SŁOWNICZEK PODSTAWOWYCH TERMINÓW Z DYDAKTYKI WOJSKOWEJ I METODYKI SZKOLENIA ORAZ PSYCHOLOGII

• Agresja: to zachowanie, które zmierza do wyrządzenia fizycznej lub werbalnej krzywdy ludziom, którzy pragną tego uniknąć. Obejmuje to nie tylko agresję powodowaną gniewem, lecz również agresją instrumentalnego osiągnięcia innego celu, takiego jak unikanie lub pochwała. W agresji ujmowanej behawioralnie /jako zachowanie/, odróżniamy agresywność rozumianą jako gotowość do reagowania agresją /cecha osobowości/.

Teoria związku agresji z frustracją /wiążąca się z nazwiskiem J. Dollarda/ ujmuje agresję reaktywnie. Głosi ona, iż każda frustracja prowadzi do agresji i u podstaw każdej agresji znaleźć można frustrację.

• Afekt: reakcja emocjonalna o silnym natężeniu organicznym, przeżyciowym i wyrazowym, np. przerażenie, wściekłość, rozpacz, radość, płacz, lęki, złość itp.

• Aksjologia: nauka o wartościach, teoria wartości. Zajmuje się badaniem natury wartości, ustalaniem norm /kryteriów/ wartościowania. Wartościowanie to dokonywanie ocen, sądów oceniających zawierających aprobatę lub dezaprobatę stanu rzeczy, zdarzenia lub zachowania się /postępowania/. Wartościowanie jest istotnym składnikiem wszystkich dziedzin wiedzy, może prowadzić do dokonywania ocen właściwych bądź utylitarnych.

• Aktywacja: to stopień ogólnej, wewnętrznej gotowości do działania.

• Aktywność: - w biologii - ogół czynności organizmu w celu zaspokojenia jego potrzeb życiowych;

- w psychologii - właściwość indywidualna jednostki polegająca na większej niż u innych częstości i intensywności jakiegoś rodzaju działań. Wyróżnić należy aktywność: społeczną /przejawia się w pracy wytwórczej, działalności społeczno - kulturalnej, w sporcie, zabawie itp/, intelektualną /występuje w szkole, w pracy naukowej i w ogóle w samodzielnym rozwiązywaniu nowych problemów/, amatorską /podejmowaną przez niezawodowców w róż-nych dziedzinach sztuki i techniki/.

• Ambiwalencja: równoczesne doznawanie przeciwnych uczuć w stosunku do tej samej osoby, czynności lub rzeczy, np. pociągu i niechęci, zapału i rezygnacji, uwielbienia i pogardy itp. Ambiwalencja w swojej najostrzejszej formie uniemożliwia podjęcie decyzji.

• Ambiwertyk: typ osobowości przejawiający cechy zarówno ekstrawertyczne /od: ekstrawersja/, jak i introwertyczne /od: introwersja/; typ pośredni najczęściej spotykany wśród ludzi.

• Andragogika: pedagogika dorosłych, teoria oświaty i wychowania młodzieży pracującej i dorosłych.

• Asertywność: to specyficzny sposób autoekspresji własnych przekonań i uczuć oraz radzenia sobie z wymaganiami relacji życiowych dotyczących głównie kontaktów interpersonalnych. Polega na tym, iż człowiek wyraża swoje przekonania, tj. myśli oraz uczucia adekwatnie, swobodnie i otwarcie, pozostając w zgodzie ze sobą, przy równoczesnym poszanowaniu /respektowaniu dóbr osobistych/ drugiego człowieka. Asertywność to taki sposób zachowania, który charakteryzuje swoboda, stanowczość i spójność ekspresji. Człowiek zachowując się asertywnie czuje się pewny siebie.

• Behawioryzm: /w naukach społecznych i edukacji; postępowanie/ to koncepcja badania człowieka i zjawisk życia społecznego na podstawie obserwacji zachowania się żywych organizmów pod wpływem bodźców zewnętrznych i sytuacji warunkujących swoiste reakcje itp. Główną metodą badań behawiorystycznych jest oddziaływanie na osobnika badanego różnymi bodźcami, a więc stawianie go w różnych sytuacjach i obserwowanie jego reakcji.

• Cele kształcenia i wychowania: w najogólniejszym znaczeniu to „zamierzone właściwości uczniów”. Opisują one docelową zmianę w uczniu, będącą wynikiem opanowania - poznawczego i motywacyjnego. To najogólniejsza wizja pożądanych właściwości fizycznych, umysłowych, społecznych, kulturowych i duchowych jednostki ludzkiej, które chce się uzyskać poprzez tworzenie odpowiednich warunków indywidualnego rozwoju i jego stymulowanie, zwłaszcza w systemie oświatowo - wychowawczym zarówno na lekcji /zajęciach/, jak i poprzez inne formy kształcenia oraz zabiegi mające na celu przyswojenie uczniowi wiedzy i związanych z nią umiejętności, ale też poglądów, przekonań, orientacji i motywacji itp.

• Charakter: względnie trwałe właściwości /przymioty, cechy/ postępowania człowieka, w których wyraża się jego stosunek do innych ludzi, do samego siebie, do własnego działania.

• Czynniki intelektualne: J. Kozielecki zalicza do nich: spostrzeganie, pamięć i myślenie.

• Czynniki pozaintelektualne: J. Kozielecki zalicza do nich: emocje, motywacje, osobowość.

• Czynniki regulujące postępowanie człowieka: postępowanie ludzkie regulowane jest przez procesy psychiczne działające jako całość. Przebieg tych procesów, a więc i ich wpływ na postępowanie człowieka zależy od ich właściwości ogólnych - wspólnych ludziom, właściwości rozwojowych - wspólnych ludziom w określonym wieku oraz właściwości indywidualnych będących wynikiem wrodzonych, odziedziczonych lub nabytych w toku doświadczenia cech - różniących ludzi od siebie.

Właściwości ogólne: są przedmiotem badań psychologii ogólnej, właściwości rozwojowe: są przedmiotem badań psychologii rozwojowej, a właściwości różnicowe: są przedmiotem badań różnic indywidualnych.

Wprawdzie procesy regulacji psychicznej działają jako całość, tradycyjnie jednak wy-odrębnia się dla celów badawczych procesy: spostrzegania, pamięci, myślenia i emocji.

Procesy te charakteryzuje zmienność przebiegu stanu mózgu. Zmienność ta określana jest za pomocą takich pojęć, jak: uwaga /gdy chodzi o właściwości spostrzegania/, motywacja /gdy chodzi o podporządkowanie całości procesu regulacji psychicznej określonemu zadaniu/, szybkość /gdy chodzi o czas uczenia się lub rozwiązywania problemów/, produktywność /gdy chodzi o liczbę skojarzeń lub liczbę pomysłów w rozwiązywaniu problemów, oryginalność /gdy chodzi o stosowanie rozwiązań niewyuczonych itp/.

• Depresja: to zachowanie się w różnym stopniu; zachowanie aktywności psychicznej człowieka przejawiające się w ogólnym przygnębieniu i częstych zachowaniach urojeniowych itp. Depresja to także choroba, która jak się ocenia może występować u 15% społeczeństwa. Depresje występują we wszystkich warstwach społecznych i u osób w każdym wieku. Uważa się, że w depresji zaburzone są czynności określonych obszarów w mózgu. Okazało się, że u osób cierpiących na depresję pewne substancje, które przypuszczalnie są niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania komórek mózgowych, nie występują we właściwych ilościach. Zwykle nie jest możliwe ustalenie wyraźnej przyczyny. Prawie zawsze chodzi o kombinację wielu czynników, np. dziedziczność, występujące choroby /np. tarczyca/, określone cechy charakteru, m.in. brak umiejętności samodzielnego rozwiązywania problemów, nieprzyjemne wydarzenia, które dają się wyraźnie zidentyfikować i wskazać, jak śmierć bliskiej osoby, problemy małżeńskie, napięcia w pracy, a także i szczęśliwe wydarzenia, jak na przykład urodzenie dziecka itp.

• Determinacja: zdolność do stanowczych rozstrzygnięć, stanowczość zdecydowania; bierne poddanie się wypadkom, rezygnacja itp. Determinować: to wyznaczać np. „różne względy determinowały jego postanowienie o odrzuceniu posady” itp. Determinant - wyznacznik, określnik, predykat itp.

• Diagnostyka dydaktyczno - wychowawcza /pedagogiczna/: jest metodologią diagnozy pedagogicznej, tzn. opisem i wyjaśnieniem sposobów rozpoznawania sytuacji dydaktycznej i wychowawczej ucznia, w tym zwłaszcza zmian, jakie w nim zachodzą pod wpływem oddziaływania pedagogicznego. Zbiera ona i ocenia te sposoby na użytek nauczyciela i pedagoga - doradcy.

• Dydaktyka: planowa i systematyczna praca nauczyciela z uczniami, mająca na celu wywołanie pożądanych trwałych zmian w ich postępowaniu, dyspozycjach i całej osobowości - pod wpływem uczenia się i opanowania wiedzy, przeżywania wartości i działań praktycznych. Nauczanie ma charakter intencjonalny - oznacza to, że jego intencją jest wywołanie uczenia się jako czynności podmiotowej samych uczniów. Dydaktyka jest teorią obejmującą badania, opis i wykrywanie prawidłowości procesów nauczania i uczenia się.

• Dydaktyka wojskowa: stanowi część dydaktyki ogólnej - jest jej subdyscypliną /dydaktyki szkoły wyższej - w uczelni wojskowej/; jest teorią nauczania i uczenia się w wojsku. O odrębności kształcenia /szkolenia/ w wojsku decyduje swoista organizacja polegająca na całkowitej regulacji życia żołnierzy. W dydaktyce wojskowej należy uwzględniać związki i zależności z innymi naukami, a zwłaszcza z dydaktyką ogólną, nauką wojenną i wojennymi założeniami doktrynalnymi, decydującymi o właściwościach szkolenia wojskowego i określającymi jego zakres. Przedmiot dydaktyki wojskowej obejmuje zasady określania celów, kryteria doboru treści kształcenia /szkolenia/, organizację procesu dydaktycznego /szkoleniowo - wychowawczego w JW/ i zasady jego realizacji oraz wszystkie odmiany form i metod nauczania - uczenia się.

• Dyspozycja /psychol./: usposobienie, skłonność do pewnych schorzeń lub do pewnych przeżyć psychicznych; wrodzona dyspozycja: artystyczna, uczuciowa, umysłowa itp. To zdolność, cecha, właściwość lub zespół cech psychofizycznych stanowiących o uzdolnieniu do wykonywania czynności określonego typu, np. technicznych, artystycznych, sportowych itp.

• Działalność dydaktyczna /w wojsku/: wynika ona z podstawowej nauki pedagogiki - dydaktyki /w tym z dydaktyki wojskowej / i innych subdyscyplin wojskowych oraz metodyki nauczania /szkolenia/ wojskowego i przedmiotowego. W wojsku jest nierozerwalnie związana z planową działalnością metodyczną i szkoleniową /szkoleniowo - metodyczną/, które tworzą spójną całość wzajemnie uzupełniających się czynności w procesie dydaktyczno /szkoleniowo/ - wychowawczym. Wobec tego często jest ona nazywana działalnością dydaktyczno /szkoleniowo/ - wychowawczą. Wynika to z faktu, iż czynności związane z kształceniem /nauczaniem - uczeniem się / i szkoleniem, samokształceniem oraz wychowaniem /czynności związane z realizacją procesu dydaktyczno - wychowawczego/ są ze sobą ściśle związane tworząc spójność całego systemu dydaktyczno /szkoleniowo/- wychowawczego w wojsku /będącego częścią całego systemu szkolenia SZRP/. Ponadto w ramach tej działalności są systematyzowane cele, treści, metody, środki dydaktyczne i organizacyjne formy zajęć realizowanych w wojsku oraz społeczno - materialne warunki tego środowiska, w którym jest ta działalność realizowana.

• Działalność metodyczna: stanowi integralny element ogólnego procesu szkolenia kadry zawodowej, podchorążych odbywających praktyki, absolwentów szkół podchorążych rezerwy i podoficerów zasadniczej służby wojskowej. To zespół przedsięwzięć organizacyjnych, szkoleniowych i wychowawczych, zawczasu zaplanowanych i systematycznie realizowanych, mających na celu wzbogacenie teoretycznej wiedzy dydaktycznej i doskonalenie praktycznych umiejętności metodycznych kadry, przygotowanie instruktorsko - metodyczne podoficerów zasadniczej służby wojskowej, a także systematyczne doskonalenie organizacji procesu szkolenia.

• Działalność studyjna w SZ RP: to specyficzny rodzaj działalności badawczej realizowanej w siłach zbrojnych, polegającej na ciągłym zgłębianiu wiedzy o prawach i zasadach towarzyszących zjawisku walki zbrojnej, a także na ustawicznym analizowaniu procesu szkolenia i funkcjonowania sił zbrojnych w czasie pokoju, celem doskonalenia systemu obronnego państwa oraz umożliwienia za pomocą metod naukowych rozwiązywania bieżących problemów, dowództwa i sztabów oraz wojsk.

Działalność studyjna obejmuje:

- prace studyjne w dziedzinie nauk wojskowych;

- badania prowadzone podczas ćwiczeń.

Głównym celem działalności studyjnej w SZ RP jest badanie i przedstawianie rozwiązań z zakresu przygotowania i prowadzenia walki zbrojnej, doskonalenia struktur organizacyjnych oraz dążenie do osiągnięcia unifikacji i integracji systemów dowodzenia, rozpoznania, łączności oraz informatycznych, z uwzględnieniem obszarów materiałowo - finansowych, osobowych i technologicznych - w określonym przedziale czasowym. Realizacja głównego celu osiągana jest poprzez:

• wspomaganie procesów osiągania interoperacyjności /kompatybilności, wymienności oraz jednolitości/ sił zbrojnych ze strukturami wojskowymi NATO;

• wszechstronne poznawanie zjawisk walki zbrojnej, odkrywanie i wyjaśnianie jej prawidłowości oraz doskonalenie na tej podstawie teorii sztuki wojennej;

• opracowywanie prognoz w zakresie sposobów prowadzenia walki zbrojnej z użyciem perspektywicznych systemów uzbrojenia i wyposażenia wojsk;

• rozwiązywanie aktualnych problemów z zakresu użycia i działania sił zbrojnych;

• doskonalenie struktur organizacyjnych oraz systemów kierowania i dowodzenia siłami zbrojnymi;

• kształtowanie zasad i sposobów planowania mobilizacyjnego oraz uzupełniania wojsk w wyniku ponoszonych strat;

• doskonalenie procesów szkolenia i wychowania żołnierzy;

• wypracowanie efektywnych metod zabezpieczenia logistycznego działań bojowych z uwzględnieniem nowoczesnych rozwiązań zabezpieczenia pola walki, zasad ochrony środowiska, potrzeb socjalno - bytowych oraz ochronę zdrowia żołnierzy;

• ustalanie parametrów taktyczno - technicznych oraz wymagań eksploatacyjno - remontowych dla modernizowanych lub nowo opracowanych wzorów uzbrojenia i wyposażenia techniczno - materiałowego wojsk;

• wspieranie działalności służbowej i szkoleniowej, w szczególności procesów decyzyjnych, nowoczesnymi metodami zarządzania.

W działalności studyjnej uczestniczą m.in.:

• wyższe szkoły wojskowe, które prowadzą prace naukowo - badawcze mające na celu doskonalenie procesu funkcjonowania i szkolenia wojsk;

• ośrodki informacji wojskowej zapewniające dostęp do informacji z krajowych i zagranicznych źródeł oraz upowszechniające wyniki działalności studyjnej;

• inne instytucje i placówki wojskowe prowadzące badania w dziedzinie nauk wojskowych.

• Działalność szkoleniowa: jest to zespół przedsięwzięć, czynności organizacyjnych, szkoleniowych i wychowawczych wcześniej zaplanowanych i systematycznie realizowanych, które mają na celu przygotowania dowództw (sztabów) oraz wojsk do działania na polu walki, udziału w misjach pokojowych i humanitarnych oraz utrzymania wysokiej gotowości bojowej w okresie pokoju. Działalność szkoleniowa w wojsku wymaga nieustannego doskonalenia, kontrolowania oraz wdrażania najnowszych rozwiązań metodycznych, stąd określa się te wszystkie czynności: „kierowaniem”.

• Działanie: to czynności polegające na oddziaływaniu na świat otaczający, długotrwałe i bardziej złożone formy tej aktywności nazywa się „działalnością”.

• Edukacja: jest częścią życia społecznego, z jednej strony w różny sposób odzwierciedla /istniejący/ ład społeczny, z drugiej strony - może w jakimś stopniu oddziaływać na ten ład, np. utrwalając go lub osłabiając.

System Edukacji /Oświaty/ - to ogół odpowiednio powiązanych ze sobą placówek i instytucji wychowania bezpośrednio i pośrednio umożliwiających obywatelom zdobywanie wykształcenia ogólnego i zawodowego oraz wszechstronny rozwój osobowości.

System Oświaty składa się z:

- systemu wychowania rodzinnego;

- sytemu szkolnictwa;

- systemu kształcenia ustawicznego /permanentne dokształcanie się/;

- sytemu wychowania równoległego /środki masowego przekazu itp./

• Efektywność nauczania /kształcenia, szkolenia/: jest związana z jednej strony ze skutecznością nauczania /czyli zbliżenia się nauczyciela do zamierzonego celu w realizacji swojej działalności dydaktycznej/, a z drugiej strony dochodzi do tego jeszcze sprawdzenie osiągniętych celów dydaktyczno - wychowawczych /osiągnięć szkolnych/ oraz ich zakresu i trwałości. Zatem efektywność kształcenia /szkolenia/ przejawia się w uzyskiwaniu coraz to lepszych wyników nauczania - w tym samym czasie lub krótszym niż dotychczas - przy stosowaniu bardziej racjonalnych metod i środków dydaktycznych.

• Ekstrawersja: nastawienia człowieka na zewnątrz /ekstrawertyk/, duża potrzeba działania, łatwość kontaktów z ludźmi /przeciwieństwo introwersji/.

• Etyka: nauka o moralności, na ogół traktowana jako dyscyplina filozoficzna, której przedmiotem jest teoria dobra, a więc ustalenie, co jest dobre, a co złe z moralnego punktu widzenia; ogół ocen i norm moralnych.

• Emocja: stan organizmu wywołany zakłóceniem jego równowagi w stosunkach z otoczeniem, o wartości dodatniej lub ujemnej, korzystnej lub niekorzystnej dla organizmu, odzwierciedlający stosunek osobnika do działających bodźców.

Emocje jako dane wewnętrznie przeżycia lub (i) ich interpretacja noszą nazwę „uczuć”. Są to np. radość, gniew, zazdrość, wstyd. Uczucia: (...) są produktem rozwoju społecznego jednostki i odzwierciedlają jej stosunek do przedmiotów i innych ludzi jako nosicieli wartości społecznych (...). Dzielą się one na: pierwotne i wtórne zależne od udziału w nich czynnika fizjologicznego i interpretacji psychicznej. Np. ból, wstręt czy orgazm - są to nazwy stanów powstających bezpośrednio pod wpływem stymulacji fizycznej, gdy radość, strach, zazdrość - są, w znacznym stopniu lub tylko, interpretacją sytuacji. Wg oceny moralnej uczucia dzielą się na: uczucia wyższe /np. miłość/ i niższe /np. zazdrość/. Odrębnym rodzajem uczuć są nastroje. Charakteryzuje je długość trwania, poczucie ich oczywistości i tym samym ich silny wpływ na całość oceny sytuacji. Ta „oczywistość” i „globalność” powoduje, iż nie potrafimy się im przeciwstawić. Te kryteria spełniają: smutek, tzw. dobry nastrój, a także dysforie, stany rozdrażnienia, niepokoju. Każdy nastrój ma swoje continuum patologiczne, tj. np.: depresja /melancholia/, mania, euforia /moria/.

Rozróżnia się procesy emocjonalne, rozpatrywane z punktu widzenia ich funkcji w procesach regulacji psychicznej, takie jak: procesy pobudzania /aktywacji/, emocji ujemnej i emocji dodatniej. Od mechanizmów wrodzonych u człowieka zależy stan jego ekspresji - czyli wyraz jego stanów emocjonalnych.

• Emotywność: łatwość wchodzenia w stan emocjonalny, emocjonalnego wiązania się z określonymi treściami.

• Empatia: emocjonalne utożsamianie się z inną osobą, wywołanie u siebie emocji, którą przeżywa druga osoba, przypisywanie innej osobie emocji, którą by ktoś przeżywał będąc w jej sytuacji.

• Empiryczne badania pedagogiczne: to skrótowa nazwa jednego z możliwych sposobów naukowego poznawania tego wycinka rzeczywistości społecznej, który stanowi przedmiot zainteresowań pedagogiki jako nauki.

Przedmiotem badań pedagogicznych jest określona działalność społeczna ludzi, która związana jest z intencjonalnym kształtowaniem osobowości człowieka wraz z materialnym i pozamaterialnym jego kontekstem.

Badania empiryczne to postać poznania, w którym odwołujemy do doświadczenia, do faktów jednostkowych tak w momencie budowania teorii, jak i sprawdzania jej poznawczej trafności.

• Fantazja: sprawność myślowo-wyobrażeniowego przedstawiania sytuacji, zdarzeń, całych ciągów zdarzeniowych, będących przetworzeniem, wzbogaceniem wcześniejszych doświadczeń albo przedstawienie nowych sytuacji, zdarzeń i ciągów zdarzeniowych. Fantazja jest jednym z istotnych warunków twórczości, zarówno literackiej, jak i muzycznej, plastycznej czy teatralnej, ale również naukowej; często używa się terminu → wyobraźnia jako synonim fantazji, co jest tylko częściowo uzasadnione.

• Filozofia: teoria nauki, dyscyplina zajmująca się analizą logicznej struktury nauki i filo-zoficznych założeń i metod teorii nauk, twierdzeń i praw nauki oraz ocen wartości poznawczej. Historycznie zmienna pod względem zakresu i treści; dziedzina ogólnych rozważań na temat istoty i struktury bytu, źródeł prawdziwości i prawidłowości ludzkiego poznania, zasad wartościowania, sensu życia itp.

Filozofia dzieli się na: Teorię poznania /inaczej: epistemologię lub gnoseologię /oraz ontologię /czyli teorie bytu, tj. badaniem charakteru i struktury rzeczywistości; tradycyjnie: nauka o bycie, prowadzenie dociekań nad naturą wszystkiego cokolwiek istnieje itp/.

• Forma nauczania /szkolenia/: obejmuje zewnętrzne warunki nauczania, a więc: dobór uczniów (słuchaczy, szkolonych żołnierzy) i nauczycieli (szkolących dowódców), połą-czenie ich w odpowiednie grupy szkoleniowe, współpracę grup i jednostek ze sobą, rodzaj zajęć oraz warunki miejsca i czasu pracy dydaktycznej (szkoleniowo - wychowawczej).

W skali „mikro” pojęcie form nauczania kojarzy się z takimi elementami systemu, jak: lekcja - jako organizacyjna forma nauczania (w wojsku: zajęcie - jako organizacyjna forma szkolenia), praca domowa ucznia (w wojsku: pozaszkoleniowa żołnierzy), wycieczka szkolna (w wojsku: wycieczka krajoznawcza czy podróż wojskowo - historyczna etc.), bądź z takimi kategoriami, jak: praca zbiorowa (frontalna) uczniów (szkolonych), praca grupowa lub jednostkowa, czyli indywidualna.

• Frustracja: stan przykrego emocjonalnego napięcia jednostki, wywołany niemożnością osiągnięcia zamierzonego celu. Teoria związku agresji z frustracją /wiążąca się z nazwiskiem J. Dollarda/ ujmuje agresję reaktywnie. Głosi ona, iż każda frustracja prowadzi do agresji i u podstaw każdej agresji znaleźć można frustrację.

• Heurystyka: to umiejętność dochodzenia do nowych prawd naukowych poprzez formułowanie nowych pomysłów rozwiązania danych zagadnień i weryfikację tych pomysłów (hipotez); dyrektywa postępowania przy rozwiązywaniu nowych zagadnień; w odróżnieniu od algorytmów heurystyki mają charakter ogólny, są więc zawodne w użyciu.

• Humanizm: społeczno - kulturowy prąd epoki Odrodzenia itd; postulat szacunku dla człowieka, troski o jego swobodny rozwój i szczęście itp.

• Indywidualność: to osobowość szczególnie rozwinięta, głównie poprzez rozkwit nie-powtarzalnych cech i właściwości różniących ją od innych jednostek ludzkich. W indy-widualności mamy do czynienia zwłaszcza z rozbudowanym jej zapleczem intelektualnym, trwałym i samodzielnie wypracowanym zespołem poglądów na temat pożądanego kształtu społeczeństwa, w tym stosunków własnościowych (ideologia) i generalnej wizji świata oraz człowieka, ich genezy, najogólniejszych mechanizmów rozwoju i ich perspektywy (światopogląd).

Wzorce osobowe to istniejące dawniej czy obecnie osoby lub ich wizerunki literackie, filmowe, telewizyjne i inne wyzwalające naśladownictwo.

• Integracja: proces integrowania się /łączenia się/ całości z drobnych cząstek /części/; scalanie.

• Intencja: zamiar, zamysł działania, chęć, myśl, pragnienie itp.

• Introwersja: nastawienie człowieka do wewnątrz /introwertyk/, na własne życie psychiczne; często łączy się z zachowaniem i trudnym kontaktem z innymi ludźmi; wymiar osobowości wprowadzony przez C.G.Junga, a rozbudowany przez H. Eysencka /przeciwieństwo ekstrawersji/.

• Imaginacja: zdolność wyobrażania sobie rzeczy nieistniejących, tworzenia obrazów lub sytuacji urojonych, wybujała wyobraźnia, fantazja.

• Infrastruktura dydaktyczna /czyli baza dydaktyczna, tj.: baza gabinetowa i polowa/: to celowo dobrany zespół środków dydaktycznych, tj. środki naturalne /otoczenie przyrodnicze, społeczne itp/, środki techniczne /najprostsze urządzenia techniczne, tj. nowoczesna elektro-niczna aparatura, środki zautomatyzowane i komputerowe itp./ i środki symboliczne /graficzne pomoce, jak: plany, mapy, rysunki techniczne itp/. Na bazę gabinetową składają się: wszystkie sale wykładowe, gabinety metodyczne, laboratoria z ich wyposażeniem audiowizualnym i technicznym itp. oraz wszelkiego rodzaju magazyny pomocy szkoleniowych, biblioteki, czytelnie, mapiarnie, warsztaty itp. Na bazę polową /poligonową/ składają się: sprzęt bojowy, terenowy obiekty szkoleniowe, służące do prowadzenia zajęć praktycznych w terenie, np. strzelnice i pola tarczowe, rzutnie granatów, place do wysadzania, teren do odstrzeliwania ładunków wydłużonych, place do zabiegów specjalnych, trenażery itp.

• Inkubacja: to nieświadome procesy zachodzące w myśleniu twórczym pomiędzy zaprzestaniem pracy nad jakimś problemem a pojawieniem się pomysłu rozwiązania.

• Inspiracja: aktywacja świadomości, ukierunkowana na określony pomysł (literacki, artystyczny, organizacyjny, techniczny).

• Intelekt: rozum, umysł, zespół czynności myślowych: (...). Ogólna zdolność człowieka do poznawania świata i dokonywania operacji myślowych /umysłowych/, zwykle prze-ciwstawiana uczuciom i woli. Od XIX w. w filozofii i psychologii oznacza najczęściej ogół zdolności umysłowych człowieka.

• Inteligencja: to zespół sprawności, głównie myślenia, umożliwiający jednostce rozwią-zywanie nowych zadań, korzystanie z własnego doświadczenia, szczególnie wiedzy i na podstawie tego przystosowanie się do warunków i przekształcanie warunków do swoich potrzeb (...).

Sprawności intelektualne: sprawność w zakresie odbioru bezpośrednich informacji o rzeczywistości to spostrzegawczość, w zakresie obróbki informacji poznawczych to inteligencja, w zdobywaniu doświadczenia to wyuczalność, w wartościowaniu przedmiotów i działań to emotywność, w zakresie wykonywania czynności operacyjno - sprawczych to mobilność. W każdym działaniu uczestniczą zawsze wcześniej wymienione podstawowe sprawności intelektualne.

Iloraz inteligencji (IQ) to globalny wskaźnik poziomu rozwoju umysłowego jednostki, uzyskiwany przy testowym badaniu inteligencji.

[IQ= wiek umysłowy/wiek życia x100]

Przeciętny IQ dla określonej populacji wynosi 100. Gdy wiek umysłowy jest wyższy od wieku życia - IQ jest większy od 100, gdy jest niższy - IQ jest mniejszy od 100.

• Intuicja: zarysowane, bardziej poczuciowe niż słowno-logiczne ujmowanie powiązań, zależności, skrótowe domyślanie się.

• Kierowanie szkoleniem: to ciągły proces decyzyjny, obejmujący całokształt działalności szkoleniowej stanowiący podstawową treść dowodzenia wojskami w czasie pokoju, polegający na ustaleniu i ocenie osiągniętego poziomu wyszkolenia podległych podod-działów, precyzyjnym sformułowaniu zadań szkoleniowych, przetworzeniu ich na konkretne przedsięwzięcia, wskazaniu wykonawców, terminów oraz sposobów i warunków ich realizacji.

• Kompetencje: (z łac. competentia - odpowiedzialność, zgodność, uprawnienia do działania) oznacza zakres umiejętności i odpowiedzialności, poparty zakresem odpowiednich pełnomocnictw i uprawnień lub zakres czyjejś władzy, umiejętności, odpowiedzialności. Jednostkę uprawnioną, upełnomocnioną do działania, do wydawania decyzji; mającej podstawy, kwalifikacje do wypowiadania sądów i ocen, nazywamy osobą kompetentną.

• Komunikacja interpersonalna: to proces wymiany wiadomości pomiędzy dwiema osobami. To proces, dzięki któremu jednostka, w bezpośrednim kontakcie z inną osobą, otrzymuje lub przekazuje informacje, przy czym człowiek w tym kontakcie pełni jednocześnie funkcję nadawcy, jak i odbiorcy. W czasie komunikacji wiadomości /informacje/ są przekazywane za pomocą sygnałów. Sygnał oznacza każde zachowanie, które zostało spostrzeżone przez drugą osobę. Komunikowanie może odbywać się w sposób werbalny /za pomocą słów lub symboli słów /lub niewerbalny/ bez słów, tj. przy pomocy mimiki twarzy, kinezjetyki - pozycji ciała, gestów itp., proksemiki, tj. kontaktu na odległość, dotyk, wzrokowo itp. Oraz przy pomocy parajęzyki, tj. głosem - wysokość i natężenie głosu, tempo mówienia, zakłócenia płynności mowy i inne dźwięki, np. ziewanie, śmiech itp.

• Koncepcja wielostronnego kształcenia: jest to rodzaj kształcenia, w którym uczniowie /słuchacze/ stosują pod kierunkiem nauczyciela /wykładowcy/ lub samodzielnie zróżnicowane sposoby i środki, obejmujące uczenie się przez przyswajanie wiedzy czerpanej z różnych źródeł, odkrywanie nowych wiadomości poprzez rozwiązywanie problemów, przeżywanie różnorodnych wartości oraz indywidualną, grupową i zbiorową działalność praktyczną).

Teoria wielostronnego kształcenia, przełamując błąd jednostronnego intelektualizmu w dydaktykach zorientowanych gnostycznie, wskazuje, iż kształcenie polega na wielostronnym oddziaływaniu zarówno na stronę intelektualną, jak i na stronę wolicjonalno - emocjonalną uczniów.

• Konsonans poznawczy: stan zgodności między poszczególnymi przekonaniami człowieka oraz między przekonaniami a zachowaniem.

• Korelacja w nauczaniu: to uwzględnianie w procesie nauczania /kształcenia, szkolenia/ określonych współzależności treściowych, występujących w tematyce poszczególnych przedmiotów objętych programem kształcenia /szkolenia/. Korelacja umożliwia nabywanie właściwego wykształcenia, tj. zespalania ze sobą różnorodnych wiadomości, wzajemnego ich uzupełniania się oraz przenikania. Korelacja powinna być w pełni uwzględniana w progra-mach kształcenia /szkolenia/.

• Kształcenie: ogół czynności i procesów umożliwiających ludziom poznanie przyrody, społeczeństwa i kultury, a zarazem uczestnictwo w ich przekształcaniu, jak również osiągnięcie możliwie wszechstronnego rozwoju sprawności fizycznych i umysłowych, zdolności i uzdolnień, zainteresowań i zamiłowań, przekonań i postaw oraz zdobycie pożądanych kwalifikacji zawodowych. /W ostatnich latach coraz częściej przez kształcenie rozumie się łącznie: nauczanie i uczenie się/.

Kształcenie dzieli się na:

• kształcenie ogólne /w tym np. humanistyczne, politechniczne, przyrodnicze, itp./, które sprzyja opanowaniu wiadomości i sprawności niezbędnych wszystkim obywatelom kraju, niezależnie od ich przyszłego zawodu/;

• kształcenie zawodowe /zapewnia zdobycie kwalifikacji w zakresie jakiejś specjalności zawodowej - stąd kształcenie kierunkowe i specjalistyczne, w tym wojskowe/;

• kształcenie specjalne /dotyczy nauczania dzieci, młodzieży i dorosłych z odchyleniami od normy itp/.

• inne rodzaje kształcenia /w zależności od przyjętych kryteriów/: np. kształcenie ustawiczne /permanentne/, równoległe /tzw. wychowanie równoległe/, kursowe, stacjonarne, korespondencyjne /tzw. rodzaje kształcenia/, podstawowe, średnie, wyższe /tzw. poziomy kształcenia/, kształcenie zintegrowane, kształcenie /dokształcania/ podyplomowe itd.

• Logika: 1 - dyscyplina obejmująca logikę formalną, semantykę i syntaktykę /składnię/ logiczną, naukę o istocie prawdy i fałszu, teorię różnych typów rozumowań, dowodzenia, wnioskowania, wyjaśniania i uzasadniania;

2 - węższe znaczenie: logika formalna.

• Metoda badań: w badaniach naukowych metody stanowią sposoby podejścia do roz-wiązywania określonych problemów badawczych. Określają one postawę i metodologiczno - metodyczna postawę badacza, sposób widzenia i rozumienia przedmiotu badań, stosowania odpowiednich założeń ontologicznych oraz określają ukierunkowanie procesu badawczego. Dzielą się one na metody praktyczne /empiryczne/, np. obserwacja, eksperyment, zbieranie sądów i opinii, modelowanie itp. oraz teoretyczne, czyli myślowe operacje związane z opisaniem materiału empirycznego, np. analiza, synteza, analogia, uogólnianie, abstrahowanie, porównanie, redukcja i dedukcja itp.

• Metoda nauczania /szkolenia/: to systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela /dowódcy/ z uczniami /żołnierzami/, umożliwiający osiągnięcie celów kształcenia (szkolenia), inaczej mówiąc, jest to wypróbowany układ czynności nauczycieli (w wojsku: dowódców) i uczniów (w wojsku: żołnierzy) realizowanych świadomie w celu spowodowania założonych zmian w osobowości szkolonych słuchaczy (w JW: żołnierzy).

• Metodyka: /dydaktyka szczegółowa/: nauka pedagogiczna, która zajmuje się analizą nauczania i uczenia się określonego przedmiotu lub nauczania i uczenia się w szkole danego stopnia lub typu. Można zatem mówić o metodyce matematyki, historii, jak również metodyce /dydaktyce/ szkoły zawodowej lub nauczania podstawowego. Metodyka obejmuje analizę celów, treści, procesu, zasad, metod, środków i form organizacyjnych nauczania danego przedmiotu lub na danym szczeblu szkoły.

• Metodyka nauczania: - to sposób pracy jakiegoś nauczyciela z jakimś uczniem (uczniami) stosowany systematycznie i umożliwiający osiągnięcie celów kształcenia - czyli to nic innego, jak mówiąc prościej - wypróbowany układ czynności nauczycieli i uczniów realizowanych świadomie w celu spowodowania założonych zmian w osobowości uczniów.

• Metodyka nauczania wojskowego: to zespół zasad i sposobów nauczania przedmiotów wojskowych obejmujących w swej treści działanie żołnierzy i wojsk na polu walki. Zadaniem jej jest ustalenie celów, treści programowych, metod i form organizacyjnych nauczania przedmiotów wojskowych zgodnych z ogólnymi założeniami dydaktycznymi i możliwościami psychofizycznymi żołnierza oraz sprecyzowanie na tej podstawie wymogów dotyczących dydaktycznej działalności wykładowców i dowódców.

• Metodologia nauk: /metodologia nauk wojskowych - m.n.w./: jest nauką o metodach tych nauk, zaś jej przedmiotem są metody w nich stosowane. W kręgu jej zainteresowania są również problemy filozoficzne, formalno - logiczne i językowe, lecz są one jedynie uwzględniane w sensie: przedmiotowym /w tym sensie metodologia nauk jest wiedzą o metodach w badaniach wojskowych, tworzeniu systemów wiedzy naukowej o walce zbrojnej oraz wyrażania i utrwalania osiągnięć nauk wojskowych; wiedza ta jest wieloaspektowa, tj. można ją rozpatrywać w sensie historycznym, filozoficznym, formalno - logicznym i językowym; charakteryzują ją ponadto ujęcia: opisowo - analityczne, wyjaśniająco - syntetyczne, krytyczne, normatywne i projektujące/ i rozumieniu czynnościowym /w tym sensie m.n.w. jest działalnością poznawczą zmierzającą do wytworzenia systemu wiedzy naukowej o metodach stosowanych w naukach wojskowych/.

• Mobilność ludzka /społeczna/: ruchliwość społeczna.

• Morale: postawa moralna, duch panujący w wojsku, w organizacji, w społeczeństwie. To ogół względnie trwałych wartości duchowych, umysłowych oraz emocjonalnych poszczególnych żołnierzy oraz grup żołnierskich, określających ich gotowość do realizacji zadań w czasie pokoju i w warunkach wojny. Postawy moralne charakteryzuje: humanizm, honor, odwaga, uczciwość, sprawiedliwość, skromność itd.

• Moralność: ogół norm, wzorców, opinii ludzi w danej społeczności, regulujących postępo-wanie człowieka, jego stosunki z innymi ludźmi itp.

• Motyw /dążenie, pobudka/: w szerokim znaczeniu psychologicznym czynnik uruchamiający aktywność osobnika ukierunkowaną na cel, (...). To czynnik wewnętrzny pobudzający jednostkę do działania i ukierunkowujący jego aktywność.

• Motywacja: zespół czynników uruchamiających celowe działanie, (...). To ogół procesów w systemie nerwowym, które przejawiają się tendencją lub przeciwtendencją do ukierunkowanej aktywności; wywołują i pobudzają tę aktywność, tłumiąc inne tendencje; sygnalizują satysfakcją lub dyssatysfakcją stopień zaspokojenia potrzeb lub realizacji zadań.

Motywację charakteryzują: a) kierunek: czyli wskazanie wyniku, ku któremu zmierza czynność oraz b) natężenie, tj.: siła, wielkość i intensywność.

• Motywowanie: pobudzanie, ukazywanie motywów działania lub rozumowania, uzasa-dnianie czegoś itp.

• Multi-media-system (kształcenie multimedialne): swoisty układ audiowizualnych środków dydaktycznych umożliwiający - w połączeniu z układem tradycyjnych środków - optymalizację procesu uczenia się określonych treści oraz uzyskiwanie wyższych efektów, (...).

• Myślenie: najwyższa forma odzwierciedlenia /poznania/ rzeczywistości, ujmująca złożone związki i stosunki między przedmiotami i zjawiskami. Myślenie urzeczywistnia się za pomocą pojęć, sądów i rozumowań - na podstawie procesów: analizy - syntezy, uogólniania i abstrakcji. Rozróżniamy różne formy myślenia, np. dyskursywne, dywergencyjne, konwergencyjne, wyobrażeniowo - pojęciowe, produktywne, logiczne itp.

• Myślenie dyskursywne: wywód oparty na przechodzeniu z jednego ogniwa do drugiego, myślenie logiczne złożone z szeregu logicznie powiązanych ze sobą ogniw, oparte na logicznej argumentacji, (...).

• Myślenie dywergencyjne: rodzaj myślenia funkcjonującego w tych sytuacjach problemowych, w których liczba możliwych rozwiązań nie jest ograniczona, (...).

• Myślenie konwergencyjne: rodzaj myślenia, które pojawia się w sytuacjach problemowych o jednym możliwym rozwiązaniu, (...).

• Nauczanie: to planowa i systematyczna praca nauczyciela z uczniami mająca na celu wywołanie pożądanych trwałych zmian w ich postępowaniu, dyspozycjach i całości osobowości pod wpływem nauczania - uczenia się i opanowania wiedzy, przeżywania wartości i działań praktycznych. Nauczanie ma charakter intencjonalny, tj. że intencją nauczania jest wywołanie uczenia się jako czynności podmiotowej samych uczniów.

• Nauka /wiedza/: to ogól uporządkowanej i należycie uzasadnionej wiedzy ludzkiej; zespół poglądów stanowiących usystematyzowaną całość i wchodzących w skład określonej dyscypliny badawczej; zasób wiadomości; erudycja, wykształcenie.

Termin nauka można określać w sensie:

- dydaktycznym: jako czynności nauczania - uczenia się;

- instytucjonalnym: jako dyscyplinę uprawianą w placówkach naukowych lub przedmiot

wykładany w uczelni;

- historyczno - socjologicznym: dotyczącym ludzi, szkół czy bibliotek itd;

- treściowym: czyli przedmiotowym;

- czynnościowym: /funkcjonalnym/ dotyczących procesów badawczych, ich rezultatów itd.

Nauka /nauki/ dzieli się na:

- nauki empiryczne /realne, indukcyjne, aposterioryczne - dot. doświadczenia/;

- nauki teoretyczne /formalne, dedukcyjne, aprioryczne - dot. przed doświadczeniem/.

Nauki wojskowe dzielą się na:

- hierarchiczne /strategia, sztuka operacyjna, taktyka/;

- procesowe.

Pojęcie nauki jest nierozerwalnie związane z rozwojem filozofii greckiej. Narodziło się w związku z koniecznością przejścia od mitów i umiejętności do wiedzy, która ogarniałaby zarówno mity i umiejętności, jak doświadczenie praktyczne i poznawcze, uporządkowane, zanalizowane i udowodnione. Nauka bowiem wymaga przede wszystkim rozumienia. Przejście do tak rozumianej nauki nastąpiło między VII a VI w. p.n.e. Późniejsi Grecy uważali, że dokonał tego Tales. Jednak rzeczywisty fundament nauki założył dopiero Demokryt z Abdery. W następnych generacjach po Demokrycie nauki specjalne zaczęły się wyodrębniać od filozofii, niemniej aż do XX w. istniała dość ścisła zależność pomiędzy filozofią i naukami szczegółowymi. Rozumienie istoty nauki, jej zakresu, aparatury poznawczej oraz roli nauki na przestrzeni wieków ulegało zmianom. Spór o istotę, rolę i znaczenie nauki rozpoczął się w czasach Sokratesa. Dla Sokratesa istotą nauki jest poznanie i wiedza, nadał jej charakter etyczny. Przedmiotem poznania była dla niego nie rzeczywistość zewnętrzna, czy przyroda, ale człowiek jako istota, która powinna umiejętnie korzystać ze swego rozumu dla osiągnięcia pełni szczęścia.

Dla Platona podstawą nauki były pojęcia, gdyż przyjmował on za Sokratesem, że zawarta w nich wiedza jest pewna i bezwzględna, uznał jednak, że przedmiotem pojęć nie mogą być rzeczy, lecz idee. Rozwijając teorię nauki, uznał, że metody empiryczne, jakimi posługują się badacze dostarczają wiedzy niepewnej, gdyż empirycznie można stwierdzić tylko przemijające fakty, nauka zaś szuka prawd powszechnych.

Arystoteles stojąc na stanowisku, że byt jest jednostkowy, a wiedza - ogólna, potraktował filozofię nie jako naukę właściwą, lecz jako dyscyplinę mającą na celu przygotować zadania i narzędzia dla nauki, czyli dyscyplinę formalną.

W okresie średniowiecza nauka była pojmowana jako służebnica teologii. Zagadnienie określenia na nowo istoty nauki i jej zadań powróciło w okresie renesansu (odrodzenie). Ważną rolę na tym polu odegrali: Leonardo da Vinci, G. Bruno, a w szczególności F. Bacon, który rozumiejąc naukę bardzo szeroko, po włączenie do niej poezji, dokonał klasyfikacji nauk.

W XVII w. nową koncepcję nauki zaprezentował I. Newton, przyjmując, że zasady matematyki mają znaczenie filozoficzne. W XVIII w. najpoważniejszą rolę w określeniu istoty i zadań nauki odegrał I. Kant, który postanowił poddać naukę analizie filozoficznej i wskazać pod jakimi warunkami jest możliwa.

W XIX w. najbardziej ważkimi rozstrzygnięciami były twierdzenia A. Comte'a, który dokonał nowego podziału nauki na: konkretne i abstrakcyjne. Uznał, że nauki abstrakcyjne (jak: fizyka i chemia) zajmują się procesami kształtującymi rzeczy, a konkretne (jak: mineralogia) samymi rzeczami.

H. Spencer i ewolucjoniści, akceptując i rozwijając darwinowską ideę ewolucji przyczynili się do znaczących przemian w nauce, powodujących wprowadzenie do badań społecznych i humanistycznych biologicznego punktu widzenia. W. Windelband podkreślał, że różnica pomiędzy naukami polega na tym, że jedne ustalają prawa, drugie zaś fakty. W konsekwencji jedne nazwał naukami nomotetycznymi, drugie idiograficznymi.

W XX w., w szczególności po eksplozji odkryć naukowych, mówiąc nauka, ma się na myśli konkretną dziedzinę. W konsekwencji wystąpiła również tendencja do przekazywania zagadnień filozoficznych naukom szczegółowym. Ukształtowało się naukoznawstwo, któremu początki dał neopozytywizm, a które zaczęło funkcjonować jako wyodrębniona dyscyplina, obejmująca zespół nauk o nauce, w tym psychologię i socjologię nauki, organizację nauki, itp.

• Norma moralna: norma etyczna, ogólne reguły postępowania obowiązujące w społeczeństwie.

• Norma psychiczna: stan jakościowy i ilościowy cech psychicznych i ich zespołów spotykany najczęściej w danym społeczeństwie lub określonej jego populacji.

• Odporność psychiczna: to zdolność organizmu do znoszenia frustracji, czyli zakłóceń w działalności ukierunkowanej na cel aktywności człowieka. Zasób odporności psychicznej zależy od: zagrożenia, przygotowania do działania w warunkach trudnych. Odporność psychiczna człowieka jest związana z następującymi właściwościami - sytuacjami: a) sytuacją trudną, b) stresem, c) strachem.

• Ogniwa dydaktyczne /procesu dydaktycznego - tok lekcji/: to swoiste „momenty” przebiegu /realizacji/ procesu dydaktycznego, których przestrzeganie gwarantuje osiągnięcie zakładanych celów kształceniowych /szkoleniowych/.

Tok zajęć: to usystematyzowany /pod względem organizacyjnym, merytorycznym i metodycznym/, wcześniej zaplanowany przebieg zajęć. W zależności od stosowanych na nich form i metod nauczania rozróżnia się następujący ich tok /ogniwa/.

tok zajęć w wojsku:

• część wstępna /10-15% ogólnego czasu zajęć/:

• przyjęcie meldunku;

• przejrzenie broni /zajęcia w terenie lub inne z użyciem broni, np. w sali szkolenia strzeleckiego czy sali czyszczenia broni itp/;

• sprawdzenie obecności;

• sprawdzenie wyglądu zewnętrznego /zajęcia w terenie /;

• sprawdzenie broni, sprzętu i środków pozoracji /zajęcia w terenie/;

• omówienie warunków bezpieczeństwa podczas przemarszu do rejonu zajęć /zajęcia w terenie/;

• postawienie rozkazu na marsz /przejazd/ do rejonu zajęć /zajęcia w terenie/;

• realizacja zadań i przedsięwzięć wynikających z ww. rozkazu - np. zadań zabezpieczenia bojowego działań /zajęcia w terenie/ - można też - w zależności od odległości i czasu niezbędnego na pokonanie „drogi” - włączyć ten element w część główną, np. jako pierwsze zagadnienie;

• złożenie sprzętu we wskazane w miejsce /podczas instruktażu/ - /zajęcia w terenie/;

• zbiórka - orientowanie w terenie /zajęcia w terenie /;

• podanie tematu, celu zajęć /ogólnego celu/ i zagadnień szkoleniowych;

• pytania kontrolne /przynajmniej dwa, z tym że w terenie jedno teoretyczne, a jedno praktyczne - najczęściej nawiązujące do aktualnego tematu zajęć/;

• podanie literatury /zajęcia w sali/;

• omówienie warunków bezpieczeństwa obowiązujących w czasie zajęć /zajęcia w terenie/;

• omówienie sposobu pozorowania działań bojowych - niezależnie od udzielonego instruktażu grupie pozoracji i osobom funkcyjnym - amunicyjny, magazynier, sanitariusz, obserwator - ubezpieczenie itp./zajęcia w terenie/;

• wprowadzenie w sytuacje taktyczną - tylko na zajęciach taktycznych lub innych zajęciach specjalistycznych realizowanych na „podbudowie taktycznej” /zajęcia w terenie/.

• część główna /80% ogólnego czasu zajęć/:

• realizacja poszczególnych zagadnień - w zależności od formy, miejsca /w sali wykładowej, gabinecie czy w terenie, poligonie, warsztacie, laboratorium itp. oraz przewidzianego toku zajęć, tj. podających, eksponujących, problemowych czy praktycznych;

• mimo ww. różnic każde zajęcia powinny prowadzić do: asymilacji nowej wiedzy i umiejętności lub ich doskonalenia; przeanalizowanie i zrozumienie nowych treści czy ugruntowanie nowych umiejętności /upewnienie się przez prowadzącego, że szkoleni wspomniane treści czy czynności opanowali i w jakim zakresie; utrwalenie ww. wiedzy umiejętności; zidentyfikowanie przez prowadzącego treści, jakie szkoleni mają opanować lub doskonalić podczas samokształcenia itp.

• część końcowa /zajęć teoretycznych - 5% (praktycznych -10%) ogólnego czasu zajęć/:

a/ podczas zajęć teoretycznych:

• podsumowanie zajęć, tj. podanie stopnia realizacji celu zajęć /ogólnego celu, tego, który był podany w części wstępnej/;

• wystawienie indywidualnych ocen za odpowiedzi i aktywność w czasie zajęć;

• uwypuklenie najważniejszych problemów (zagadnień) zajęć - np. ukazanie ich przydatności w dalszym zgłębianiu wiedzy i umiejętności w tym zakresie itp;

• podanie zagadnień /treści/ do opanowania podczas samokształcenia;

• podanie terminu, miejsca i tematu następnych zajęć oraz sposobu przygotowania się do nich;

• przyjęcie meldunku o zakończeniu zajęć /podpisanie dziennika/;

• „Autorefleksja” prowadzącego - po odbytych zajęciach, a w konsekwencji - o ile zajdzie taka potrzeba - modyfikacja podobnych lub tego typu zajęć.

a/ podczas zajęć praktycznych:

• przyjęcie meldunku od instruktorów o poziomie i realizacji zagadnień szkoleniowych, ewentualnych problemach na swoich punktach nauczania;

• przejrzenie broni /niezależnie od tego czy wcześniej zrobili to dowódcy drużyn - instruktorzy oraz dowódca grupy pozoracji/ całości plutonu oraz grupy pozoracji /jeżeli taka występowała w zajęciach/;

• podsumowanie zajęć, tj. podanie stopnia realizacji celu zajęć /ogólnego celu, tego, który był podany w części wstępnej/;

• wystawienie indywidualnych ocen lub podanie ich - o ile wystawili je wcześniej instruktorzy;

• uwypuklenie najważniejszych problemów (zagadnień) zajęć - np. ukazanie ich przydatności w dalszym zgłębianiu wiedzy i umiejętności w tym zakresie itp.;

• podanie zagadnień /treści/ do opanowania podczas samokształcenia;

• podanie terminu, miejsca i tematu następnych zajęć oraz sposobu przygotowania się do nich;

• postawienie rozkazu na marsz do rejonu zakwaterowania;

• realizacja zadań i przedsięwzięć wynikających z ww. rozkazu - np. zadań zabezpieczenia bojowego działań w czasie przemarszu /przejazdu/ do rejonu zakwaterowania;

• przyjęcie meldunku o zakończeniu zajęć /podpisanie dziennika/;

• obsługa sprzętu po zajęciach;

• złożenie meldunku przełożonemu o realizacji i osiągniętych celach zajęć.

• „Autorefleksja” prowadzącego - po odbytych zajęciach, a w konsekwencji - o ile zajdzie taka potrzeba - modyfikacja podobnych lub tego typu zajęć.

• Osobowość: to termin psychologiczny definiowany wieloznacznie, często zamiennie używany z terminami → psychika → charakter, ogólna charakterystyka człowieka.

We współczesnej psychologii dominuje kilka ujęć najbardziej rozbudowanych:

1. Osobowość jest to zespół cech psychicznych, za pomocą których można opisać podstawowe formy zachowania się człowieka;

2. Osobowość jest zespołem postaw, nastawień wyznaczających zachowanie człowieka; Jest ona traktowana jako zintegrowana całość elementów biogenicznych, psychogenicznych i socjogenicznych. Elementy biogeniczne: to przede wszystkim anatomiczne i fizjologiczne właściwości organizmu. Elementy psychogeniczne: to wszelkie procesy i mechanizmy psychiczne, tj. pamięć, uczucia, wola, wyobraźnia czy inteligencja. Elementy socjogeniczne: to pewna zorganizowana całość czynników wychodzących ze zbiorowości i wyznaczających w pewien stały sposób reakcje jednostki.

3.osobowość jest zespołem warunków wewnętrznych determinujących sposobów, w jaki człowiek reguluje swoje stosunki z działającym na niego światem otaczającym (...), zasadnicze miejsce zajmują w niej także takie czynniki, jak potrzeby, dążenia, obraz świata, charakter, postawy, zdolności, temperament, a szczególnie samowiedza, (...).

Osobowość to występujący u każdego człowieka zasób utrwalonych postaw i mecha-nizmów przystosowawczych pozwalających mu utrzymać równowagę między wewnętrznymi pragnieniami, emocjami, a otaczającym go światem. Jest to zespół utrwalonych cech określających zachowanie, myśli i emocje wyznaczający indywidualny i niepowtarzalny styl życia. Podstawą osobowości są odziedziczone i nabyte cechy biofizyczne modelowane w procesie rozwojowym w czasie dzieciństwa i młodości przez oddziaływania kulturowe, społeczne oraz zwyczaje wychowawcze w rodzinie. Najnowsze ujęcia dotyczące osobowości akcentują decydujący wpływ aktywności samej jednostki na jej kształtowanie się.

Rozróżnia się następujące typy osobowości: ekstrawertyk /człowiek skierowany na zewnątrz/, introwertyk /człowiek skierowany do wewnątrz/ oraz ambiwertyk /człowiek mający cechy osobowości zarówno ekstrawertyczne, jak i introwertyczne/. Głównymi teoretykami osobowości byli S. Freud, C.G. Jung G.W. Allport, H. Murray, G. Murphy, E.R. Gurthie, J. Dollard, N. Miller, G. Kelley, C. Rogers.

Teoria Freuda

Freud porównał psychikę człowieka do góry lodowej, której tylko niewielka część wystająca ponad wodę jest sferą świadomych działań i dążeń, natomiast większa część pod poziomem wody jest domeną nieświadomości. W niej ukryte są popędy, namiętności, wyparte myśli i uczucia, tj. ogromny zespół niewidocznych sił witalnych będących motorem napędzającym świadome uczynki i myśli ludzi - energia psychiczna. Badając nieświadomość różnymi metodami (metodą wolnych skojarzeń, interpretując sny) poznać można prawdziwe motywy ludzkiego postępowania.

Według Freuda osobowość podzielić można na trzy główne systemy: Id /jest pierwotnym zbiornikiem ślepej energii psychicznej - prawdziwą rzeczywistością psychiczną, na którą składają się wszelkie pragnienia, popędy i emocje. Id kieruje się zasadą przyjemności (redukcji napięcia) i dąży do spełnienia pragnień (także w snach)/, Ego /system osobowości kierujący się myśleniem realistycznym, konfrontujący subiektywne pragnienia z rzeczywistością. Główną zasadą jest zasada rzeczywistości, tj. powstrzymanie redukcji napięcia poprzez realizację przyjemności do czasu odnalezienia obiektu spełnienia. Głównym zadaniem jest więc testowanie rzeczywistości (reality-testing), któremu podporządkowane są wszystkie funkcje poznawcze i intelektualne jednostki/, Superego /jest to trzeci system osobowości, będący wewnętrzną reprezentacją tradycyjnych wartości i ideałów społeczeństwa. Główne zadania superego to: hamowanie impulsów id, narzucanie ego celów moralnych w przeciwieństwie do realistycznych, dążenie do doskonałości. Superego kieruje się zasadą introjekcji, tj. przyswajania sobie zewnętrznych norm i nakazów. Na energię psychiczną, której suma - podobnie jak w fizyce - jest stała, ale może zmieniać swoje formy składają się popędy, czyli psychiczne reprezentacje potrzeb. Pobudzenie i zaspokojenie popędów podlega w psychice człowieka przymusowi powtarzania. Najwięcej miejsca w swoich pracach poświęcił Freud popędowi życia (przyjmującemu formę energii libido) i popędowi śmierci (autodestrukcyjnemu). Ponadto Freud przedstawił własną teorię mechanizmów i stadiów rozwoju osobowości/.

Teoria Junga

Carl Gustav Jung był uczniem Freuda, ale później zerwał z nim stosunki, z po-wodu niezgody co do istoty psychoanalizy (wg Junga Freud utożsamiał psychoanalizę ze swoją teorią seksualności) i podążył własną drogą. Uznając procesy nieświadome jako główną rzeczywistość psychiczną, a historię indywidualną wraz z historią całej ludzkości jako główne determinanty zachowania człowieka. Dołączył do nich również cele i aspiracje człowieka (aspekt prospektywny, teleologiczny). Jung kładł nacisk na wspólne dla całego rodzaju ludzkiego źródła osobowości (doświadczenie przodków - archaiczne, prymitywne, nieświadome, uniwersalne), które nazywał nieświadomością zbiorową. Osobowość jednostki jest wypadkową powyższych sił zewnętrznych i modulujących je sił wewnętrznych indywidualnego doświadczenia. W swojej teorii i swoich badaniach Jung szeroko korzystał z badań antropologów, historyków i religioznawców. Podstawowe struktury osobowości:

- Ego, czyli świadoma psychika;

- Nieświadomość osobowa, czyli stłumione doświadczenia jednostki, formujące kompleksy będące sumą nieświadomych doświadczeń zbiorowych i indywidualnych (np. kompleks matki);

- Nieświadomość zbiorowa, czyli suma ukrytych śladów pamięciowych doświadczeń naszych przodków, sięgających czasów archaicznych. Składnikami nieświadomości zbiorowej są archetypy, czyli formy pojęciowe (idee) zawierające silny ładunek emocjonalny (np. archetyp matki - historycznie niezmienna istota macierzyństwa);

- Persona, czyli rola jaką jednostka przyjmuje dostosowując się do obyczajów i tradycji społecznych.

- Anima i animus, czyli archetypiczne elementy psychiczne płci przeciwnej zawarte w psychice jednostki, tj. elementy kobiece w psychice mężczyzny i elementy męskie w psychice kobiety;

- Cień, czyli uosobienie zwierzęcej natury człowieka (archetyp cienia);

- Jaźń, czyli suma procesów psychicznych osobowości powstała dzięki ludzkiemu dążeniu do jedności (archetypicznym symbolem jest mandala).

Zdaniem Junga rozwój osobowości człowieka wiedzie poprzez proces indywiduacji (dążenia do harmonijnej jedności) i funkcję transcendentną do samourzeczywistnienia.

Teorie psychospołeczne

Wielu zwolenników Freuda (Adler, Fromm, Horney, Sullivan) zaczęło przek-ształcać teorię psychoanalityczną w kierunku nauk społecznych.

Alfred Adler jako jeden z pierwszych położył nacisk na społeczną naturę człowieka w kształtowaniu się jego osobowości. Teoria osobowości opiera się na pięciu głównych pojęciach:

- Fikcja jako cel: zachowanie jednostki determinowane jest przez wyobrażony (a więc fikcyjny) cel, wspólny dla wielu osób, niejednokrotnie niemożliwy do realizacji.

- Dążenie do wyższości: agresywna wola mocy i dominacji, gwarantująca spójność jednostce, przybierająca także kształt dążenia do doskonałości.

- Poczucie niższości i kompensacja: poczucie niższości w pewnej dziedzinie rodzi w jednostce dążenie do kompensacji, np. poprzez intensywne ćwiczenie jakiejś umiejętności.

- Zainteresowanie społeczne: dążenie człowieka do zachowań prospołecznych (współpraca, identyfikacja z grupą, empatia) będące motorem rozwoju społeczeństw.

- Styl życia: indywidualna, niepowtarzalna zasada, wg której funkcjonuje osobowość danego człowieka jako całość.

Podstawowym założeniem koncepcji osobowości Ericha Fromma jest idea, że człowiek czuje się samotny i wyobcowany po zerwaniu więzi, jakie łączyły go z przyrodą i innymi ludźmi. Im więcej więzi zostaje zerwanych, tym bardziej człowiek czuje się osamotniony. Dwie drogi wyjścia z dylematu wiodą ku stworzeniu nowego społeczeństwa poprzez zjednoczenie się z innymi ludźmi lub ku ucieczce od wolności w totalitarny system społeczeństwa. Fromm był pod silnym wpływem wczesnych pism Marksa, ale stosował do jego interpretacji elementy teorii psychoanalitycznej. Uważał się za humanistę dialektycznego, wg niego „zrozumienie psychiki człowieka musi być oparte na analizie jego potrzeb, wynikających z warunków jego egzystencji”. Jako główną swoistą potrzebę człowieka wymieniał potrzebę transcendencji, tj. stworzenia związków wykraczających poza naturę zwierzęcą człowieka. Ważnymi potrzebami człowieka jako istoty społecznej są także potrzeba zakorzenienia (naturalnej przynależności - bycia kimś, lub przynależności do kogoś) oraz potrzeba posiadania systemu orientacji - spójnego sposobu postrzegania świata.

Według Karen Horney elementarnym doświadczeniem rozwoju osobowości (w okresie dzieciństwa) jest lęk podstawowy (basic anxiety) - zagrożenie poczucia bezpieczeństwa. W odpowiedzi na lęk jednostka rozwija różne racjonalne i irracjonalne strategie (potrzeby) determinujące dynamikę osobowości. Strategie irracjonalne (neurotyczne) Horney zgrupowała w trzy kategorie: dążenia ku ludziom (np. potrzeba miłości), odsuwanie się od ludzi (np. potrzeba niezależności), występowanie przeciw ludziom (np. potrzeba władzy).

Harry S. Sullivan przedstawił stanowisko teoretyczne nazywane interpersonalną teorią psychiatrii. Wg niej osobowość jest pojęciem hipotetycznym, "względnie trwałym układem powtarzających się sytuacji interpersonalnych, charakterystycznych dla życia danego człowieka". Od urodzenia zanurzeni jesteśmy w polu społecznym - sieci realnych i wyobrażonych interakcji społecznych determinujących w sposób typowy dla gatunku ludzkiego nasze postępowanie.

Teorie Bodźca - Reakcji (Behawioryzm)

Jest to zasadniczo zbiór stanowisk teoretycznych posiadających wspólne źródła i metodologię. Opierają się przede wszystkim na próbach wyjaśnienia zjawisk związanych z nabywaniem i utrwalaniem nowych form zachowania pod wpływem doświadczenia (teoria uczenia się). Teorie te nie negują czynników wrodzonych, ale główny nacisk kładą na proces pośredniczący między obiektywną, fizjologiczną reakcją jednostki a różnorodnymi bodźcami zewnętrznymi (sytuacją). Behawioryści skłaniali się do odrzucenia pojęcia świadomości oraz introspekcji jako metody subiektywnej.

Zachowanie człowieka jest, zdaniem behawiorystów, reakcją na określone bodźce nie tylko w przypadku prostych odruchów, ale również dla bardziej złożonych problemów (rozwiązywanie zadań intelektualnych, konflikty motywacyjne, myślenie itp.). Behawioryści wykazywali mniejsze zainteresowanie pojęciem osobowości jako zespołu niezmiennych struktur, w przeciwieństwie do procesów uczenia się i rozwojowych. Stałym elementem osobowości są na pewno nawyki (utrwalone wzorce reakcji na bodźce zewnętrzne i wewnętrzne - popędy).

Głównymi przedstawicielami tego kierunku byli: J.B. Watson (prekursor), B.F. Skinner (behawioryzm radykalny), E. Tolman, E.L. Thorndike (behawioryzm umiarkowany), C.L. Hull (neobehawioryzm). Szczególne miejsce zajmuje teoria wzmacniania sprawczego Burrhusa Skinnera. Jej specyficzną cechą było m.in. szczególne zainteresowanie reakcjami (tzw. zachowaniami sprawczymi - operants), które nie muszą być wywołane przez żaden bodziec, lecz są pod silnym wpływem swych następstw (wzmocnienia).

Ponadto istnieją jeszcze nw. inne ważne koncepcje osobowości oparte o:

- psychologię jednostki G. W. Allporta;

- personologię Murraya;

- organicystyczne teorie osobowości (Goldstein, Maslow, Rogers);

- teorię osobowości opartą na psychologii egzystencjalnej (Binswanger);

- teorię pola Kurta Lewina;

- psychologię konstytucjonalną Williama Sheldona.

Teorie i typologie osobowości znajdowały się w obszarze zainteresowań myślicieli i filozofów od wielu wieków. Wymienić tu należy zarówno filozofów klasycznych, takich jak Hipokrates, Platon i Arystoteles, jak i późniejszych myślicieli, których poglądy możemy odnaleźć w wielu współczesnych teoriach: Tomasza z Akwinu, Benthama, Comte'a, Hobbesa, Kierkegaarda, Locke'a, Nietzschego i Machiavellego. Na tym gruncie od początku XX wieku zaczęły powstawać psychologiczne teorie osobowości, różniące się od dawniejszych naukowymi aspiracjami (nie zawsze jednak znajdowały one wyraz w konsekwentnym przestrzeganiu reguł metodologii nauki). Na tworzenie się nowych teorii osobowości ważny wpływ wywarły główne nurty kształtującej się psychologii: kliniczny (Charcot, Janet, Freud), psychologia eksperymentalna (Helmholtz, Pawłow, Watson i Wundt), teoria uczenia się, psychologia postaci (Gestalt), koncentrująca się na pomiarze i badaniu różnic indywidualnych tradycja psychometryczna i inne.

Więcej szczegółów na temat teorii osobowości oraz odnośniki do tekstów źró-dłowych można znaleźć między innymi w: Hall CS, Lindzey G, Teorie osobowości, Warszawa 1994.

• Pamięć: w psychologii jeden z podstawowych procesów psychicznych człowieka, któremu zawdzięcza on możliwość regulacji aktualnego zachowania pod względem dawnych doświadczeń własnych; trzy podstawowe funkcje pamięci to zapamiętywanie, przechowywanie i przypominanie (...). Zależnie od kategorii zapamiętywanych treści rozróżnia się pamięć konkretno-obrazową (wzrokową, słuchową, smakową, itp.), pamięć myślową (słowno-logiczną) i pamięć afektywną (pamięć uczuć) (...). Zależnie od sposobu zapamiętywa-nia rozróżnia się pamięć logiczną, która polega na zrozumieniu materiału, ustaleniu znaczenia jego poszczególnych elementów i związków, w której istotną rolę odgrywają mechaniczne powtórzenia i przypadkowe skojarzenia (...).

• Paradygmat w kierunkach kształcenia: (w sensie edukacyjnym): to zbiór przeświadczeń, założeń i uogólnień wykreowanych przez środowisko teoretyków i praktyków oświatowych na temat akceptowanego i pożądanego modelu edukacji.

Przyjęty i powszechnie uznawany tzw. paradygmat w kierunkach kształcenia (szkolenia) wyszczególnia elementy, które się wzajemnie uzupełniają tworząc jednocześnie określoną całość oraz determinują zarówno kształcenie (szkolenie), jak i wychowanie. Są to: wartości, umiejętności, wiedza i postawy:

• Pedagogika: jest nauką o wychowaniu. Przedmiot jej badań ulega ciągłej ewolucji na skutek rosnącej roli wychowania, zwłaszcza społecznego. Obok tradycyjnej pedagogiki ogólnej, teorii wychowania, historii wychowania, dydaktyki wyróżnia się jeszcze m.in. pedagogikę społeczną, przedszkolną, szkolną, uniwersytecką, wojskową, pracy kulturalno - oświatowej, ekonomikę oświaty oraz specjalną. Zakłada się, iż pedagogikę można podzielić na: teoretyczną, praktyczną oraz opisową i normatywną.

Obecnie przedmiotem pedagogiki są zjawiska wychowawcze zachodzące w ciągu całożyciowego rozwoju człowieka oraz różnorodne czynności opracowane teoretycznie, które wspólnie tworzą wielokierunkową pomoc wychowawczą dla doskonałego i pełnego oraz wszechstronnego rozwoju osobowościowego wychowanka.

Można wyróżnić trzy rodzaje wychowania: naturalne /uczestniczące w życiu rodzinnym, społecznym, w zbiorowej pracy lub formach spędzania czasu wolnego/, celowo zamierzone /przygotowujące człowieka do przyszłego zawodu, pracy, umiejętności przystosowania się do życia w społeczeństwie/, organizowane /programowe w specjalnych instytucjach wychowaw-czych, jak szkoła, uniwersytet, seminarium duchowne itp/.

Pedagogika jest nauką wszechstronną o całej rzeczywistości wychowawczej, w której istotę stanowi całościowy rozwój człowieka oraz wszelkie wpływy jednych ludzi na drugich oraz wpływy środowiska.

• Pedeutologia: dział pedagogiki zajmujący się zagadnieniami zawodu nauczycielskiego, tj. osobowością nauczyciela, jego poziomem i zakresem wykształcenia, warunkami i efektami pracy, doborem kandydatów do zawodu nauczycielskiego i ich samokształceniem /dokształca-niem/ oraz przemianami w strukturze, pozycji i funkcji zawodu nauczycielskiego.

• Percepcja: uświadomiona reakcja narządu zmysłowego na bodziec zewnętrzny; pos-trzeżenie.

• Podmiot poznania: to człowiek postrzegający cechy badanej rzeczywistości lub zespołu. Naukowe badanie wymaga aparatury naukowo - badawczej dla dokładnego rozpoznania i prowadzenia przedmiotu badań.

• Pojęcie: w logice treść myślowa odpowiadająca właściwościom elementów zbioru wchodzących w zakres danej nazwy (...). W psychologii, odbicie abstrakcyjne (myślowe) ogólnych właściwości rzeczy, zjawisk, powstające w wyniku uogólnienia tych właściwości.

• Postawa /np. dydaktyczna, społeczna, moralna, zawodowa itp./: to syndrom - złożona wewnętrznie spójnia i zarazem zharmonizowana kompozycja charakterystyczna dla danej jednostki, to jej indywidualne nastawienia do otaczającej ją rzeczywistości itp.; postawy dydaktyczne charakteryzuje: styl pracy, sposób traktowania /wartościowanie/ powziętych zadań dydaktycznych itp.; postawy moralne charakteryzuje: humanizm, honor, odwaga, uczciwość, sprawiedliwość, skromność itd.; postawy zawodowe charakteryzują: predyspozycje dowódczo - przywódcze, predyspozycje organizatorsko - kierownicze itp.; postawy społeczne charakteryzują: umiejętność współżycia z ludźmi, racjonalizm, zdyscyplinowanie, wytrwałość, tolerancja, lojalność, aktywność, wrażliwość estetyczno - kulturowa, zainteresowania itp.

• Potrzeba: stan, w którym jednostka odczuwa chęć zaspokojenia jakiegoś braku.

• Poznanie: działalność człowieka mająca na celu zdobycie wiedzy o otaczającej go rzeczywistości i o nim samym; proces ten jako akt poznawczy opiera się na wrażeniach, spostrzeżeniach i wyobrażeniach (...). Poznanie może mieć charakter potoczny i naukowy.

Poznanie naukowe tym różni się od potocznego, iż jest: a) z góry zaplanowane, b) pod-porządkowane w zamierzeniach celom badawczym, c) dokumentowane (notowane), d) z intencji obiektywne, e) adekwatne, f) wyczerpujące, - wolne od luk - w opisie zbadanego wycinka pedagogicznej rzeczywistości.

• Prakseologia: nauka o działaniu; teoria sprawnego działania badająca rozmaite rodzaje działań z punktu widzenia ich skuteczności.

• Preparacja: w twórczości, obejmuje wszelkie świadome próby rozwiązania problemu, a także i całe wcześniejsze przygotowanie osobnika, a więc jego edukację oraz przyswojenie w jej toku pojęcia, metody, myślenia etc. To pierwsza faza (z czterech) w procesie twórczym rozwiązywania problemów - G. Wallasa.

• Proces kształcenia /dydaktyczno (szkoleniowo) - wychowawczy lub proces nauczania/ to uporządkowany w czasie ciąg zdarzeń obejmujący takie czynności WiCNA, dowódców i szkolonych żołnierzy /słuchaczy/, ukierunkowane przez odpowiedni dobór celów i treści, form, metod i środków kształcenia /szkolenia/ oraz takie warunki gabinetowo - poligonowe (infrastrukturę), które służą wywoływaniu zmian u nauczanych (szkolonych), stosownie do przyjętych celów kształcenia /szkolenia/. Proces kształcenia /szkolenia/ jest sekwencją świadomych czynności dowódców (nauczycieli, wychowawców) i żołnierzy (szkolonych).

W kształceniu /szkoleniu/ słuchaczy /żołnierzy/, mówiąc o procesie dydaktyczno - wychowawczym /szkoleniowo - wychowawczym czy procesie nauczania/, posługuje się terminem: „Zintegrowanego procesu kształcenia (szkolenia) i wychowania”, mając na myśli fakt, iż kształcenie /szkolenie/ i wychowanie są ze sobą nierozerwalnie sprzężone i nie może być mowy o ich oddzielnym realizowaniu.

• Problem: (zadanie, zagadnienie): w dydaktyce, zadanie wymagające pokonania jakieś trudności o charakterze praktycznym lub teoretycznym, przy udziale aktywności badawczej podmiotu (...).

• Przedmiot poznania: to badana obiektywnie rzeczywistość. To obiektywnie istniejąca rzeczywistość, niezależnie od form jej istnienia, a także całokształt materialnego i duchowego życia społeczeństwa i człowieka. Aby wystąpił proces poznania, musi istnieć:

- przedmiot poznania;

- podmiot poznania /badający/;

- aparatura naukowo - badawcza /w przypadku badań naukowych/;

- aparatura pojęciowa.

• Psychika: to wrodzone i nabyte dyspozycje psychiczne danej jednostki, rozwinięte pod wpływem przeżyć, warunków itp; życie duchowe, psychiczne jednostki lub zbiorowości - psychika ludzka, psychika narodu.

• Psychologia: nauka zajmująca się powstawaniem i przebiegiem psychicznych procesów, cechami psychicznymi człowieka i regulacją jego stosunku z otoczeniem. Jako samodzielna nauka empiryczna ukształtowała się w połowie XIX w. i w ramach psychologii powstało wiele kierunków różniących się sposobem ujmowania zjawisk oraz nastąpiło zróżnicowanie w zakresie problematyki badań szczegółowych. Można zatem wyróżnić jej odmiany, tj.: psychologia rozwojowa, społeczna, filozoficzna i psychologia w różnych dziedzinach działalności praktycznej człowieka, np. psychologia pracy, wychowawcza czy kliniczna itp.

• Refleksja /autorefleksja/: głębsze zastanowienie, rozmyślanie, rozważanie połączone z analizą, wyjaśnieniem, tłumaczeniem, przewidywaniem itp; wynik zastanawiania się, rozmyślania; namysł.

• Rozum: umysł, intelekt; zdolność wnioskowania, rozumowania, pojmowania i wydawania sądów. Od XIX w. w filozofii i psychologii oznacza najczęściej ogół zdolności umysłowych człowieka.

• Rygory dydaktyczne /w WSO/: określone porządkiem, zmuszające do zachowania się do ściśle określonych przepisów, planu, statutu i regulaminu studiów, których spełnienie jest warunkiem ukończenia poszczególnych semestrów, a w konsekwencji - studiów - po zdaniu egzaminu dyplomowego i egzaminu na oficera.

• Sąd: w logice, zdanie orzekające o danym stanie rzeczy, zawierające moment przekonania, tj. założenia, że jest ono w jakimś stopniu prawdziwe lub nieprawdziwe (...) W psychologii, przeświadczenie o istnieniu określonego stosunku między danymi rzeczami, zdarzeniami lub pojęciami (...).

• Skojarzenie: (asocjacja): powiązanie ze sobą dwu lub więcej składników aktywności psychicznej (ruchów, nazw, wyobrażeń, myśli), w wyniku którego wystąpienie jednego z tych składników w zachowaniu jednostki wywołuje wystąpienie również drugiego składnika lub kilku.

• Skuteczność działania: jest jedną z postaci sprawnego działania ocenianego pod kątem zbliżania się do wyznaczonego celu, który stanowi podstawę tej oceny. Działanie skuteczne to fakt osiągnięcia przez podmiot celu w pełni lub w jakimś stopniu lub choćby umożliwienia albo zapewnienia sobie tego celu w przyszłości. Skutecznym zadaniowo jest ten, który zbliżył się w zakresie swojej działalności jak najbardziej do wyznaczonego celu. Skuteczność obok ekonomiczności determinuje sprawność działania.

• Socjologia: nauka o strukturze i prawach rozwoju społeczeństwa; w odróżnieniu od innych nauk społecznych jest nauką całościową, badającą prawa współzależności między różnymi dziedzinami życia społecznego i uogólniającą wszelkie aspekty wiedzy o społeczeństwie.

• Spostrzeganie: (percepcja): proces bezpośredniego odzwierciedlania zjawisk w ich różnych właściwościach, zachodzących dzięki współdziałaniu analizatorów, na podstawie już istniejącego doświadczenia osobnika.

• Spostrzeżenie: całość złożona z: „przedstawienia”, z „sądu realizującego” i „sądów klasyfi-kujących”. Przez spostrzeżenie zatem rozumiemy fakt psychiczny nie prosty, tylko złożony, w którym wyróżnić musimy przynajmniej trzy elementy: jedno przedstawienie i najmniej dwa sądy.

• Strategia: w pedagogice zharmonizowany dobór celów, metod i środków stanowiących operacyjne założenia działalności edukacyjnej nauczycieli, szkół lub systemów oświaty (...).

• Strategia kształcenia (w uczelni wojskowej): zbiór reguł wytyczających jednoznacznie wybór każdego określonego działania w procesie kształcenia przez uczestniczących w nim wojskowych nauczycieli akademickich (WNA), dowódców i studentów wojskowych. Powinno dążyć się do wszechstronnego rozwoju osobowości uczniów /szkolonych, żołnierzy/. Można to uzyskać poprzez umiejętne inspirowanie ich do uczenia się za pomocą różnych strategii kształcenia /strategii dydaktycznych/, które wzajemnie się uzupełniają. Do najważniejszych z nich zalicza się: strategię kształcenia podającą /asocjacyjną/, poszukującą /problemową/, eksponującą /emocjonalną/ oraz operacyjną /praktyczną/. Niektórzy wymieniają ponadto strategię badawczą - rodzaj kształcenia przez badanie i multimedialną - rodzaj kształcenia przez wybór informacji.

• Strach: jest reakcją na sytuacje bezpośrednio zagrażające życiu lub zdrowiu albo też reakcje na nagłe i niespodziewane zmiany w sytuacji zewnętrznej.

• Stres: jest to stan ogólnej mobilizacji sił organizmu oraz towarzyszącego jej wzmożonego napięcia emocjonalnego człowieka, który znalazł się w sytuacji trudnej. Jest to sytuacja powstała w wyniku wymagań, jakie człowiek stawia sobie sam lub jakie stawia mu jego otoczenie, a wymagania te pozostają w wyraźnej dysproporcji do jego możliwości wykonawczych, tj. stanu zdrowia, wydolności fizycznej, wiedzy i umiejętności czy aktu-alnego stanu motywacji, są to tzw. sytuacje trudne lub stresogenne.

Rozróżnia się trzy fazy stresu:

- faza reakcji alarmowych;

- faza oporności i odporności;

- faza załamania i wyczerpania.

• Studiowanie: to uczenie się na poziomie wyższym - poczynając od pierwszych lat nauki w szkole wyższej - przy maksymalnym udziale własnej inicjatywy i samodzielności. Studiowanie przebiega w dwu zazębiających się ze sobą procesach. Jeden należy utożsamiać z procesem dydaktyczno - wychowawczym organizowanym przez uczelnię, drugi - z samodoskonaleniem się indywidualnym studenta, czyli z jego samokształceniem się. Samokształcenie jest rodzajem kształcenia, którego cele, treści, warunki i środki zależą od samego podmiotu.

• Styl pracy: to styl jego działania, postępowania; to sposób wykonywania przez niego określonej /określonych/ czynności, charakterystyczny dla danej jednostki.

• Styl społeczny: to wrodzona tendencja do określonego sposobu odnoszenia się do innych ludzi i efektywności w realizacji celów życiowych; to zestawienie dwóch ważnych wymiarów zachowania się: asertywności i spontaniczności. W kontaktach interpersonalnych w stosunkach żołnierz - dowódca /uczeń - nauczyciel itp./ bardzo istotne znaczenie mają tzw. style społeczne osób komunikujących się. Chodzi tu przede wszystkim o dostosowanie stylu społecznego oficera - dowódcy /nauczyciela/ do stylu społecznego żołnierzy /uczniów/ - /w kontekście kompetencji pedagogiczno - psychologicznych/.

• Sytuacja trudna: może zaistnieć niezależnie od woli, wpływu oraz stanu psychicznego jednostki /człowieka/ lub grupy ludzi. O sytuacji trudnej można mówić gdy:

• występować będą przykre lub na co dzień nie spotykane stany emocjonalne;

• układ stosunków miedzy człowiekiem a otoczeniem będzie się charakteryzował brakiem zrównoważenia lub niezgodnością dążeń;

• wartości i cele dążenia człowieka będą inne niż bezpośrednie możliwości realizacyjne z właściwościami jego życia i aktywności.

• System dydaktyczno /szkoleniowo/ - wychowawczy - /system kształcenia; system nauczania/: to wyodrębniony z otoczenia zbiór elementów materialnych lub abstrakcyjnych mających wzajemne powiązania wewnętrzne i rozważanych z określonego punktu widzenia jako całość. W sensie edukacyjnym: „System (układ) szkolenia jest to: uporządkowany zbiór elementów oraz związków (relacji) i zależności między nimi, tworzący zarazem określoną całość, która służy założonym (wyznaczonym) celom (dydaktyczno-wychowawczym)”. Można tę definicję wyrazić w następujący sposób: „System szkolenia to dynamicznie działający zespół elementów ukierunkowany przez społecznie wyznaczone cele, obejmujący WiCNA, dowódców, żołnierzy /podchorążych, słuchaczy/, treści nauczania (szkolenia) i społeczno - materialne środowisko oraz wzajemne związki między tymi elementami”.

• System wartości: uporządkowany zbiór poglądów, twierdzeń oraz postaw, ideałów moralnych, społecznych, zawodowych /u nauczycieli dydaktycznych/ itd. stanowiących o poglądach i przeświadczeniach ludzkiego działania, poglądzie na świat i otaczającą rzeczywistość itp. tym samym zgodny z osobowością człowieka. System wartości to wszystko to, co dla jednostki jest cenne i stanowi cel ludzkich dążeń. Wartość dla człowieka to czynność mająca cechy dodatnie.

Aksjologia zajmuje się wartościowaniem, jest to tzw. teoria wartości - nauka zajmują-ca się badaniem natury wartości, ustalaniem norm, kryteriów i wartościowaniem. W aksjologii marksistowskiej naczelną wartością jest człowiek.

Wartościowanie: to dokonywanie ocen, sądów oceniających, zawierających aprobatę lub dezaprobatę stanu rzeczy, zdarzenia lub zachowania się /postępowania/. Wartościowanie jest istotnym składnikiem wszystkich dziedzin wiedzy, może prowadzić do dokonywania ocen właściwych bądź utylitarnych.

• Szkolenie: to kształcenie prostych umiejętności i nawyków praktycznych, wymagających minimalnego przygotowania teoretycznego, np. nauczania kogoś prostych czynności rzemieślniczych, czynności obsługiwania urządzeń i prostych maszyn czy np. nauczania w wojsku musztry, działania taktycznego, ustawiania min, wykonywania okopów itp.

• Szkolenie wojskowe: jako zewnętrzna strona funkcjonującego systemu szkolenia Sił Zbrojnych RP - to całokształt planowej działalności dydaktyczno - wychowawczej prowadzonej w celu przygotowania dowództw (sztabów) oraz wojsk do działania na polu walki, w misjach pokojowych i humanitarnych oraz utrzymania wysokiej gotowości bojowej w okresie pokoju.

Środki dydaktyczne: (nauczania - szkolenia): to warunki i przedmioty materialne, środowisko i otoczenie procesu szkolenia, urządzenia szkoleniowe, pomoce naukowe, podręczniki, książki, czasopisma i wszelkie inne materiały dydaktyczne umożliwiające usprawnienie procesu nauczania /szkolenia/ - uczenia się oraz uzyskanie optymalnych osiągnięć szkoleniowych.

Poprzez techniczne środki dydaktyczne należy rozumieć: zarówno najprostsze urządzenia pomocnicze, jak i nowoczesną elektroniczną /komputerową, zautomatyzowaną itd./ aparaturę. Można je podzielić na: wzrokowe, słuchowe, wzrokowo - słuchowe oraz automatyzujące .

• Świadomość: 1) w szerszym znaczeniu, również potocznym: stan przytomności, czuwania, odbierania bodźców ze świata otaczającego; 2) w znaczeniu węższym, ściślejszym i specyficznym wyłącznie dla człowieka: najwyższy poziom rozwoju psychicznego, dla którego istotne jest zdawanie sobie sprawy z własnego odzwierciedlenia rzeczywistości i działania w niej (...).

• Światopogląd: pogląd na świat; postawa myślowa wobec świata.

• Taksonomia celów kształcenia: zespół zasad porządkujących cele dydaktyczne (...).

• Talent pedagogiczny: to chroniczna dyspozycja do sprawnego i skutecznego spełniania czynności dydaktycznych i wychowawczych. Do dyspozycji talentu pedagogicznego zalicza się: warunki cielesne i psychofizyczne, dyspozycje emocjonalne, naturalne i intelektualne oraz techniczne, dyspozycje społeczne, organizacyjne i administracyjne.

• Technologia kształcenia: stanowi dyscyplinę pedagogiczną będącą dziedziną praktycznego zastosowania dorobku dydaktyki, psychologii uczenia się oraz wiedzy o komunikowaniu w celu opisywania, wyjaśniania i konstruowania procesu nauczania - uczenia się, w którym media prezentują informację, rozwijają procesy wewnętrzne jednostki, usprawniają procesy porozumiewania się, stanowiąc jednocześnie efektywne i atrakcyjne źródła wiedzy.

• Teleologia: (gr. téleos `sięgający celu' od télos `cel; koniec' + lógos `nauka') filoz. pogląd, według którego przebiegiem zdarzeń rządzi nie tylko przyczynowość, ale i celowość.

• Temperament: usposobienie człowieka wyrażające się w różnej sile, szybkości i trwałości reakcji uczuciowych na wydarzenia świata zewnętrznego; natura; charakter; wysoki stopień pobudliwości fizycznej, wyrażający się w energicznym działaniu, często połączony ze wzmożoną aktywnością erotyczno - seksualną. Rozróżnia się następujące typy temperamentu: sangwinik /człowiek o gwałtownym, porywczym i zmiennym usposobieniu, o szybko powstających i przemijających reakcjach uczuciowych itp./, choleryk /człowiek porywczy, gwałtowny, złośnik itp./, melancholik /człowiek o powolnych, słabych, lecz długotrwałych reakcjach uczuciowych itp./ i flegmatyk /człowiek o powolnych, słabych i krótkotrwałych reakcjach uczuciowych/.

• Teoria czynności: to zbiór bardzo ogólnych zasad, z którymi należy się liczyć przy budowaniu teorii psychologicznej i planowaniu badań. Chodzi w niej o wartość predykatywną /logiczną, orzeczeniową, opisującą/, eksplanacyjną /ukazującą przyczyny, na mocy których zachodzi określony stan rzeczy/ oraz praktyczną /użyteczną itp/.

Transgresja /transgresyjność/: termin wprowadzony przez J. Kozieleckiego; znaczenie to nie jest jednoznaczne. W naukach biologicznych oznacza dziedzicznie uwarunkowany, silniejszy rozwój danej cechy u mieszkańców niż u form rodzicielskich; w geologii i geografii oznacza zalewanie obszarów lądowych przez morze; w stosunku do człowieka: stosuje się tzw. „Koncepcję transgresyjną człowieka”. Wg niej człowiek jest postrzegany jako istota ekspansywna i twórcza, wolna i odpowiedzialna, która kieruje się złożoną motywacją i której działanie jest w znacznej mierze uwarunkowane przez względnie stałe składniki osobowości, tj. umysł i wolę. Natomiast przez transgresyjność rozumie się fakt, iż działania transgresyjne człowieka, oprócz tego , że mają charakter ekspansywny i twórczy, regulowane są przez prawo wzrostu, gdzie „osiągnięcie celu wzmacnia motywację do podejmowania /przez jednostkę/ czynności typu „poza”. Są to wyższe dążenia ludzkie podmiotowe, poznawcze i egzystencjal-ne. Poprzez działanie transgresyjne człowiek dąży do zdobycia nowych wartości, do opanowania przyrody lub podejmuje próbę autokreacji. Ludzie o orientacji transgresyjnej koncentrują swoją uwagę na czasie przyszłym oraz wyrażają większą tolerancję wobec ryzyka, zaś ich osobowość cechuje się znaczną autonomią. Terminem, który w sposób bardziej szczegółowy opisuje te zagadnienia /wprowadzonym także przez J. Kozieleckiego/ jest tzw. „Psychotransgresjonizm”. Wyjaśnia on fakt, iż tylko osoby transgresyjne, zdaniem ww. autora, są zdolne wyjść poza nakreślone granice zachowań, schematy i naśladownictwo.

• Treści kształcenia: określa się taki system wzajemnie ze sobą powiązanych wiadomości, umiejętności, nawyków, doświadczeń i oceniająco - emocjonalnego stosunku do świata, których poznanie i opanowanie gwarantuje wszechstronne przygotowanie żołnierzy /studentów/ do skutecznego działania w warunkach pokojowych, jak i w złożonych sytuacjach współczesnego pola walki.

• Tytuły i stopnie naukowe w Polsce:

Profesor:

1) tytuł naukowy nadawany za osiągnięcia naukowo-dydaktyczne pracownikom szkół wyższych oraz placówek naukowo-badawczych; w szkołach wyższych wyróżnia się stanowiska: profesora nadzwyczajnego (niższe) i profesora zwyczajnego (wyższe).

profesor (łc. professor `nauczyciel publiczny' od profiteri `jawnie, publicznie oświadczyć')

1. nauk. tytuł naukowy wykładowców szkół wyższych, samodzielnych pracowników instytutów naukowo-badawczych, często kierujących pracami zespołów naukowych, przyznawany im za osiągnięcia naukowe i dydaktyczne; wyróżnia się tytuł p.  nadzwyczajnego oraz wyższy od niego tytuł p. zwyczajnego; także osoba z takim tytułem.

2. zwyczajowe określenie nauczyciela szkoły średniej.

[Hasło opracowano na podstawie „Słownika Wyrazów Obcych” Wydawnictwa Europa, pod redakcją naukową prof. Ireny Kamińskiej-Szmaj, autorzy: Mirosław Jarosz i zespół. ISBN 83-87977-08-X. Rok wydania 2001].

2) Tytuł przysługujący nauczycielom szkół średnich zgodnie z Kartą praw i obowiązków nauczyciela.

Doktor: stopień naukowy nadawany osobom z tytułem magistra po przeprowadzeniu przewodu doktorskiego zakończonego złożeniem egzaminów i publiczną obroną(...). Doktor (łc. doctor „nauczyciel, mistrz”) 1. stopień naukowy nadawany pracownikowi naukowemu w instytucie badawczym lub na wyższej uczelni; osoba (...) .

Doktor habilitowany: stopień naukowy nadawany doktorom po ogłoszeniu drukiem rozprawy habilitacyjnej.

Magister: (z łacińskiego - „przełożony”, „przywódca”, „opiekun”, „nauczyciel”), w Polsce tytuł absolwentów szkół wyższych, nadawany po napisaniu (...) .

Inżynier: (fr. ingénieur) nauk. osoba mająca wyższe wykształcenie techniczne lub ekonomiczne. [Hasło opracowano na podstawie „Słownika Wyrazów.(...) ]

Licencjat: (ś.łc. licentiare, -atum `uzyskiwać prawo do wykładania') 1. nauk. typ studiów zawodowych, trwających krócej niż studia magisterskie (...); także tytuł niższy od tytułu magistra, uzyskiwany po ukończeniu studiów zawodowych; także osoba nosząca ten tytuł.

Docent: stanowisko samodzielnego pracownika naukowego w szkołach wyższych lub instytutach naukowo-badawczych, przyznawane osobom ze stopniem doktora lub doktora habilitowanego. Docent (łc. docens, -ntis `nauczający' od docere `uczyć') nauk. stanowisko nadawane po habilitacji; także osoba z takim stopniem; w Polsce do 1990 r. stanowisko samodzielnego pracownika naukowego w instytucie badawczym lub na wyższej uczelni przyznawane osobom z tytułem doktora habilitowanego lub doktora; docentura (łc. docere `uczyć') stanowisko docenta.

[Hasło opracowano na podstawie „Słownika Wyrazów Obcych” Wydawnictwa Europa, pod redakcją naukową prof. Ireny Kamińskiej-Szmaj, autorzy: Mirosław Jarosz i zespół. ISBN 83-87977-08-X. Rok wydania 2001].

1) W Polsce stanowisko w placówkach naukowych i szkolnictwie wyższym, na które powołuje się absolwentów studiów wyższych z tytułem magistra, magistra inżyniera bądź lekarza, pracujących następnie pod kierownictwem profesora lub doktora.

Adiunkt:

1) W Polsce tytuł pracownika naukowo-dydaktycznego w szkołach wyższych i naukowo-badawczego w instytutach nauk. Warunkiem powołania na stanowisko adiunkta jest zazwyczaj posiadanie stopnia doktora.

2) Tytuł zawodowy dyplomowanego pracownika dokumentacji i informacji naukowej oraz bibliotekarstwa.

• Twórczość: to proces przynoszący nowy wytwór, oceniany w określonym czasie przez grupę jako trafny lub użyteczny; to: „gotowość i zdolność (umiejętność) do powoływania rozwiązań alternatywnych dla rozwiązań już obowiązujących (zastanych)”.

• Uczenie się: wszelka sekwencja zachowań zamierzonych bądź mimowolnych, prowadząca do nabycia przez podmiot nowych wiadomości, umiejętności, nawyków, a mówiąc najogólniej - doświadczeń.

• Umiejętności: sprawności posługiwania się zdobytym doświadczeniem /wiedzą i operacjami/ przy wykonywaniu określonych zadań.

Umiejętności zawodowe: to sprawność wykonywania specjalistycznych czynności objętych danym zawodem, nabyta przez systematyczne kształcenie w szkole zawodowej lub specjalistycznych kursach.

• Umysł: intelekt, rozum. Od XIX w. w filozofii i psychologii oznacza najczęściej ogół zdolności umysłowych człowieka.

• Wola: w psychologii klasycznej zdolność do świadomego, zamierzonego i pozbawionego zewnętrznego przymusu wykonywania pewnych czynności oraz powstrzymywania się od innych (...). Właściwa człowiekowi dyspozycja do świadomego i celowego kierowania swoim postępowaniem, do podejmowania decyzji, realizowania lub zaniechania określonych działań i zachowań.

• Wychowanie: - znaczenie węższe: to zamierzone kształtowanie człowieka, a ściślej zespołu cech, które stanowią emocjonalno - wolicjonalną sferę osobowości. Inaczej mówiąc wychowanie będzie szczególnym rodzajem ludzkiej działalności zmierzającej do wywołania określonych zmian osobowości człowieka.

• Wyobrażenia: powstają: a) jako wyobrażenia spostrzegawcze, gdy widzę przedmiot, dotykam go, słyszę dźwięk, który wydaję itd., b) jako wyobrażenia odtwórcze, gdy przypominam sobie przedmiot takim, jakim go kiedyś widziałem itd., c) jako wyobrażenia wytwórcze (twórcze), gdy dowolnie przekształcam wyobrażenia odtwórcze w fantazji, jak to się dzieje w twórczości artystycznej, literackiej, plastycznej lub muzycznej.

• Wyobraźnia: sprawność wzrokowego, słuchowego, dotykowego czy węchowego uobecniania sobie przedmiotów lub zjawisk wcześniej spostrzeganych; uobecnianie to dokonuje się samoczynnie pod wpływem bodźców słownych, spostrzeżeniowych lub w następstwie innych wyobrażeń, a także w wyniku świadomej aktywności jednostki, aktualizującej w danej sytuacji zadaniowej fragmenty swego doświadczenia; w tym ostatnim przypadku może zachodzić przekształcenie i tworzenie nowych wyobrażeń (graniczące z fantazją).

• Wyobraźnia taktyczna: to zdolność do umiejętnego odtwarzania i przedstawiania sobie w umyśle, na podstawie posiadanych wyobrażeń, sytuacji związanych z polem walki i na ich podstawie przewidywanie (antycypowanie) rozwoju kolejnych etapów działań, możliwych zagrożeń oraz ich skutków, a także odpowiedniego reagowania na zmieniającą się sytuację, w tym ocenę przeciwnika, terenu i sił własnych w powiązaniu z przyszłym (hipotetycznym) polem walki. Sprawność wyobraźni taktycznej zależy od świadomej aktywności jednostki, zasobu aktualnych informacji o przeciwniku, wojskach własnych i warunkach prowadzenia działań, a także posiadanej wiedzy oraz doświadczenia jednostki z zakresu wojskowości (odwoływania się do doświadczeń minionych wojen, aktualnych konfliktów zbrojnych oraz ćwiczeń, itp.)”

Zasady nauczania: to ogólne normy postępowania dydaktycznego, których przestrzeganie umożliwia realizację celów kształcenia (w wojsku: celów szkolenia); odnoszą się one zarówno do działalności nauczycieli (czyli nauczania) - w wojsku do działalności dowódców (czyli szkolenia), jak i uczniów (czyli uczenia się) - w wojsku do szkolonych żołnierzy (czyli także do uczenia się żołnierzy.

• Zdolności: zespół warunków wewnętrznych jednostki, umożliwiających wykonanie działań określonego rodzaju; im większy jest stopień złożoności działań, tym większych wymaga zdolności; im wyższy jest poziom wykonywanych działań, tym wyższy stopień warunkujących zdolności.

Wyróżnia się:

- zdolności ogólne /inteligencja, spostrzegawczość, wyuczalność, wyobraźnię, zręczność - sprawność ruchową;

- zdolności specjalne /językowe, matematyczne, muzyczne, plastyczne, techniczne, organiza-cyjne czy zespołowe/.

• Zdrowie psychiczne: to taki stan funkcjonowania organizmu, który nie zakłóca jego normalnych czynności psychofizycznych. Jednostka ludzka przystosowuje się do środowiska biogeograficznego, społecznego, do ilości i rodzaju podejmowanych działań, do tego wszystkiego co nakłada nań obowiązki. Przystosowaniu podlegają organizm i jego funkcje. Zdrowie psychiczne człowieka jest pochodną środowiska, jakości egzystencji w grupie zawodowej, uprawiania sportu itp. Stan zdrowia psychicznego może ulec przeformowaniu, gdy nagle zmieni się grupa lub sama jednostka. Zachwiana zostaje wówczas uprzednia równowaga pomiędzy człowiekiem a jego otoczeniem. Istnieje wówczas potrzeba readaptacji do nowych warunkach.

„Wiedza, prawdziwa mądrość, nikomu jeszcze nie objawiła się we śnie, zanim nie zaczął się jej uczyć.”

/Quintus Eniusz/

---