14. Gajcy- tyrteizm i antytyrteizm poety, Widma- kreacja podmiotu lirycznego, motywy religijne, poeta o swojej poezji.

Tytuły wierszy: Legenda o Homerze, Ballada o stajence, Przed odejściem, Ballada o chłopcu przydrożnym itd.

Tyrteizm - wezwanie do walki

Jedyny utwór tyrtejski w twórczości to „wczorajszemu”. Podmiot wiersza przemawia do „siebie wczorajszego”, jako postaci odrębnej. Wczoraj a dziś to dwa odrębne światy. Wiersz napisany na potrzeby narodu. Na początku opiewa piękno świata przed wojną, kiedy poezja była zrodzona z zachwytu. To wiersz bliski poezji symbolicznej. Pokorne przyjęcie obowiązku walki, walczący czują oddech śmierci na plecach. Trzeba pisać poezję, która będzie motywować do walki, zmuszać do bohaterstwa.

Widma - Gajcy kreuje wieloznaczne, wizyjne, nadrealistyczne obrazy świata okupacyjnego i przeżyć z tą rzeczywistością związanych. Ofiarowuje poeta swoje życie ojczyźnie, chce się poświęcić by

Polska była wolna . Podmiot liryczny wie, co zrobić by zmienić los. Jest kuszony przez szatana jak Konrad w Dziadach. Tytuł „widma” - w obliczu apokalipsy po świecie chodzą widma. Podmiot przyznaje się do wielkiego, paraliżującego strachu, tak wielkiego, że wydaje mu się widzieć owe widma. Widma występujące u Gajcego są w okrutnej okupacyjnej rzeczywistości widmami dawnych wyobrażeń i idei. Poeta przypominając stary motyw i kontrastując go z tym, co widzi, poszerza zakres obserwacji. Skończyła się nie tylko arkadyjska Polska, apokalipsa dotknęła cały świat.

Motywy religijne w widmach - kuszenie przez szatana, obraz apokalipsy,

Poeta o swojej poezji:

„Do potomnego” „Przed odejściem”

Głos poezji musie być absolutną czystością. Powinien rodzić się z miłości. Gajcy nadaje ważną rolę swojej poezji, poeta to ktoś wyjątkowy nie obowiązują go zasady, może być moralny ponad moralnością mieszczańską. Jego poezja ocali wartości, ocali człowieka, pokaże co było ważne w społeczeństwie.

14. Gajcy, tyrteizm i antytyrteizm poety, Widma - kreacja podmiotu lirycznego, motywy religijne, poeta o swojej poezji

Tadeusz Gajcy, ps. "Karol Topornicki", "Roman Oścień" (ur. 8 lutego 1922 w Warszawie, zm. 16 sierpnia 1944 w Warszawie) - poeta czasu wojny, żołnierz Armii Krajowej.

Obok Krzysztofa Kamila Baczyńskiego uważany za najwybitniejszego poetę pokolenia kolumbów. Zginął 16 sierpnia 1944 w powstaniu warszawskim jako żołnierz AK w kamienicy na ul. Przejazd 1/3 (dziś ul. gen. Andersa), wysadzonej przez niemieckich żołnierzy. Wraz z nim zginął poeta Zdzisław Stroiński. Zaczął pisać bardzo wcześnie, lecz jako 16-latek zniszczył "młodzieńcze" wiersze.

W latach 1938/39 tworzy poezję, którą zaczyna traktować poważnie. Widoczne jest w niej pragnienie filozoficznego zrozumienia świata, losu i życia człowieka. Przeważa ton refleksyjny, pesymistyczny i momentami buntowniczy, lecz pojawiają także pozytywne akcenty. To, co wyróżnia poezję Tadeusza Gajcego na tle innych poetów tamtego okresu, to przede wszystkim odmienny, niepowtarzalny styl pisania o brutalnej rzeczywistości wojennej. Poeta odrzuca tworzenie wierszy łatwych, pisanych pod gust publiczności, czy takich, które wprost opisują okrucieństwa wojny. Ukazuje je w postaci apokaliptycznych wizji, które nie odbierają nic z ich okropności, a za to nie nużą dosłownością opisu. Jego utwory obfitują w niezwykłe metafory, śmiałe skojarzenia wzięte z mowy potocznej, po których natychmiast można poznać niemal każdy wiersz poety. Szczególnie doceniony wśród znajomych mu literatów został poemat "Do potomnego". Tadeusz rozpoczął od liryki tyrtejskiej, później jednak zaczął realizować własną wizję poezji. Nawiązywał do katastrofizmu, twórczości poetów Drugiej Awangardy. W swojej twórczości pragnął ukazać mistyczny sens ofiary w imię miłości do ludzi i Ojczyzny (Przed odejściem). Jednak w jego wierszach łatwego patriotyzmu; jest szczerze przemyślany i przeżywany. Ogłosił dwa tomiki: "Widma" i "Grom Powszedni".

W wierszach pisanych pod wrażeniem wojny i okupacji kilkakrotnie pojawia się intuicyjna pewność losu, tragicznej przyszłości. Na ten problem zwróciła uwagę poetka Józefa Radzymińska, zastanawiając się co mógł oznaczać wers "ojca twarz w żałobnej ramie" zawarty w poemacie Do potomnego napisanym za życia jego ojca. Taki sam sygnał pojawia się w wierszu Przed odejściem o czym świadczą słowa: "Lecz nim pożegnam go ["mój kraj"] dłonią z męczeńskiej gliny", "porównam żywioł z żywiołem, gwiazdę zawistną nazwę, co nad mą głową czeka", "(..) gdy przyjdzie spocząć pod krzyżem". Nie ubolewa jednak nad nieuchronnym przeznaczeniem. W poezji z czasu wojny Gajcy podejmuje m. in. problem ponadczasowy: dojrzewania, poszukiwania wartości, budowania fundamentów dla dorosłego życia. Napisał jedynie pięć erotyków inspirowanych miłością do Wandy Sucheckiej. Jeden z nich, Miłość bez jutra, uważany jest za jeden z najpiękniejszych w liryce polskiej.

wewnętrzny konflikt poety walczącego ujawnia się w jego utworach, oraz tendencja do odrealnienia świata przedstawionego w wierszach, do ekspozycji wizji, marzenia. Rzeczywistość była tak straszna, że dusza artysty domagała sie ucieczki, budowania własnych światów, o innych kształtach niż śmierć i pożoga wojenna. Miejscem budowy była oczywiście poezja. Gajcy pisze wiersz : "Wczorajszemu" i "Do potomnego". Czyni to wrażenie, ze poeta podbiera swoje istnienie jako chwilowe zawieszenie w czasie
"Wczorajszemu" - jest to monolog, który przekształca się w upozorowany dialog. "Wczorajszy" to ktos młodszy sprzed wojny, być może sam poeta. Okazuje się że wczoraj a dzisiaj to dwa różne, odrębne światy - to dwie różne koncepcje poezji. Poezja wczoraj - to poezja marzenia, snu i piękna. Ona mogła wczoraj zaistnieć, lecz nie była prawdziwa - dzisiaj nie ma juz miejsca na taka poezję. Dziś ręce stworzone do pióra i do śpiewu musza walczyć. Nie czas - i nie wróci czas na poezje nieba, księżyca, trawy, trzepotu ptaków, liliowych zmierzchów. Kłamią. "Dzisiaj inaczej ziemię witać". I kończy Gajcy " A tu słowa, śpiewne słowa trzeba zamienić, by godziły jak oszczep"

"Do potomnego" - to wiersz - testament- przesłanie skierowane do przyszłych, powojennych pokoleń. Nienaruszalne, odwieczne i niezależne od historii jest następstwo pokoleń. Gajcy zwraca sie zatem do kogoś kto przyjdzie po nim i będzie odwracał się wstecz, by nazwać epokę poety, by uczyć sie o niej jak historii. Pisze o sobie, że pragnął kochać, lecz nie starczyło czasu - bo nad epoką stawały "śmierć i przerażenie". To czasy przeszłe. Lecz poeta szuka w gwiazdach zarysu swego potomka, próbuje odgadnąć przyszłość. Nierealna lecz piękna jest wizja końcowa: potomny odwrócony wstecz, poeta szukający w przyszłości, połączeni wspólnym myśleniem, wspólnym domem-ojczyzną, za która Gajcy zginął, a także kosmosem, w którym wszyscy funkcjonujemy.

Debiutancki tom Widma (1943) prezentował wizję totalnej zagłady. Usiłował to przezwyciężyć w humorystyczno-groteskowym stylu, parodiując dawne wzorce literackie

Tyrteizm - wezwanie do walki Jedyny utwór tyrtejski w twórczości to „wczorajszemu”. Podmiot wiersza przemawia do „siebie wczorajszego”, jako postaci odrębnej. Wczoraj a dziś to dwa odrębne światy. Wiersz napisany na potrzeby narodu. Na początku opiewa piękno świata przed wojną, kiedy poezja była zrodzona z zachwytu. To wiersz bliski poezji symbolicznej. Pokorne przyjęcie obowiązku walki, walczący czują oddech śmierci na plecach. Trzeba pisać poezję, która będzie motywować do walki, zmuszać do bohaterstwa.

Widma - Gajcy kreuje wieloznaczne, wizyjne, nadrealistyczne obrazy świata okupacyjnego i przeżyć z tą rzeczywistością związanych. Ofiarowuje poeta swoje życie ojczyźnie, chce się poświęcić by Polska była wolna . Podmiot liryczny wie, co zrobić by zmienić los. Jest kuszony przez szatana jak Konrad w Dziadach. Tytuł „widma” - w obliczu apokalipsy po świecie chodzą widma. Podmiot przyznaje się do wielkiego, paraliżującego strachu, tak wielkiego, że wydaje mu się widzieć owe widma. Widma występujące u Gajcego są w okrutnej okupacyjnej rzeczywistości widmami dawnych wyobrażeń i idei. Poeta przypominając stary motyw i kontrastując go z tym, co widzi, poszerza zakres obserwacji. Skończyła się nie tylko arkadyjska Polska, apokalipsa dotknęła cały świat.

Motywy religijne w widmach - kuszenie przez szatana, obraz apokalipsy,

Poeta o swojej poezji:

„Do potomnego” „Przed odejściem”

Głos poezji musie być absolutną czystością. Powinien rodzić się z miłości. Gajcy nadaje ważną rolę swojej poezji, poeta to ktoś wyjątkowy nie obowiązują go zasady, może być moralny ponad moralnością mieszczańską. Jego poezja ocali wartości, ocali człowieka, pokaże co było ważne w społeczeństwie.

"Do potomnego" to wiersz-testament, przesłanie skierowane do przyszłych, powojennych pokoleń. "Kochałem tak jak ty zapewne, ale ani czasu danoskąpo..." stwierdza Gajcy. Nienaruszalne, odwieczne i niezależne od historii jest następstwo pokoleń. Gajcy zwraca się zatem do kogoś, kto
przyjdzie po nim i będzie odwracał się wstecz, by nazwać epokę poety, by uczyć się o niej jak historii. Pisze o sobie, że pragnął kochać, lecz nie starczyło czasu - bo nad epoką stawały "śmierć i przerażenie", fujarką był "grom i pocisk". To czasy przeszłe. Lecz poeta szuka w gwiazdach zarysu
swego potomka, próbuje odgadnąć przyszłość. Nierealna, lecz piękna jestwizja końcowa: potomny odwrócony wstecz, poeta szukający w przyszłości, połączeni wspólnym myśleniem, wspólnym domem-ojczyzną, za którą Gajcy zginął, a także kosmosem, w którym wszyscy funkcjonujemy. Przesłanie "Do potomnego" jest pełne goryczy i miłości. Być może więź pokoleń, wieczne
następstwo i trwanie umniejszają dramat przemijania i poświęcenia życia.
"Idziemy razem" pisze Gajcy. Taj jakby myśl o potomnym była myślą o nim
samym, jakbyśmy stanowili jedność z tymi, co byli przed nami.Tyrteusz (gr. Tyrtajos) - żył w VII w p.n.e. Zagrzewał do walki Spartan, kt6rzy podobno właśnie dzięki jego poezji pokonali wroga. Sam Tyrteusz był wodzem w II wojnie mesyńskiej. Uważał, że nie ma piękniejszej śmierci niż w pierwszym szeregu, podczas walk za ojczyznę . Pisał Walczmy mężnie w obronie tej naszej ziemi i dzieci,
Choćbyśmy zginąć musieli, życia swojego nie szczędźmy
Nuże młodzieży ,walczcie, a jeden przy drugim niech wytrwa
Myśli o szpetnej ucieczce nie dopuszczajcie ni strachu,
Ale sercom w swych piersiach przydajcie wielkości i męstwa
Lęk przed życia utratą, z wrogiem się starłszy odrzućcie (...)
Poeta -Tyrteusz, to taki twórca, który nie poprzestaje na samej pieśni, lecz sam chwyta za oręż, rusza do boju, a często ginie. Imię Tyrteusz z biegiem wieków przestało należeć ,,tylko" do starogreckiego poety - ludzie zaczęli nazywać Tyrteuszami bohaterów ginących za ojczyznę, poetów rzucających się w wir walki. W Polsce pojęcie odżyto w romantyzmie.
Tyrteuszami nazywa się romantyków krajowych, którzy nie tylko pisali płomienne, poruszające strofy; lecz brali udział w powstaniach, w działalności konspiracyjnej, często płacili życiem lub niewolą za swój patriotyzm. Drugie pokolenie polskich Tyrteuszy to powstańcy warszawscy roku 1944, zwani też Kolumbami - poeci tacy, jak K.K. Baczyński, Tadeusz Gajcy Andrzej Trzebiński, Bojarski - poeci i żołnierze powstania , i jego ofiary.
Tyrtajos pozostał w świadomości ludzi symbolem poety bojownika, patrioty głoszącego, że zaszczytnie jest bić się i umierać za ojczyznę. Od jego poezji wziął się i funkcjonuje po dziś dzień termin „poezji tyrtejskiej”.
Termin ten pochodzi od poezji Tyrtajosa, podejmującego w swej twórczości motyw walki o ojczyznę. Poezja tyrtejska oznacza poezje czynu, zagrzewającą do walki, opiewającą bohaterstwo tych, którzy potrafią oddać życie dla swojego kraju.
„Rzecz to piękna ...” to wiersz - apel wzywający do walki w obronie ojczyzny , której niepodległość jest zagrożona : „ Rzecz to piękna zaprawdę , gdy krocząc w pierwszym szeregu , / Ginie człowiek odważny , walcząc w obronie ojczyzny ...".Poeta nawołuje więc do trwania na polu walki i do gotowości oddania życia za swój kraj . Aby zachęcić czytelnika wiersza do bohaterstwa , stosuje również tak zwany antyprzykład - ukazuje , co czeka tchórza , człowieka , który nie chce oddać życia za ojczyznę :
„ Wnet żebrakiem się staje - los to najgorszy ze wszystkich - / (...) wrogość go wita wśród ludzi (...)./ Hańbą rodzinę okrywa , zeszpeca wygląd swój świetny , /Wszak niesława , a także zło za nim podąża”.
Od imienia poety poezja patriotyczna, wzywająca do walki , określana jest mianem poezji tyrtejskiej, zaś postawa pełna gotowości do oddania życia dla dobra ojczyzny to postawa tyrtejska, albo tyrteizm.
Apostroficzność tych wypowiedzi zwraca uwagę na fakt że, jest to poetycki apel, który kształtuje postawę patrioty - przyjętą przez ludzkość już na następne stulecia.

15. Antygona w Nowym Jorku , związek z Antygoną Sofoklesa

„Antygona w Nowym Jorku”

Bohaterami dramatu są emigranci - Portorykanka Anita, rosyjski Żyd Sasza oraz Polak zwany Pchełką. Całą trójkę łączy jedna wspólna cecha - pokonani przez los znaleźli się na samym dnie. Z emigracją wiązali nadzieje na lepsze, łatwiejsze życie, a Ameryka jawiła się im jako raj, gdzie spełniają się wszystkie marzenia. Jednakże wkrótce po przekroczeniu bram edenu ich życie zamienia się w piekło. Tracą ukochane osoby, pracę, mieszkanie i co najgorsze, tracą również wolę walki. Ich miejscem na ziemi staje się ławka w Tompkins Square Park na dolnym Manhattanie, a głównym celem egzystencji zdobycie butelki alkoholu, który działa jak środek znieczulający i pozwala przetrwać kolejny dzień. Pewnego dnia umiera przyjaciel Anity( stanąwszy w jej obronie zyskuje miano „ukochanego”). Koledzy Anity postanawiają ukraść ciało jej „ukochanego” z kostnicy, by ta mogła go w godny sposób pochować koło ławki w parku. Porwane ciało okazuje się jednak niewłaściwym, mimo tego kobieta nie zauważa tego, pogrzeb staje się symbolicznym pochówkiem. Ostatecznie Anita popełnia samobójstwo.

„Antygona”

Akcja tragedii rozpoczyna się w momencie, kiedy obaj bracia( Eteokles i Polinejkes) już nie żyją, a Kreon rozpoczyna swe panowanie od wydania kategorycznego zakazu pochówku Polinejkesa. Temu postanowieniu przeciwstawia się Antygona - ich siostra. Grzebie zwłoki brata, łamiąc w ten sposób prawo ustawowe. Antygona zostaje postawiona w sytuacji tragicznego wyboru, z góry skazanego na klęskę. Musi rozstrzygnąć, czemu powinna się podporządkować? Każdy z wyborów, jakiego dokona, skończy się dla niej tragicznie. Jeśli wypełni prawo boskie, poniesie karę ze strony panującego władcy, jeśli natomiast podporządkuje się jego rozkazowi, ocali własne życie, ale nie zazna spokoju sumienia obciążona balastem winy za sprzeniewierzenie się religii, targana niepokojem, że duszę jej ukochanego brata nękają surowi i nieprzejednani bogowie. Uwikłanie bohaterki w sytuację tragiczną, która nie ma pomyślnego rozwiązania, ukazuje jednocześnie uzależnienie ludzkiego życia od Fatum, od przeznaczenia z góry wyznaczającego człowiekowi jego los. Antygona dokona wyboru zgodnego z własnym sumieniem, pochowa zwłoki brata i poniesie tego konsekwencje - śmierć.

Anita	Antygona
Uwikłana w sytuację tragiczną- wybór między śmiercią albo samotnym życiem jako bezdomna w parku	Uwikłana w sytuację tragiczną- wybór między pochowaniem ciała brata a tym samym sprowadzeniem na siebie śmierci, czy pozostawienia ciała i życie w nieszczęściu i rozpaczy
Anitę trzymała przy życiu jedynie miłość do mężczyzny, który nazwał ją „swoją kobietą” i stanął kiedyś w jej obronie. Zamierzała wyprawić mu „godny” pogrzeb za ławką w parku.	Twierdziła, że obowiązkiem krewnych jest pochowanie zmarłego, aby mógł po śmierci zaznać spokoju. Kierowała się emocjami, miłością do brata, szacunkiem dla zmarłych.
Anita popełnia samobójstwo	Antygona umiera w wieży
Policjant	Kreon
Chciałby pomóc Anicie wyższość uchronić ją przed życiem jako bezdomna jednak tego nie robi	Chce pomóc Antygonie uniknąć tragicznej śmierci w wieży, jednak nie czyni nic, aby tak się nie stało

Podsumowanie

Istnieje wiele zbieżności pomiędzy tymi dwoma dziełami. Odpowiednikiem antycznej Antygony jest bezdomna Anita. Kobiety łączy uwikłanie w sytuację tragiczną- Antygona chce godnie pochować brata, Anita „pseudo” ukochanego. Obydwie bohaterki kończą swoje życie w sposób tragiczny- Anita popełnia samobójstwo, natomiast Antygona zostaje skazana przez Kreona na śmierć w wieży. Prototypem Kreona jest w Antygonie z Nowego Jorku jest postać policjanta. Wspólnym mianownikiem jest problem godnego pochówku i godności w ogóle.

16. Gombrowicz- Ślub i jego związki Weselem, realizacja konfliktu między synczyzną a ojczyzna; Trans - Atlantyk- Gonzalo jako alter ego Witolda, pojedynek artystów, nawiązania do tekstów Mickiewicza; Dziennik- tematyka i cechy charakterystyczne

Trans - Atlantyk uważa się za interpretację ”Pana Tadeusza”

Gonzalo - Metys, Portugalczyk, z perskiej tureckiej matki w Libii urodzony. Niezwykle bogaty mężczyzna, którego całe dnie wypełnia polowanie na chłopców, którzy za małe pieniądze zaspokoją jego seksualne potrzeby. Udaje on biedaka nawet wtedy, gdy odwiedza go w pałacu Witold, jest wówczas przebrany za służącego a gościa przyjmuje w ubogim pokoiku. Jest zakochany w mężczyźnie o blond włosach Ignacym Kobrzyckim. Wszystkie jego działania zmierzają do uwiedzenia obiektu jego westchnień. Jego życie polegało na codziennym szukaniu chłopców, którzy za pieniądze zaspokoją jego potrzeby seksualne.

Pojedynek artystów

Gombrowicz(główny bohater) zostaje zaproszony na wieczór organizowany przez Pisarzy i Artystów. Początkowo w ramach buntu chce zostać w domu, ostatecznie udaje się na spotkanie.

Powitała go Polonia - właściciele i pracownicy firmy. Te przesadnie miłe przyjęcie nie zostało jednak powtórzone po wejściu na salę. Okazało się, że wszyscy, którym był przedstawiany, bardzo szybko o nim zapominali. Nagle wszedł człowiek „niezwykle wydelikacony, a do tego jeszcze siebie delikacący”, był to znany pisarz argentyński. Rodacy Gombrowicza oczekiwali, że jako polski Geniusz zacznie rozmowę z tym niezwykłym człowiekiem. Doszło między nimi do słownego pojedynku, i choć zaczął go Gombrowicz, to i on w finale przegrał. Każda kwestia przez niego wypowiedziana była autorstwa kogoś innego.

Próbował przekonać przyjaciela, żeby uprowadził dla niego Ignacego. Witold odmówił powołując się na swoją polskość (Ignacy i Mateusz byli także Polakami). Gonzalo wyśmiał polskość, która dała jedynie Umęczenie i Udręczenie, zaproponował zastąpić Ojczyznę „Synczyzną”.

Ślub Gombrowicza (groteska, motyw ślubu, problem Formy

Wesele Wyspiańskiego (fascynacja prymitywem, konfrontacja dwóch grup społecznych
i ocena społeczeństwa, słabość inteligencji, kończące obydwa utwory symboliczne
sceny tańca

Dziennik- spisany między 1953- 1966.

-„Dziennik”, rozprawia się z mitami polskości i pompatycznym patriotyzmem. Krytykuje instytucje podtrzymujące taką polskość, m.in. Kościół reprezentujący prostą ludową religijność.

-Jednak najważniejszym tematem „Dziennika” jest sam Gombrowicz.

-„Dziennik” zawiera fragmenty wyjaśniające wprost przesłanie utworów literackich Gombrowicza, jak również prezentuje jego widzenie świata.

- Kontynuuje rozważania nad różnymi wcieleniami Formy (role społeczne, narodowość) i koniecznością wyzwalania się z niej.

- Gombrowicz polemizuje też (na temat swojej twórczości i postawy Polaków za granicą) ze środowiskiem londyńskiej emigracji czy Stefanem Kisielewskim, publikującym w "Tygodniku Powszechnym" w Krakowie.

- Chętnie obnaża fałsz i dwuznaczność, ale też złośliwie odkrywa ułomności i braki

Fragmenty:

Fragment dotyczący Miłosza, ocenia jego „ Zniewolony umysł”- Gombrowicz początkowo chwali dzieło Miłosza, jego talent. Nieprzewidywalny Gombrowicz w rozmyślaniach z drugiej strony zajmuje się wyszukiwaniem słabych stron artysty i obnażaniem ich. Mówi iż rodzina jest centrum jego świata. Analizując relacje zachodzące miedzy Gombrowiczem a Miłoszem bez trudu można dostrzec rozbieżność temperamentów, ideologii i rozwiązań artystycznych.

Fragment o Stanisławie Wyspiańskim- (53-56)- Gombrowicz krytykuje Wesele, uznaje twórczość Wyspiańskiego za nudną, a samego Wyspiańskiego za wstyd narodowy. Pisze, że Wyspiański zaspokajał jedynie potrzeby narodu, który domagał się wielkiej sztuki.

---