1. Filozofia prawa jako dział filozofii. (przedmiot filozofii prawa)
Filozofię prawa wyodrębnia się spośród innych nauk filozoficznych ze względu na
przedmiot i charakter zadań wyjściowych oraz perspektywę jej badań. Nie jest ona ani teorią
prawa, ani teorią państwa i prawa.
Filozofia prawa jest rezultatem przemyśleń ogólnofilozoficznych, a zwłaszcza
gnoseologicznych i antropologicznych. To samoistna dziedzina filozofii; jednak jednocześnie
naukÄ… z pogranicza wielu dziedzin.
Przedmiotem filozofii prawa jest prawo w ogóle, a w tym prawo natury. To dociekanie istoty
systemu, szukanie przyczyn porzÄ…dku prawnego oraz ocena tego porzÄ…dku. To przede
wszystkim filozofia człowieka.
Przedmiot filozofii prawa określany rozmaicie:
- istota prawa
- idea prawa
- prawo natury (prawo naturalne)
- postulaty prawa słusznego dla danego
miejsca i czasu
Niektórzy twierdza, że filozofia prawa bada ostateczne przyczyny zjawisk prawnych.
Filozofia rozpatruje prawo w relacji do istnienia człowieka. Filozofia prawa stara się
znalez
ć odpowiedz
na pytanie, czym jest prawo i jaką spełnia rolę w życiu człowieka.
Filozofia prawa szuka istoty prawa lub samej idei prawnej, która winna leżeć u podstaw norm
państwowych.
2. Filozofia prawa a dziedziny pokrewne.
Filozofia prawa wiąże się ściśle z innymi działami filozofii:
a) gnoseologią (epistemologią) - nauką o poznaniu /określenie możliwości poznawczych
człowieka, granicy ludzkiego poznania, sposobu poznania rzeczywistości/;
b) aksjologią  nauką o wartościach, /jak istnieją, jak je poznajemy, ich rodzaje etc./
(ściśle z nią powiązana ze względu na to, że wartości odgrywają zasadniczą rolę w
życiu jednostek i społeczeństw, ponadto prawo natury bywa pojmowane jako zespół
wartości);
c) historiozofią - filozofią dziejów /nauka ta zastanawia się nad sensem ludzkich
dziejów/;
d) filozofią człowieka - (konieczne jest przyjęcie jakiejś koncepcji człowieka, aby
prowadzić dociekania o prawie);
e) filozofią kultury - (związek ten jest szczególnie wyrazisty w teoriach prawa natury o
zmiennej treści, ponieważ pojmują one prawo natury na podobieństwo innych
wytworów kulturowych);
f) filozofią polityki - (antropologiczny punkt widzenia filozofii polityki pozwala podjąć
problem kim jest człowiek pojęty jako obywatel, jak również ustalić relacje
zachodzące między organizacją życia państwowego a strukturą psychiczną obywateli;
obydwie dziedziny cenią wartość nie tylko strony intelektualnej czł., ale także
emocjonalno-wolitywnej, za znamię człowieczeństwa obie uznają twórczość kulturową
a nie fakt wyposażenia czł. w rozum; wspólne dla obu wykraczanie poza płaszczyznę
ocen moralnych);
g) higieną psychiczną - nauką pokrewną filozofii prawa (związek zachodzi dzięki
wspólnemu dla obu nauk ujmowaniu człowieka i prawa w ich tendencji rozwojowej;
f.pr. jak h.p. zwraca uwagę na potrzebę kształtowania nie tylko sfery racjonalnej ale i
emocjonalno-wolitywnej, co pozostaje w zgodzie z dzisiejszÄ… psychologiÄ…; dla obu
wspólne: optymizm, wiara w czł., w jego możliwości rozwoju, postulat czł.
działającego, rysują przed jedn. powinność do spełnienia).
3. Dzieje filozofii prawa po drugiej wojnie światowej w Polsce.
1918-1950: w tym okresie nazwa  teoria prawa była używana zamiennie z nazwą  filozofia
prawa . Wykładano tę dziedzinę na Wydz. Prawa w Uniwersytetach Wilna, Lwowa, W-wy...
Ostre rozgraniczenie nastąpiło po 1950 r. z racji uznania filozofii prawa za  wiedzę
burżuazyjną i odmówienia jej naukowego charakteru. Stwierdzono, że teoria państwa i
prawa, inaczej niż filozofia prawa, nie należy do filozofii, lecz do prawoznawstwa. Koniec
zamiennego używania tych terminów.
1945  1950: nauka egzystuje na zasadach takich jak przed wojnÄ…, filozofia prawa zamiennie
nazywana  teorią prawa , jest wykładana na Wydz. Prawa na Uniwersytetach.
w 1950 r. na miejsce katedry filozofii prawa powołano katedrę teorii państwa i prawa;
zmieniła się nie tylko nazwa, ale też całkowicie podejście do zagadnień prawa. Teoretycy
państwa i prawa oparli swoje rozważania na marksizmie (jedynej słusznej teorii wyjaśniającej
zjawisko prawa oraz państwa). Filozofię prawa uznano za  naukę burżuazyjną . Uznano, że
nie należy oddzielać zjawiska prawa od państwa. Teorię prawa natury uznano za nienaukową.
1950  X.1956: likwidacja filozofii prawa (na uniwersytetach państwowych, pozostaje na
KULu, który jest uniw. prywatnym) jako przedmiotu niebezpiecznego ze względu na
rozważania nad prawem naturalnym.
1956  1989: rozwój grup świeckich chrześcijan związanych z ugrupowaniami i
stowarzyszeniami takimi jak PAX, Więz
, Znak, Tygodnik Powszechny.
1989: powroty przedmiotu na uniwersytety państwowe
4. Odmiany teorii prawa natury.
- Teorie prawa natury o niezmiennej treści (z
ródło: istota człowieka, Bóg)
- Teorie prawa natury o zmiennej treści (z
ródło: rozum)
- Dynamiczne teorie prawa natury (z
ródło: godność)
NURT ONTOLOGICZNY: W.L.Jawrorski, Cz.Znamierowski
- współczesny neotomizm
- wiąże prawo natury z istotą człowieka
- pr. wieczne i niezmienne
- obowiązuje wszystkich z racji wspólnej natury czł. (z
ródło pozakulturowe)
- niektóre odmiany doszukują się w tym Boga
- odmianami są teorie dynamiczne zbliżone do gnoseologii, które upatrują z
ródeł
prawa natury w godności ludzkiej. Teorie te zbliżają się czasem do siebie
NURT GNOSEOLOGICZNY: J.Makarewicz, F.Zoll, L. Petrażycki, R.Stammler
- prawo to wytwór rozumu czł.
- pr. jest zobiektywizowanym wytworem ludzkiej świadomości, wytworem kultury
- jego treść może się zmieniać tak jak się zmieniają ludzkie potrzeby
- teorie te mieszczÄ… siÄ™ w drugim odrodzeniu prawa natury
- nie odwołują się do Boga
- pr. nat. pozwala oceniać słuszność prawa, jest ideałem prawa, do którego należy
dążyć w tworzeniu prawa pozytywnego, jest tzw. dyrektywą metaprawną
- forma (konieczna we wszystkich państwach) pr. nat. jest stała, ale treść jest
zmienna
- najpełniejsza teoria: R.Stammler

- pr. nat. nie ma znaczenia dla prawa obowiązującego  są to zasady, które w
pewnym czasie i w danym społeczeństwie uznano za obowiązujące
- teorie te nie negują ustaw państwowych, pr. nat. to projekty ustaw- zestawienie
myśli
Obie te teorie zbliżają się do siebie, wygrywa dynamika. Obie za podstawę uznają prawo do
życia.
TEORIE ONTOGNOSEOLOGICZNE:
- podstawą ich jest stwierdzenie, że nurty gnoseologiczny i ontologiczny nie
wykluczają się wzajemnie, tylko uzupełniają
- prawo wg teorii ontol. ma z
ródło w istocie czł. (poznawalne), a wg gnoseol.
z
ródłem jest rozum ludzki i kultura  ale przecież człowiek jest tworem zarówno
kultury jak i natury
- powiązanie pr. nat. z filozofią człowieka: sens życia człowieka dokonuje się w
działaniu i współdziałaniu z innymi (powiązanie homocentryzmu z
socjocentryzmem)
TEORIE PRAWA NATURY ZE WZG NA POCHODZENIE TEGO PRAWA I STOPIEC

JEGO ZMIENNOSCI:
1) istota człowieka (starożytność)  pr. o niezmiennej treści
2) Bóg (średniowiecze/chrześcijaństwo) pr. o niezmiennej treści
3) rozum człowieka (XIX/XX w)  pr. o zmiennej treści i niezmiennej formie
4) godność człowieka (połowa XX w) - t. dynamiczne
5. Inne nazwy na określenie prawa natury.
9ð prawo naturalne (filozofia tomistyczna);
9ð prawa czÅ‚owieka;
9ð prawo intuicyjne;
9ð prawo ponadustawowe;
9ð prawo transpozytywne;
9ð prawo elementarne;
9ð poczucie sÅ‚usznoÅ›ci lub sÅ‚uszność;
9ð najwyższe zasady prawne;
9ð wytyczne dla życia spoÅ‚ecznego i postÄ™powania czÅ‚owieka;
9ð podstawowe wartoÅ›ci;