Geneza "Powrotu Posła" Juliana Ursyna Niemcewicza w okresie oświecenia.

1) Sejm Wielki, Konstytucja 3 Maja i rozbiory.
Wysiłki reformatorskie "oświeconych" znalazły najpełniejszy wyraz w czasie prac Sejmu Czteroletniego, rozpoczętego w roku 1788 . Wiekopomnym uwieńczeniem jego działalności była Konstytucja 3 Maja z roku 1791, znosząca liberum veto, wprowadzająca dziedziczność tronu, nadająca prawa mieszczanom i biorąca w opiekę chłopów. W roku następnym w Targowicy na Ukrainie opozycyjni magnaci zawiązali osławioną konfederację, wzywając na pomoc przeciwko rzekomej rewolucji wojska rosyjskie. Ich wkroczenie prowadzi do drugiego rozbioru w roku 1793, lecz już w roku następnym wojska kościuszkowskie podejmują walkę w obronie konstytucji i niepodległości. Klęska powstańców pod Maciejowicami umożliwia Rosji, Prusom i Austrii dokonanie trzeciego rozbioru Polski. Upada więc w roku 1795 Rzeczpospolita, lecz upada jako państwo odrodzone i zreformowane.

2) Geneza "Powrotu Posła"
Geneza "Powrotu Posła" wiąże się nierozerwalnie z obradami Sejmu Czteroletniego, którego aktywnym działaczem był J.U. Niemcewicz. Dnia 14 VI 1790 roku stanęła na sejmie uchwała o przedłużeniu obrad sejmu do 12 II 1791 (była to tzw. prorogacja sejmu - przedłużenie działalności). Po podjęciu tej uchwały miała miejsce krótka przerwa w obradach, a posłowie mieli rozjechać się do domów. Przerwa jednak nie nastąpiła, szczególnie w pracy stronnictwa patriotycznego. Zdawano sobie sprawę z tego, że uchwalenie reform umacniających sytuację Polski jest sprawą nie cierpiącą zwłoki. Do obradujących do tej pory posłów jesienią 16 X mieli dołączyć nowi posłowie wybrani na sejmikach. Posłowie ci na owych sejmikach otrzymywać mieli instrukcje za kim opowiedzieć się w sejmie. Zdawano sobie sprawę z tego, że górę nad dobrem Rzeczypospolitej wezmą pieniądze i interesy prywatne i posłowie będą głosować na tych co więcej zapłacą. Pozyskiwanie nowych posłów dla stronnictwa patriotycznego miało tym razem większe znaczenie, od nich bowiem zależało czy i kiedy konstytucja zostanie uchwalona. Stronnictwo patriotyczne rozpoczęło akcję wyborczą do której przystąpił Niemcewicz. Na początku października zaczął on pisać broszurę agitacyjną, którą jest "Powrót posła". Ukazał się on drukiem 9 dni przed przyjściem nowych posłów do sejmu. Od samego początku miała ona charakter tendencyjny tzn. miała za zadanie ośmieszyć i skompromitować stronnictwo konserwatywne, a w bardzo pozytywnym świetle poeta ukazuje obóz patriotyczny.

3) Życie i twórczość J.U. Niemcewicza
Pochodził z rodziny ziemiańskiej, dość zamożnej, znaczącej i licznej, był najstarszym z 15 dzieci. Ojciec, człowiek światły oddał go w 12 roku życia do Szkoły Rycerskiej w Warszawie, którą młody Niemcewicz opuszcza jako porucznik i zostaje jednym z adiutantów komendanta szkoły, księcia Adama Kazimierza Czartoryskiego. Przy boku księcia w Warszawie, a potem w rezydencji Czartoryskich w Puławach podjął pierwsze literackie prace przekładowe. Z księciem też lub na jego zlecenie jeździł kilkakrotnie za granicę. Wybrany posłem inflanckim na Sejm Czteroletni, brał w nim czynny udział popierając stronnictwo patriotyczne. Uczestniczył też w potajemnych naradach nad projektem konstytucji. Był w tym czasie jednym z redaktorów czasopisma patriotów "Gazety Narodowej i Obcej". Po zwycięstwie "targowicy" Niemcewicz wyjechał za granicę i uczestniczył tam w przygotowaniach do insurekcji. Był adiutantem i sekretarzem Kościuszki, wraz z nim został ranny w bitwie pod Maciejowicami i uwięziony w Peresburgu. Uwolniony przez następnego cara Rosja - Pawła I , wraz z Kościuszką wyjechał do Stanów Zjednoczonych. Do kraju na stałe wrócił w roku 1807, po utworzeniu Księstwa Warszawskiego, brał czynny udział w życiu społecznym i kulturalnym m.in. był prezesem Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Po klęsce powstania listopadowego wyemigrował do Paryża. Mimo podeszłego wieku stara się uczestniczyć w życiu politycznym i kulturalnym Wielkiej Emigracji.

Z pośród obfitej twórczości literackiej Niemcewicza szczególną rolę odegrały : "Powrót posła" oraz napisane u progu XIX w. "Śpiewy historyczne". Wielokrotnie wydawane, śpiewane w całym kraju kształtowały one świadomość narodową i historyczną, budząc szacunek dla przeszłości i wolnościowych tradycji zniewolonego narodu.

---