Kotlarska - Michalska
Małżeństwo jako związek, wspólnota, instytucja, podsystem i rodzaj stosunku społecznego
Małżeństwo jest przedmiotem zainteresowania badaczy różnych dziedzin przede wszystkim
dlatego, że pociąga ze sobą skutki nie tylko dla samych zainteresowanych, ale i dla społeczeństwa
Małżeństwo interesuje:
socjologów - badanie kryteriów doboru małżeńskiego, praw rządzących na rynku matrymonialnym, czynników sprzyjających trwałości małżeństwa, funkcji małżeństwa jako instytucji i ról małżeńskich
psychologów - interesuje ich proces doboru małżeńskiego, proces rozwoju więzi interpersonalnej, podobieństwo cech osobowościowych i charakterologicznych, ranga czynników sprzyjających szczęściu małżeńskiemu, motywy zawierania małżeństwa...itp. Ich analizy opierają się na podejściu systemowym.
demografów - śledzą, jaką popularnością cieszy się małżeństwo jako forma bytowania i forma gwarantująca prokreację; interesuje ich wiek, w jakim ludzie po raz pierwszy wchodzą w związki małżeńskie i ew. w związki powtórne; przeciętny wiek rozwodzących się, jakiego typu związki są najczęściej zawierane
etnologów - badają obrzędowość kojarzenia się małżeństwa i konstytuowania rodziny, relacje społ. towarzyszące aktowi weselnemu, zachowania obyczajowe w różnych środowiskach związane z doborem małżeńskim (rola rodziny) i zaślubinami
historyków - interesuje ich najbardziej aspekt obyczajowy, obrzędowy i społeczny towarzyszący decyzjom matrymonialnym, kontraktom małżeńskim i samej uroczystości weselnej
Z czego wynika takie zainteresowanie małżeństwem wielu badaczy różnych dziedzin?
Wielopostaciowa istota samego związku
Konsekwencje społeczne, ekonomiczne, socjalne, demograficzne, jakie ten związek niesie; trwałość małżeństwa (bądź nietrwałość) ma swoje skutki w różnych dziedzinach
Małżeństwo jako związek (socjologiczne podejście)
* W ujęciu encyklopedycznym jest to związek mężczyzny i kobiety uznawany przez prawo (legalny), religię i obyczaj (społecznie akceptowany)
* Z. Tyszka tak definiuje małżeństwo - legalny, względnie trwały związek kobiety i mężczyzny powołany w celu wspólnego pożycia, współpracy dla dobra rodziny, a więc głównie wychowywania dzieci oraz wzajemnej pomocy; w grę wchodzą tu również wzajemne satysfakcje emocjonalne
* Amerykański socjolog W. Stephens uważa, że małżeństwo to społeczny, legalny, seksualny związek rozpoczynający się publicznym obwieszczeniem i zobowiązaniem podejmowanym z myślą o jego trwaniu. To wszystko objęte jest umową małżeńską, która określa prawa i obowiązki małżonków wobec siebie i w stosunku do ich dzieci.
* Małżeństwo można rozważać także w relacji do rodziny (L. Janiszewski), bo między rodziną a małżeństwem zachodzą związki: genetyczne (rodzina powstaje z zawarcia zw. małżeńskiego), strukturalne (małżeństwo tworzy podstawowy element struktury rodziny), funkcjonalne (zadania i cele małż. wchodzą w skład lub łączą się z podstawowymi zadaniami i celami rodziny), ideologiczne (oceny dot. małż. korelują z ocenami dot. rodziny, życia rodzinnego)
* Małżeństwo jest związane z rodzina, ale z reguły trwa dłużej, bo zaczyna się przed urodzeniem dziecka i istnieje po usamodzielnieniu się dzieci
* Małżeństwo to związek szczególnie intymny, nieporównywalny z innymi związkami, w jakie wchodzi człowiek w swoim życiu; zapewniający miłość, bezpieczeństwo i akceptację
Wspólnota (psychologiczne podejście)
* Podejście to wskazuje na istnienie pewnych wypracowanych wspólnie, niepowtarzalnych cech
* To podejście zakłada, że małżeństwo to zespolenie (jedność) dwóch odrębnych indywidualności (męża i żony) ze względu na wspólnie odczuwany cel (jedność celów) i podobne wzajemne uczucia (zbieżność uczuć i pragnień). Małżeństwo realizuje się w trakcie trwania procesu interakcji między małżonkami, więc jest ono z zamierzenia trwałe.
* Małżeństwo traktuje się jako wspólnotę trwałą, dążącą do realizacji wspólnego dobra, ale prawdziwa wspólnota tworzy się przez całe życie, od chwili podjęcia decyzji o wspólnym życiu
* Wspólne cele i dążenia są podejmowanych dobrowolnie, ale jednocześnie z poczuciem wew. konieczności. Kierowanie się miłością. Dostarczanie partnerowi satysfakcji i przyjemności różnych od tych dostarczanych przez inne gr. społ. Małżeństwo daje możliwość bycia z kimś blisko, dostarcza okazji do realizacji potrzeby bycia komuś potrzebnym, kształtuje postawy odpowiedzialności za partnera, daje poczucie bezpieczeństwa.
* W tym podejściu eksponuje się wspólnotę uczuciową, emocjonalną, seksualną. Wspólne oczekiwania i wartości.
Wspólnota ekonomiczna, wspólne dochody i własność, gromadzenie dóbr, wspólne zamieszkiwanie.
*Jedność działań, planowanie i realizowanie działań, wypracowywanie strategii wspólnego życia.
* Wg. M. Ziemskiej o wspólnotowym char. małżeństwa decydują specyficzne cele:
Wzajemne zaspokajanie potrzeb uczuciowych i seksualnych
2. Wzajemna pomoc w realizacji celów indywidualnych
3.Wspólne dążenie do poprawy warunków materialnych, stworzenia podstaw ekonom rodziny
4.Wspólne pragnienie osiadania i wychowywania potomstwa, przekazania mu określonych wartości, dorobku i tradycji
* Wspólnotowe ujęcie małżeństwa zakłada rozwój, pogłębianie się wspólnoty.
Instytucja (socjologiczne podejście)
* Cechy instytucjonalne małżeństwa przejawiają się w funkcjach, zadaniach, jakie małżonkowie powinni spełniać wobec siebie i społ.
* Wg. F. Adamskiego małżeństwo to pewien zespół środków instytucjonalnych umożliwiających społeczeństwu realizację zadań wiążących się z prokreacją i socjalizacją swych członków oraz określających stosunki pokrewieństwa w ramach grupy, w tym przede wszystkim przypisujących dzieciom ich rzeczywistych lub domniemanych rodziców.
* Poprzez małżeństwo społeczeństwo określa członkostwo społ. nowonarodzonych dzieci, sposób dziedziczenia własności, wprowadza w sferę kultury, wyznacza zakres uprawnień seksualnych swych członków itp. Małżeństwo wykracza więc poza sferę spraw osobistych, prywatnych.
* Instytucja małżeństwa ma 3 uniwersalne cechy:
Jest prawnie dozwolonym związkiem seksualnym między 2 osobami, które zgadzają
się na pewną formę kontraktu, który zakłada stałość związku i ustala wzajemne zobowiązania (kontrakt)
Małżeństwo i kontrakt są publicznie zarejestrowane i uczczone (ceremonia)
Implikuje kulturowo wyznaczone zadania i role (podział obowiązków)
* Cechy małżeństwa współwyznaczają strukturę rodziny, w pewien sposób ją określają
* Instytucjonalny char. małżeństwa wyznaczają przypisane mu funkcje, ale w socjologii nie wyodrębnia się funkcji małż., bo zakłada się, że małżeństwo jest powołane do tworzenia rodziny, więc te funkcje będą takie same.
* Małżeństwo nie jest jednak tożsame z rodziną, bo:
Poślubiając partnera myśli się o osobistym szczęściu, a na dalszy plan odsuwa się
sprawy potomstwa; miłość i szczęście małżeńskie; funkcja seksualna, erotyczna, ekspresji uczuciowej
Małżonkowie pragną żyć nie tylko dla dzieci i domu, ale i dla siebie
Małżeństwo z reguł trwa dłużej niż rodzina
* Małżeństwo staje się w coraz mniejszym stopniu instytucją, a coraz bardzie związkiem opartym na więzi osobowej
Podsystem (podejście psychologiczne)
* Niektórzy badacze uważają, że małżeństwo tworzy system, inni, że jest podsystemem rodziny
* Systemowe ujęcie traktuje małżeństwo jako efekt nowopowstałego poziomu funkcjonowania. Taki system posiada potencjał wzrostu, zmian i działania twórczego.
* System mąż - żona to 2 jednostki, które współdziałają na podstawie wspólnych zobowiązań, wzajemnych oczekiwań i odpowiedniego zachowania wobec siebie, innych członków rodziny.
* Cechy małżeństwa to dynamiczna równowaga, określone granice, hierarchiczna organizacja, procesy komunikacji, struktura ról.
Rodzaj stosunku społecznego
* Występuje 2 partnerów, łącznik, postawy, interes, sytuacja będąca platformą tego stosunku, układ powinności i obowiązków.
* Wg. J. Szcepańskiego małżeństwo jest społecznie unormowanym stosunkiem, w którym następuje przekształcenie czysto osobistego zaangażowania uczuciowego w trwałe przystosowanie i współdziałanie dla wykonania zadań małżeństwa.
* Małżeństw można traktować jako kontrakt, ale specyficzny, bo dostosowywanie do niego trwa całe życie, napotyka się wiele kwestii spornych. Małżeństwo jest procesem dostosowywania się małżonków do siebie, do wspólnego planowania.
Bardzo trudno w istocie małżeństwa oddzielić cechy instytucji od cech związku czy wspólnoty. Te podejścia wyjaśniają się nawzajem. Z socjologicznego punktu widzenia podstawową cechą małżeństwa jest to, że jest rodzajem stosunku społecznego, który jest oparty o cele indywidualne i społeczne. Jest układem powinności partnerów wobec siebie i społ. Wspólnota o charakterze gospodarczym, uczuciowym i seksualnym stworzona przez mężczyznę i kobietę, połączonych zgodnie z obowiązującym prawem w związek małżeński i realizującą wspólnie osobiste pragnienia szczęścia oraz zakładającą spełnienie oczekiwań społ. w zakresie założenie i utrzymania rodziny.
4