Jean Marie Gustave Le Clézio

(albo J.M.G. Le Clézio)

[żan mari gustaw le klezjo]

KTO:
powieściopisarz

NARODOWOŚĆ:
francuska

URODZONY:
       13 IV 1940 roku w Nicei
Z UZASADNIENIA NAGRODY NOBLA OTRZYMANEJ W 2008 ROKU:

Szwedzka akademia nazwała Le Clézio autorem nowych kierunków, poetyckiej przygody i zmysłowej ekstazy, eksploratorem człowieczeństwa poza i pod panującą cywilizacją.

FAKTY Z ŻYCIORYSU:

urodził się w Nicei, jego rodzice byli kuzynami (to samo nazwisko, wspólny dziadek): ojciec był brytyjskim chirurgiem, a matka Francuzką z Mauritiusu. Pierwszą podróż odbył w wieku 7 lat do Nigerii, gdzie przebywał ojciec (wychowywał się jako dziecko dwujęzyczne - francusko-angielskie). Studiował literaturę francuską w Collège littéraire universitaire w Nicei i uzyskał stopień doktora, a potem, po pobycie w Londynie i Bristolu, wyjechał do USA, gdzie nauczał. W 1963 roku odniósł sukces literacki swoją pierwszą powieścią Le Proces Verbal (Proces), która została uhonorowana nagrodą Renaudot. Przez kilkanaście lat Le Clézio opublikował około 30 książek - od zbiorów opowiadań, przez powieści, po tomy esejów.

W 1967 roku rozpoczął służbę wojskową w Tajlandii, jednak po kilku miesiącach musiał stamtąd wyjechać po tym, jak zaczął głośno krytykować dziecięcą prostytucję. Wysłano go do Meksyku, by tam dokończył służbę - wykorzystał ten czas nie tylko na ćwiczenia wojskowe, lecz także na działalność kulturalną. Żywo uczestniczył w tworzeniu biblioteki Instytutu Francuskiego w Ameryce Łacińskiej. Podjął również studia na Uniwersytecie w Meksyku, w dziedzinie języków Indian (maya, nahuatl).od 1967 do 1970 roku wielokrotnie podróżował do Panamy, gdzie mieszkał wśród Indian, poznając lepiej ich język. Zainteresowanie kulturą indiańską znalazło odbicie w kilku jego książkach, m.in. przekładach mitów (Prophéties de Chilam Balam).

Pisarz tworzy prozę eksperymentalną, związaną z tzw. nową powieścią. Demonstruje w niej swój sprzeciw wobec współczesnej, zautomatyzowanej cywilizacji. Le Clézio zajmuje się również tłumaczeniem mitów Indian północnoamerykańskich. Przez kilka lat wykładał na uniwersytecie stanu Nowy Meksyk w USA. W późnych latach 70. styl Le Clézio przeszedł gwałtowną zmianę; pisarz porzucił eksperymenty, w jego dziełach zaczęły się pojawiać takie tematy jak wspomnienia z dzieciństwa, młodości, podróży. W Polsce znanych jest 5 utworów Le Clézio: Protokół, Pustynia, Onitsza, Afrykanin, Urania.

Jego karierę literacką można podzielić na dwa główne okresy:

1. Od 1963 do 1975 roku Le Clézio badał takie tematy jak szaleństwo, język, pisanie, poświęcając się eksperymentom formalnym, w czym naśladował takich swoich współczesnych z nurtu nowej powieści, jak Georges Perec albo Michel Butor. Był postrzegany jako innowator i buntownik, chwalili go Michel Foucault
   i Gilles Deleuze. Demonstrował sprzeciw wobec współczesnej, zautomatyzowanej cywilizacji.

2. W końcu lat 70. styl pisarza uległ radykalnej zmianie; porzucił eksperymenty i nastrój jego powieści stał się mniej wypełniony udręczeniem, gdy zajął się taką tematyką jak dzieciństwo, dojrzewanie czy podróże, co przyciągnęło szersze grono czytelników.

Le Clézio i Gombrowicz.

Na język polski jego utwory tłumaczyli m.in. A. Paderewska-Gryza, K. Osińska-Boska, Z. Kozimor,

K. i K. Pruscy, A. Tatarkiewicz.

Bibliografia

Francuski powieściopisarz, autor ponad 30 książek, laureat Prix Renaudot w 1963 i Literackiej Nagrody Nobla w 2008.

CIEKAWOSTKI

W 1994 roku sondaż przeprowadzony przez francuskie czasopismo literackie Lire wykazał, że 13% czytelników uważa go za największego żyjącego pisarza francuskojęzycznego.

Na przestrzeni kilkunastu lat Le Clezio opublikował około 30 książek - od zbiorów opowiadań przez powieści, tomy esejów.

Twórczość: (m.in.)

Protokół (Procès-verbal, 1963, wydanie polskie 1965)

Pustynia (Désert, 1980, wydanie polskie 1985,

La Ronde et autres faits divers

Le Chercheur d'Or (1985) - najbardziej znana powieść pisarza

Onitsza (Onitsha, 1991, wydanie polskie 1995, ISBN 8306024648)

Pawana

La Quarantaine

Gens des nuages (wspólnie z Jémią Le Clézio)

Hasard (a następnie Angoli Mala)

Urania (Ourania 2006, wydanie polskie 2008)

O pięciu książkach J.M.G. Le Clézio w skrócie

Protokół

Dane: wydana w 1963, debiutancka książka, nominowana do nagrody Goncourtów i nagrodzona Prix Renaudot w 1963 roku, polskie wydanie 1965, tłumaczenie Anna Tatarkiewicz.

Co nieco o książce:

Powieść eksperymentalna uznana wówczas za francuską odpowiedź na Buszującego w zbożu. Bohater Adam Pollo wraca z wojska (lub z zakładu dla obłąkanych - sam nie ma pewności), zamieszkuje w opuszczonej willi nad morzem. Kiedyś zerwał związki ze światem, teraz pragnie za wszelką cenę ów świat odtworzyć. Z braku miłości wymyśla Michéle, z braku namiętności utożsamia się z psem i odbywa pogoń za suką, z braku wroga mianuje nim białego szczura, i toczy morderczą walkę, kataloguje wszelkie przejawy życia. Adam Pollo to bohater romantyczny głęboko zanurzony w surrealizmie. Społeczeństwo uważa Adama za kryminalistę i wariata - diagnozuje jego stosunek do świata jako „paranoję” i ostatecznie zamyka go w zakładzie obłąkanych. On sam uważa się za mistyka i wyznawcę pewnej odmiany panteizmu. Powieść symbolizowała bunt przeciw mieszczańskiemu społeczeństwu i przeciw miejscu człowieka w świecie.

Pustynia

Dane: wydana w 1980 roku i nagrodzona laurem Akademii Francuskiej (nagroda Paul-Morand), pierwsze polskie wydanie 1985 rok, tłumaczenie Krystyna Osińska-Boska (ale wydania z 2008 roku).

Co nieco o książce:

Przyniosła zasadniczą zmianę w pisarstwie noblisty, który porzucił eksperymenty formalne. Kim jest Lalla Hawa, bohaterka Pustyni? Młodą mauretańską dziewczyną żyjącą w  dzielnicy biedoty w marokańskim mieście, piękną modelką z kolorowych czasopism, spadkobierczynią błękitnych ludzi, wojowników pustyni, których tragiczna wędrówka z południa na północ kończy się bitwą z francuskim najeźdźcą i bezlitosną masakrą. Powieść rozgrywa się w dwóch planach. Pierwszy, będący tłem dla głównego wątku, tworzy barwna epopeja błękitnych ludzi, wiernych ideałom narodu, religii i wolności. Ich tragiczny los nadaje rytm i sens życiu Lalli -toczącemu się w drugim, współczesnym planie - i określa jej przeznaczenie.

Czym w powieści laureata Literackiej Nagrody Nobla jest pustynia? Dla wędrujących niegdyś w tragicznym pochodzie plemion berberyjskich, broniących swej wolności błękitnych ludzi piasku i słońca - miejscem życia, walki i śmierci. Dla dorastającej Lalli, spadkobierczyni ich tradycji - ucieczką i schronieniem przed złem, samotnością, przed wielkomiejskim chaosem. Ale pustynia jest także czymś więcej. Jest otwarciem się na to, co niewypowiedziane, na Tajemnicę. Członkowie Akademii Francuskiej stwierdzili, że książka „zawiera wspaniałe obrazy zagubionych kultur północnoafrykańskiej pustyni zestawione z panoramą Europy widzianej oczyma niechcianych imigrantów”.

Onitsza

Dane: wydana w 1991 roku, w Polsce pierwsze wydanie 1995, tłumaczenie Anna Paderewska

Co nieco o książce:

Onitsza należy do okresu późniejszego. Do tego etapu, na którym pisarz-obieżyświat zajął się opisywaniem rzeczywistości egzotycznych. Wybór dziecięcej perspektywy to pomysł znakomity, bo jedynie dziecko tak pięknie potrafi  się dziwić, bać i szybko adaptować do kompletnie obcych sobie warunków. Świat pokazywany jest również z punktu widzenia matki chłopca. Wzajemne odczucia, przeżycia obojga składają się na powieść. Laureat Nagrody Nobla snuje piękną opowieść o prawdziwej fascynacji Afryką, jej kulturą, wierzeniami, o powolnym roztapianiu się w afrykańskiej przyrodzie. Fintan Allen ma dwanaście lat, kiedy w 1948 roku wsiada z Maou, swoją matką na statek odpływający do Afryki. Geoffroy Allen, który przed wybuchem wojny pozostawił we Francji żonę i syna, teraz sprowadza ich wreszcie do siebie, do Onitszy, małego portu rzecznego, gdzie pracuje dla United Africa. Finta nie zna ani swego ojca, ani Afryki. Maou marzy o sielskiej Afryce, gdzie będzie żyć u boku ukochanego mężczyzny, z dala od uprzedzeń rodziny, która potępia w nim marzyciela bez grosza przy duszy, w dodatku Anglika. Odkryje zupełnie inną Afrykę, groźną, niezbadaną. Tajemniczy, złowrogi i niepojęty kontynent potęguje w nich poczucie osamotnienia, pustki. Pobyt w Onitszy będzie dla nich wielką lekcją, głębokim przeżyciem, pozwalającym im poznać samych siebie. Onitsza przywodzi na myśl takie dzieła, jak Jądro ciemności Josepha Conrada, filmy Wernera Herzoga czy Fortepian Jane Campion.

1. Rozdział I - Długa podróż:

Fintan wraz z matką Maou płyną do ojca i męża. Żyją marzeniami o Afryce pełnej pięknych krajobrazów, o nowym, lepszym życiu. „Tam, kiedy przybędą do Onitszy, wszystko będzie inne, wszystko będzie łatwe. Będą wielkie porośnięte trawą równiny, o których pisał Geoffroy, drzewa wysokie, strzeliste, rzeka tak szeroka, że wydaje się morzem, horyzont ginący w mirażach wody i nieba”.

2. Rozdział II - Onitsza:

„Maou leżała w hamaku, w dużej pustej sypialni. Trzęsła się z gorączki, oczy same jej się zamykały. Światło stojącej na stoliku lampy naftowej paliło jej powieki. Czuła się osamotniona. W jej wnętrzu była jakby pustka, której nie mogła zapelnić”.

Finta zaprzyjaźnia się z Bonym, synem rybaka. Chłopiec staje się przewodnikiem małego Allena. Pokazuje mu Afrykę, jej zwyczaje.

3. Rozdział III - Aro Czuku:

Geoffroy dostaje nakaz wyjazdu z Onitszy i zaprzestania prowadzonych badań. Podejmuje działalność na własną rękę. Choroba Allena. Przygotowanie do wyjazdu, pożegnania.

4. Rozdział IV - Z dala od Onitszy:

Przyzwyczajanie się do życia w Europie. Wspominanie tego, co działo się Afryce. Choroba Geoffroya. Korespondencja Fintana z siostrą Marimą.

Afrykanin

Dane: wydana w 2004 roku, polskie wydanie 2008, tłumaczenie Krystyna i Krzysztof Pruscy

Co nieco o książce:

W autobiograficznej opowieści Le Clézio powraca do czasów dzieciństwa spędzonego w Afryce. Opisuje swoje spotkanie z ojcem, którego poznał mając osiem lat, gdy po zakończeniu wojny dołączył do niego w Nigerii. Z zapamiętanych historii wyłania się nostalgiczny obraz dawnej, niemal baśniowej Afryki, nie dotkniętej jeszcze nieszczęściem bratobójczych wojen ani widmem zagłady wskutek rozprzestrzeniania się AIDS.  Poetycka opowieść, naładowana ogromnym ładunkiem emocji, stanowi najbardziej osobisty tekst, jaki wyszedł spod pióra tegorocznego noblisty. Jest niewątpliwie kluczem do zrozumienia pisarza, jego światopoglądu i literackich wyborów.  

„To do Afryki nieustannie wracam, do swojej dziecięcej pamięci. Do źródła moich uczuć i decyzji. Świat się zmienia, to prawda, i ten chłopiec, który tam stoi pośród bezkresu wysokich traw, w gorącym podmuchu niosącym zapachy sawanny i przenikliwe odgłosy lasu, który czuje na wargach wilgoć nieba i chmur - jest ode mnie tak daleko, że żadna opowieść, żadna podróż nie pozwoli mi się z nim połączyć”. Le Clezio jednak sam przyznaje, że Afrykanin nie jest reportażem, a wspomnieniem, przywołaniem wrażeń, zapachów, których szukał przez całe dorosłe życie.

Tytułowy Afrykanin to ojciec pisarza, który ponad dwadzieścia lat życia poświęcił Afryce, gdzie, zatrudniony przez brytyjską armię, pracował jako jedyny lekarz w regionie Cross River. Leczył tubylców zajmując się dosłownie wszystkim - od odbierania porodów do przeprowadzania sekcji zwłok.

Urania

Dane: wydana w 2006 roku, polskie wydanie 2008, tłumaczenie Zofia Kozimor

Co nieco o książce:

Powieść-bajka opisująca ów meksykański palimpsest (rękopis spisany na używanym już wcześniej materiale piśmiennym), gdzie w pęknięciach współczesności, na marginesie świata zysku i wyzysku, racjonalnych wymogów i mizerii duchowej egzystuje zapomniana kraina. Urania to mityczny świat powstały w wyobraźni małego chłopca. Ów chłopiec, Daniel, dorasta, jako geograf odwiedza Meksyk, by odbyć badania czarnych wulkanicznych ziem. Wówczas marzenie o Uranii powraca. Daniel spotyka Metysa, od którego dowiaduje się o tajemniczym miejscu Campos, zamieszkanym przez ludzi żyjących w harmonii z naturą. Narasta w nim pragnienie poznania tego miejsca. Tak zaczyna się niezwykła opowieść o Campos, gdzie dzieci nie chodzą do szkoły, ale uczą się życia, nie znają prawideł matematyki, ale poznają prawdę. Mieszkańcy Campos nie używają pieniędzy, zaufanie, miłość zastępują im prawo. Nie mają religii, a może wszystko jest dla nich religią. Campos to przywołany duch dawnych społeczności Michoacanu, uporczywa próba urzeczywistnienia indiańskiego snu na obrzeżach wielkich plantacji. Próba od samego zarania skazana na niepowodzenie. Sen śniony w świecie, który nie śni, który w zuchwały sposób stawia opór marzeniom.

Francuska nagroda literacka, nie przynosi gratyfikacji pieniężnej, ale gwarantuje ogromne wpływy ze sprzedaży.

Z 31 pozycji tego autora w bibliotece przy ulicy Szopena, aż 4 są w języku polskim (2 egzemplarze Uranii, jeden tymczasowo niedostępny), nic tylko czytać;).

„Le Clézio tedy składa się z kontrastów: z jednej strony uroda, zdrowie, sława, fotosy, Nicea, róże, samochodzik, z drugiej ciemność, noc, pustka, samotność, absurd, śmierć. Ale jego największa trudność to, iż

w nim dramat staje się urodziwy, powabny”. Tak pisał w swoim dzienniku Gombrowicz. Ogólnie czepiał się urody noblisty;)

Niechlubnie muszę się przyznać, iż korzystałam z zasobów Internetu :/ M.G.

(Zeszłoroczny noblista popełnił dzieła takie jak Pustynia i Onitsza. Urodzony we Francji podróżował wiele i stał się dla Indian przyjacielem. Le Clézio się nazywa i u Francuzów w rankingach wygrywa) ;)

Na podstawie Wikipedia i TVN24

Jean Marie Gustave le Clézio (Nobel 2008) - 4 strony

4

---