Życie snem

Pedro Calderon de la Barca

Dramat hiszpański XVII wieku:

• - powstało w 1627/29 r., za pierwodruk uznaje się natomiast wydanie z Madrytu z 1636 r.

• - dramat głęboko osadzony w tradycji: wątki orientalne + dziedzictwo Grecji i Rzymu + barokowa wizja człowieka, dla którego życie jest tylko snem

• - motywy i inspiracje: literackie, filozoficzne (neoplatońska wizja miłości, metafora Platońskiej jaskini, chrześcijański neostoicyzm) i teologiczne (scholastyczna wizja człowieka, wolna wola człowieka wobec predestynacji, kwestia małżeństwa)

• - źródła motywów:

• odosobnienie Zygmunta w celu ochronienia go przed wypełnieniem się przepowiedni średn. opowieść o Barlaamie i Jozafacie, schrystianizowana wersja dziejów Buddy

• uśpienie księcia i przeniesienie do pałacu wschodnia opowieść o Abu Hasanie z Księgi tysiąca i jednej nocy, znana w Europie jako motyw „jednodniowego króla”

• związek z kontrreformacją, z pojmowaniem erudycji i dialektyki wg jezuitów: jako narzędzie ukazania człowiekowi, iż obdarzony jest przez Boga wolną wolą i rozumem, a wiec sam powinien kształtować swój los na ziemi

• dramat filozoficzny ~ parabola ludzkiego istnienia (w obliczu dysputy o predestynacji i wolnej woli)

• dwa wątki - historia Zygmunta (przeciwstawia się przeznaczeniu, przemienia się w idealnego władcę) i historia Rozaury (heroina podążająca w męskim przebraniu za mężczyzną, który ją uwiódł) oboje nie znają swego pochodzenia

• pierwsza scena

• Rozaura z męskim stroju schodzi z góry (w drugim akcie pojawi się w damskiej sukni pod imieniem Astrei, w trzecim w garderobie damskiej z elementami zbroi)

• patrząc w dół, mówi o stracie wierzchowca, który spłoszony spadł w przepaść zapowiedź nieokiełznanych namiętności, które łączą Rozaurę i Zygmunta

• za nią pojawia się grazioso Klaryn, który wprowadza element ludyczny

• dramat został zbudowany z materiału serialnego

• aktorka w męskim przebraniu heroina zawiedziona przez kochanka

• opowieść o koniu wzburzenie bohaterki

• Rozaura i Klaryn opisują zapadanie się w mroku akcja zaczyna się o zmroku

• bohaterowie kierują się ku migocącemu w oddali światłu duża rola słów, bo przedstawienie odbywało się przy pełnym świetle

• szczęk łańcuchów i westchnienia Zygmunta zza sceny

• aktor ukazuje się ubrany w zwierzęcą skórę przy świetle pochodni

• w monologu skarży się na swe przeznaczenie, uwięziony został w chwili urodzenia „największą winą człowieka jest to, że się narodził” (Seneka)

• ograniczenia bytu ludzkiego vs. wolność innych stworzeń świata natury (egzystencjalny paradoks, Pliniusz Starszy)

• (św. Tomasz z Akwinu) scholastyczna wizja człowieka, którego Bóg stworzył nagim i bezbronnym, obdarzając rozumem, który różni go od zwierząt i słowem, by mógł się doskonalić w rywalizacji z innymi ludźmi i przy ich pomocy

• pierwszy stopień edukacji Zygmunta to pojawienie się Rozaury

• głos i wygląd „nieznajomego” robi na nim dziwne wrażenie

• (neoplatońska teoria poznania) miłość to pierwszy krok ku poznaniu piękna i dobra

• gwałtowność rodzącego się w spojrzeniu uczucia podkreślona przez zestawienie życia i śmierci (oksymoron „życia w umieraniu”)

• przybycie strażników przerywa kwestię Rozaury - nie wiemy skąd jest i co ją do Polski sprowadza

• dziewczyna i Klaryn zostają rozbrojeni i wyprowadzeni

• przy muzyce wchodzi na scenę Astolf z oddziałem żołnierzy i Estrella z damami dworu akcja przenosi się z górskiej okolicy do pałacu

• monolog Bazylego

• opowiada przedakcję dramatu, a więc okoliczności, w jakich zdecydował się ukryć przed światem swego syna

• przyznaje się do błędu - nie miał prawa pozbawiać syna wolności, a poddanych następcy tronu, nawet w imię racji stanu

• konflikt ojca i syna (mit Uranosa - Bazyli i Edypa - Zygmunt)

• dramat władzy podkreślony przez imiona: Brasilio (basileios - królewski, ten, który ma władzę), Segismundo (sigu i munt - ten, który ochrania zwycięstwo)

• Bazyli zdaje sobie sprawę z tego, że wykroczył przeciw prawu, decyduje się sprowadzić Zygmunta do pałacu, by poddać go próbie

• eksperyment ma wykonać Klotyld, który zajmował się księciem od chwili jego urodzenia

• Zygmunt budzi się w pałacu

• pierwszy etap procesu poznawczego - książę postrzega rzeczywistość przez bezpośrednie doświadczenie słuchem, wzrokiem i dotykiem

• wyrzuca sługę przez okno tylko po to, by sprawdzić, co się stanie

• jego gwałtowne reakcje budzą przerażenie

• Bazyli zdobywa materialny dowód słuszności swej decyzji i każe odesłać Zygmunta do wieży (metafora Platońskiej jaskini)

• Zygmunt budzi się w wieży

• uprzytamnia sobie ulotność swego życia

• rozumowa refleksja prowadząca do okiełznania pierwotnie zwierzęcych instynktów i do wykształcenia (chrześcijański neostoicyzm) życiowej pragmatyki

• wniosek: powinniśmy czynić dobro, bo życie jest niczym sen, z którego w każdej chwili możemy się obudzić

• sprawy Rozaury - komedia płaszcza i szpady

• Rozaura udaje się do Polski, by odzyskać utraconą cześć

• niemal umiera z ręki Klotarda, który, choć rozpoznaje w chłopcu syna, gotów jest, w imię lojalności wobec władcy, poświęcić jego (a właściwie jej) życie

• Klotard dowiaduje się, że jest ojcem nie chłopca, lecz kobiety, którą zhańbił mężczyzna, a tym samym i jego honor został splamiony

• Klotard musi rozstrzygnąć czy pierwszeństwo mają obowiązki ojca, czy wasala, bowiem niewinność jego córki wykorzystał siostrzeniec jego władcy - Astolf, książę Moskwy

• Rozaura w orszaku Estrelli pod imieniem Astrei

• widz odkrywa tajemnicę, że Klotard jest ojcem Rozaury dzięki dwuznaczności dialogu iwypowiedziom na stronie, zanim Klotard się do tego przyzna

• Klaryn też odkrywa tę tajemnicę i zostaje za to wtrącony do wieży

• inwersja motywu „jednodniowego króla” - żołnierze w wieży uwalniają Klaryna, sądząc, że to on jest następcą tronu, ten myśli, że są pijani

• komplementarność wątków Rozaury i Zygmunta

• Rozaura to anagram słowa „Aurora” - jutrzenka, symbolizuje nowy początek, poranek (to ona otwiera przed Zygmuntem świat wartości dobra i piękna)

• Astrea to mityczna bogini sprawiedliwości, której powrót miał przywrócić na ziemi wiek złoty, a więc pokój i dobrobyt

• finał łączy wątki

• Zygmunt okazuje się władcą prawym i wielkodusznym

• przywraca cześć Rozaurze, rozkazując Astolfowi ożenić się z nią

• sam żeni się z Estrellą, w imię racji stanu

• do więzienia posyła rebelianta, którego powstanie wyniosło go na tron, a ułaskawia Klotarda, doceniając jego lojalność

• przebacza ojcu

• winnym sytuacji okazuje się Bazyli - pozbawił Zygmunta miłości rodzicielskiej i wykształcenia, przez co doprowadził do wypełnienia się przepowiedni - stał się przyczyną katastrofy, zamiast przed nią uchronić

• Zygmunt staje na rozdrożu jak Hamlet

• ale on podejmuje działania, które mają na celu określenie jego miejsca w „teatrze świata”

• cały dramat narasta wokół przełamywania twierdzenia, że życie jest snem, wokół obrony obiektywności świata zewnętrznego, wokół realizmu poznawczego

• autor pokazał jak rozpoznać prawdę w świecie iluzji