Ruth Benedict „Chryzantema i miecz” rozdz.3 - 8
WZÓR KULTUROWY:
[R. Benedict] - model, typ idealny - zbiór typowych, najbardziej charakterystycznych cech danej kultury. Ogólna idea, zasada naczelna, reguła organizacji całości, porządkowanie całości.
Znaczenie hierarchii
Jak wspomina autorka każdą próbę zrozumienia Japończyków zacząć należy od wyjaśnienia, co znaczy dla nich „zająć właściwe miejsce”. Zająć właściwe miejsce to po prostu zająć pozycje zgodną z hierarchią, która dla Japończyków jest bardzo ważna i którą wnoszą zarówno do polityki wewnętrznej, zewnętrznej jak i wobec rodziny.
zachowania wynikające z podporządkowania hierarchii są dla Japończyków naturalne jak oddychanie, ci, którzy sprawują kontrolę i ci którzy jej podlegają działają w zgodzie z tradycją
Mimo napływu wzorów kultury zachodu, Japonia to nadal kraj arystokratyczny - każdy kontakt między ludźmi musi oznaczać rodzaj i stopień społecznego dystansu jaki ich dzieli np. jeśli mówią do kogoś „jedz” to muszą brać pod uwagę czy ta osoba stoi wyżej czy niżej w hierarchii społecznej, bo od tego zależy rodzaj użytego słowa.
Kontakty z innymi ludźmi
Japończycy posługują się tzw. „językiem szacunku”, któremu towarzyszą odpowiednie ukłony ciałem lub głową , jest to zachowanie określone przez odpowiednie reguły - trzeba wiedzieć jak, komu i ile razy należy się kłaniać. Różne są rodzaje pokłonów: od klękania z padaniem na twarz z czołem dotykającym dłoni płasko leżących na podłodze do zwykłego pochylenia głowy i ramion
Właściwe zachowanie powinno uwzględnić różnice klasowe, lecz także płeć, wiek, powiązania rodzinne i dotychczasowe stosunki - te same osoby okazują sobie nawzajem różny stopień uszanowania zależnie od okoliczności.
Kult przodków
Przodkom oddaje się honory w sanktuarium, które mieści się w domu w paradnym pokoju. Czci się tam jedynie 6-ciu czy 7-iu zmarłych niedawno członków rodziny. Japończycy ze wszystkich warstw społecznych oddają codziennie pokłon i stawiają jedzenie przed tym sanktuarium.
Rodzina
Właściwie rodzina także jest podporządkowana hierarchii. To „właściwe miejsce” oznacza różnicę pokoleń i różnicę wieku, niezależnie jednak od tego pozycja zależy w dużej mierze od płci.
każdy Japończyk wyrabia sobie nawyk hierarchicznego myślenia w zaciszu rodzinnego domu, a to czego się tam nauczy stosuje w rządzeniu czy pracy.
rygorystycznie przestrzega się podporządkowania starszym, dopóki formalnie nie zrezygnują oni z pełnienia obowiązków. Nawet dziś dorosły ojciec nie przeprowadza tranzakcji bez zgody dziadka, podczas posiłków ojca jako głowę domu obsługuje się w pierwszej kolejności, a głębokie ukłony członków rodziny przyjmuje on skinieniem głowy.
Japońska kobieta ma niższy status - córka musi radzić sobie najlepiej jak potrafi, podczas gdy prezenty, uwaga i pieniądze na kształcenie przypadają jej braciom ( mimo tego kobiety cieszą się też swobodą większą niż w innych krajach azjatyckich - kontrolują rodzinny budżet, sprawuja nadzór nad służbą, mają dużo do powiedzenia na temat małżeństwa dzieci, a gdy zostają teściowymi, sprawują zwykle twarde rządy biedne japońskie diewczęta.....)
„On” - ciężar, dług, brzemię.
Japońskim słowem, które opisuje wszystkie ciążące na człowieku zobowiązania, od największych po najmniejsze jest „on”. Ludzie Zachodu, czyli „niejapończycy” poświęcają bardzo mało uwagi swoim długom wobec świata za wychowanie, wykształcenie czy dobra materialne. Japończycy przeciwnie. On może nałożyć na człowieka tylko osoba stojąca wyżej na drabinie społecznej.
człowiek który mówi „ponoszę on wobec tego człowieka” ma na myśli „ciążą na mnie obowiązki względem niego”.
Ko on - nałożone przez cesarza - Japończycy nie wyobrażają sobie bycia dumnym ze swego kraju czy swego życia nie uwzględniwszy tych dóbr, które otrzymało się od cesarza
Oya on - nałożone przez rodziców - troska o dzieci spłatą długu, który zaciągnęło się u własnych rodziców.
Shi - no on - wobec nauczyciela i mistrza. Pomaga on w rozwoju, a to powoduje dług. Gdy np. w przyszłości nauczyciel ma problemy, można spłacic dług pomagając mu.
Gimu - spłata zobowiązań
Gimu jest cnotą. Obejmuje spłatę on nieograniczoną pod względem wielkości i czasu. Gimu zawiera w sobie 2 rodzaje obowiązków:
spłatę on nałożonego przez rodziców, zwaną ko
odwzajemnienie on otrzymanego od cesarza, czyli chu
Zarówno chu jak i ko Japończycy dzielą z Chińczykami, natomiast giri jest kategorią typowo japońską i bez niej postępowanie Japończyków staje się niezrozumiałe, tak więc:
Giri - słuszna droga, którą ludzie powinni kroczyć; działanie podjęte nie z własnej chęci, ale dla usprawiedliwienia się przed światem.
Inaczej mówiąc są to zobowiązania, które muszą zostać spłacone co do grosza w określonym czasie, odpowiednio do wielkości przysługi
Powinności giri można podzielic na 2 sposoby
giri wobec świata - jest koniecznością spłacania on nałożonego przez bliźnich, obowiązki wobec powinowatych, obowiązki wobec osób nieskoligaconych, od których otrzymało się on np.przyjmując od nich pieniądze, przysługe, pracę
giri wobec własnego imienia - ciążący na każdym obowiązek dbania o dobre imię oraz nieskazitelną opinię. Jest to też obowiązek przestrzegania „bycia Japończykiem” czyli okazywanie szacunku, prowadzenie życia zgodnego z zajmowaną pozycją itp.
Honor , stoicyzm i opanowanie
W Japonii honor jest najważniejszy. Jest on niezbędny by wzbudzać szacunek.
Stoicyzm i opanowanie, którego oczekuje się od każdego szanującego się Japończyka są także elementem giri. W czasie powodzi każdy szanujący się mieszkaniec wsi zabiera szybko najpotrzebniejsze rzeczy i szuka miejsca położonego wyżej. Nie ma krzyków, bezładnej bieganiny, paniki. Takie zachowanie jest w Japonii podstawą poczucia własnej godności.
Samobójstwo jako część honoru - harakiri. Samobójstwo popełnione w odpowiedni sposób oczyszcza imię człowieka, i zgodnie z zasadami przywraca dobrą sławę. Np. niewypłacalny dłużnik w Wigilię Nowego Roku, urzędnik obarczający się odpowiedzialnością za jakies nieszczęśliwe wydarzenie, itp.