Wprowadzenie

Zlikwidowanie w latach pięćdziesiątych w Polsce filozofii prawa w nauczaniu akademickim
sprawia, że nie ma podręczników z tej dziedziny wiedzy. W niniejszym skrypcie podejmuję
podstawowe zagadnienia filozoficznoprawne. Uwypuklam różnice między filozofią prawa a
wprowadzoną na jej miejsce w uniwersytetach państwowych teorią państwa i prawa.
Zgodnie z tytułem książki zarysowana tu została europejska filozofia prawa. Wybrane
stanowiska - bo niepodobna było pomieścić tu omówienie wszystkich prądów filozoficznoprawnych we
wszystkich krajach Europy - przedstawiam w sposób oderwany od warunków społeczno-gospodarczo-
polityczno-historyczno-kultumwych, w których były tworzone. Nie stosuję więc metody historyczno-
socjologicznej. Interesuje mnie ciągłość myśli filozoficznoprawnej w oderwaniu od okoliczności, w
których była formułowana. Zresztą poznanie warunków, w których filozofowie prawa tworzą swoje
poglądy nie przyczynia się do zrozumienia sensu tworzonych przez nich systematów. Otóż w tych
samych okolicznościach czasu i miejsca formułowane były i są odmienne poglądy filozoficznoprawne.
Zamierzeniem tej książki jest przedstawienie różnorodnych stanowisk a nie dyskusje z nimi.
Uwzględnienie polskiej myśli filozoficznoprawnej wynika z chęci przełamania mikromanii narodowej,
która wyraża się w pomijaniu i nieznajomości myślicieli polskich i nazbyt chętnym przejmowaniu
poglądów przychodzących z Zachodu.
Nikła obecnie w Polsce znajomość filozofii Kanta skłoniła mnie do napisania rozdziału
poświęconego temu filozofowi. Podkreślenie w tym skrypcie doniosłości systemu filozoficznego Kanta
wynika przede wszystkim - poza wspomnianym motywem - z przewrotu, jakiego dokonał Kant w
myśleniu filozoficznym. Przewrót ten dokonany w teorii poznania został przeniesiony, w przybliżeniu
sto lat później, do interesującej nas tutaj dziedziny wiedzy. Stąd też twierdzę, że należy wyodrębniać
przedkantowską i pokantowską filozofię prawa, która zaczęła się od przełomu XIX i XX wieku,
Nieporozumienia, które nawarstwiły się w Polsce wokół problemu prawa natury (naturalnego)
zadecydowały o poświęceniu w skrypcie szczególnego miejsca problemowi tego prawa i tworzonych
na jego temat teorii. Ma to również obiektywne uzasadnienie, ponieważ prawo natury stanowi
podstawowy problem dociekań filozoficznoprawnych w systemach, które przyjmują istnienie tego
prawa. Dzieje filozofii prawa to dzieje zmagania się stanowiska prawnonaturalnego głoszącego
istnienie sprawiedliwości czy słuszności wyższej od zawartej w prawie stanowionym ze stanowiskiem
pozytywistycznym, głoszącym istnienie jednego rodzaju sprawiedliwości, mianowicie zawartej w prawie
pozytywnym. W poszczególnych epokach dominujący staje się jeden z tych poglądów, ale nigdy nie
dochodzi do wyrugowania poglądu przeciwstawnego.
Trudno pisać o własnych działaniach i publikacjach mających na celu odrodzenie filozofii
prawa w Polsce. W każdym razie w książkach, artykułach, odczytach i udzielanych wywiadach
domagałam się przywrócenia filozofii prawa oraz starałam się przezwyciężyć nieporozumienia narosłe
wokół problemu prawa natury. Nawiązuję do podstaw filozofii Kanta i - wbrew obowiązującym u nas do
1989 roku politycznym ocenom neokantyzmu jako "nurtu rewizjonistycznego" - przybliżyłam sens
filozoficzny i znaczenie szkół neokantowskich. Zarysowałam własne stanowisko prawnonaturalne,
które określiłam-eśliłam mianem ontognoseologicznego.
W okresie gdy filozofia prawa była administracyjnie zlikwidowana w uczelniach państwowych -
obroniłam rozprawę habilitacyjną z tej dziedziny na Wydziale Filozoficznym Katolickiego Uniwersytetu
Lubelskiego, który był uniwersytetem prywatnym. A wcześniej zainicjowałam wykłady z filozofii prawa
na Wydziale Filozoficznym Akademii Teologii Katolickiej, które objął następnie gdy po habilitacji
musiałam odejść z ATK - przedwojenny filozof prawa Andrzej Mycielski.


Prof. dr hab. Maria Szyszkowska


* Zainteresowanych odsyłam do "Nowych Książek" nr 11/93.