La ALINA BRODZKA
Maria Konopnicka
Wiedz Powszechna 1975
DEBIUT POETKI POKOLENIA
Urodziła się 23.5.1842 w Suwałkach, wkrótce rodzina przeprowadza się do Kalisza
Ojciec Józef Wasiłowski + matka Scholastyka z Turskich
M.K miała trzy siostry i jednego brata, który ginie w walkach powstańczych w bitwie pod Krzywosądem
Przyjaźniła się z przyszłą Orzeszkową (Eliza Pawłowska), którą poznała na znanej pensji warszawskiej PP Sakramentek
1862 rok poślubia Jarosława Konopnickiego, ziemianina z okolic Kalisza. Mąż w obawie przed aresztowaniami wyjeżdża z kraju przez Wiedeń do Drezna. Powracają z zagranicy w 1864 roku i osiadają w Bronowie. Wkrótce Jarosław, żyjąc ponad stan traci rodzinny majątek - osiadają w Gusinie z sześciorgiem dzieci (dwoje zmarło wcześniej)
1870 ukradkiem, pod inicjałami wysyła M.K do pisma „Kaliszanin” wiersz Zimowy Poranek. Po latach napisze „lichota ot jakaś”
1876 podjęcie zawodu pisarza, kiedy to „Tygodnik Ilustrowany” i „Bluszcz” publikują wiersze podpisane nazwiskiem autorki. W górach trafił do rąk Sienkiewicza, który przemierzał wówczas kalifornijskie stepy. Wzruszony strofkami, które zabrzmiały mu jak posłanie z kraju, oznajmił prasie warszawskiej narodziny nowej poetki.
1877 M.K podejmuje decyzję i z sześciorgiem dzieci wyjeżdża do Warszawy. Początkowo pomaga jej ojciec - świeży radca prawny (wiele lat czekający na awans)
1878-1880 początek czynnego udziału Konopnickiej w życiu literackim przypadł na okres zmierzchu dyskusji znanych pod nazwą walki „młodej” i „starej” prasy. Spory mieszczańsko - szlacheckie przyćmiewać poczynała kwestia proletariatu.
POZYTYWIZM - powieść tendencyjna - miała przedstawiać wzory rozsądnej współpracy przedstawicieli różnych warstw społecznych imię ogólnego dobrobytu, miała ukazywać sylwetki przykładnych działaczy liberalnego, ewolucyjnego postępu. Metoda ta, zastosowana w całej rozciągłości, nie przyniosła literackich sukcesów. Wprowadziła jednak do literatury wiele ważnych zagadnień współczesnych, pobudziła zainteresowanie pisarzy dla spraw życia społecznego, rozwinęła kontrolę intelektualną nad twórczością.
Pozytywistyczne poglądy na strukturę społeczeństwa zawodziły w próbach racjonalnego wyjaśnienia, a tym bardziej rozwikłania piętrzących się konfliktów. Wśród wielu grup społecznych; dawnych szlacheckich uczestników powstania, młodej inteligencji wywodzącej się ze zubożałych dworów i ze środowisk mieszczańskich, w aktywizujących się kręgach robotniczych, ostry protest budził lojalizm polityczny. W tym okresie radykalnej rewizji postaw, wzmożonych poszukiwań tematycznych i formalnych, Konopnicka staje się pisarką. Debiutantka skorzystała wiele z racjonalistycznych wskazań „młodych”; zarazem uniknęła wielu pomyłek czy złudzeń pisarzy silniej związanych z ruchem pozytywistycznym. Konopnicka pomimo odosobnienia, niezmiernie czujnie reagowała na atmosferę stolicy. Podniety twórcze czerpał nie tylko z literackich dyskusji - zaświadczą o tym wydane w 1881 roku pierwsze zbiory Poezji i Obrazków w wydawnictwie Gebethnera i Wolffa
Poezje i Obrazki poprzedził utwór wyrosły z lektury i racjonalistycznych wskazań pozytywistów. „Fragmenty” trzy części: Vesalius, Galileusz, Hypatia. Bardzo ogólnie chodzi o walkę z kościołem. Taktyka ta świadczyła o mocnej pozycji kościoła, ale także o ich wyjątkowym zacofaniu. Konopnicka istotnie od oficjalnej doktryny katolickiej oddaliła się dawno - wielokrotnie dawała wyraz swojej niechęci do ortodoksyjnych reguł. Próbuje wydać je w wydawnictwie Orzeszkowej w Wilnie. Orzeszkowa po konsultacji z Jeżem świadoma tego jakie zamieszanie wywoła utwór drukuje ją w grudniu 1880 roku; rok wcześniej otrzymując pozwolenie cenzury. Dzieło krytykuje Sienkiewicz. Do zwolenników należy „Przegląd Tygodniowy” oraz Aleksander Świętochowski. Przeciwnicy podważają szczerość uczuć patriotycznych Orzeszkowej i Konopnickiej. MK nazywano „rozwydrzoną bezbożnicą”
MK mówiła w 5 językach obcych => zajmowała się tłumaczeniem, przekładami min. Heinego i Paula Heyse
Wracamy do Poezji i Obrazków (1881) przychylna opinia Kraszewskiego. Trzy kolejne zbiorki opublikowane w latach 1881, 1883, 1886, zespolone z problematyką ideową, precyzujące stopniowo podobne formy wypowiedzi poetyckiej, stały się dokumentem „tej poezji nowej”, której pojawienie się sygnalizował Kraszewski.
Poezje i Obrazki zbuntowane przeciw wszelkim formom i teoriom ugody, zerwały z pomijaniem lub łagodzeniem spraw drażliwych: niewoli, starć społecznych, dramatu życia nędzarzy i wykolejeńców. Wzbudziły tym, oprócz potępień ze strony dawnych przeciwników, niechęć recenzentów liberalnych. Były istotnie zjawiskiem oryginalnym na tle poezji krajowej tych lat.
FOLKLOR I TRADYCJA ROMANTYCZNA: LIRYKI LUDOWE, IMAGINA
W „Poezjach” z lat 1883 i 1886 zostały po raz pierwszy zebrane liryki bliskie pieśniom ludowym. Były to cykle: Wieczorne pieśni, Na fujarce, Z łąk i pól, Łzy i pieśni, Piosenki i pieśni, Na palecie, Po rosie, Z chaty, Pieśni bez echa, Z pola i lasu.
Konopnicka niejednokrotnie odwoływała się do doświadczeń romantyków
Na szczególną uwagę zasługuje w tych wierszach charakter przeżyć lirycznego narratora, chłopa
Żeromski zgromadził argumenty świadczące o pełnym zrozumieniu, jak o sukcesie artystycznym samych wierszy
K spotyka się z krytyką wierszy - poruszają tematykę nieaktualną - pańszczyźnianej wsi polskiej
Motywom zaczerpniętym z codziennego obyczaju, rytm życia poddanego pracy, splecionego z troską - Na gody, Dzwony, Oj matusiu lny nam kwitną towarzyszą wątki patriotycznych legend, echa dumek baśni - Szumi dąbrowa, Oj czemu ta Wisła, Tam w moim kraju, A choć ty się ziemio, Przez te łąki, smutne kołysanki Kołysz mi kołysz. Niekiedy od szarości losu uciekają marzenia Jaśków sen, A czegóż rżysz po rosie, Rozlegnijże się
W poetyce, bajkowej symbolice: szczęścia, władzy, bogactwa, miłości, pojawia się kontrast losów ukazany bez ostentacji, przejmująca konkretność przeciwstawień faktów życia. Podobny symboliczny kontrast dwu przeznaczeń, ukazany na przykładzie barwnej wyprawy władcy i krwawej wojny chłopa, zawiera znana pieśń: A jak poszedł król na wojnę
W motywach najprostszych zrośniętych z chłopskim bytem w symbolice ogarniającej ludzkie losy splecione z bliskim, a wciąż zagadkowym tłem przyrody, w kręgu baśniowych marzeń, mitów i obrzędów wykrywa pisarka bogaty świat przeżyć, niespodzianą skalę wrażliwości chłopskiej psyche. Ludowość tych liryków polega na podjęciu tematów i ocen zjawisk leżących w kręgu chłopskiego doświadczenia, na dążeniu do wiernego przekazania doznań lirycznego bohatera.
Piosenki i pieśni - rzeczywisty los ludzki jest w nich bardzo tragiczny, mimo to skala barw i nastrojów nadaje często sytuacjom lirycznym baśniową marzycielską tonację
POEMAT IMAGINA powstały najpewniej w latach 1884 - 1887. Ogłaszała go pisarka fragmentami w tychże latach, a następnie w roki 1890 - 91, ale w całości wydano dopiero w 1913. W Imaginie wzoruje się Konopnicka na tradycji dygresyjnego poematu romantycznego (dominuje liryczna olobowość narratora dialogującego z bohaterem i czytelnikiem). Historia dojrzewania młodzieńczego bohatera imieniem Lucyl, dzieje jego wizyjnej fascynacji Imaginą - Megistelejdą, postacią symbolizującą dramatyczną dwoistość poetyckich tęsknot i okrucieństwa życia. Postać Lucyla celowo odrealniona spełnia rolę metafory. Występują liczne aluzje wiążące się z realną sytuacją kraju, protest przeciw niewoli, potępienie oportunizmu, marzenia o wyzwoleniu mas ludowych. Pisarka ze szczególną pasją i goryczą potępia Watykan. Podobne oskarżenia wypowiada w Fragmentach dramatycznych: Z przeszłości, w Panu Balcera. W Imaginie przechodząc od patosu do groteski, od fantazji do pamfletu, w aluzjach, apostrofach i karykaturalnych wizerunkach; przeprowadza pisarka metaforyczny obrachunek z tradycją i współczesnością. Imagina zawodzi jako próba odnowy powieści poetyckiej. Wiele jednak fragmentów poematu ma trwałą i wybitną wartość.
Fragmenty dramatyczne, trzy serie Poezji, Obrazków, Imagina zamykają pierwszy bujny rozdział poetyckiej działalności pisarki.
Konopnicka przywróciła poezji obywatelską i artystyczną rangę. Umiała obserwować fakty określające aktualną sytuację narodu, odważyła się na trudne i drażliwe pytania, uchwyciła problemy i emocje składające się na świadomość społęczną różnych środowisk, stanowiące przedmiot starć i dyskusji.
PIERWSZE PRÓBY PUBLICYSTYKI I KRYTYKI
Pierwsze próby bez szerokiego echa. Największe osiągnięcia poetki w dziedzinie prozy - nowele - zostaną docenione po jej śmierci
Pierwsze opublikowane artykuły krytyczne K pochodzą z 1881 roku i początkowo zamieszczone były w „Kłosach” zapewne za poręką Krzemińskiego i Pługa. Punkt widzenia na dramat antagonizmów społecznych, krytycyzm wobec obłudy obyczajowej, aluzje patriotyczne, potępienie kompromisu z zaborcami, protest przeciw niewoli.
Charakterystycznym przykładem zainteresowań i poglądów K jest recenzja z pierwszego zbioru opowiadań Prusa. Sienkiewicz inaczej pojął tę opowieść. Opinie wypowiedziane przez K o Pismach Prusa są nie tylko wyrazem życzliwego uznania dla osiągnięć narracyjnych i fabularnych. Są także próbą własnego wyboru, w głównych zarysach zgodną z postawą pisarską Prusa z jego sferą zainteresowań z przyjazną i mądrą penetracją psychologa w myśli istot pozornie tylko jednakowych i bezbarwnych
Obserwowała trafnie układ sił społecznych, nie dawała się zwieść motywacjom pozornym, przerzucającym odpowiedzialność z winnych na anonimową historię, nieuchronny los ludzki, „sytuację ogólną”
Pojawiły się artykuły dotyczące roli tendencji w literaturze. Polemizuje w nich pisarka ze zniekształceniem wizerunków psychologicznych, narzucaniem ustalonych sytuacji, wyosobnieniem komentarzy które miałyby potwierdzać złożoną tezę utworu. Próby przemyślenia funkcji idei w utworze lit, rozważania nad właściwościami poezji i prozy fabularnej, próby zorientowania się w różnorodnych rygorach powieści, reportażu, relacji podróżniczej to najbardziej charakterystyczne cechy wczesnych recenzji K. W latach następnych tematyka studiów krytycznych K skoncentruje się wokół paru zagadnień najżywiej obchodzących pisarkę; będą to problemy związane ze spuścizną romantyków i twórczością kilku wybitnych pisarzy współczesnych, m. In. Orzeszkowej, Sienkiewicza, Prusa, Dygasińskiego
Pierwsza próba samodzielnej prozy narracyjnej Wrażenia z podróży po Australii i Włoszech, opublikowane w latach 1882 - 1883 na łamach Kłosów i Tygodnika Powszechnego nie zdobyły uznania krytyki. Ta wytknęła pisarce nieoryginalność obserwacji, zbytnią wzniosłość stylu, banalność opisów, brak komizmu. K zdawała sobie sprawę że jej rekonesans był bardzo amatorski
Od kwietnia 1884 do kwietnia 1886 K głównym redaktorem „Świtu”
Z DOŚWIADCZEŃ CZASU WĘDRÓWEK
Konopnicka pomaga dzieciom jak może . Jej najmłodsza córka Laura Pytlińska - to znana w przyszłości aktorka
Teksty patriotyczne pod pseudonimami: Jan Waręża, Piotr Surma, Jan Sawa
Opuszcza Warszawę, wkrótce opuszcza kraj
Śmierć ukochanego syna - wiersz Tu się droga załamała
Twórczością swoją korespondencją z działaczami i literatami ludowymi, akcją publicystyczną odegrała niezmiernie ważną rolę w podtrzymywaniu wali o kulturę polską na Śląsku, Warmii i Mazurach. Organizuje akcję pomocy dla strajkujących w rewolucyjnej Warszawie. 1908 - 1910 Rota
Utwory jawnie podejmujące tematykę patriotyczną ogłaszała w Galicji m.in. zbiorki: Kwiaty i pieśni, Poezji seria IV, Linie i dźwięki, Damnata, Italia, Śpiewnik historyczny, Ludziom i chwilom, Nowe pieśni, Głosy ciszy
Nigdy nawet pośrednio nie chciała pisarka wiązać się organizacyjnie z działalnością żądnego stronnictwa lub partii
Dramat symboliczny Prometeusz i Syzyf (1892 wznowienie 1907) niezwykle przenikliwie wskazuje źródła nieufności mas do współczesnych inteligenckich Pormeteuszów - budzicieli, z obawą przewidywała K że rozbudzone masy mogą jeszcze okazać się siłą niszczycielską, a zarazem bezradną wobec własnych cierpień.
Z problematyką historii narodowej wiążą się także znane wiersze: Trzeci Maj, Ale Patria, Po bitwie - poświęcony insurekcji Kościuszkowskiej
KONOPNICKA - NOWELISTKA
KONOPNICKĄ NOWELISKTĘ WIELE WSPÓLNYCH CECH ŁĄCZY Z POKOLENIEM LITERACKICH RÓWIEŚNIKÓW - ORZESZKOWĄ, PRUSEM, SIENKIEWICZEM, DYGASIŃSKIM. CZĘSTO JEDNAK - ZARÓWNO W SFERZE IDEOWEJ, JAK W UJĘCIU FABUŁY - ZBLIŻA ISĘ ONA DO NASTĘPNEJ FAZY ROZWOJU POLSKIEJ PROZY, OZNACZONEJ TAKIMI NAZWISKAMI JAK: ŻEROMSKI, ORKAN, REYMONT
Pierwszy zbiór opowiadań napisanych w Warszawie w latach 1882 - 1887 opublikowany pod nazwą Cztery nowele (Michał Duniak, Ultimus, Wojciech Zapała, Pod prawem,) w roku 1888. W latach 1890 - 1905 przeważająca część utworów beletrystycznych wydana została w zbiorkach: Moi znajomi, Na drodze, Nowele, Ludzie i rzeczy, Na normandzkim brzegu
Życzliwi krytycy autorce twierdzili że Wojciech Zapała był najbardziej udanym utworem zbiorku. Pod prawem utworem ambitnym i odważnym - nurt dojrzałej twórczości K
Nowatorstwo K nie ogranicza się do wprowadzenia drastycznych realiów. Jej utwory więzienne wnoszą przede wszystkim nowy sposób prezentacji bohaterów z najgłębszych nizin, nowy rodzaj analizy psychologicznej nie stosowanej u nas dotychczas w tej mierze do postaci budzących ciekawość, nawet współczucie, ale nie podejrzewanych o indywidualne życie wewnętrzne. Obrazki więzienne są znakomitymi studiami obyczajów, charakterów o postaw psychicznych, ich budowa poddana jest wyraźnej dyscyplinie nowelistycznej.
Urbanowa i Anusia - opowiadania, utwory osnute wokół niewesołych wydarzeń w Suwałkach i Kaliszu. Postaci tytułowe są ośrodkiem wokół którego splatają się fragmenty wspomnień. Autobiograficzny wątek wspomnień zawarty w opowiadaniach. Dramat Anusi panny - szlachcianki porzuconej przez narzeczonego dla lekkiej dziewczyny Kani
Utwory: Marysieńka, Ksawery, Józik Srokacz - (śmierć parobka który uległ wypadkowi zawinionemu przez niedbalstwo szlachcica) przywołują wspomnienia z okresu długoletniego pobytu K w Bronowie, bystra obserwacja środowiska szlacheckiego i chłopskiego.
Nowelka Dym(złudność pocieszania, nieubłagalna płynność spraw ludzkich) opublikowana została w roku 1893. 12.02.1891 zmarł tragicznie po zbyt późno przeprowadzonej operacji najstarszy syn pisarki Tadeusz
Nasza szkapa - monografia ciemnej doli, której gorycz odsłania naiwne i zdziwione spojrzenie dziecka. Opowieść o Mendlu koncentruje się przede wszystkim na klęsce człowieka odartego przez bezmyślny tłum z uczuć.
Z autentycznych wspomnień z rzetelnie wiernych dokumentów wysnuta została opowieść Z 1835 roku stylizowana na pamiętnikarskie zapiski, przedstawiająca martyrologię zesłańców polskich na Syberii dzieje ich tęsknoty i postępującej depresji. Utwór ten pisała K z myślą uczczenia powrotu prochów Mickiewicza do kraju
W zbiorze: Nowele: Ze szkoły i Z włamaniem związane z tematyką życia wsi. Obrazują trudne dzieciństwo chłopskich dzieci, szkicują ciekawe portrety psychiczne. Jeden z uczniów ginie pod kołami dworskiego pojazdu. Sens wypadku to reakcje: wdzięczenie się matki za sprawienie pochowu i buntowniczy gest przyjaciela zmarłego chłopca. Miłosierdzie Gminy włączone do zbioru Ludzie i rzeczy także porusza sprawy społecznego dramatu.
W wędrówkach po Europie K często zatrzymywała się we Francji. Sonety prowansalskie, poetyckie Drobiazgi, reportażowe impresje w tomie Ludzie i rzeczy utrwaliły wrażenia ze społecznego południa.
Cykl: Na normandzkim brzegu, wydany w roku 1904 wraz z utworami: Hanysek, Szlendaki, Mój zegarek zamyka szereg zbiorów nowelistycznych K
OSTATNIE LATA: JUBILEUSZ; PRZEŻYCIE REWOLUCJI
Rok 1905 zastał pisarkę za granicą. Dowiedziała się o rewolucji listownie. Zryw narodowowyzwoleńczy powitała z optymizmem. Z czasem jednak napięcie starć klasowych przeraziły ją kosztami rewolucyjnego przełomu
Poemat Pan Balcer w Brazylii - K pracowała nad nim prawie 20 lat, w okresie pobytu za granicą i po powrocie do kraju. Jako całość utwór jest godną uwagi, lecz nieudaną próbą ocalenia eposu od epigoństwa i anachroniczności; zamiar ten powiódł się jedynie we fragmentach, które cechuje wyjątkowa na tle literatury epoki odkrywczość przedstawienia przemian w psychice mas chłopskich, połączona z niepowszednią ekspresją poetycką. Wykorzystanie tradycji bohaterskich eposów rycerskich i szlacheckich dla celów ukazania siły zbiorowości chłopskiej.