Lizyp (350 -300 p.n.e.) nadworny portrecista Aleksandra Wielkiego, przeszedł do historii jako najbardziej wszechstronny rzeźbiarz tego okresu. Mistrz techniki brązownictwa. Twórca nowego kanonu ciała ludzkiego o proporcjach smuklejszych niż kanon Polikleta, autor posagów atletów (np." Apoksyomenosa"), herosów, bogów i ludzi; wprowadził też wieloplanową kompozycję w rzeźbie. Kontrapost w jego pomnikach jest mocniej zaakcentowany, praca mięśni ukazana bardziej realistycznie niż w dziełach Polikleta. Jednocześnie twarze rzeźbionych postaci ukazują ich stany psychiczne i fizyczne. Jest twórcą pomnika ukazującego dwudziestu pięciu dowódców poległych w bitwie nad Garbnikiem, licznych portretów Aleksandra Wielkiego, w tym pomnika przedstawiającego Aleksandra w scenie polowania na lwa.
Jedyna kopia Apoksyomenosą, zaginionego dzieła Lizyna z ok. 330-320r p/n/e/ to odlew z brązu. Rzeźbę odkryto w 1849 roku w Rzymie podczas robót budowlanych. Obecnie zna się w Museo Pio-Clementino w Watykanie.
Trzeci wielki rzeźbiarz i architekt tego okresu, Skopas (370-330 p.n.e), przeszedł do historii jako twórca najbardziej ekspresyjnych w wyrazie postaci. Do jego ulubionych tematów należały dramatyczne chwile z życia bohaterów greckiej mitologii. Pozwalało to na ukazanie silnych doznań i gwałtowności ruchu. Znana z rzymskich kopii postać menady została pokazana w chwili ekstazy, spowodowanej oszołomieniem winem, ziołami i silnym podnieceniem. Relief zdobiący świątynię Ateny Alea w Tegei opowiada o tragicznych losach Meleagra podczas łowów na dzika kaledońskiego, płaskorzeźby na ścianach Mauzoleum w Halikarnasie to sceny walki Greków z Amazonkami.
Wymienieni twórcy nie byli jedynymi znanymi rzeźbiarzami tego okresu. Leochares był autorem znanych z rzymskich kopii dzieł: Apollo Belwederski, Diana Wersalka. Lizystratos, brat Lizyna, rozwinął realistyczną sztukę portretową. Był inicjatorem tworzenia odlewów gipsowych portretowanych osób. Relief upowszechnił się w sztuce nagrobnej.
Malarstwo w okresie późnego klasycyzmu osiągnęło swój szczytowy rozwój. Przyczyniła się do tego tzw.
szkoła sykiońska wraz ze swoimi przedstawicielami Pamfilosem, Melantiosem, Pausiasem i Apellesem,
szkoła attycka, reprezentowana przez Eufranosa, Nikiasza i Filoksenosa. Ten ostami był twórca obrazu bitwy pod Issos, znanej z kopii mozaikowej znalezionej w Pompejach.
Pamfilom, nauczyciel Apellesa i twórca szkoły sykońskiei był malarzem sięgającym do tematyki mitologicznej i historycznej. Przypisywana jest mu działalność, która doprowadziła do wprowadzenia nauki rysunku do szkół hellenistycznych.
Pod wpływem malarstwa kształtowała się też sztuka mozaikarska. Szczególny jej rozkwit nastąpił w Macedonii, w tamtejszych rezydencjach gliniane posadzki początkowo zdobiono i wzmacniano kamyczkami, które zaczęto układać początkowo w proste, geometryczne wzory.
W malarstwie ceramicznym połączono technikę czerwonofigurorową z barwną polichromią szczegółów wykonywaną w kolorach: białym, błękitnym, różowym i złotym (tzw. styl kerczeński). Rozwinęły się też ośrodki ceramiczne położone na południu Italii - w Kampanii, Lukanii i Apulli. Cechą charakterystyczną ceramiki produkowanej w tych ośrodkach bogata ornamentyka, dążenie do przepychu w wieloosobowych kompozycjach burleskowych czy komediowych. Apulia zasłynęła z waz w stylu gnathia, pokrytych czarną polewą o jednostronnej dekoracii kontrastującej z tłem.
Aleksander Wielki, król Macedonii, zrealizował plany swego ojca Filipa II i w ciągu zaledwie 13 lat podbił Persję i dotarł do Indii. Kiedy wstąpił na tron miał zaledwie 20 lat. Był taktycznym geniuszem obdarzonym talentem przywódczym. Tworząc swoje państwo Aleksander przemierzał wraz z armią ogromne odległości. Po pokonaniu Persów w Azji ustanowił stolicę swojego imperium w Babilonie. Następnie zawrócił ku Egiptowi. Ponieważ wyzwolił Egipcjan spod przeszło 200 letniego panowania Persów - został uznany za faraona, syna boga Amona-Re. Następnie znów w Azji ścigał króla Persji -Dariusza, a potem jego zabójcę- władcę Baktrii (obecnie pd. tereny Turkmenistanu, Uzbekistanu i Tadżykistanu oraz pn. Afganistanu). Na początku 323 r. p.n.e. wyruszył do Babilonu, aby przygotować wyprawę do Arabii. Tam zachorował i po 11 dniach zmarł w wieku 32 lat. Nie wiadomo dokładnie jaka była przyczyna nagłej choroby i śmierci. Jego dowódcy rozpoczęli walki o imperium- po dwudziestu latach bojów, po bitwie pod Ipsos (301 r. p.n.e.), imperium ostatecznie rozpadło się na kilka państw. Największe i najpotężniejsze z nich to:
królestwo Ptolemeuszów w Egipcie,
królestwo Seleukidów w Azji (Syria),
królestwo Antygonidów, obejmujące Grecję i Macedonię. Grecja zachowała własny samorząd, ale pozostawała pod protektoratem macedońskim.
Królestwa te określane są mianem hellenistycznych, czyli ukształtowanych pod wpływem Greków.
Już od wojny peloponeskiej datuje się upadek gospodarczy i polityczny Grecji właściwej. Centra produkcji i handlu przeniosły się na wschód. Dotychczasowe kolonie usamodzielniły się. Grecja zaczęła się wyludniać. Zastępy uczonych, literatów i artystów przeniosły się do państw hellenistycznych, głównie do Egiptu. Centrum nauki i kultury stała się Aleksandria. Biedna Grecja stanowiła teren wycieczek turystycznych bogatych Rzymian. Z dawnych miast-państw greckich tylko Ateny, pomimo ogólnej biedy, prowadziły jeszcze działalność kulturalną. Pewne większe znaczenie polityczne uzyskały utworzone około 280 r. p. n. e.: -Związek Etolski (siedziba w Delfach)
-Związek Achajski.
Kolonizacja odległych obszarów wiązała się z wprowadzeniem na te tereny języka greckiego, kultury i religii. Na bazie dialektu attyckiego, którym posługiwano się w Atenach, rozwinęła się nowa forma języka greckiego, tzw. koine (greka potoczna), wspólna dla wszystkich obszarów zamieszkanych przez żywioł grecki. W koine napisano później grecki przekład Nowego Testamentu, pisma Apostołów i pierwsze dokumenty Kościoła, a także literaturę piękną tego okresu. Przez następne wieki koine ewoluował i unowocześniał się (m.in. zapożyczał z innych języków), podczas gdy greka klasyczna trwała niezmienna, głównie jako język nauczany w szkołach i na uniwersytetach. W okresie tym ukształtował się nowy typ światopoglądu, polegający na tym, że Grecy, pochodzący z różnych stron Grecji poczuli się obywatelami świata (kosmopolityzm), a nie tylko miast-państw. Zyskali świadomość jedności ekonomicznej państw hellenistycznych. W wyniku podbojów Aleksandra Wielkiego założono dziesiątki nowych miast, w których wykorzystywano najlepsze wzorce urbanistyczne. Miasta tworzone były przeważnie na planie prostokąta, posiadały sieć wodociągową i kanalizacyjną, szerokie wygodne ulice. Pod względem wygody i czystości niektóre ówczesne miasta przewyższały Paryż z czasów Ludwika XV. W budownictwie sakralnym panował prządek joński, podczas gdy dorycki wykorzystywano w budownictwie świeckim. Sztuka hellenistyczna wiąże klasyczne greckie wzory z elementami wschodnimi.
Największe znaczenie naukowe i kulturalne osiągnęła egipska Aleksandria. Miasto olśniewało przybyszów bogactwem i wspaniałością. Dzięki znacznym funduszom na cele naukowe, jakimi dysponował Ptolemeusz I, powstał wielki instytut naukowy nazwany Muzeum. W jego skład wchodziła biblioteka, ogród botaniczny i zoologiczny, pracownie chirurgiczne i obserwatoria astronomiczne. Miasto było mieszanką różnych narodowości. O ocenie człowieka nie decydowało pochodzenie czy wyznanie, ale bogactwo, stanowisko i wykształcenie. Wielki napiyw uczonych sprawił, że Aleksandria stała się głównym ośrodkiem naukowym w takich dziedzinach jak matematyka, geografia astronomia. medycyna i nauki humanistyczne. Działali tu m.in. uczniowie Arystotelesa i Euklides, autor dzieła Elementy geometrii (obowiązującego jako podręcznik przez następne stulecia). Pracując w Syrakuzach Archimedes utrzymywał ścisłe kontakty z uczonymi aleksandryjskimi. Na bazie osiągnięć nauk przyrodniczych powstało wiele ważnych konstrukcji technicznych: telegraf wodny, młyn wodny, zegar wodny, pompa ssąco-tłocząca, sikawka przeciwogniowa, turbina wodna i parowa. Nie upowszechniły się one jednak ze względu na olbrzymie znaczenie pracy niewolniczej. Może za wyjątkiem wynalazków wykorzystywanych w wojnach: katapulty, machiny oblężnicze, pierwowzór wiatrówki (aerotonon).
Ten hellenistyczny świat istniał do połowy II w. p. n. e. Dzięki wewnętrznym sporom pomiędzy państwami hellenistycznymi, udało się Rzymianom bez większych problemów podbić Macedonie i Związek Achajski. Na przełomie II i I wieku p. n. e. uległy Rzymowi wszystkie państwa hellenistyczne, stając się prowincjami Cesarstwa. Jako ostatni upadł Egipt Ptolemeuszów, rządzony przez Kleopatrę w 31r. p. n. e.
Architektura tego okresu związana jest w dużej mierze z zakładaniem nowych miast i przebudowywaniem istniejących ośrodków miejskich. Przy rozwiązywaniu układów urbanistycznych przestrzegano zasad opracowanych już w V wieku p. n. e. przez Hippodamosa z Miletu. Jednym z czołowych urbanistów okresu hellenistycznego był architekt macedoński Deinokrates, projektant Aleksandrii. Nowatorstwo rozwiązań wiązało się m. in. z planowaniem biorącym pod uwagę ukształtowanie terenu, warunki klimatyczne, odległość od szlaków komunikacyjnych oraz możliwości zaopatrzenia w wodę.
Miasta zakładano na geometrycznym planie z wyraźnie zaznaczonymi granicami dzielnic mieszkalnych, handlowych, reprezentacyjnych i terenów rekreacyjnych. Centralnym miejscem była agora a regularna siatka ulic prowadzona była w prostopadłych kierunkach. Miasta wyposażano w urządzenia wodociągowe doprowadzające wodę do domów oraz w sieć kanalizacyjną. Najważniejszymi budowlami miejskimi były:
buleuterion (ratusz, miejsce posiedzeń rady miejskiej),
eklesiastreon (gmach posiedzeń zgromadzeń),
stoa, wznoszona jako budowla wolnostojąca o zróżnicowanym przeznaczeniu użytkowym,
portyk, otaczający agorę, kręgi świątynne czy palestry.
Została wprowadzona także stoa piętrowa (pomysłodawca takiego rozwiązania był Soskrates z Knidos), w której parter projektowano najczęściej w porządku doryckim a piętro w jońskim. Tak rozwiązano np. Stoę Antigonosa w Delos (ok. 245 p. n. e.) lub Stoę Attalosa w Atenach (ok. 140 p. n. e.).
W tym czasie powstawały też duże obiekty sportowe - gimnazjony, gmachy bibliotek miejskich (np. w Aleksandrii i Pergamonie), w budowlach teatrów rozbudowywano proskeon, którego część podziemną hyposkeon wyposażano w portyk. O możliwościach technicznych rozwiązań ówczesnych architektów świadczy wielopiętrowa budowla, jaką była, zaliczana do siedmiu cudów świata, latarnia morska w Faros. Zachodziły zmiany w budownictwie rezydencji. Powstawały pełne przepychu pałace, rozbudowane w planie piętrowe budynki o bogatym wystroju malarskim, marmurowych wykładzinach i mozaikach zdobiących posadzki. W mniej bogatych willach okładziny marmurowe zastępowano malarską imitacją.
Stoa (gr. στοά) - w architekturze greckiej była to wolno stojąca, wydłużona hala kolumnowa, którą zamykała z tyłu ściana, często zdobiona malowidłami. Stoa były miejscem handlu, ale służyły też do odpoczynku lub wykonywania zadań administracyjnych. Ich podstawowym przeznaczeniem było jednak zapewnienie mieszkańcom greckich miast osłony przed deszczem i żarem słonecznym w miejscach publicznych. Stoa często obramowywały agorę i były stosowane w palestrach i gimnazjonach. W architekturze bizantyjskiej była to sala, której dach był podtrzymywany przez jeden lub kilka rzędów kolumn ustawionych równolegle do tylnej ściany.
Palestra (gr. palaistra) - w starożytnej Grecji szkoła zapasów i boksu (od gr. pale - zapasy). Zazwyczaj wchodziła w skład gimnazjonu.
W architekturze sakralnej nastąpiło ostateczne zerwanie z zasadą tryglifów. Porządek dorycki występował tylko w małych obiektach sakralnych, jako dekoracja budynków świeckich lub w fasadach grobowców. Nowe świątynie budowane były w porządku jońskim lub korynckim. Dodatkowo wzbogacano go przez np. reliefową dekorację baz kolumn, dodatkową kolumnadę (świątynia Apollina w Milecie, Olimpiejon w Atenach).
Oprócz świątyń na planie prostokąta wznoszono także budowle na planie koła (tzw. tolosy). Monumentalną budowlą tego typu jest zbudowany około 270 p.n.e. Arsinejon na Samotrace, tolos o średnicy 20 m z półkolumnami we wnętrzu budowli. Był to ośrodek kultu Kabirów. Inną budowlą założoną na planie centralnym jest zbudowane około 40 p.n.e. w Atenach obserwatorium astronomiczne (Wieża Wiatrów). Jest to budynek na planie ośmiokąta z umieszczonymi na ścianach płaskorzeźbami uosabiającymi wiatry. Na dachu znajdował się ruchomy posąg trytona, wskazujący kierunek wiatru. Zegary słoneczne ulokowane były na wszystkich ścianach, a we wnętrzu budowli umieszczono zegar wodny.
Świątynia Zeusa Olimpijskiego (gr. Ναός του Ολυμπίου Διός) - świątynia w starożytnych Atenach, ukończona w 131 roku n.e. przez cesarza rzymskiego Hadriana. Jej budowa rozpoczęła się jednak o wiele wcześniej, bo już w 2. połowie VI wieku p.n.e. za czasów Pizystrata - powstały wówczas fundamenty pod ogromny (107,7 m na 42,9 m) dipteros dorycki. Prace przerwano jednak po obaleniu syna Pizystrata - Hippiasza. Budowla, wzniesiona później według zmodyfikowanego planu, liczyła 104 marmurowe kolumny i była największą świątynią w starożytnej Grecji. We wnętrzu na polecenie Hadriana umieszczono dwa posągi - jeden przestawiał Zeusa (kopia posągu z Olimpii), a drugi samego cesarza.
Do naszych czasów zachowało się jedynie 15 kolumn, pozostałe zaś leżą przewrócone na ziemi. Posągi zaginęły. Ruiny świątyni znajdują się na wydzielonym terenie stanowiska archeologicznego w centrum współczesnych Aten.
Rzeźba:
Twórczość rzeźbiarzy tego okresu grupowana jest zazwyczaj w trzech kierunkach:
tradycyjnym,
antycznym baroku,
antycznym rokoko.
Rzeźby okresu hellenistycznego często tworzone były jako wolno stojące. Pozwalało to tworzyć dzieła przestrzenne o wieloplanowej kompozycji. Często spotykane są tematy znane z wcześniejszych przedstawień w reliefie, kompozycje grupowe i pojedyncze posągi o kompozycji zbliżonej do stożka. Z nurtem tradycyjnym związany był Damofon z Messeny, zainspirowany twórczością Fidiasza twórca wielu kolosalnych posągów dla sanktuariów, m.in. grupy bogów: Demeter, Desdemony (Despiny), Artemidy i Antynosa dla świątyni Desdemony w Lykosura. Z tendencją tradycyjną związany był także uczeń Lizypa, Chares z Lindos, twórca posągu Heliosa wykonanego na zamówienie wyspy Rodos (Kolos Rodyjski).
Rodos
W 408 r. p.n.e. trzy najbogatsze miasta wyspy: Kamiros i Ialissos - założyli na północnym krańcu nową stolicę - Rodos (kulturalne, duchowe i gospodarcze centrum wyspy), której lokalizacja gwarantowała najdogodniejsze warunki do obrony przed najazdami ze wschodu. Co jakiś czas, w zależności od bieżącej koniunktury, miasta wchodziły w alianse z Aleksandrem, Persami, Atenami lub Spartą, a dzięki dzielnej flocie, zadziwiającym zdolnościom pochlebczym i sporej roli odgrywanej w handlu, ta zmienność poglądów uchodziła im zwykle na sucho. Po odparciu oblężenia Demetriosa Poliorkitesa w 305 r. p.n.e., Rodos prosperowała jeszcze lepiej, odbierając Atenom rolę centrum retoryki i sztuki we wschodniej części świata śródziemnomorskiego. Rodos miało największą flotę na Morzu Śródziemnym. Od chwili zjednoczenia z Rzymem zaczął się stopniowy upadek miasta. Rzymianie zniszczyli flotę rodyjską, a wiele cennych rzeźb wywieźli na Półwysep Apeniński.
Pozostały fragmenty ruin: kolumny ze świątyni Apollona, pozostałości helleńskiego stadionu, na którym niegdyś przygotowywano się do udziału w igrzyskach olimpijskich w antycznej Olimpii oraz teatr, w którym na wykładach szkoły retoryki bywali: Juliusz Cezar, Cycero i Tyberiusz.
Starożytne miasto leżące niemal całkowicie pod terenem dzisiejszego ośrodka, zostało zaprojektowane przez Hippodamosa z Miletu (choć niektórzy uznają to za wątpliwe), z zastosowaniem powszechnej w tym czasie prostokątnej siatki ulic. Zaplanowano osobne dzielnice mieszkalne i handlowe. W obrębie murów o długości 15 km na przestrzeni prawie dwukrotnie większej od obecnego Rodos, mieszkało w czasach hellenistycznych ponad 100 tys. ludzi. W owym okresie było liczbą naprawdę imponującą,
Z ośrodkiem na wyspie Rodos związana była twórczość artystów, autorów znanych kompozycji przestrzennych jak Grupa Laokoona oraz Nike z Samotraki )twórca nieznany). Działalność artystów pergamońskich najbardziej znana jest z dekoracji rzeźbiarskiej wolno stojącego ołtarza poświeconego Zeusowi i Atenie (ołtarz pergamoński) z II wieku p.n.e. oraz zachowanych w rzymskich kopiach rzeźb Gal zabijający żonę i Umierający trębacz. Te dwie rzeźby to fragmenty pomnika upamiętniającego zwycięstwo Attalosa I nad Galami. Cechuje je pełen szacunku stosunek do pokonanych i realistyczne oddanie pełnej patosu sceny. Fryz wewnętrzny ołtarza pergamońskiego cechuje rozwinięta w czasach rzymskich narracja ukazania dziejów bohatera Telefosa. Postacie reliefu zostały przedstawione na tle pejzażu. Jest to pierwsze przedstawienie płaskorzeźby osadzonej w takiej kompozycji na tak dużą skalę. Wcześniej pejzaż występował w reliefie tylko sporadycznie.
Aleksandria specjalizowała się w tematyce dnia codziennego. Miękki modelunek, dokładne polerowanie powierzchni, lekkość i finezja gestów i erotyczne zabarwienie nadały rzeźbom aleksandryjskim specyficzny klimat o niemal iluzjonistycznych efektach. Te cechy skłoniły historyków do nadania rzeźbom szkoły aleksandryjskiej nazwy "antycznego rokoka".
Tematyka sielankowa reprezentowana jest przez rzeźby związane z wyobrażeniami Erosa i Psyche, śpiących hermafrodytów. Przykładem rzeźby alegorycznej jest przedstawienie personifikacji Nilu, symbolu dobrobytu miasta. Nil ma postać wspartego na sfinksie starca z rogiem obfitości w dłoni, a bawiące się z krokodylem dzieci umieszczone u jego stóp to
Kolos Rodyjski - jeden z siedmiu cudów świata. Olbrzymich rozmiarów posąg Heliosa wybudowany na wyspie Rodos przez Charesa z Lindos w 292-280 roku p.n.e. Monument wykonano z brązu i ustawiono u wejścia do portu dla upamiętnienia zwycięstwa Seleukosa I Nikatora nad Demetriuszem Poliorketesem (304 p.n.e.). Posąg miał ok. 32m wysokości i ważył ok.70 ton. Według zapisków kronikarskich do budowy tego posągu zużyto. 12,7 tony brązu oraz ok. 7,6 tony żelaza do wykonania szkieletu. Jego budowa trwała 12 lat. Niektóre wyobrażenia posągu Heliosa na Rodos ukazują go w rozkroku nad wejściem do portu - statki miałyby wtedy przepływać pod posągiem. Uważa się, że nie jest to właściwy obraz - według niektórych taka konstrukcja nie była możliwa ze względów technicznych. Posąg uległ zniszczeniu w 224 roku p.n.e., podczas trzęsienia ziemi. Leżał w wodzie aż do VII wieku. Arabowie, którzy w 654 r. zdobyli Rodos, sprzedali go na złom wędrownemu kupcowi z Emessy. Nabywca, jak podaje kronika Teofanesa Wyznawcy, rozbił resztki posągu i wywiózł je, objuczywszy nimi 900 wielbłądów. Ostatnie odkrycia archeologiczne dowodzą że posąg mógł stać na wzgórzu, na którym stoi teraz zamek.
Ołtarz Pergamoński (zwany Wielkim Ołtarzem) to wolno stojący ołtarz poświęcony Zeusowi i Atenie Zwycięskiej (gr. Nikeforos). Zbudowany został według projektów Menekratesa z Rodos, w latach (180-160 p.n.e.) w Pergamonie przez Eumenesa II dla upamiętnienia zwycięstwa nad Galatami. Wzniesiono go pośrodku dziedzińca na drugim tarasie pergamońskiego akropolu, dzięki czemu można było go podziwiać ze wszystkich stron. Ołtarz miał kształt prostokątnej budowli, otwartej ku zachodowi, o wymiarach 36,4 x 34,2 m, z dwoma wysuniętymi bocznymi skrzydłami, między którymi biegły monumentalne schody. Stopnie schodów zamykały także boki skrzydeł ołtarza. Powyżej cokołu (wysokości 5,5 m) umieszczony był ciągły fryz, zwany Wielkim (wysokość fryzu 2,3 m, długość 120,0 m), przedstawiający sceny walki bogów olimpijskich z Gigantami, Gigantomachię. Na ścianie wschodniej uwieczniono bogów olimpijskich (Zeus, Atena, Artemida); na zachodniej - bogów ziemi i morza, a na południowej - bogów światła (Helios, Eos, Selene). Nad nim umieszczona była jońska kolumnada. Właściwy ołtarz ofiarny znajdował się wewnątrz utworzonego przez kolumnadę portykowego dziedzińca. Ściany wewnętrzne ołtarza ozdobione były płaskorzeźbami(fryz o długości 79 m), opowiadającymi historię z życia Telefosa, syna Heraklesa, uważanego za mitycznego przodka Attalidów (założyciela Pergamonu). Poszczególne sceny z życia Telefosa przedstawiono w porządku narracyjnym. Wykonane przez kilkunastu artystów rzeźby zdobiące fryz, charakteryzują się niezwykłym realizmem, dynamiką ruchu, którą podkreślają fałdy szat, dramatyzmem treści, oraz misterną techniką wykonania w głębokim reliefie (zwłaszcza w płaskorzeźbach zdobiących ściany boczne budowli). Ołtarz zaliczany jest do szczytowych osiągnięć sztuki hellenistycznej. W późniejszych czasach ołtarz został zniszczony, a materiał wykorzystany przy budowie tzw. murów bizantyjskich (wzniesionych ok. 700). Podczas prac wykopaliskowych, prowadzonych w 1878 przez Carla Humannana, odkryto płyty pokryte płaskorzeźbami. Elementy ołtarza zostały przewiezione do Berlina. W latach 1911-1930 ołtarz zrekonstruowano. Obecnie jest eksponowany w Muzeum Pergamońskim. W miejscu gdzie znajdował się ołtarz prowadzone są prace archeologiczne.
Wenus z Milo, Afrodyta z Melos, to najsłynniejsza rzeźba bogini Afrodyty. Została znaleziona przez greckiego wieśniaka Jorgosa w 1820 r. w okolicach teatru na terenie akropolu w Adamas, głównym porcie greckiej wyspy Milos, leżącej w archipelagu Cyklad na Morzu Egejskim. Posąg w imieniu francuskiego ambasadora w Turcji, Markiza de Riviere, kupił francuski żeglarz Jules Dumont d'Urville. Figura miała wówczas ręce. Według legendy straciła je, gdy statek d'Urville'a roztrzaskał się o skały w pobliżu wyspy. Gdy rzeźbę wydobyto, była już w stanie, w jakim zna ją cały świat. Markiz de Riviere sprezentował Wenus Ludwikowi XVIII. Od 1821 r. posąg znajduje się w Luwrze. Figura wykonana jest z marmuru paryjskiego (z wyspy Paros). Ma 2,04 metra wysokości. Półnaga bogini ma szatę opuszczoną poniżej bioder (podobnie jak Wenus wyżymająca włosy z Muzeum Watykańskiego). Lewa noga jest na czymś wsparta. Przypuszcza się, że na żółwiu. Kiedyś w lewej ręce trzymała prawdopodobnie jabłko.
Malarstwo monumentalne znane jest na ogół z opisów i kopii rzymskich. Popularne były tematy historyczne, rodzajowe dotyczące życia codziennego i mitologii oraz pejzaże i martwa natura. W Aleksandrii tworzył przedstawiciel nowego kierunku zwanego grylloi. Były to przedstawienia karykaturalne, w których pod postaciami zwierząt lub ludzi o cechach zwierzęcych ukazywano sceny mitologiczne lub historyczne, często w formie groteski. Z tym ośrodkiem związane jest wytworzenie jeszcze jednego stylu przedstawień scen rodzajowych, zwanego ryparografią. Cechą charakterystyczną tego malarstwa było wzbogacenie scen rodzajowych np. przez ukazanie pracy w otoczeniu warsztatu, sceny życia codziennego urozmaicano scenami pornograficznymi lub wulgarnymi. Na zamówienie tworzone były oficjalne portrety, niektóre przetrwały w rzymskich kopiach, np. portret Berenike II jako rzymska mozaika. Malarstwo ścienne oparte było przede wszystkim na technice temperowej, a sztalugowe na enkaustycznej. Obrazy ścienne zdobiły zazwyczaj wnętrza bogatych domów. Styl inkrustacyjny, polegający na naśladowaniu okładzin z marmuru, znalazł zastosowanie nie tylko przy zdobieniu pomieszczeń mieszkalnych ale również do dekoracji bogatych grobowców. Wnętrza zdobiono także mozaiką układaną na posadzkach i ścianach. Malarstwo wazowe podupadło wypierane przez dekoracje reliefowe, często uzyskiwane z wyciskanych form. Podstawowe stały się motywy geometryczne i roślinne komponowane w układach pasmowych. Oprócz gotowych form stosowano relief otrzymywany przy pomocy stempli, którymi wyciskano wzory układane w pasy o bardziej różnorodnych niż forma układach. Oprócz wzorów geometrycznych stosowano umieszczane we wnętrzach naczyń medaliony z popiersiami bóstw lub scen erotycznych. Dekoracja naczyń ceramicznych często była wzorowana na reliefie zdobiącym naczynia wykonywane z metalu, które wraz ze wzrostem zamożności i zamiłowaniem do przepychu stawały się coraz popularniejsze. Za największego malarza waz okresu hellenistycznego uchodził Appeles, który miał godnego rywala w osobie Antyfilosa z Aleksandrii. Po upadku ostatniej monarchii hellenistycznej greccy artyści pracowali dla nowych odbiorców - Rzymian. Sztuka grecka stała się jednym z elementów leżących u podstaw rozwoju sztuki rzymskiej. O jej sile świadczy także wpływ, jaki wywarła na sztukę bizantyjską i renesans.
Starożytny Rzym
Urbanistyka i architektura starożytnego Rzymu były początkowo związana tylko z Rzymem. Później, co było efektem licznych podbojów, jej zasięg ogarnął prawie całą Europę Zachodnią, Bałkany, Grecję, Azję Mniejszą, Syrię, Palestyną i Afrykę Północną. Okres, w którym trwał stopniowy jej rozwój, rozkwit i okres schyłkowy to czas od VI w. p.n.e. do V w. Okres ten można podzielić na klika etapów:
* okres panowania królów (VI w. p.n.e. - V w. p.n.e.)
* okres republiki (V w. p.n.e. - I w. p.n.e.), a dokładniej 30 rok p.n.e.
* okres cesarstwa (od 30 p.n.e. - do połowy III w.)
* okres późnego antyku (od połowy III do końca V w.)
Urbanistyka i architektura rzymska ukształtowała się w znacznej mierze pod wpływem architektury hellenistycznej i architektury etruskiej. Pierwsze rzymskie świątynie powstały podczas panowania etruskich królów, to wtedy Rzymianie nauczyli się odlewać brąz, wypalać terakotę, poznali konstrukcje łukowe i sklepienia. Wpływom greckim Rzymianie zawdzięczają zaś porządek koryncki, sami wykształcili porządek kompozytowy. Wynalezienie cementu produkowanego z wapna i popiołów wulkanicznych, wody i drobnych kamieni pozwoliło na opanowanie techniki wyroby zapraw, tynków. Opanowana w II w. p.n.e. umiejętność wypalania cegły przyczyniła się do przełomu w sztuce rzymskiej. W tym czasie (przed okresem cesarstwa) zakładane miasta miały siatkę ulic przecinających się pod kątem prostym, brukowane ulice, kanalizacje. Domy budowane były w oparciu o wzory greckie, posiadały atrium i perystyl, budowane też wille, a w miastach powstawały kamienice czynszowe (tzw. insula) mieszczące sklepy i warsztaty na parterze, mieszkania na wyższych kondygnacjach. Z tego okresu zachowały się drogi i akwedukty (np. via Appia i Aqua Appia), urządzenia kanalizacyjne (Cloaca Maxima), mosty (Most Fabrycjusza w Rzymie), budowle użyteczności publicznej: kuria, bazylika, termy, cyrk (np. rzymski Circus Maximus). Przykładem budownictwa sakralnego była niezachowana świątynia Jowisza Najlepszego Największego, zbudowana w porządku toskańskim.
Kuria (łac. curia, prawd. miejsce spotkań) - budynek na Forum Romanum przeznaczony na posiedzenia senatu w starożytnym Rzymie. Podobne budynki były stawiane w miastach zakładanych przez Rzymian, odbywały się w nich posiedzenia Rady Dekurionów. Rzymski budynek powstał w VI w. p.n.e., został wybudowany za czasów króla Tulliusza Hostyliusza (Curia Hostillia). Budynek spłonął i został odbudowany za czasów Julisza Cezara (Curia Iulia), podczas przebudowy forum, oraz po pożarze 283 r. przez Dioklecjana. Odbudowa po pożarze, została przeprowadzona najprawdopodobniej według planów spalonego budynku. W średniowieczu (w VII w.) budynek został zamieniony na kościół. Kuria była wybudowana z cegły. Ściany były wyłożone marmurem w części dolnej i ozdobione w części górnej sztukaterią. Posadzka była wyłożona mozaiką z marmuru w czarno-białe romby. W sali posiedzeń, naprzeciwko wejścia znajdowało się podium, przeznaczone dla prezydium senatu. Wzdłuż bocznych ścian wybudowane były stopnie, na których najprawdopodobniej stały krzesła senatorów. Posadzka była wyłożona marmurem. W sali stał także ołtarz bogini Wiktorii i jej złota statuetka. W 1937 r. Kurii przywrócono dawny wygląd.
Koloseum, Amfiteatr Flawiuszów (łac. Amphitheatrum Flavium, Colosseum; wł. Colosseo) amfiteatr w Rzymie, wzniesiony w latach 70-72 do 80 n.e. przez cesarzy z dynastii Flawiuszów. Jest to duża eliptyczna budowla o długości 188 m i szerokości 156 m, obwodzie 524 m, wysokości 48,5 m, z pojemną widownią, która mogła pomieścić od 45 do nawet 90 tysięcy ludzi; z 4 galeriami komunikacyjnymi oraz areną z systemem podziemnych korytarzy. W czterokondygnacyjnym podziale zewnętrznym zastosowano spiętrzenie porządków (najniższa kondygnacja w porządku toskańskim, druga w jońskim, trzecia w korynckim). Trzy niższe kondygnacje związane są z konstrukcyjnym układem arkad, czwarta, najwyższa została zaopatrzona tylko w małe okna. Od strony wewnętrznej budowla jest pięciokondygnacyjna. Cztery kondygnacje zbudowano jako układ pomieszczeń wydzielonych pomiędzy filarami, ścianami, ze sklepieniami kolebkowymi i krzyżowymi. Umieszczono tam bufety, szatnie, natryski, pomieszczenia dla gladiatorów, klatki dla zwierząt, korytarze. Wokół areny wzniesione było podium. Do Koloseum prowadziło 80 ponumerowanych wejść (zachowały się oznaczenia wejść od nr XXIII do LIV), które zapewniały szybkie (przez ok. 6 minut) opuszczenie widowni przez widzów (jednak taką możliwość mieli tylko widzowie z dolnych i środkowych rzędów. Istniała też możliwość przykrycia całej widowni specjalną osłoną (velarium) w deszczowe lub bardzo słoneczne dni. Odbywały się w nim m.in. walki gladiatorów, naumachie, polowania na dzikie zwierzęta. Tradycja mówi iż w Koloseum mordowano chrześcijan, co upamiętniono krzyżem wewnątrz budowli. Od połowy XVIII wieku Koloseum jest otoczone opieką jako miejsce męczeństwa pierwszych chrześcijan, wcześniej pozyskiwano z niego bloki kamienne jako materiał budowlany. Nazwa Koloseum została nadana we wczesnym średniowieczu od znajdującego się w pobliżu budowli ogromnego (gr. kolossos) posągu Nerona przedstawionego jako Helios. W 445 zostało poważnie uszkodzone przez trzęsienie ziemi. W 528 odbyły się tu ostatnie igrzyska. Pod koniec VI wieku wewnątrz amfiteatru wybudowano mały kościół, arenę przekształcono w cmentarz. Około 1200 rodzina Frangipani przejęła Koloseum i ufortyfikowała je, używając jako zamku. W 1349 w wyniku trzęsienia ziemi zawaliła się zewnętrzna część południowej ściany. 7 lipca 2007 obiekt został ogłoszony jednym z siedmiu nowych cudów świata.
Forum Romanum (łac. - rynek rzymski), inna nazwa to Forum Magnum - plac w starożytnym Rzymie, otoczony sześcioma z siedmiu wzgórz: Kapitolem, Palatynem, Celiusem, Eskwilinem, Wiminałem i Kwirynałem. Centrum polityczne, religijne i towarzyskie Rzymu. Do trzeciej ćwierci VIII w. p.n.e. na terenie Forum Romanum znajdowało się zwykłe bagno zasilane potokiem płynącym wzdłuż późniejszej Via Sacra. Stanowiło ono naturalną granicę pomiędzy znajdującymi się na wzgórzach osadami, tzw. palatyńsko-eskwilińską i kapitolińsko-kwirynalską. Bagno osuszono, a powierzchnię utwardzono w latach dwudziestych VIII wieku p.n.e. (729-720 p.n.e.), co zgadza się w zasadzie z przekazanym przez rzymskich historyków czasem zjednoczenia Rzymu Romulusa z okoliczną osadą sabińską Tytusa Tacjusza. Przyjmuje się, że w tym właśnie okresie nastąpiło połączenie osady palatyńskiej z kwirynalską w jeden organizm polityczny, którego centrum stanowiło właśnie nowo osuszone Forum Romanum. W okresie cesarstwa Forum Romanum zostało rozbudowane i wzbogacone o Świątynię Boskiego Juliusza (Templum Divii Iulii), Wenus i Romy, Wespazjana, Antoniusza i Faustyny oraz łuk triumfalny cesarza Augusta. W tym też czasie rozbudowano Rzym i zbudowano kolejne fora cesarskie, które utworzyły z istniejącym już Forum Romanum zwarty kompleks architektoniczny. Najbliżej Forum Romanum usytuowano Forum Cezara. Oprócz niego powstały Forum Trajana (największe), Forum Augusta, Forum Wespazjana, Forum Nerwy. Inicjatorem tej rozbudowy był Juliusz Cezar. Forum Romanum było centrum życia obywatelskiego i ekonomicznego szczególnie w okresie republikańskim. Forum zostało zdewastowane w czasie zdobycia Rzymu przez Wizygotów w 410 r. Jeszcze w 768 roku zebrał tu się lud rzymski i obwołał papieżem Stefana IV. Do zniszczenia mogło też przyczynić się trzęsienie ziemi w 851 r. W okresie średniowiecza Forum Romanum uległo stopniowemu zniszczeniu. Prawdopodobnie w okresie IX-Xw. Forum, jak i inne pozostałości rzymskie, stanowiło kamieniołom - miejsce łatwego pozyskiwania budulca dla nowych inicjatyw architektonicznych. Do XVIII wieku miejsce to służyło na wypas, a później targ bydła. Prace wykopaliskowe zapoczątkowano w 1803 r. a od 1898 są prowadzone systematycznie.
Główne budowle starożytnego Forum Romanum
Świątynie: Kastora i Polluksa, Romulusa, Saturna, Westy, Wenus i Romy, Antoniusza i Faustyny, Cezara, Wespazjana, Zgody,
Bazyliki: Emiliusza, Julia, Maksencjusza i Konstantyna,
Łuki triumfalne: Septymiusza Sewera, Tytusa, Tyberiusza, Łuk Augusta,
Inne: Regia, Rostra, Kuria, Tabularium, Kolumna Foksa.
Bazylika - w starożytnym Rzymie hala targowo-sądownicza na głównym rynku (forum). Budowla na planie prostokąta, która mogła być jedno- lub wielonawowa, kryta lub odkryta, z wejściem na krótszym lub dłuższym boku, z absydą lub bez, parterowa lub piętrowa.
Regia - jeden z najwcześniejszych budynków wzniesionych na Forum Romanum, pierwotnie siedziba królów rzymskich, w czasach późniejszych miejsce urzędowania Najwyższego Kapłana. Spłonęła i została odbudowana w roku 148 p.n.e. i ponownie w 36 p.n.e.. W wyniku budowy Świątyni Cezara zniknęła z Forum Romanum.
Rostra - mównica wzniesiona na Forum Romanum. Przeniesiona w nieco inne miejsce przez Juliusza Cezara podczas przebudowy Forum. Budowla została wzniesiona na planie prostokąta o wymiarach 29,0 x 30,0 m. Wysokość podstawy wynosiła 5,0 m. Z budowli zachowały się tylko fragmenty podstawy, choć znane są jej rekonstrukcje.
Tabularium - archiwum państwowe, w którym przechowywano najważniejsze dokumenty spisane na tabliczkach, zwojach papirusu i pergaminu.. Najstarsze częściowo zachowane Tabularium w Rzymie zostało odbudowane w 78 p.n.e. przez Kwintusa Latatiusa Katulusa na Forum Romanum u stóp Kapitolu. Do naszych czasów z dawnego budynku pozostał fragment ściany pierwszego piętra wkomponowany w Pałac Senatorów.
Okres republiki to rozwój urbanistyki i architektury. Miasta otaczano murami obronnymi z bramami, wieżami, rozbudowano akwedukty i system kanalizacyjny. Przebudowano Rzym (Pole Marsowe, Forum Romanum. Wzdłuż dróg powstawały nekropolia. Powstały mauzolea, np. Mauzoleum Hadriana, katakumby. Budowano okazałe pałace (Złoty Dom Nerona, pałac Flawiuszów). Powszechniejsze stało się stosowanie kopuł - Panteon w Rzymie. Budowle powszechnego użytku też przybrały monumentalne rozmiary, np. amfiteatr Koloseum (notabene amfiteatr był czysto rzymskim wynalazkiem), teatry, termy Karakalli. Powstawały też łuki triumfalne. Na podbitych terenach zakładano stałe obozy wojskowe (castrum romanum), które dały początek licznym miastom. Architektura rzymska wywarła duży wpływ na rozwijającą się architekturę wczesnego chrześcijaństwa i bizantyjską.
Castra Romana - warowny obóz rzymski, kwadratowy lub prostokątny, otoczony zawsze fosą i wałem, często też murem lub palisadą, z czterema bramami. Wewnątrz budowano plac (forum) oraz ulice, przy których stawiano namioty legionistów. Przy forum znajdował się ołtarz ofiarny, mównica oraz namioty dowódcy i oficerów. Opis budowy znamy dzięki zachowanemu dziełu Witruwiusza O architekturze ksiąg dziesięć (De architectura). Pozostałości po castra Romana dały początek takim miastom jak Kolonia, Wiedeń, Paryż czy Reims. Również nazwy niektórych brytyjskich miast świadczą o tym, że powstały na miejscu rzymskich obozów warownych (Chichester, Gloucester,).
Zakładane miasta posiadały regularną siatkę brukowanych i skanalizowanych ulic (główne arterie: cardo i decumanus, forum na ich przecięciu), budowle użyteczności publicznej: kuria, bazylika, termy, świątynie, akwedukty, mosty. Rzymskie domy budowano najczęściej w stylu grecko-rzymskim (z atrium i perystylem) lub też jako wille (villa urbana lub suburbana oraz villa rustica). W miastach istniał typ wielokondygnacyjnej kamienicy czynszowej (insula).
W architekturze monumentalnej królował porządek koryncki i kompozytowy. Stosowano na szeroką skalę arkady, różne rodzaje sklepień i łuków. Najbardziej okazała była fasada budowli, w której często stosowano porządek spiętrzony (łączenie trzech porządków architektonicznych). Okres cesarstwa szczególnie przyczynił się do rozwoju architektury i urbanistyki. Rozbudowywano akwedukty i system kanalizacyjny. Miasta otaczały mury obronne z wieżami i bramami. Budowano okazałe pałace cesarskie. Budowle użyteczności publicznej uzyskały ogromne rozmiary i były bogato ozdabiane (np. termy w Rzymie). Od IV w. p.n.e. znane były cyrki rzymskie oraz teatry rzymskie, powstające na przełomie I w. p.n.e. i I w. n.e. Amfiteatry (np. Koloseum) były najpóźniejszą formą takich budowli. Podsumowując, rozwój urbanistyczny umożliwiła zaawansowana sztuka budowlana, mistrzowsko stosująca łuki, kopuły i sklepienia. Rzymianie budowali z kamieni miękkich, niewielkich, a z upływem czasu również z cegły, znali cement otrzymywany z pyłu wulkanicznego, jako pierwsi stosowali cement portlandzki. Umieli sporządzać zaprawę murarską.
Gerulata - rzymski obóz wojskowy, znajdujący się w dzisiejszej dzielnicy Bratysławy - Rusovcach. Gerulata była częścią limesu - systemu rzymskich umocnień granicznych, chroniących Imperium przed ludami barbarzyńskimi. Główny obóz powstał na początku II wieku n.e. (choć prawdopodobnie pierwsze budynki i oddziały wojskowe pojawiły się w tym miejscu już wiek wcześniej). Był pierwszym obozem na linii granicznej wzdłuż Dunaju od Carnuntum (na terenie Austrii) do Ad Flexum (w miejscu węgierskiego Mosonmagyarovar), broniącym prowincji Pannonia Superior (Górnej Pannoni; w II w n.e. prowincja Pannonia została podzielona na Górną i Dolną). Pełnił on ważną funkcję osłaniania od wschodu stolicy Górnej Pannoni, którą było Carnuntum, oddalonej o 14 kilometrów. Nazwa "Gerulata" została przypuszczalnie zaczerpnięta z języka Celtów, zamieszkujących tereny na północ od limesu. Pierwsza cześć Gerulaty mogła powstać podczas rządów dynastii Flawiuszy. Według niektórych teorii opartych na znaleziskach, przy budowie mieli wtedy pomagać i początkowo stacjonować żołnierze z X , XIII i XV legionu, który około 119 został przeniesiony do Kapadocji); wszystkie obozowały również w Carnuntum. Pewne jest, że od początku II wieku n.e. stacjonowała tutaj elitarna jednostka kawalerii Ala Prima Canannefatum. Z odnalezionych inskrypcji wynika, że miały też tutaj stać oddziały z II legionu, XVIII kohorty ochotników oraz V kohorta. Na przełomie II i III n.e. przebywała w Gerulacie I kohorta łuczników. W antycznym dziele Notitia Dignitatum jest wzmianka o konnej jednostce łuczników (strzelców - equites sagittari). Obóz wojskowy, podobnie jak inne tego typu, miał od 2 do 4 hektarów i kształt kwadratu. Chroniony był wałami lub murem, dodatkowo również wykopaną przed nimi fosą, a w rogach obwarowań znajdowały się wieże strażnicze. Wejście do obozu odbywało się jedną z czterech bram. Ponieważ w przeszłości Dunaj miał w tej okolicy nieco inny przebieg, jest możliwe, że w pobliżu obozu znajdował się także bród, jednak dzisiaj nie można tego stwierdzić. Nieodłączną częścią obozu była osada cywilna (vicus), rozciągająca się wzdłuż murów, poza terenem części wojskowej. Głównym zadaniem osady była obsługa żołnierzy - mieszkali w niej rzemieślnicy, handlarze, znajdowały się w niej świątynie oraz obiekty użytku publicznego. W pobliżu osady grzebano zmarłych - w Gerulacie zachowały się liczne kamienie nagrobne oraz fragmenty ołtarzy wotywnych. Wynika z nich, że mieszkańcy vicusa oprócz tradycyjnego rzymskiego panteonu czcili również bóstwa Etrusków oraz zaczerpnięte z dalekich wschodnich prowincji - Syrii, Frygii (bogini Kybele), Egiptu (bogini Izyda), a także persko-irańskiego Mitrę. Pierwsze dziesięciolecia istnienia Gerulaty były okresem pokoju. Bezczynność sprzyjała demoralizacji wojska - dlatego zarządzano ciągłe patrole i wyprawy na tereny położone za Dunajem. Pierwszą ciężką próbą były wojny markomańskie (167 - 180), kiedy Gerulata znalazła się w samym centrum działań wojennych. Z tego okresu zachowały się w Gerulacie nagrobki żołnierzy II legionu pomocniczego (wyprawiał się przeciw Kwadom w dolinę Wagu, stacjonował w obozie Laugarico - w pobliżu Trenczyna, gdzie do dziś zachowała się słynna rzymska inskrypcja wyryta w skale) oraz II legionu italskiego.
Terminem sztuka starożytnego Rzymu określa się zazwyczaj sztukę tworzoną w Rzymie - mieście nad Tybrem oraz całym państwie złożonym z wielu prowincji i nie wykazującą żadnych ścisłych związków kulturowych z sztuką rodzimą konkretnego rejonu pozostającego pod panowaniem imperium, powstałą w okresie od VI w. p.n.e. do końca IV w., czyli momentu podziału cesarstwa na wschodnie i zachodnie. Najstarszy okres rozwoju sztuki starożytnego Rzymu związany jest z panowaniem królów etruskich i trwał aż do najazdu Galów na Rzym w 390 p.n.e., czyli pierwszych dwóch stuleci republiki. Z tym okresem związane jest przekształcenie osady w miasto, budowa kanału odwadniającego Cloaca Maxima, wytyczenie ulic i placów (powstało Forum Romanum). Powstały najstarsze budowle, np. świątynia Jowisza Kapitolińskiego. Po zniszczeniach spowodowanych najazdem Galów, miasto zaczęło się odbudowywać w połowie IV w. p.n.e. Rzymianie przejęli od Etrusków wiele umiejętności związanych z architekturą oraz technikę odlewania rzeźb w brązie. Posągi pochodzące z tego okresu to naturalnej wielkości statuy bohaterów, przywódców ubranych w togi lub zbroje. Posągi bogów wykonywane były w podobnym stylu ale jako materiału używano wypalanej gliny. Rzymianie byli genialnymi architektami. Od Etrusków zapożyczyli konstrukcję łuków, który wykorzystali w sposób twórczy. Wynaleźli rodzaj betonu (zaprawa wapienna). Technika budowania polegała na stawianiu dwóch murów, między które wlewano zaprawę. Duży skok w rozwoju sztuki rzymskiej nastąpił po podboju Grecji i napływie sporej ilości dzieł sztuki z tego obszaru. Sztuka rzymska narodziła się wtedy po raz drugi, tym razem pod wpływem zwyciężonych. Szczególne rzemiosło - ceramika i jubilerstwo. Najlepiej zachowanymi przykładami malarstwa są freski zdobiące domy zasypanych popiołem po wybuchu Wezuwiusza w Pompejach. Pozwalają one na poznanie rozwoju tej gałęzi sztuki od połowy II w. p.n.e. do 79 r. Malarstwo okresu cesarstwa jest właściwie nieznane. Zachowały się nieliczne przykłady fresków z II w. wykonanych w grobowcach oraz kilka przykładów z III w. zdobień wnętrz mieszkalnych odnalezionych w Rzymie i Ostii. Na tej podstawie można wyrokować, że panowały w tym okresie dwa style: iluzjonistyczny i późnorzymski. Pierwszy to obrazy postaci z pejzażem lub elementami architektonicznymi w tle. Drugi styl reprezentowany jest przez malarstwo figuralne na neutralnym tle w obramowanych czerwonymi pasami polach. Mozaika rozwijała się dwutorowo: powstawały czarno-białe kompozycje w stylu italskim i kolorowe w stylu hellenistyczno-wschodnim. Najwspanialsze malowidła i mozaiki odkryto w domach miast zniszczonych przez wybuch Wezuwiusza i od jednego z nich nazwano pompejańskim.
1