„Małżeństwo jako związek kobiety i mężczyzny, rodzina, macierzyństwo i rodzicielstwo znajdują się pod ochroną i opieką Rzeczypospolitej Polskiej”.

(Dz.U.1997.78.483 (U) Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej.Rozdział I RZECZPOSPOLITA,art.18)

Wstęp

Unia Europejska (UE) to oparte na zasadzie wzajemności i solidarności porozumienie państw, które postanowiły wspólnie sprostać międzynarodowej konkurencji i razem pracować dla rozwoju społecznego i gospodarczego.

Kraje, które są członkami Unii Europejskiej musiały dostosować całe swoje ustawodawstwo, zwłaszcza gospodarcze, porządek prawny i orzecznictwo do obowiązujących w UE. Musiały przyjąć "reguły gry" obowiązujące w Unii Europejskiej. Również my, przyłączając się do Unii musimy to uczynić.

I. Polityka rodzinna

Terminu „polityka rodzinna” po raz pierwszy użyto w latach czterdziestych, w dyskusjach nad polityką społeczną, które prowadzono w ówczesnej Europie. Pierwsze działania państwa, których adresatem była rodzina, podjęto we Francji i w Szwecji na przełomie XIX i XX.

Polityka rodzinna definiowana jest jako całokształt norm prawnych, działań i środków uruchamianych przez państwo w celu stworzenia odpowiednich warunków życia dla rodziny; jej powstania, prawidłowego funkcjonowania i spełniania przez nią wszystkich ważnych społecznie ról.

U podłoża tak zdefiniowanej polityki rodzinnej leżą następujące założenia:

• rodzina jest podstawową i najważniejszą instytucją społeczną,

• rodzina powinna być wspierana przez państwo,

• polityka rodzinna oznacza wielość polityk, a nie jeden pojedynczy akt prawny.

Pojęcie „polityka prorodzinna” nie występuje jako termin w literaturze przedmiotu z zakresu polityki społecznej. Jest to pojęcie potocznie używane, mające charakter wartościujący, przy pomocy którego ocenia się politykę państwa wobec rodziny.

Polityka społeczno-gospodarcza wobec rodziny może być uznana za politykę prorodzinną, jeżeli faktycznie realizuje ona jasno wytyczone cele w zakresie tworzenia przez państwo warunków sprzyjających rozwojowi rodziny i zaspokajaniu jej potrzeb.

Państwo realizuje politykę rodzinną przy pomocy następujących instrumentów:

-środków prawnych,

-świadczeń pieniężnych,

-świadczeń w naturze,

-świadczeń w formie usług.

Normy prawne regulują stosunki rodzinne oraz relacje rodziny z państwem i innymi instytucjami. Wyznaczają również zasady i warunki korzystania ze świadczeń rodzinnych, określając w ten sposób krąg uprawnionych do świadczeń pieniężnych, rzeczowych i usług.

Świadczenia pieniężne w postaci różnych zasiłków i zapomóg mogą być kierowane do poszczególnych rodzin obligatoryjnie, albo uznaniowo (przez system pomocy społecznej).

Świadczenia w naturze obejmują dobra rzeczowe przekazywane rodzinom (odzież, opał, paczki żywnościowe itp.).

Świadczenia w formie usług udzielane są przez różne instytucje. Mają one na celu wspieranie rodziny w wypełnianiu jej podstawowych funkcji. Usługi te realizowane są przy pomocy infrastruktury społecznej (np. żłobki, przedszkola, świetlice szkolne).

Polityka rodzinna to jasno określone działania (np. programy), których świadomym celem jest osiąganie określonych celów dotyczących rodziny jako całości lub roli osób indywidualnych w rodzinie. Polityka rodzinna może obejmować np. politykę ludnościową (pro lub antynatalistyczną), świadczenia socjalne związane z opieką i wychowaniem dzieci, świadczenia dla pracujących rodziców, opiekę zdrowotną nad matką i dzieckiem itd. W krajach prowadzących bezpośrednią politykę rodzinną często powoływane są specjalne instytucje usytuowane w strukturze rządu, powołane dla koordynacji działań na rzecz rodziny. Na politykę rodzinną składają się działania podejmowane w innych dziedzinach polityki państwa, realizujące cele bezpośrednio nie związane z rodziną, ale takie, które pociągają za sobą doniosłe konsekwencje dla funkcjonowania rodziny (np. polityka przeciwdziałania bezrobociu, polityka podatkowa).

II.Polityka rodzinna a normy prawne

Przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 3 listopada 1999 roku dokument „Polityka Prorodzinna Państwa”, został opracowany przez Międzyresortowy Zespół do Spraw Opracowania Polityki Prorodzinnej Państwa powołany przez Prezesa Rady Ministrów. Program składa się z dwóch części: części opisowej i harmonogramu. W części I omówiono działania w wyodrębnionych jedenastu kierunkach polityki państwa wobec rodziny. Według autorów programu polityka wobec rodziny ma obejmować działania w zakresie:

• zmiany sytuacji demograficznej i struktury rodzin,

• poprawy kondycji finansowej rodzin,

• poprawy warunków mieszkaniowych,

• wychowania młodego pokolenia,

• poprawy zdrowotności rodziny,

• pomocy rodzinom z osobami niepełnosprawnymi,

• opieki nad dzieckiem,

• pomocy rodzinom zagrożonym dysfunkcjami,

• pomocy polskim rodzinom poza granicami kraju,

• kultury i mediów,

• ochrony prawnej rodziny.

Część drugą dokumentu stanowi harmonogram realizacji licznych celów we wskazanych kierunkach, rozpisany w 5 rubrykach zatytułowanych: cele, działania, urząd odpowiedzialny za realizację i instytucje współrealizujące, termin i uwagi, finansowanie.

Program ten w zakresie merytorycznym i konstrukcyjnym nawiązywał - z pewnymi modyfikacjami - do „Programu polityki rodzinnej” przyjętego przez Radę Ministrów w dniu 10 czerwca 1997 r. (pierwszego kompleksowego program polityki państwa wobec rodziny, nad którym Sejm II kadencji nie zdążył przeprowadzić debaty). Program ten traktował politykę rodzinną jako podejmowanie działań tworzących odpowiednie warunki dla funkcjonowania rodziny w ramach innych szczegółowych polityk mających wpływ na warunki życia rodziny.

Program polityki prorodzinnej został opracowany m.in. na podstawie następujących programów rządowych:

Strategii finansów publicznych i rozwoju gospodarczego: Polska 2000- 2010

Koncepcji średniookresowego rozwoju gospodarczego kraju do 2002 r., ,

Założeń polityki mieszkaniowej państwa na lata 1999-2003,

Średniookresowej strategii rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich, (),

Programu spójnej polityki strukturalnego rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa ,

Narodowego Programu Zdrowia (1990 r.).

Natomiast w zakresie praw człowieka m.in. stwierdzono, że w aktach prawa międzynarodowego brakuje „zapisów odnoszących się do bezpośredniej ochrony rodziny jako całości", oraz że „wynika potrzeba promocji i ochrony praw rodziny w międzynarodowym systemie praw człowieka". Należy zatem wyjaśnić, że w przepisach prawa międzynarodowego ochrona rodziny ma jasno sformułowaną koncepcję i rozumiana jest jako zapewnienie rodzinie przez państwo:

• odpowiedniego statusu materialnego poprzez prawo do pracy i zabezpieczenie socjalne,

• ochrony zdrowia,

• poszanowania wolności rodziny w zakresie zapewnienia dzieciom wychowania zgodnego z przekonaniami rodziców (wybór szkoły, nauczanie religii, przekazywanie tradycji i obyczajów),

• nie dyskryminowanie z jakichkolwiek względów,

• zrównania w prawach dzieci małżeńskich i nie małżeńskich,

• ochrony dzieci przed wszelkim wyzyskiem ekonomicznym i społecznym,

• równych praw i obowiązków małżonków.

O ochronie rodziny mówią przepisy zawarte m.in. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka, Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych, Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych Społecznych i Kulturalnych, Europejska Karta Społeczna, Konwencja o Prawach Dziecka, Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, Deklaracja w Sprawie Społecznego Postępu i Rozwoju, Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet oraz konwencje MOP.

EUROPEJSKA KARTA SOCJALNA, Część II, Artykuł 16 Prawo rodziny do ochrony społecznej, prawnej i ekonomicznej W celu zapewnienia warunków niezbędnych do pełnego rozwoju rodziny, która jest podstawową komórką społeczeństwa, umawiające się Strony zobowiązują się popierać ekonomiczną, prawną i społeczną ochronę życia rodzinnego, zwłaszcza poprzez takie środki jak świadczenia społeczne i rodzinne, rozwiązania podatkowe, zachęcanie do budowania mieszkań dostosowanych do potrzeb rodzin, świadczenia dla młodych małżeństw oraz wszelkie inne stosowne środki.

MIĘDZYNARODOWY PAKT PRAW OBYWATELSKICH I POLITYCZNYCH
Artykuł 23 1. Rodzina jest naturalną i podstawową komórką społeczeństwa i ma prawo do ochrony ze strony społeczeństwa i Państwa.

MIĘDZYNARODOWY PAKT PRAW GOSPODARCZYCH SPOŁECZNYCH I KULTURALNYCH, Artykuł 10 Państwa Strony niniejszego Paktu uznają, że: Należy udzielić jak najszerszej ochrony i pomocy rodzinie jako naturalnej i podstawowej komórce społeczeństwa, w szczególności przy jej zakładaniu i w okresie trwania odpowiedzialności rodziny za opiekę i wychowanie dzieci pozostających na jej utrzymaniu. Związek małżeński powinien być zawierany przy swobodnie wyrażonej zgodzie przyszłych małżonków...

Poza przytoczonymi przykładami przepisy prawa w Unii Europejskiej dotyczą w szczególności: równości mężczyzn i kobiet, przede wszystkim w sprawach wynagrodzenia, opieki społecznej i  kształcenia, umożliwienia kobietom i mężczyznom lepszego pogodzenia obowiązków zawodowych i rodzinnych, stworzenia dzieciom i młodzieży odpowiednich warunków rozwoju oraz zabezpieczenia ich praw w  społeczeństwie i na rynku pracy.

Jedną z podstawowych zasad działania UE jest zasada subsydiarności, zgodnie z którą Unia podejmuje działania tylko wtedy, gdy na poziomie Wspólnot można znaleźć rozwiązania lepsze niż na poziomie narodowym. Zasada ta dotyczy także polityki rodzinnej i daje pierwszeństwo inicjatywom oddolnym (czyli najpierw rodzina, potem społeczność lokalna, następnie państwo i Unia Europejska).

Prawo pracy Unii Europejskiej również sprzyja rodzinom.Urlopy rodzicielskie. Pracownicy obu płci (a więc także ojcowie) mają niezbywalne prawo do urlopu rodzicielskiego w przypadku narodzin lub adopcji dziecka (minimum 3 miesiące). Ochrona macierzyństwa. Państwa członkowskie mają obowiązek wprowadzania środków służących poprawie bezpieczeństwa i zdrowia pracownic w ciąży oraz w okresie poporodowym. Czas pracy. Także podlega kontroli i nie może przekraczać 48 godzin tygodniowo (wraz z zajęciami w godzinach nadliczbowych). W praktyce tygodniowy czas pracy w poszczególnych państwach członkowskich jest krótszy i wynosi od 35,5 godz. w Holandii do 40,6 godz. w Wielkiej Brytanii. W krajach UE czas pracy kobiet jest krótszy. Odpoczynek i urlopy. Każdemu pracownikowi należy się minimum odpoczynku na dobę (11 godzin) i dodatkowo w tygodniu 24 godziny, nie licząc niedzieli. Minimalny wymiar corocznych płatnych urlopów to cztery tygodnie. Dzięki tym regulacjom, łatwiej pogodzić życie zawodowe z rodzinnym.
Unijne normy chronią także młodocianych, wprowadzając zakaz zatrudniania dzieci oraz ochronę pracowników poniżej 18 roku życia. Prawa związane z zasadą swobodnego przepływu osób przysługują nie tylko samym pracownikom, ale ich rodzinom. Dzięki temu, osoby poszukujące pracy na obszarze UE nie muszą zostawiać swoich rodzin w kraju ojczystym. Do takiego pracownika mogą dołączyć: współmałżonek, rodzice oraz dzieci do 21 roku życia.

Europejskie Obserwatorium Państwowych Polityk Rodzinnych
działa przy austriackim Instytucie Studiów nad Rodziną. Utworzono je w 1989 roku. Obserwatorium: monitoruje i porównuje działania krajów UE, mające wpływ na dzieci i rodziny, analizuje zmiany demograficzne, ich wpływ na strukturę i funkcjonowanie rodzin, analizuje oddziaływanie przemian społeczno-ekonomicznych na rodziny.

Prawa Unii zobowiązują do równej płacy za taką samą pracę dla kobiet i mężczyzn, a także kwestie równości szans i jednakowego traktowania kobiet i mężczyzn. Karta Praw Socjalnych deklaruje prawo dzieci i młodzieży do ochrony podczas zatrudniania, prawo do poprawy warunków pracy i życia, a także prawo do informacji, konsultacji i uczestnictwa pracowników w zarządzaniu przedsiębiorstwami. Komisja Praw Kobiety, która jest komisją badawczą Parlamentu Europejskiego sporządza raporty, odbywa przesłuchania i reprezentuje na forum Unii interesy kobiet w najrozmaitszych kwestiach. W strukturach Unii działa Doradcza Komisja ds. Równości Szans i nieformalna Rada Ministrów ds. Kobiet.

Jak zaznaczają autorzy , program odnosi się do „każdej rodziny, zwłaszcza jednak do rodzin wychowujących dzieci i wymagających wsparcia w wychowaniu i kształceniu młodego pokolenia". Za główne cele polityki państwa wobec rodziny uznano:

• pomoc rodzinom w uzyskaniu samodzielności finansowej,

• poprawę warunków mieszkaniowych ludności,

• przygotowanie dzieci i młodzieży do pełnienia funkcji rodzinnych i społecznych,

• zahamowanie istniejących negatywnych trendów w rozwoju ludnościowym kraju i poprawa sytuacji demograficznej.

Cele te są sformułowane bardzo szeroko i konkretyzują je wskazane w harmonogramie liczne szczegółowe cele, które jednak nie zostały uhierarchizowane. Zasadnicze cele polityki wobec rodziny powinny być rozszerzone o bardzo wyraźnie sformułowane zadanie - stwarzanie równych szans dzieciom i młodzieży oraz przeciwdziałanie marginalizacji licznych rodzin. Powiększające się rozwarstwienie społeczeństwa stanowi zagrożenie nie tylko dla sytuacji rodzin, ale także dla spójności społecznej i stabilności państwa. W programie za mało jest zadań adresowanych do dzieci i młodzieży żyjących w trudnych warunkach materialnych, których celem byłoby wspieranie aspiracji edukacyjnych i kulturalnych rodzin, czy zwiększenie dostępności do usług socjalnych i medycznych. W dokumencie wskazano tylko dwa programy kierowane do tej grupy dzieci i młodzieży - (program wyrównywania szans edukacyjnych i dożywianie dzieci). Jednoznaczne sformułowanie takiego celu pozwoliłoby skonstruować program spójnych działań. Na przykład postulaty odnoszące się do wychowania młodego pokolenia koncentrują się na sferze etyczno- pedagogicznej, niewątpliwie fundamentalnej dla wychowania. Jednakże kreowanie właściwych warunków wychowawczych nie jest możliwe bez eliminowania równie istotnych dla rozwoju młodego pokolenia barier natury materialnej.

Obejmowanie opieką przedszkolną, zwłaszcza dzieci ze wsi i małych miasteczek, stanowi pierwszy krok w kierunku wyrównywania szans edukacyjnych. Ponadto z dokumentu nie wynika w jaki sposób państwo chce osiągnąć cel - zwiększenie dostępności do przedszkoli - którego realizacja spoczywa na samorządach. Przewidziane w programie instrumenty przeciwdziałania narkomanii dały wyraz w ostatnio znowelizowanej ustawie. Skuteczna walka z narkomanią to przede wszystkim walka z przestępczością zorganizowaną i dobrze działającym rynkiem narkotyków rządzonym przez prawo popytu i podaży. Ranga problemów i zjawisk społecznych uznanych za szczególnie istotne dla prawidłowego funkcjonowania rodziny, nie zawsze znajduje potwierdzenie w innych źródłach. Na przykład według badań socjologicznych i dostępnych statystyk zagrożenie sektami jest znacznie mniejszym problemem, niż pominięta w programie przemoc w rodzinie. Przemoc w rodzinie jak dotychczas w naszym kraju stanowi przedmiot zainteresowania przede wszystkim organizacji pozarządowych, chociaż problem ten dotyczy znaczącej części rodzin zarówno w naszym kraju jak i w innych krajach świata. Warto zatem przypomnieć, że przemoc w rodzinie to zjawisko, które w latach dziewięćdziesiątych społeczność międzynarodowa uznała za problem praw człowieka. Organizacja Narodów Zjednoczonych, Rada Europy i Unia Europejska finansują specjalistyczne programy zorientowane na zapobieganie przemocy oraz pomoc ofiarom i sprawcom, organizują sesje i konferencje poświęcone tej tematyce, uchwalają dokumenty i akty prawne, mające sprzyjać rozwiązywaniu tego problemu w krajach członkowskich. Rząd RP ma zatem określone zobowiązania i chociażby z tego względu, pominięcie tego problemu w programie nie znajduje żadnego uzasadnienia. Cele zawarte w programie nie zawsze są spójne z działaniami rządu prowadzonymi aktualnie lub planowanymi w najbliższej przyszłości. Dotyczy to zwłaszcza proponowanych zmian w systemie wsparcia rodzin dysfunkcyjnych i opieki nad dzieckiem osieroconym. Przewidywane w programie działania trudno uznać za rozwiązania zawarte w aktualnie nowelizowanej ustawie o pomocy społecznej. W proponowanej nowelizacji wprowadzono do ustawy nowy rozdział - „Opieka nad dzieckiem i rodziną", który ma stanowić prawne podstawy funkcjonowania systemu wsparcia rodziny oraz organizacji zastępczej opieki nad dzieckiem w formie rodzinnej (rodziny zastępcze, adopcja) i instytucjonalnej (placówki opiekuńczo-wychowawcze).

Najważniejszym podmiotem kształtującym kierunki polityki rodzinnej jest państwo. Jego naturalnym partnerem w prowadzeniu polityki na rzecz rodziny są samorządy i organizacje pozarządowe, w tym wyznaniowe.

Podsumowanie

Program polityki państwa wobec rodziny powinien jasno określać cele (hierarchię celów) wynikające z aktualnej diagnozy sytuacji rodzin i trendów demograficznych, instrumenty służące ich realizacji, podmioty prowadzące tę politykę, a także wskazywać źródła finansowania. Skuteczność programu zależy od właściwego wyboru celów i przyjęcia adekwatnych do nich instrumentów. Program polityki prorodzinnej powstał na podstawie „Raportu o sytuacji polskich rodzin", który bazował na danych pochodzących z 1997 roku. Wprowadzone w 1999 roku reformy: ochrony zdrowia, administracji, edukacji oraz ubezpieczeń społecznych, a także wzrost bezrobocia, który nastąpił w latach 1998-1999, stworzyły nowe warunki funkcjonowania polskich rodzin. Napięcia i zagrożenia występujące w trakcie realizacji ww. reform, mogą w efekcie spowodować także uboczne, trwałe i niekorzystne skutki społeczne (np. ograniczenie dostępności do usług medycznych dla wielu rodzin, ograniczenia dostępu do wyższych szczebli szkolnictwa niektórym grupom dzieci, odkładanie momentu zakładania rodziny przez młodych ludzi z powodu braku pracy i mieszkań). Program polityki prorodzinnej stanowi w dużej części kompilację elementów cząstkowych programów rządowych, podporządkowanych dwóm programom polityki gospodarczo- finansowej, uzupełnioną o programy i działania o charakterze ideowo-wychowawczym. Kompleksowość działań na rzecz rodziny uzależniona jest przede wszystkim od istnienia programów resortowych w tych dziedzinach, które mają wpływ na kondycję polskich rodzin. Jak widać z perspektywy roku czasu, nie nastąpiły istotne zmiany w dostosowaniu naszego prawodawstwa dotyczącego rodziny, która jest cząstką szeroko rozumianej polityki społecznej oprócz wymienionych wcześniej nowelizacji ustaw.

Aczkolwiek sytuacja w Polsce nie jest zła i po dostosowaniu i w dalszej części stosowaniu prawa unijnego, miejmy nadzieję sytuacja polskich rodzin poprawi się.

W stanowisku negocjacyjnym Polska zadeklarowała, iż wdroży całość acquis i nie będzie występowała o okresy przejściowe z wyjątkiem dyrektyw 89/655/EWG i 89/656/EWG. Polska zastrzegła możliwość zastosowania okresu przejściowego w odniesieniu do dyrektywy 90/679/EWG, ostateczna decyzja w sprawie zostanie podjęta po przeprowadzeniu dodatkowych analiz ekonomicznych.

Ustawy uchwalone:
­ z dnia 28 czerwca 1995 r. o zmianie ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy (Dz. U. Nr 87. Poz. 435);
­ z dnia 2 lutego 1996 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 24, poz. 110). Częściowa harmonizacja z prawem wspólnotowym, proces niezakończony;
­ ratyfikacja Europejskiej Karty Społecznej (Dz. U. z 1999 r. Nr 8, poz. 67);
­ z dnia 28 sierpnia 1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych (Dz. U. Nr 139, poz. 932), zadanie zrealizowane zgodnie z Harmonogramem działań implementacyjnych Narodowej Strategii Integracji;
­ z dnia 22 sierpnia 1997 r. o pracowniczych programach emerytalnych (Dz. U. Nr 139, poz. 932), zadanie zrealizowane zgodnie z Harmonogramem działań implementacyjnych NSI;
­ z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. Nr 137, poz. 887), zadanie zrealizowane zgodnie z Harmonogramem działań implementacyjnych NSI;
­ z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. Nr 162, poz. 1118), zadanie zrealizowane zgodnie z Harmonogramem działań implementacyjnych NSI;
­ z dnia 28 grudnia 1990 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy (Dz. U. z 1990 r. Nr 4, poz. 19);
z dnia 14 grudnia 1994 r. o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu (tekst jedn. z 1997 r., Dz. U. Nr 25, poz. 128) .

konieczność uchwalenia ustaw:
­ o substancjach i preparatach chemicznych - projekt rządowy wpłynął do Sejmu 19 grudnia 1997 r. (Druk Sejmowy nr 151 i 151-A), skierowany do Komisji Gospodarki, w uzasadnieniu do autopoprawki wnioskodawcy informują, iż przedłożony projekt powinien doprowadzić do pełnej zgodności z zobowiązaniem rządu RP sformułowanym w stanowisku negocjacyjnym;
­ o zmianie ustawy - Prawo geologiczne i górnicze - projekt rządowy, uzyskał pozytywną opinię końcową KIE o zgodności z prawem UE, wpłynął do Sejmu 1 października 1999 (Druk Sejmowy nr 1407), skierowany do Komisji Gospodarki, Komisji Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa oraz Komisji Samorządu Terytorialnego i Polityki Regionalnej;
­ o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych innych ustaw - projekt rządowy, uzyskał pozytywną opinię KIE o zgodności z prawem UE, harmonizacja z dyrektywą Nr 77/187/EWG, wpłynął do Sejmu 7 października 1999 (Druk Sejmowy nr 1423), skierowany do Komisji Nadzwyczajnej do spraw zmian w kodyfikacjach oraz Komisji Polityki Społecznej);
­ dalszych nowelizacji Kodeksu pracy - (np. projekt poselski, Druk Sejmowy 1564 oraz projekt rządowy, Druk Sejmowy 1565, oba projekty wymagają podjęcia starań dla bardziej precyzyjnej harmonizacji z acquis communautaire w tym zakresie, potrzebne będą także dalsze nowelizacje harmonizujące kodeks pracy w wieloma dyrektywami wspólnotowymi);
­ nowelizacji ustawy z dnia 14 grudnia 1994 r. o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu - brak informacji o ewentualnym projekcie, wg rządu zmiany powinny wejść w życie od 1 stycznia 2003 r.;
­ nowelizacji ustawy o związkach zawodowych - brak informacji o projekcie;
­ nowelizacji ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczegółowych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunku pracy z przyczyn leżących po stronie zakładu pracy - brak informacji o projekcie;
­ o środkach ochrony indywidualnej - (brak projektu w Sejmie, w zakresie dostosowania do dyrektywy 89/656/EWG strona polska zapowiedziała - w stanowisku negocjacyjnym - dostosowanie prawa polskiego w tym zakresie do 31 grudnia 2002 r.);
­ o tworzeniu europejskich rad zakładowych oraz wyłanianiu ich przedstawicieli - brak informacji o projekcie;
­ o zbiorowych stosunkach pracy - brak informacji o projekcie;
­ nowelizacji Kodeksu postępowania cywilnego - brak informacji o ewentualnym projekcie, termin uchwalenia w NPPC: 2002 r.;
- nowelizacji ustawy z dnia 9 listopada 1995 r. o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych - zdaniem resortu zdrowia wystarczy rozporządzenie MZ, brak projektu ustawy,

B. Balcerzak-Paradowska, Polityka państwa wobec rodziny, w: Polityka społeczna w latach 1994 - 1996, red. S. Golinowska, "Raport IPiSS" nr 11, Warszawa 1996.

S. B. Kamerman: Rodzina: problemy teorii i polityki (w:) O polityce rodzinnej: definicje, zasady, praktyka, Materiały z Zagranicy, IPiSS, Warszawa 1994.

B. Kłos, J. Szymańczak: Świadczenia rodzinne w krajach członkowskich Unii Europejskiej, Biuro Studiów i Ekspertyz, 2000 r.

Polityka społeczna. Stan i perspektywy, (red:) J. Auleytner, Warszawa 1995.

. B. Balcerzak-Paradowska, Polityka państwa wobec rodziny, w: Polityka społeczna w latach 1994 - 1996, red. S. Golinowska, "Raport IPiSS" nr 11, Warszawa 1996.

Dz.U.1998.64.414 (U) Pomoc społeczna.

Analiza sytuacji rodzin i dzieci w Polsce, Raport 1992, Polski Komitet UNICEF, Warszawa 1993, s. 8.

K.S.: Dlaczego Polakom powinno zależeć, by było więcej Polaków, „Rzeczpospolita” z 4.11.1999

Dokument autorstwa Ministerstwa Finansów, przyjęty przez Radę Ministrów 22 czerwca 1999 r.

Dokument Ministerstwa Gospodarki przyjęty przez Radę Ministrów 15 czerwca 1999 r.

Dokument przyjęty przez Radę Ministrów 13 lipca 1999 r.

Dokument przyjęty przez Radę Ministrów 21 kwietnia 1998 r.

Dokument przyjęty przez Radę Ministrów 13 lipca 1999 r.

Dz.U.1974.24.142 (U) Przepisy wprowadzające Kodeks pracy.

J. RUTKOWSKI:Wydatki socjalne państwa. Dotychczasowe tendencje oraz przypuszczalne kierunki zmian, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 1992/1 str. 1

Strategiczny Program Rządowy „Bezpieczeństwo i ochrona zdrowia człowieka w środowisku pracy” Służba Pracownicza 1995/11 str. 27

Por.: Dz.U.1989.29.154 (U) Stosunek Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej.DZIAŁ II Działalność Kościoła Rozdział 2 Katecheza i szkolnictwo

Dz.U.2000.39.448 (K) Ochrona dzieci i współpraca w dziedzinie przysposobienia międzynarodowego. Haga. 1993-05-29

Powszechna Deklaracja Praw Człowieka, uchwalona przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w 1948 r. (art. 16, art. 23 punkt 3, art. 25),

Konwencja o Prawach Dziecka, przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w 1989 r. (w szczególności art. 9, art. 18),

Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, inicjatywa państw zachodnioeuropejskich, przyjęta przez Radę Europy, weszła w życie w 1953 r. (art. 8, art. 12, art. 5 z 7 protokołu dodatkowego),

Deklaracja w Sprawie Społecznego Postępu i Rozwoju uchwalona przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w 1969 r. (art. 4, art. 11b, art. 22)

Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet, przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w 1979 r.

Konwencja MOP nr 100 (z 1951 r.) dotycząca jednakowego wynagrodzenia dla pracowników mężczyzn i kobiet za pracę jednakowej wartości,Konwencja MOP nr 102 (z 1952 r.) dotycząca minimalnych norm zabezpieczenia społecznego,

Europejska Karta Socjalna, inicjatywa państw członków rady Europy, weszła w życie w 1965 r. (część I art. 16, art. 17, część II art. 17, art. 19),

Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych, przyjęty rezolucją Zgromadzenia Ogólnego ONZ w 1966 r. (art. 23, art. 24),

Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych, przyjęty rezolucją Zgromadzenia Ogólnego ONZ w 1966 r. (art. 10, art. 11, art. 12 punkt 2a, art. 13 punkt 3)

K.D. BORCHARDT: Swobodny przepływ osób i usług..., „Kwartalnik Prawa Prywatnego” 1994/4 str. 581

Dz.U. 2000 nr 103 poz. 1097 Ustawa z dnia 26 października 2000 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii.

1

---