadne państwo
R. Luksemburg - nie ma sensu żeby powstała niepodległa Polska
Dzień wybuchu - oczekiwany
Podczas I-ej wojny
Gdy wybucha wojna - najbardziej widoczna działalność Piłsudskiego
Piłsudski + jego kadrówka ruszają do Królestwa Polskiego, przekonanie że jak przekroczą granicę wszyscy zareagują entuzjastycznie ( Kompania kadrowa - młodzi ludzie ok. 20-25lat )
Plany wejścia do Zagłębia Dąbrowskiego - nie udało się, bo tam weszli Niemcy, a na terenie Królestwa nie mieli poparcia, wchodzą na teren Kielecczyzny, przyjęci jako przedstawiciele obcego państwa mimo polskich mundurów, orzełków, polskiej komendy - dla nich to szok ( odzwierciedlenie w piosence I brygada - Pieśń legionów - Nie chcemy już od was uznania…), maszerowali pustymi ulicami, Sienkiewicz wyrzucił ich za drzwi, blef Piłsudskiego że w Warszawie powstał rząd Polski
Kraków → Legiony Polskie ( 3 brygady ) - walki, często krwawe
Piłsudski traci ducha, ale wciąż dowodzi I-szą brygadą, zaczyna organizować zakonspirowana organizację POW (Polska Organizacja Wojskowa )- zadanie - organizowanie powstania, gdy władza 3 zaborców będzie upadać
Powstanie Legionu Puławskiego - orientacja na Rosję, nie wygrał
Działalność dyplomatyczna - orientacja narodowa - Polska grupa wpływów przy boku państw zachodnich i Rosji ( Dmowski ) - najlepiej się do tego nadawali
Sytuacja Polski w pocz. wojny nic się nie zmienia
Połowa wojny - sprawa polska ulega umiędzynarodowieniu - akt 5 listopada 1916, ziemie polskie całkowicie okupowane przez państwa centralne - północna część + Warszawa pod okupacja Niemiec, południowa część Królestwa Polskiego - Austriacy - Lublin
Ogłoszenie powstania niepodległego państwa polskiego - że już powstaje, ale brak konkretów - jaki ustrój, ziemie itp.
Przyczyna ogłoszenia aktu 5 listopada. - szukanie mięsa armatniego ( Niemcy na chwile po ogłoszeniu - pobór do wojska )
Niemieckie plany nowej organizacji Europy środkowej, centralnej - Mitteleuropa - niemieckie zaplecze gospodarcze, polityczne, bufor miedzy Rosja a Niemcami, formalnie niezależna, ale faktycznie podporządkowane Niemcom, Polska miała być częścią składową Mitteleuropy (tak jak Ukraina itp.)
Polacy odnoszą się do aktu niechętnie, bo od razu zrozumieli o co chodzi - powołanie Polischwermacht
Rada Regencyjna - chce jednak współdziałać, aktywiści
Większość - pasywiści, nie chcą współpracować
Piłsudski od lipca 1917 przestaje być aktywistą, doprowadza do kryzysu przysięgowego by zerwać z państwami centralnymi, bo wojnę najpewniej wygra Ententa, działanie celowe by widocznie zerwać z państwami centralnymi - jak będzie aresztowany
Akt 5 listopada zainicjował proces umiędzynarodowienia polskiej sprawy
Grudzień 1916 car Mikołaj II noworoczny rozkaz - jednym z celów wojny jest miedzy innymi zjednoczenie wszystkich ziem polskich pod berłem Rosji
↓
licytacja w polskiej sprawie
1917 - głosy po stronie państw Ententy, że powinno powstać niepodległe państwo polskie
1918 - przemówienie Woodrow Wilson - p. 13.
Gwarancja, że nie będzie powrotu do sytuacji sprzed 1914 gdzie sprawa polska to wewnętrzna sprawa państw zaborczych
1917-Rosja - rewolucja lutowa, październikowa - istotne znaczenie dla sytuacji Polski - Rosja bolszewicka - wycofuje się z wojny - traktat brzeski, Lenin postrzegany jako agent niemiecki, strach przed rewolucją → nikt się z Rosja nie będzie liczył, bo Rosja będzie stanowiła zagrożenie dla państw zachodnich, Polska - barierą przed bolszewizmem
listopad 1918 pojawiła się szansa zrealizowania celów obozów politycznych sprzed I-ej wojny - zjednoczenie i niepodległość - możliwe do osiągnięcia
KWESTIA USTROJU POLITYCZNEGO II RP
pierwsze suwerenne organy władzy - przełom października, listopada 1918 na obszarze zaboru austriackiego ( bo ziemie polskie pod 2 zaborami - austr. i niem., Austro-Węgry upadły a to stworzyło możliwości )
Rada Narodowa Śląska Cieszyńskiego - pod koniec października 1918
Polska Komisja Likwidacyjna - koniec października 1918 - Kraków, pierwsza forma rządu dzielnicowego - ograniczonego terytorialnie i czasowo, likwidacja organów władz zaborczych i powołanie nowych polskich suwerennych, na czele Witos ( mimo dominacji stańczyków = konserwatystów)
Czas ogromnej radykalizacji nastrojów społecznych
Rząd Lubelski - Ignacy Daszyński - 7 listopada 1918 w Lublinie ( część zabory ros. W czasie I-ej wojny okupowany przez wojska austr.), skupiał wiele środowisk politycznych ( jednoznaczna mimo wszystko inicjatywa Piłsudskiego), miał być trójzaborowy, ale skupiał tylko lewice niepodległościową - piłsudczycy
Znaczenie historyczne, ale nigdy Polska nie rządził, przetrwał tylko kilka dni
Data historyczna - bo data powstania pierwszego suwerennego rządu
Dzień 11 listopada 1918 - uznany za dzień odzyskania niepodległości, bo okres budowania legendy Piłsudskiego ( rządy sanacji)
11 XI 1918 - przejęcie przez Piłsudskiego władzy wojskowej (10 wrócił z Magdeburga gdzie był więziony)
Narodowa Demokracja -ND (prawica) - wie, że nie będzie w stanie rządzić sama
Piłsudski - ważna postać w listopadzie 1918
Jemu wierna część wojska
Kontroluje organizacje zbrojne
Wraca do Warszawy, gdzie władze niemieckie się chwieją
11 Xi 1918 Warszawa się wyzwala głównie za pomocą POW
Piłsudski
Obejmuje władze w zasadzie dyktatorską ( Rada Regencyjna próbuje jeszcze odgrywać rolę, ale to niemożliwe)
Działa w sposób legalistyczny, obejmując władzę w pełni dyktatorską deklaruje, że będzie to stan tymczasowy
Przyjmuje tytuł Naczelnika Państwa ( nawiązanie do Kościuszki - nadał mu autorytet, zrobił go legendą )
Powołuje rząd, który ma zastąpić rząd Lubelski Daszyńskiego, na czele - Jędrzej Moraczewski ( socjaldemokrata nie z pierwszej linii, pochodzi z Wlkp. - Trzemeszno a politycy z Wlkp. umiarkowani), rząd - charakter lewicowy ( PPS, Polska Partia Socjaldemokratyczna - Galicja, PSL- Wyzwolenie)
22 listopada - pierwszy akt ustrojowy niepodległej Rzeczpospolitej - tzw. Dekret Listopadowy, pełna nazwa „Dekret o najwyższej władzy reprezentatywnej państwa polskiego” - przyznanie władzy najwyższej dla Naczelnika Państwa az do zwołania sejmu
wybory w styczniu 1919 ( bez ustalonych granic państwa, ustabilizowanej sytuacji wewn.) - wygrała prawica - ND, porażka środowisk piłsudczykowskich
sejm jednoizbowy - luty 1919 - mała konstytucja - ograniczenie władzy Naczelnika Państwa do władzy wykonawczej ( wł. Piłsudskiego powinna być ograniczona), podstawy ustroju polit. o charakterze tymczasowym, rozminięcie teorii z praktyką - władza Piłs. szersza niż określone to w konstytucji, bo sprawuje funkcje Naczelnego Wodza
początek prac nad regularną nową konstytucją - zadanie trudne, czerpanie z wzorca francuskiego, amerykańskiego, dostosowanie ich do sytuacji w Polsce
prace nad konstytucją - różne ośrodki - Biuro Konstytucyjne Rządu - ANKIETA, kilkanaście ważnych projektów
sprawy sporne
kształt parlamentu - 1 czy 2-izbowy, kompetencje izb, ND za 2-izbowym ale z dominująca rolą Senatu-prawica, PPS, PSL - za 1-izbowym-lewica, zwycięstwo 2-izbowości, ale uprzywilejowanie Sejmu - zwierzchnictwo marszałka Sejmu ( zastąpi prezydenta np. na wypadek śmierci), sejm - prawo inicjatywy ustawodawczej, możliwość odrzucania poprawek Senatu większością 11/20 głosów
sprawa władzy wykonawczej - prezydentury, pytanie - jaki wpływ będzie miał prezydent na powoływanie rządu, różne wizje republiki prezydenckiej, poważne osłabienie władzy prezydenta - instytucja kontrasygnaty, jego kompetencje ograniczone właściwie do reprezentacyjnych ( bo o tym jak będzie wyglądał rząd decyduje większość parlamentarna ), zwierzchnictwo nad wojskiem - ograniczone - bo tylko w czasie pokoju, w czasie wojny - Naczelnik Państwa
↓
słaba władza wykonawcza, dominacja parlamentu, bo konstytucja pisana była pod dyktando bieżących
potrzeb politycznych ( a one się przecież zmieniają) - słabość, ( prawica chciała by władza prezydenta
była iluzjonistyczna na wypadek gdyby Piłsudski został prezydentem)
struktura terytorialna - federacja czy państwo unitarne ?
problem stosunków państwowości ( rozdział Kościoła od państwa, wprowadzenie klerykalizmu do uroczystości państwowych - różne opcje )
Liga Katolicka zajmuje naczelne stanowisko wśród równouprawnionych wyznań - dosłowny zapis konstytucyjny !!!
Konstytucja marcowa - wypadkowa różnych dążeń, programów, kompromisowa, „+” uchwalona w trybie ekspresowym marzec 1921, w życie weszła w listopadzie 1922 wraz z wyborami do sejmu pierwszej kadencji
5 listopada 1922 wybory - zbiegają się z kryzysem polskiej państwowości, wygrana prawicy (ND i Chrześcijańska Demokracja - Chrześcijańska Jedność Narodowa - „chiena”) - niecałe 30% głosów, PSL -Piast też niezły wynik, ale na drugim miejscu - Blok Mniejszości Narodowych - ok. 22% - licząca sił apolityczna w sejmie ( błąd mniejszości bo kwestie etniczne nad podziałami polit, w tym bloku lewica, prawica, my przeciw Polskom)
niemożliwe stworzenie rządu większości - słaby rząd - słabe państwo
wybory prezydenckie XII 1922 - przez Zgromadzenie Narodowe ( Sejm + Senat)
prawica - Maurycy Zamoyski - prawie w Polsce nieznany
PSL- Piast - Stanisław Wojciechowski
PPS - Ignacy Daszyński
PSL- Wyzwolenie - Gabriel Narutowicz ( wysunęli i poparli jego kandydaturę choć nie był członkiem tego ugrupowania )
Początkowo w pierwszych turach Zamojski - większość głosów, ale prawica zapomniała o koalicyjności, jedyny możliwy kandydat PSL- Piast - na Zamojskiego głosować nie mogło bo on był obszarnikiem, posiadaczem ziemskim, a wszystko krzyczało o reformę rolną
↓
nieprzygotowanie środowisk politycznych do demokracji parlamentarnej
Wygrywa Narutowicz - bo mniejszości narodowe przerzuciły na niego swoje głosy
Kampanie propagandowe przeciw Narutowiczowi - „Prezydent nie polski”, „Nie jest Polakiem”, bo przebywał długo w Szwajcarii, miał podwójne obywatelstwo, hasła że jest masonem, bezwyznaniowcem → od samego początku kryzys
Chciano go skłonić by nie przyjął prezydentury → skutek odwrotny, nie chciał ulec prawicy
Zamordowany przez Niewiadomskiego, bo był zagrożeniem dla polskiego charakteru państwa -”Zawada, która trzeba usunąć”
Kryzys - bo zginął prezydent, duża ilość środowisk politycznych nie dorasta do systemu politycznego, który stworzyły, nie chcą zaakceptować jego reguł
Ustrój parlamentarno- gabinetowy - rodził się bólach
1918-22 przed Polską - liczne problemy m. in. scalenia ziem polskich z 3 różnych części, stworzenia kadry administracyjnej - bo jej nie było - trzeba ich wykształcić, a do tego potrzebny system edukacji ( tyko 2 szkoły wyższe - Kraków, Lwów), wyszkolić nauczycieli itp., struktura społeczna - niekorzystna - 28% robotników, 52-53% chłopów ale większość małorolnych nie mogących się samemu utrzymać, 5% inteligencji ( ale niewielka część wykształcona), struktura narodowa - niekorzystna
↓
archaiczna, niekorzystna struktura społeczna, ogromna liczba problemów
KSZTAŁTOWANIE TERYTORIUM II RP
wyobrażenia środowisk politycznych o kształcie terytorium państwa
2 wizje państwa - różnice dotyczące głównie granicy wschodniej ( federalnego[ujrzenie jednostronne ) jak i całego państwa
państwa federalnego - Piłsudski + jego otoczenie, PSL - Wyzwolenie, PPS
państwo polskie powinno się odrodzić w granicach Polski przedrozbiorowej z 1772 - niedokładnie, ale to był główny punkt odniesienia
mniejszości narodowe - miały tworzyć samodzielne jednostki
w zamyśle Piłsudskiego - głównie Ukraińcy, Białorusini → związek państw będący przeciwwagą dla Niemiec i Rosji w Europie
państwa unitarnego - środowiska narodowe
koncepcja inkorporacyjna, bardziej konkretnie sformułowana
powstanie państwa unitarnego, narodowego ( wielonarodowego w sensie zamieszkania ) - Polska miała być państwem narodu Polskiego - naród etniczny Polski - najważniejszy
inne narody - np. autonomia kulturalna, ale żadnej autonomii terytorialnej, politycznej
obszary
poza linie z 1772
domaganie się całego Górnego Śląska, Prus wschodnich, Prus zachodnich z Gdańskiem
granica wschodnia mniej więcej wzdłuż linii II rozbioru ( tylko taka ilość mniejszości narodowych, by nie zakłóciło to narodowego charakteru państwa )
kwestia granicy zachodniej
z Niemcami
w dużej mierze zależna od mocarstw zwycięskich
traktat wersalski, plebiscyty, powstania - czynniki
Wielkopolska
Tradycje pracy organicznej, legalizmu a nie powstań → specyficzny typ polskiej mentalności - przywiązanie do prawa i szacunek do państwa ( nawet wrogiego)
Dominacja Narodowej Demokracji - inna niż w zaborze ros. i austr., rozległa rola kościoła katolickiego, duchowieństwa
Powstanie Komisariatu Naczelnej Rady Ludowej - 1918 - za czekaniem na rozstrzygnięcie konferencji pokojowej
Fakt objęcia rządów przez władze ludowe na wschód od Wielkopolski
3-5 XII 1918 - Sejm dzielnicowy - przewaga ND
deklaracja odbudowy państwa polskiego
brak uznania władzy Piłsudskiego
żądani powołania w Warszawie rządu koalicyjnego
nie będzie faktów dokonanych, spokojne oczekiwanie na wynik konferencji pokojowej
pojawiają się nastroje powstańcze, bo działania niemieckie, działalność POW
27 XII wybuch powstania, przyjazd Paderewskiego
styczeń 1919 - większa część poznańskiego oswobodzona ( nie było to zwycięstwo militarne, tylko efekt zaskoczenia )
rozejm w Rewirze II 1919 - wyznaczenie linii demarkacyjnej, prawie cała Wlkp. w rękach polskich - sukces polityczny
sukces bo powstanie wybuchło gdy koniunktura międzynarodowa była sprzyjająca dla państwa polskiego
nie doszło do zjednoczenia Wlkp. z resztą ziem polskich, pojawiły się nawet tendencje separatystyczne, granica celna, kordon wojskowy
Naczelna Rada Ludowa - nie chciała ściągać nauczycieli, urzędników z innych zaborów, woleli niemieckich urzędników, ale po zdaniu egzaminu
Gdy trwa powstanie - początek konferencji w Paryżu
Traktat wersalski odczuwany jako klęska Polski, jej delegacji, delegatów - ocena niesprawiedliwa
Wizja Polski - krajów dominujących
Francja - zależało jej na osłabieniu Niemiec czyli wzmocnieniu Polski, adwokat sprawy Polski ze względu na swój interes - wykopać między Polską a Niemcami taką przepaść, by Polska mogła szukać sojusznika tylko we Francji
Wielka Brytania - granica zachodnia - tylko część Wlkp. w granicach państwa polskiego, nie było mowy o przyznaniu Pomorza, Gdańska, Śląska, antypolskie tyrady, adwokat sprawy niemieckiej - osłabione Niemcy, zagrożenie przez bolszewizm, nie będą w stanie spłacić długów - Lloyd George
USA - umiędzynarodowienie Wisły - w ten sposób zapewnić Polsce dostęp do morza
( USA, W. Bryt - tzw. mocarstwa anglosaskie, delegacje ameryk. i bryt. - silne lobby żydowskie )
Paderewski, Dmowski - oficjalnie, uzupełniali się
Polskie Biuro Prac Kongresowych - opracowanie materiałów do wykorzystania na konferencji, m. in. Eugeniusz Romer - profesor geografii
Dmowski - rozległa wiedza, języki
Paderewski - gwiazda - styl życia, rozległe znajomości wśród polityków
Konferencja z początku zgodnie z polskimi oczekiwaniami - sprawa Gdańska i Górnego Śląska - po polskie myśli - marzec
Kwiecień - decyzja Rady Najwyższej - zmiana - Polska nie otrzyma Gdańska, zostanie utworzone Wolne Miasto, Prusy Wsch. - plebiscyt, ale Górny Śląsk nadal po polskiej myśli
7 V 1919 pierwszy projekt traktatu - Górny Śląsk do Polski, przedstawienie go Niemcom - odpowiedź negatywna w jednej sprawie - nie przyjmą traktatu ze względu na sprawę Górnego Śląska ( nieprawda bo cały im się nie podobał - sprytne zagranie) - Europę pustoszy Hiszpanka - w ciągu kilku miesięcy więcej ofiar niż I wojna., państwa zachodnie nie chciały kontynuować wojny, bo wyczerpanie militarne, zmęczenie społeczeństwa )
Llyod George - silny nacisk by na Górnym Śląsku odbył się plebiscyt
Wlkp., Pom. Gd. - w traktacie - do Polski
plebiscyty - Górny Śląsk, Śląsk Cieszyński, Warmia, Mazury ( Powidle )
konieczność podpisania małego traktatu wersalskiego - traktat mniejszościowy - zmuszone do podpisania państwa nowe
koniec konferencji → czas na przygotowanie plebiscytów
plebiscyt na Warmii i Mazurach
pierwszy - Lipiec 1920 - ujawnienie wszystkich problemów - wynik nie odpowiada statystykom językowym - więcej osób mówiących po polsku, wynik - niekorzystny - Powiśle ok. 7,6 % głosów, reszta ok. 2% →klęska ( fakt posługiwania się językiem polskim nie oznaczał wykrystalizowania się tożsamości narodowej, tylko tożsamość lokalna - My Warmiacy ), ziemie Prus Wsch. Nigdy nie należały do Polski w sensie integralnym, ludność polska - pas południowy - napływowa w XVII wieku, protestanci - Prusy Książęce ( Mazury ), karty do głosowania - Polska - Prusy Wschodnie, moment lipca 1920 - Armia Czerwona wkracza do Polski, brak wiary, że Polska utrzyma niepodległość - „państwo sezonowe”
Górny Śląsk
Większość deklaruje język polski
Ludność polska słabsza ekonomicznie od ludności niemieckiej - chłopi ) jak na Mazurach )
Inny sposób rozumienia ojczyzny - silna tożsamość lokalna, z czasem słabnie - trzeba się jasno zadeklarować
Zwycięstwo ruchu nacjonalistycznego
Lata 1919-21 - konflikt - czystki etniczne, interwencja międzynarodowa
Wojciech Korfanty - Polski Komitet Plebiscytowy
Międzynarodowa Rada Sojusznicza
Terytorium niemieckie - nacisk administracji niemieckiej
Pierwsze powstanie - spontaniczne
Drugie - przygotowane by rozwiązać niemiecką policję i utworzyć wspólną polsko-niemiecką
Akcja plebiscytowa - brutalna
Plebiscyt 20 marca 1921 - wynik odbiegał od przedwojennych statystyk narodowych - 65% Polaków, a wynik 60:40% dla Niemiec
Trzecie postanie - maj 1921 - by zmusić kraje alianckie do wydania decyzji zgodnej z interesami polskimi → przyznanie Polsce mniejszego terytorium niż Niemcom, ale za to lepiej uprzemysłowionego,→ sukces polityczny, klęska militarna
Posiadał znaczna autonomię - wyjątek
Kwesta granicy wschodniej
Założenie Piłsudskiego - faktów dokonanych droga wojenną ( siłą), nie czekanie na decyzje Ententy
Sprawa bardzo skomplikowana, bo Ukraińcy, Litwini, Białorusini → wielość konfliktów o charakterze międzynarodowym, międzypaństwowym ( + Rosja radziecka)
Koncepcja inkorporacyjna - ziemie na wschód od Bugu - wcielone
Koncepcja federacyjna - na tych ziemiach cos na kształt federacji
1918-21 polityka pod wpływem tych dwóch koncepcji ( szefem jest Piłsudski więc wydaje się, że koncepcja federacyjna wygra, zwyciężyła jednak w końcu inkorporacyjna)
I konflikt - sprawa stosunków z Ukrainą - nowa faza gdy zaczyna się rodzic państwowość polska i ukraińska X/XI 1918
Mało kto we Lwowie spodziewał się, że Ukraińcy mogą wziąć sprawy w swoje ręce
Miasta w Galicji wschodniej ( od Bugu na wschód) - zamieszkane przez Polaków, wsie - Ukraińców
Austriacy wycofując się zastawiali całe magazyny wojskowe w rękach Ukraińców ( austr. obiecali Ukr., że powstanie państwo federacyjne)→Lwów opanowany przez Ukraińców→ początek walk pol.-ukr. o Lwów - Orlęta Lwowskie - oddziały ochotnicze złożone z młodzieży, wyzwolenie miasta, ale gorzej z resztą, trzeba było regularnej wojny miedzy kształtującym się państwem polskim a Zachodnioukraińską Republika Ludową ( została zlikwidowana)
Symbol - cmentarz Orląt Lwowskich we Lwowie
Walka z nowopowstającym państwem
Początek 1919 - na wschód od Bugu jeszcze stacjonuje armia niemiecka „Oberostu” - ma stanowić bufor miedzy Europa a wschodem, dopiero 1919 ewakuacja→ polityczna pustka - od zachodu wchodzi Armia Polska - Piłsudski a od wchodu Armia Czerwona - początek wojny polsko-bolszewickiej ( pierwsze starcie 17. II. 1919)
Piłsudski chce, by wojska polskie posunęły się jak najdalej na wschód - poważne sukcesy, Armia Czerwona odrzucona daleko na północy - Psków, na południu po rzekę Zbrucz→ pojawienie się problemu polsko - litewskiego
kwiecień 1919 Armia polska zbliżyła się do Wilna - powitana jak armia wyzwoleńcza, sprawa trudna bo do tego miasta prawa rościło sobie także państwo litewskie ( mało kto się orientował jak w czasie zaborów zmienił się charakter etniczny ziem litewskich, cały czas Litwa postrzegana była jako część Polski)
wiek XIX - przebudzenie narodowe w Europie środkowej i wschodniej - dotyczy narodów głównie słowiańskich - domagają się własnych państwowości (Słowacy, Czesi, Litwini, narody byłej Jugosławii) → powstaje warstwa inteligencka, rodzi się język litewski literacki a nie jako gwara, lata 70-te XIX wieku, przeciw kulturze polskiej, kształtowanie się państwowości litewskiej w opozycji do Polski
początek I-ej wojny - nowoczesny naród litewski chce swojego państwa
Wilno (Wileńszczyzna) - proces przebudzenia narodowego prawa się nie pojawił ( zamieszkała głównie przez Polaków, Litwini ok. 1%)
Nowe państwo litewskie - stolica w Kownie
Kwiecień 1919 Wilno - przejmuje rząd bolszewicki, protest Litwinów, że Wilno powinno należeć do nich bo jest historyczna stolica Litwy, manifest wydany przez Piłsudskiego ( tak naprawdę skierowany do Litwy Kowieńskiej → Wilno może być litewskie, ale Litwa w federacji z Polską)
Próby prapolskiego przewrotu w Kownie - nieudane, zaognienie konfliktu
Jesień 1919 Armia Czerwona - ciężka sytuacja (bo uderzenie polskie, Denikina, od północy państw Ententy) - władza Lenina się chwieje
Piłsudski wstrzymuje działania zbrojne, potem oskarżony o to, że uratował władze Lenina
Dla państw zachodnich każda inna Rosja niż Lenina, bolszewicka byłaby silnym sojusznikiem, partnerem, jej interes najważniejszy
Rosja bolszewicka postrzegana jako twór rewolucyjny, niebezpieczny - to powoduje niechęć, obawę wrogość → Polska może być blokadą, tyranem przed władza bolszewicką
Kwiecień 1920 wznowienie wojny polsko-bolszewickiej po podpisaniu umowy polsko-ukraińskiej Piłsudski - Petlura - „wyprawa kijowska” - miała doprowadzić do powstania państwa ukraińskiego rządzonego przez siły przyjazne Polsce (w przyszłości być może federacja), początkowo sukcesy, zdobycie Kijowa, utworzenie rządu prapolskiego, ale nie udaje się pozyskać opinii publicznej, rozbić Armii Czerwonej - tylko się wycofała, kontrofensywa Tuchaczewskiego na północy, Armia Polska musi się z Kijowa wycofać, tracą Wilno, Arami Czerwona przekracza Bug, na południu udaje się ich powstrzymać pod Lwowem, ale na północy podchodzą pod Warszawę
1 lipca 1920 Rada Obrony Państwa -m naczelnik = premier =Marszałek sejmu, ma powstrzymać proces rozpadu państwa polskiego
lipiec 1920 rokowania w Spa, premier Grabski negocjuje pomoc dla Polski - granica pol. - czechosł.. - nie ma plebiscytu, Śląsk cieszyński podzielony tak jak chcieli Czesi
początek sierpnia 1920 rokowania bezpośrednie Polska-Rosja Bolszewicka - Mińsk - Dmowski, narzucenie warunków przez sowietów, próba ograniczenia armii pol. do 50 tysięcy, zapewnienie możliwości tranzytu przez Polskę, oddanie pod opiekę linii kolejowej …. Białystok - nie przyjęliśmy tych warunków,
gotowość do utworzenia rządu sowieckiego w Warszawie
15 VIII 1920 „cud nad Wisłą” - kontruderzenie znad Wieprza Piłsudskiego, sukces Polski, bitwa ta nie zadecydowała o wygrania wojny, ale przyczyniła się do tego - obrona suwerenności, zażegnanie niebezpieczeństwa
bitwa niemieńska - początek września 1920 - decyduje o zwycięstwie w wojnie
Wilno, Wileńszczyzna oddana Liwie przez bolszewików
Traktat w Suwałkach - Litwa - Polska - linia rozgraniczenia, nie do końca określała przebieg linii na terenie Wileńszczyzny, ale Wilno po stronie litewskiej, gdyby Piłsudski chciał odzyskać Wilno popadłby w konflikt z państwem litewskim uznanym przez państwa zachodnie → złamanie traktatu z Suwałk → bunt Żeligowskiego (przeciw Naczelnemu wodzowi, ale na jego rozkaz) - Wilno zajęte → pogłębienie konfliktu polsko- litewskiego
Do początku 1921 nie przyłącza Wileńszczyzny do Polski → quasi państewko -Litwa środkowa - uzależniona
↓
brak stosunków dyplomatycznych z Litwa do 1938
Rokowania w Rydze 21 września 1920, podpisanie w marcu 1921 traktatu ryskiego (negocjowany nie przez ludzi Piłsudskiego, główna rola Stanisława Grabskiego - bliski człowiek Dmowskiego), strona bolszewicka - Joffe - skłonna pójść na duże ustępstwa dotyczące północnej Białorusi - mogliśmy ja w całości zająć, na południu tylko po rzekę Zbrucz → zajęliśmy tylko część Białorusi bez Mińska ( koncepcja inkorporacyjna)
Linia graniczna - linia kompromisu
Polska uznała rząd sowiecki i wyrzekła się planów federacyjnych - sukces sowietów
KRYZYS DEMOKRACJI PARLAMENTARNEJ. PRZEWRÓT MAJOWY
Brak tradycji demokratycznych
Demokracja parlamentarna II RP - nie odpowiednia dla nowopowstającego (nowo funkcjonującego) państwa - np. zabójstwo prezydenta Narutowicza
W latach 1922-26 - okres funkcjonowania konstytucji marcowej w pełnym kształcie - pernamentny kryzys, rządzą gabinety pozaparlamentarne - rządy fachowców (np. Grabskiego)
Wiele środowisk pozaparlamentarnych - np. Piłsudczycy, Pogotowie Patriotów Polskich itp. - założenie kształtowania nowego ustroju w Polsce droga puczu, przewrotu - celowo nie biorą udziału w życiu parlamentarnym
Kryzys grudniowy 1922 po zabójstwie Narutowicza, plany przewrotu przez Piłsudczyków (twarda postawa Ignacego Daszyńskiego nie doprowadziła do tej sytuacji )
Przełom listopad/grudzień 1923 - bunt społeczny, bo dramatyczna sytuacja gospodarcza - okres hiperinflacji, czas centroprawicowej koalicji Chieno-Piasta, strajki, demonstracje, nasilenie - Kraków - ofiary, próba wykorzystania sytuacji przez Piłsudczyków - cos na kształt marszu na Warszawę, Piłsudski - mąż opatrznościowy, który obejmie władzę by zapanował pokój, plany nieudane, bo PPS nie zgadza się na strajk generalny potrzebny Piłsudczykom
↓
Upadek rządu Chieno-Piasta
Rząd Grabksiego
Piłsudczycy - środowisko zróżnicowane, roszczeniowe, kombatanci Legionów, dawni współpracownicy Piłsudskiego, dawni oficerowie, podoficerowie
1925 klub pracy - tez wspiera Piłsudskiego
maj 1922 frustracja środowisk piłsudczykowskich, wchodzi konstytucja marcowa, Piłsudski rezygnuje ze swoich stanowisk, nie kandyduje na nowe, osiedla się w Sulejówku (1922/23) - odsuwa się, ale nie zaprzestaje działalności politycznej
specyficzna świadomość środowisk kombatanckich - Piłsudski dla nich to ktoś więcej niż dowódca, jako jedyny miał prawidłową wizję przyszłej Polski, tylko on wiedział, jak walczyć o niepodległość, przekonanie, że to tylko oni wywalczyli niepodległość
rząd Chieno-Piasta - gorzej niż policzek dla Piłsudczyków, bo główny trzon stanowiła ND
odsunięcie się Piłsudskiego od władzy - dziejowa niesprawiedliwość, która należy niezwłocznie naprawić ( dla Piłsudczyków liczy się autorytet, charyzma, a nie wybór ludu, z którego pochodził rząd Chieno-Piasta)
silne wpływy w armii, pogrążone we frustracji ze względu na krzywdę historyczna Piłsudczycy (lęk o własna przyszłość głównie w materialnym wymiarze ) - zagrożenie dla demokracji parlamentarnej
prawica - coraz bardziej środowiska dążące do przewrotu - Pogotowie Patriotów Polskich, Związek Halerczyków ( przeciwaga dla masy legionowej Piłsudczyków)
kolejny kryzys gabinetowy, niemożność stworzenia rządu
nowy rząd II Chieno-Piasta, na czele Witos - sygnał do działań o charakterze zdecydowanym początek V 1926
Witos prowokuje Piłsudczyków do działania, rząd Hieno-Piasta niepopularny (bo wcześniej za jego czasów kryzys w państwie itd.)
PPS, PLS-Wyzwolenie, Komuniści - skłonni zaakceptować przewrót, który będzie mniejszym złem, niż przewrót prawicy
Poprzedni rząd 1925 - jesień - na czele Aleksander Skrzyński, Żeligowski (Piłsudski przyszedł do Wojciechowskiego i zażądał by Żeligowski został ministrem obrony narodowej - sondaż Pił. jak silny jest Wojciechowski i by Żeligowski rzeczywiście został ministrem, wiem że Wojciechowski przyparty do muru ustąpi, Pił. - wywrze nacisk przez demonstracje siły)
Maj 1926 przewrót majowy (chce bezkrwawo, coś na kształt marszu na Rzym )
Rozmowa z Wojciechowskim na moście Poniatowskiego - Woj. nie ustępuje, rozkaz do żołnierzy by bronili legalnych władz, Pił. załamany -„Chłopcy, to do mnie będziecie strzelać ?” - wraca do swojej tymczasowej siedziby na Pradze (śpi, jego ludzie podjęli działania) - zwycięstwo Piłsudczyków, Wojciechowski ustąpił - słabość czy wyraz odpowiedzialności ? wyraz odp. - bał się, że ciąg dalszy trwania przewrotu spowodować może rozpad państwowości polskiej (Wlkp. Pomorze - silne ośrodki separatystyczne )
Przejęcie władzy siłą, ale z elementami legalności - po ustąpieniu Wojciechowskiego, szefem państwa - marszałek Rataj - rozpisuje nowe wybory prezydenckie - wygrana Piłsudskiego - odrzuca propozycję, proponuje Ignacego Mościckiego (bo całkowicie zależny od Piłsudskiego)
Przewrót jak gdyby wstrzymany w pół kroku, bo nie rozpędził parlamentu, dalej droga legalną, brak prześladowań cielesnych przeciwników
Konsekwencje
Nowela sierpniowa - w kierunku wzmocnienia władzy wykonawczej zwłaszcza prezydenta, który uzyskał prawo rozwiązania sejmu i senatu przed upływam kadencji i prawo wydawania dekretów z mocą ustawy, sejmowi odebrano prawo do samorozwiązania się i skrócono czas niezbędny na uchwalenie budżetu, posłom ograniczono immunitet poselski, wprowadzając kary za naruszenie regulaminu- 2 sierpnia 1926
Centrum władzy z rządu, parlamentu przeniesione na osobę Piłsudskiego - kształtuje się system autorytarny - legitymacja władzy nie poprzez wolę ludu - wybory, ale poprzez autorytet
1929-1930 - Piłsudski + obóz sanacyjny - forma koegzystencji konfliktowej z parlamentaryzmem ( incydenty Piłsudski - Sejm, nienawidzi parlamentu z wyborów 1928)
powstanie BBWR - program ogólnikowy charakter, blok wewnętrznie zróżnicowany, łączy osoba Piłsudskiego i fakt trzymania się u władzy
mimo utworzenia BBWR-u nie udało się zdobyć większości w parlamencie ( najwięcej głosów ale tylko 25%)
marszałkiem sejmu - Ignacy Daszyński (szef PPS), daleki już wtedy od popierania Piłsudskiego
Pił. Wprowadza do parlamentu policję, do przedsionka uzbrojonych oficerów, publikacja szeregu artykułów, wywiadów
1930 nowy etap działalności obozu sanacyjnego, sprawa brzeska, nowy kształt autorytaryzmu w Polsce
PRZEMIANY SYT. WEWNĘTRZNEJ W POLSCE 1926-39
przewrót majowy dla działaczy lewicowych był mniejszym złem, bali się przewrotu prawicowego (np. Włochy 1922)
pierwszym symptomem, że Piłsudski nie spełnia oczekiwań było nie rozwiązanie parlamentu, który potem wybrał go na prezydenta, PPS uważał, że Piłsudski ma u nich dług, gdyż gdyby nie oni przewrót majowy by się nie udał, Piłsudski po maju 1926 chce się oprzeć na innych partiach, a nie na lewicy, zaczyna wiązać się i ze sobą konserwatystów (którzy nie byli zbyt silni w powojennej Polsce), → przymierze sanacji z konserwatystami
jesień 1926 Piłsudski wyjeżdża do Nieświeża, chciał się spotkać z przedstawicielami konserwatystów (opartych na ziemiaństwie), chciał konserwatystów ponieważ sanacja jest słaba intelektualnie, tam dochodzi do porozumienia, w wyniku którego do rządu Barla wchodzą przedstawiciele sanacji, dla lewicy zwłaszcza PPS to szok (Bezdany - stacja na której Piłsudski i jego drużyna napadli na pociąg z kasą - na działalność grupy)
Piłsudski nie chciał wzmocnienia, ani nawet utrzymania parlamentaryzmu, to było rozczarowaniem dla lewicy, Piłsudski nałożył dekrety prasowe →cenzura prewencyjna
1928 wybory - Piłsudczycy w bloku BBWR
1926-30 istotne zmiany w opozycji sanacyjnej, zaczyna się wyraźnie konsolidować na lewicy (CENTROLEW), a także w mniejszym stopniu prawica
CENTROLEW = PSL-Piast + PSL-Wyzowlenie +PPS + Chrześcijańska Demokracja, czynnikiem spajającym był strach przed poczynaniami sanacji, nie chcą państwa autorytarnego, było to porozumienie przeciw wspólnemu wrogowi
Prawica została najbardziej dotknięta przewrotem majowym, zwłaszcza ND, znajduje się w stanie frustracji, przewrót zrobił ich przeciwnik
Zmiany : w cień zostają odsunięte dotychczasowe elity (np. Grabski), do głosu dochodzą tzw. młodzi - o nowych tendencjach
Następuje radykalizacja, powstaje organizacja - Obóz Wielkiej Polski - w zamyśle twórców m.in. Dmowski ma być organizacją jednoczącą wokół endecji inne środowiska
Staje się platforma, na której skupiają się zwolennicy obalenia sanacji, ale nie drogą parlamentarną, skłonności faszystowskie : hasła narodowe, nawołując do przeniesienia walki o władze poza parlamentem, OWP - punktem wyjęcia dla ORN (Obóz Narodowo-Radykalny)
Ruch Ludowy - na początku 1930 powstaje Stronnictwo Ludowe
1930- aktywizuje się opozycja, rok tzw. Sprawy brzeskiej, twierdza w Brześciu - miejsce odosobnienia dla posłów (19 osób z parlamentu z 1928)
29.08.1930 obejmuje władze, rozwiązał Sejm, posłowie nie mieli immunitetu więc dzień później zostali aresztowani i osadzeni w Brześciu - ci, którzy byli najgroźniejszymi dla niego przeciwnikami ( Herman Liberman, Stanisław Dibua, Karol Popiel, Wincenty Witos, Babiński)
wybory brzeskie - odbyły się pod ciśnieniem tej sprawy („cud nad Wisłą”), doprowadziły do sukcesu BBWR ,ale sanacji nie udało się zdobyć większości kwalifikowanej
dla wielu wspierających Piłsudskiego sprawa brzeska była większym przełomem niż maj 1926 (np. inteligencja), opuściła wtedy (w sensie ideowym) liczna grupa sympatyków, która utrudniała przejście do formy autorytarnej
w sanacji znajdują się już tylko ci, którzy są zwolennikami rządów silnej ręki, grupa Pułkowników :Sławek, Jędrzejowicz, Beck, Świtalski itd., to ludzie, którzy nie byli w I-ej Brygadzie zaraz po Piłsudskim (tak jak Sosnkowski) tylko ludzie z drugiego szeregu, są to osoby, które siebie uważają, że mają wypełnić wole komendanta, symbolem tej grupy był Walery Sławek - naiwny, uczciwy, ale nie bardzo rozumie na czym polega istota demokracji, zwolennik rozwiązań o charakterze autorytarnym (koncepcja galerii zasłużonych - tylko dla wybranych prawa wyborcze), byli bezwzględnie wierni Piłsudskiemu
1930-35 Piłsudski zaczyna się odsuwać od władzy, jest chory (fizycznie i psychicznie - obciążenie genetyczne), nie może sprawować takiej władzy, do jakiej miał uprawnienia, często choruje i wyjeżdża, ludzie z jego obozu właściwie w pełni sprawują władzę, finalizowane są prace nad konstytucją, autor tekstu Car 1934, dużą rolę tez odgrywa Walery Sławek, została przyjęta w 1934 - styczeń (wchodzi w życie w kwietniu 1935)
sanacja nie miała w sejmie większości żeby ja uchwalić, komendant chciał, aby to było droga demokratyczną, treść konstytucji została przykuta jako tezy konstytucyjne (w nich był tekst konstytucji), było quorum, ale nie wymagana większość
Ignacy Mościcki z Piłsudskim - 23.04.1935 złożyli podpisy na konstytucji
Została napisana dla Piłsudskiego, a był to jego ostatni podpis na dokumencie państwowym, była to wizja przewagi państwa nad narodem i społeczeństwem
Najważniejsze różnice między konstytucja marcowa a kwietniową
Marcowa - liberalna, w całości napisana dla ochrony dóbr jednostki, prawa obywatelskie, państwo jest dla człowieka
Kwietniowa - preferowała państwo, jednostka służyć miała państwu, prawa obywatelskie zależały od wypełniania obowiązków, odrzuciła 3-podział władz, prezydent miał władze ustawodawczą, wykonawcza i sądowniczą, odpowiedzialny był przed Bogiem i historią, prerogatywy (uprawnienia osobiste, może sam bez niczyjej zgody)
Wskazać kandydata na prezydenta
Wyznaczyć swego następcę bez wyborów
Może mianować i odwoływać premiera, prezesa NIK
Powołać 1/3 senatu
Rozwiązać Sejm i Senat
Prawo łaski
Powołać Głównego Inspektora Sił Zbrojnych, sędziów trybunału
Prezydent mógł kontrolować wszystkie 3 władze, gdyby władze objął Piłsudski - miał by władze dyktatorska w ramach konstytucji, rola władzy ustawodawczej ograniczała się do uchwalania budżetu
Ordynacja wyborcza lipiec 1935 - do sejmu 4-przymiotnikowa, uniemożliwiała dostanie się opozycji, wybory kandydatów na posłów miały się odbywać przez tzw. Zgromadzenia, które w terenie wybierały kandydatów
Wybory do Senatu przestały być równymi, prezydent mianował 1/3, prawo czynne do senatu miała wąska grupa obywateli - zasłużeni dla państwa
Parlamentaryzm w Polsce przestaje funkcjonować, zamysłem Piłsudskiego - by po jego śmierci władze przejął Walery Sławek, wtedy, gdy Mościcki poczuje się zmęczony, a wojsko Rydz-Śmigły
Maj 1935 - Piłsudski umiera, pochowano go na Wawelu (serce - Wilno, mózg do badań naukowych)
Okres, w którym Piłsudskiego już nie ma, ale jakby nadal rządził, brak twórczego działania, ciągłe podejmowanie decyzji na zasadzie, a komendant zrobiłby to
Słabość sanacji pokazuje Felicjan Słwaoj Składkowski - premier, ogólnie nie nadzorował pracy ministrów, zajmował się bardziej higieną w kraju, wydał okólnik, że Rydz jest druga osoba po prezydencie w państwie i wszyscy (premier i reszta ) winni są mu posłuszeństwo
Dekompozycja obozu sanacyjnego - nie rozłam, ale różnice - Grupa Zamkowa - grupa prezydenta (+np. Kwiatkowski), Grupa GISZU - grupa Rydza
Sławek uniósł się honorem, że Mościcki nie zrezygnował - rozwiązał BBWR i wycofał się z życia politycznego (potem popełnił samobójstwo)
Luty 1936 - Obóz Zjednoczenia Narodowego Obóz Rydza, zdradzili Piłsudskiego, gdyż nie był nacjonalistą, pułkownicy przejmują hasła nacjonalistyczne, zaczyna się konsolidacja wokół idei narodu a nie państwa
1938-39 sprawy wewnętrzne schodzą na plan dalszy, ważniejsze - sprawy międzynarodowe
POLITYKA ZAGRANICZNA POLSKI PRZED WYBUCHEM II WOJNY
RZĄD POLSKI NA EMIGRACJI 1939-44
trudno suatlic datę, koedy początek kryzysu - czy Rapallo, Locarno
Marsz ku wojnie - 1938 - po kryzysie sudeckim po Anschlussie Austrii i zmiany granicy czechosłowackiej)
Propozycje Ribbentropa dla Lipskiego - wcielenie Wolnego Miasta Gdańsk, budowa eksterytorialnej autostrady, wejście do paktu antykomiternowskiego → nie podejmujemy żadnych prób, by związać się z Niemcami, opieranie się żądaniom, koniec polityki równowagi Becka
1939 spotkanie Becka w Niemczech z Ribbentropem, Hitlerem - jeszcze propozycje
w Gdański widać, że stosunki polsko - niemieckie się pogarszają ( różne incydenty na instytucje publiczne - oznaczały pogorszenie się stosunków na szczeblu centralnym wzrost ekscesów)
koniec polityki równowagi zmusza Polskę do zajęcia pewnego stanowiska, również kraje zachodnie - rozstanie z polityką apeasmentu marzec 1939 (rozegrał się dramat czechosłowacki - separacja Słowacji - ksiądz Tisso), aneksja Czech i Moraw → koniec istnienia Czechosłowacji
jeszcze w 1938 Chamberlein wierzy, że polityka apeasmentu jest skuteczna (Anglicy nie chcieli wojny, myśleli że jest do uniknięcia), po zajęciu Pragi - musieli zrozumieć, że nie ma innej drogi powstrzymania Hitlera niż droga zbrojna - ale jak najpóźniej i jak najdalej od Anglii → podtrzymanie oporu Polski → jednostronne gwarancje pod koniec marca 1939 ( Wielka Brytania wierzy, że jest możliwy sojusz z ZSRR przeciw Niemcom)
przyjęcie przez Polskę gwarancji - Polska Niemcom mówi stanowcze NIE, znak, że wojna zacznie się w Polsce
5 maja 1939 przemówienie Becka w sejmie - najwyższą wartością jest honor, przemówienie górnolotne, tak naprawdę potwierdzenie, co zostało zdecydowane przyjęciem gwarancji brytyjskich
Stalin w 1939 prowadzi :przetarg na swoje usługi” - jawne, mało efektywne, na niskim szczeblu, długie rokowania ze strona zachodnią, tajne, szybkie, na wysokim szczeblu, efektywne z Niemcami
23 sierpnia 1939- pakt Ribbentrop-Mołotow + tajny protokół - podział Europy środkowo - wschodniej, linia podziału Polski - Wisła, San, Litwa - Niemcy, Łotwa, Estonia - ZSRR (dążenia Stalina do odbudowy cesarstwa rosyjskiego) → otwarcie drzwi do agresji na Polskę (przy współudziale sowieckim bez konieczności walk - Stalin zyskuje kilkaset kilometrów kwadratowych)
28 września 1939 zmiana linii Ribbentrop - Mołotow
KAMPANIA WRZEŚNIOWA
I kampania wojenna II wojny światowej, I w trybie wojny błyskawicznej - państwo polskie uważane za niezwykle słabe - poddali się w ciągu 2 tygodni
Francja - „Nie chcemy umierać za Gdańsk”, potem się okazało, że nie są też skłonni umierać za Paryż
Ogromne zagrożenie dla istnienia ciągłości państwa polskiego - wrzesień 1939 - atak z 2 stron → opuszczenie przez władze terytorium Polski (zgodne z racja stanu) do Rumunii (kontrowersyjne, bo tez naczelnik sił zbrojnych Rydz-Śmigły), to nie była ucieczka, władze polskie chęć kontynuowania wojny
Problem przeniesienia polskich władz na terytorium sojusznicze - Francja
Rumunia internowała władze polskie - duża rola postawy Niemców, ręce maczali tez Francuzi (Francji zależało, żeby rząd polski, który się u nich znajdzie był nowy, nie sanacyjny, bez takich osobistości jak np. znienawidzony przez Francuzów Beck - uznawany za agenta niemieckiego)
Zbawienna rola konstytucji kwietniowej w sytuacji internowania polskich władz - art. 24 - gdy prezydent nie może sprawować władzy może ją przekazać w drodze prerogatywy (osobistego uprawnienia), prezydent mógł mianować premiera, trzeba było mianować osoby, które było wiadomo gdzie były (na terytorium państw sojuszniczych)
I propozycja - prymas Blond - sprzeciw papieża
II kandydat - Wieniawa - Długoszewski- otoczony swoista legendą, przyjaciel poetów, pisał sam niezłe wiersze, nie miał ambicji politycznych (nie chciał przyjąć stopnia generała, wolał pozostać pułkownikiem), we Włoszech - tam dowiaduje się o decyzji Mościckiego - dekret - zostaje prezydentem, ale nie może objąć funkcji bo interwencja Francji - oświadczenie, że nie będą mogli podjąć współpracy z żadnym rządem mianowanym przez Wieniawę - duża brutalność Fr., mają za nic swojego sojusznika
Propozycja Raczkiewicza - bez zaplecza, wygodny dla Sikorskiego - Naczelnego Wodza (jest w Paryżu), 30września Raczkiweicz zostaje prezydentem, Sikorski - premierem
Generał Kazimierz Sosnkowski - nie wiadomo, gdzie się znajduje a by się przydał
Umowa/ugoda paryska - Sikorki - Raczkiweicz, Raczkiweicz - w ramach konstytucji kwietniowej przepisy do działania osobistego - rezygnuje na rzecz konsultacji z premierem - ogromna pozycja Sikorskiego
Rząd koalicyjny - opozycja sanacyjna, 2 ministrów sanacji, 2 z Frontu Morsh (Sikorki, Stróżyński), 2 piłsudczyków, Stronnictwo Narodowe - Stańczyk, PPS - Lejda, Ludowcy - Łoś
Rozliczenie winnych klęski wrześniowej, inicjatywy powstania komisji rozliczeniowych
9 grudnia 1939 utworzenie Rady Narodowej RP ( w zamyśle parlament emigracyjny - 22 członków, na czele Paderewski)
do czerwca 1941 Paryż, Anjou, okres odbudowy polskiej armii
4 stycznia 1940 umowa wojskowa z Francją - armia polska będzie przez Francję wyposażona na zasadzie pożyczki, pod dowództwem francuskim - ale po wojnie spłaci pożyczkę, udaje się zebrać ok. 80 tys. żołnierzy
postawa władz, społeczeństwa francuskiego - niechętna
po klęsce Francji - maj 1940 - ewakuacja polskiej armii do Anglii (udało się tylko kilka tysięcy) ( w Polsce inicjatywy, by Polska wycofała się z wojny i postąpiła jak Francja - utworzenie marionetkowego państwa jak Vichy - nieudane, w kraju załamanie - duża liczba samobójstw)
wola dalszej walki, możliwa na terenie Wielkiej Brytanii, pozycja polskich władz - jedyny sojusznik W. Bryt. - wzrosła
czerwiec 1940- czerwiec 1941 szczyt znaczenia międzynarodowego władz polskich na emigracji
sprawa federacji z Czechosłowacją - 11 listopada 1940 deklaracja polsko- czechosłowacka o unii (Polacy - zwolennicy unii federacyjnej - unia polityczna, Czesi - chcieli konfederacji, separacja polityczna, unia gospodarcza)
sprawa stosunków z ZSRR
po 17 września 1939 - sytuacja 2 państw walczących (bez wypowiedzenia wojny)
Sikorski w W. Bryt. widzi, że możliwość odbudowy armii polskiej na terytorium ZSRR (widzi, że ZSRR jeszcze sojusznik Niemiec, ale to się wkrótce zmieni)
memoriał Sikorskiego do władz londyńskich o utworzenie armii w ZSRR
18 lipca 1940 prezydent odwołuje Sikorskiego z funkcji premiera - nie udana bo sprzeciw W. Bryt., Sikorki - jedyny z Polaków, który nie ma antyrosyjskiej fobii i myśli racjonalnie i tym kieruje się w swoich działaniach
22 czerwca 1941 atak Niemiec na ZSRR, główny sojusznik W. Bryt. - ZSRR, a nie Polska
układ Sikorki - Majski - założenie stworzenia polskiej armii w ZSRR, nawiązanie stosunków dyplomatycznych, kadrą mieli być oficerowie więzieni w obozach → dowódcą Anders
problem - Sikorki nie zyskał od strony radzieckiej jasnej deklaracji granicy wschodniej
dla kwestii polskiej przełom - czerwiec 1941 (losy Polski po wojnie zdeterminowane przez Stalina już teraz przesądzone)
ZIEMIE POLSKIE POD OKUPACJĄ (POLSKIE PAŃSTWO PODZIEMNE 1939-44)
polskie państwo podziemne - nazwa najbardziej właściwa, pokazuje pełnie prawdy
szczególny charakter państwa podziemnego bo nie tylko ruch oporu, armia do walki z okupantem, ale i struktury polityczne i cywilne - zadanie budzenia oporu społeczeństwa do walki z okupantem, zachowanie struktur państwowych
zdaje się funkcjonować lepiej w pewnych dziedzinach niż państwo legalne
sytuacja na ziemiach polskich po wrześniu 1939 - podzielone na okupację niemiecką (ziemie bezpośrednio wcielone do Rzeszy i Generalne Gubernatorstwo) i okupację radziecką
ziemie wcielone bezpośrednio do Rzeszy (zabór pruski + część zaboru rosyjskiego - np. Łódź)
od początku przeznaczone do pełnej germanizacji przez wysiedlenia czy tez innymi sposobami
specyficzne ustawodawstwo (obejmujące Polaków i Żydów) - przywiązanie do ziemi, używanie języka polskiego tylko na gruncie prywatnym, żadnej formy szkolnictwa
prześladowania ludności polskiej przez okupanta uznawanej za przywódczą - nauczyciele, duchowieństwo - terror, represje
problem wysiedleń - Niemcy wysiedlali na masowa skale ok. 1,5-2 mln. osób, większość do GG lub na roboty do Rzeszy → forma germanizacji, zasiedlanie tych terenów przez ludność niemiecką - problem bo Niemcy niechętnie się tam osiedlali (chętni tzw. Baltendeutsche - z krajów bałtyckich)
niemczenie ludności polskiej - pozyskiwanie dzieci o cechach aryjskich - zabierane od rodziców polskich i na wychowanie do rodzin niemieckich
Volksliste - Volksdeutsche - kilka szczebli, 4 i 5 dla obywateli Polskich, którzy przed 1939 wykazywali narodowość niemiecką (?), ale teraz z pewnych przyczyn zostali zmuszeni do określenia się narodowego (w GG podpisanie Volkslisty traktowane jako zdrada, ale na Pomorzu, Śląsku - wpisywano odgórnie przez administrację bez wiedzy delikwenta)
Możliwość rozwoju ruchu oporu - znacznie ograniczona (bo tereny te znacznie mieszane narodowościowo, przesiąknięte przez struktury tajnej policji niemieckie -GESTAPO, brak kompleksów leśnych)
Generalne Gubernatorstwo (Generalna Gubernia)
12 października 1939 utworzona specjalnym dekretem Hitlera
pewna faza w realizowaniu planu Wschód - budowa przestrzeni życiowej dla Niemców na wschodzie
miało być główną siedziba Polaków i Żydów (a tam powstała większość obozów śmierci)
nie było obostrzeń jak na ziemiach wcielonych - nie było wysiedleń - wyjątek Zamojszczyzna - eksperyment
utrzymano, ale w ograniczonym sensie - instytucje w sferze samorządowej np. polskie sądy niskiej instancji, granatowa policja, spółdzielczość polska, bank Polski
język polski - ograniczony, ale można go używać
funkcjonuje polska prasa - gadzinowa - wydawana za zgoda okupanta - „Nowy kurier Warszawski”
istniała względna swoboda poruszania się (można było bez większych przeszkód wyjechać z miasta na wieś)
to koncentrowały się główne agendy państwa podziemnego - tereny etnicznie polskie, wojska i policja niemiecka - skoncentrowana w największych ośrodkach
ziemie wcielone do ZSRR
inna forma wcielenia ziem niż do Niemiec, gdzie odbył o się to za pomocą dekretu
na terenach Białoruskiej RS i Ukraińskiej Republiki Socjalistycznej odbyły się plebiscyty
22 października 1939 odbyły się wybory do Rad Najwyższych Zachodniej Ukrainy i Zachodniej Białorusi → ukonstytuowanie się parlamentów → wniosek do Rady Najwyższej ZSRR o wcielenie tych terenów do Ukraińskiej RS i Białowieskiej Republiki Sowieckiej
polityka - brak rusyfikacji, pozostawiono polskie szkolnictwo - zmieniono programy i styl funkcjonowania
masowe deportacje - 4 fale - wysiedlono 1,5-1,7 mln obywateli Polskich w głąb ZSRR, prowadzone wg klucza - listy - wypytywano służbę jak państwo ich traktowali - pierwsi w kolejce do deportacji ci o najlepszej opinii, którzy traktowali służbę najlepiej, byli najbardziej wychwalani
pozwalano na pewne organizacje, stowarzyszenia - działa PAN (właściwie Polska Akademia Umiejętności), była możliwość publikowania książek, gazet - cenzura, działają profesorowe zwłaszcza lwowscy (rozstrzelani gdy wkroczyli Niemcy)
możliwość rozwoju polskich struktur podziemnych - ograniczona, nie do końca się udało, bo Polacy stanowili na tych terenach mniejszość, tereny - mieszanka etniczna, ni3chętna postawa mniejszości narodowych do państwa polskiego, większa sprawność NKWD (w porównaniu do gestapo) w rozpracowywaniu struktur, pozyskiwanie dla NKWD polskich komunistów, wykorzystanie animozji narodowych
działalność konspiracyjna
pierwsze inicjatywy budowania struktur konspiracyjnych - spontaniczne, partie polityczne tworzą bojówki, armia, wylew inicjatyw koleżeńskich - głównie uczniowie, studenci - nikt tego nie kontroluje
jedna z inicjatyw ma charakter formalny - wrzesień 1939 Warszawa - Służba Zwycięstwa Polski (Wa-wa jeszcze nie była okupowana, powstała na rozkaz Rydza - Śmigłego stworzenia struktur konspiracyjnych)
pierwszy komendant SZP - Michał Karaszewicz Tokarzewski - organizacja do końca jej działalności w grudniu 1939 widoczna i dobrze zorganizowana
SZP - organizacja polityczna i wojskowa, jednolita w jej ramach Rada Główna Obrony Narodowej - w jej skład 22 przedstawicieli partii politycznych - quasi rząd
Rozkaz Śmigłego kontrowersyjny dla władz polskich na emigracji, bo SZP tworzona na jego rozkaz, przez oficerów sanacyjnych, miała być alternatywa rządu - to gryzie Sikorskiego, bo cała władza powinna spoczywać w jego ręku jako premiera
Grudzień 1939 SZP rozkazem Naczelnego Wodza zostaje rozwiązana
W jej miejsce powołano Związek Walki Zbrojnej (ZWZ) na czele Sosnkowski
Do Sikorskiego nie dociera, że nie da rady ręczenie kierować krajem z emigracji, nie do końca liczy się z możliwościami kraju i możliwościami komunikacyjnymi między krajem a emigracją
COPYWRIGHT BY AS®
All right reserved
15