Neurotyczna osobowość Karen Horney

Neurotyczny - człowiek znerwicowany, nerwowy, pewna sztywność reakcji, rozbieżność między tym, co się ma a tym co się chce osiągnąć

Nerwica- sztywność reakcji, lęk i wszystko wyolbrzymiane

Neurotyk to osoba cierpiąca

Cechy osobowości neurotycznej:

1. zależność od aprobaty

2. brak poczucia bezpieczeństwa

3. samopotwierdzenie

4. niezdolność planowania

5. agresja

6. sfera seksualna

Dla neurotyka miłość to konieczność życiowa-motto-„ muszę być kochany”

Lęk podstawowy- lęk wtórny

W miłości u neurotyka istnieje ciągłe nienasycenie i zachłanność, zazdrość neurotyczna, miłość bezwarunkowa

Neurotyk wszystko robi nieświadomie

wzrost potrzeby bezpieczeństwa LĘK neurotyczna potrzeba miłości

Błędne koło

napięcie odtrącenie

wzrost

lęku ( jeśli potrzeba miłości nie jest

zaspokojona)

wyparcie wrogości wrogość

miłość u neurotyka występuje jako potrzeba bezpieczeństwa

miłość jest kompulsywna, nienasycona, neurotyczna, zachłanna

Neurotyk ciągle cierpi, ponieważ neurotyka nigdy świat nie zadowoli

4 metody zdobywania miłości przez neurotyka:

1. poprzez szantaż

2. odwoływanie się do litości

3. apelowanie do poczucia sprawiedliwości

4. groźby

Neurotyk chce cierpieć- to jest jego chwyt

Neurotyk to pasierb naszej kultury, nasza kultura wyprodukowała osobowość neurotyczną

Wszyscy jesteśmy neurotykami, ale nie każdy cierpi na nerwice ( i nie u każdego lęk zmienia się w lęk wtórny )

STRUKTURA OSOBOWOŚCI NEUROTYCZNEJ WG KAREN HORNEY.

Krótka biografia:

Karen Horney - (ur. 16 września 1885 r., zm. 4 grudnia 1952 r.) - niemiecka psychoanalityczka i psychiatra, najbardziej popularna przedstawicielka koncepcji psychodynamicznych, współtwórczyni neopsychoanalizy. Od 1932 pracownik Instytutu Psychoanalitycznego w Berlinie. Później wyemigrowała do USA. Współzałożycielka Amerykańskiego Instytutu Psychoanalitycznego. W swoich pracach podkreślała społeczno-kulturowe uwarunkowania rozwoju osobowości i zaburzeń, dystansując się wobec biologizmu koncepcji Freuda. Jej najsłynniejsze dzieło to: Neurotyczna osobowość naszych czasów (1937).

I. Implikacje kulturowe i psychologiczne w nerwicach.

⇒Dzisiaj zupełnie swobodnie używamy terminu „neurotyczny”, jednak nie zawsze zdajemy sobie sprawę z dokładnego jego znaczenia. Ktoś, kto dawniej zadowoliłby się takimi określeniami, jak leniwy, wrażliwy, zbytnio wymagający czy podejrzliwy, dzisiaj powie raczej „neurotyczny”.

⇒ Osoby neurotyczne różnią się od przeciętnych jednostek swoimi przesadzonymi reakcjami, ale reakcje te są mocno uzależnione od kultury, w którym dana jednostka została wychowana i w którym żyje.

⇒ Poglądy na temat tego, co jest normalne, różnią się nie tylko w poszczególnych kulturach, ale także w obrębie danej kultury na przestrzeni czasu.

⇒ Nasz pogląd na temat tego, co normalne, wynika także z przyjęcia pewnych wzorców zachowania i odczuwania, obowiązujących w określonej grupie, która narzuca te wzorce swoim członkom. One jednak różnią się, w zależności od kultury, epoki, klasy czy płci.

⇒ Nasze uczucia i postawy w zdumiewająco wysokim stopniu ukształtowane są przez warunki, w jakich żyjemy, i to zarówno kulturowe, jak i jednostkowe, a które są nierozłącznie ze sobą splecione.

⇒ Nerwica jest zaburzeniem psychicznym, charakteryzującym się występowaniem lęków i środków obronnych stosowanych przeciwko tym lękom oraz poszukiwaniu rozwiązań kompromisowych w powstających sytuacjach konfliktowych.

II. Dlaczego mówimy o „neurotycznej osobowości naszych czasów” ?

⇒ Mówiąc o neurotycznej osobowości naszych czasów, autorka ma na myśli to, że istnieją neurotycy mający pewne zasadnicze cechy wspólne oraz że te podstawowe podobieństwa są głównie produktem trudności istniejących w naszych czasach i w naszej kulturze.

⇒ Jedną z dominujących cech neurotyków naszych czasach jest ich nadmierna zależność od aprobaty lub uczucia innych osób.

⇒ Wewnętrzny brak poczucia bezpieczeństwa, wyrażający się w zależności od innych, to druga cecha neurotyków. Poczucie niższości i poczucie nieadekwatności występują u ludzi często. Mogą przejawiać się w różnych postaciach - np. jako przekonanie o własnej niekompetencji, głupocie czy brzydocie. Przekonanie o własnej głupocie może pojawić się u niezwykle inteligentnych osób, a czasem najpiękniejsze kobiety mogą być przekonane, że są brzydkie.

⇒ Postawę, którą mogą przyjmować neurotycy dotyczy także samopotwierdzenia, które wiąże się z wyraźnymi zahamowaniami.

• samopotwierdzenie to domaganie się uznania dla własnej osoby, dla swoich przekonań i praw, jednak nie w sposób zbyt brutalny czy agresywny.

⇒ Typowa dla neurotyków jest także zdolność do planowania, niezależnie od tego, czy chodzi o wycieczkę czy plan na całe życie: neurotycy biernie ulegają zdarzeniom nawet w tak ważnych decyzjach, jak wybór zawodu czy małżeństwo, nie mając jasnego obrazu tego, czego w życiu naprawdę pragną.

⇒ Charakterystyczna dla neurotyków jest także postawa agresji - oznacza czyny skierowane przeciwko komuś: atakowanie, ubliżanie, naruszanie cudzych praw czy jakąkolwiek inną postać wrogiego zachowania.

⇒ Kolejna postawa charakterystyczna dla osobowości neurotycznych związana jest ze sferą seksualną.

- neurotycy mogą nadmiernie pragnąc kontaktów seksualnych bądź odczuwać zahamowanie wobec takich kontaktów.

III. Lęk.

⇒ Karen Horney wprowadza pojęcie lęku podstawowego, który najczęściej pochodzi z okresu dzieciństwa i najczęściej jest motorem wszystkich nerwic i osobowości neurotycznych.

⇒ Strach a lęk - pomiędzy strachem a lękiem istnieje różnica: „strach jest reakcją proporcjonalną do grożącego niebezpieczeństwa, podczas gdy lęk jest nieproporcjonalny do wielkości niebezpieczeństwa albo nawet jest reakcją na niebezpieczeństwo pozorne.”

⇒Wszelkie próby wyperswadowania neurotykowi jego lęku są z reguły skazane na niepowodzenie. Lęk dotyczy bowiem sytuacji nierzeczywistej, lecz takiej, jaką on widzi.

⇒ Róźnorodne objawy lęku:

• forma rozlana lub ataki lękowe,

• niektórzy zdają sobie sprawę z lęku i znają jego przyczyny,

• są też neurotycy, którzy zdają sobie sprawę z własnych dolegliwości, ale zupełnie nie zdają sobie sprawy z lęku, ani obecnie, ani w przeszłości (gruntowne wyparcie).

⇒ Cztery główne typy ucieczki przed lękiem:

1. Racjonalizacja - najlepiej pozwala wytłumaczyć przed sobą chęć unikania odpowiedzialności. Polega na zamianie lęku w racjonalny strach.

2. Zaprzeczenie istnienia lęku, wymazanie go ze świadomości. To nie jest podświadome wyparcie. Bo często towarzyszą temu objawy somatyczne takie, jak dreszcze, pocenie się, biegunki, częste oddawanie moczu itp.

3. Odurzanie się - można czynić to świadomie: alkohol, narkotyki; albo mniej świadomie - odurzanie się seksem, pracą, itp.

4. Unikanie - najbardziej skrajny sposób to unikanie wszelkich sytuacji, myśli, czy uczuć, mogących wywołać lek. Może to być proces świadomy - ktoś wie, że nie lubi chodzić po górach, i nie czyni tego; lub podświadomy, który prowadzi do unikania pewnych działań:
   a). odkładanie spraw na później,
   b). udawanie, że pewne kwestie są nieistotne,
   c). udawanie, że lubi się pewne rzeczy.

⇒ Jeśli pójdziemy o krok dalej, tzn. poza unikanie, to dostaniemy zahamowania. W takiej sytuacji unikanie staje się działaniem automatycznym, a zahamowanie polega na nawet niemożności robienia i odczuwania czegoś, co mogłoby wywołać lęk.

⇒ Zahamowania - samouświadomienie:

• jeśli mamy sobie je uświadomić, to najpierw trzeba zdać sobie sprawę, że coś nas powstrzymuje, co nie jest łatwe, bo powstrzymywane są właśnie myśli o rzeczach, które chcielibyśmy zmienić. Jednak głębokie zahamowanie, tłumi jakikolwiek przejaw uczuć, czy myśli, stosując jeden ze sposobów radzenia sobie z lękiem,

• samouświadomienie jest niemożliwe również wtedy, gdy zahamowanie pełni ważną rolę w życiu jednostki. Na przykład jeśli rywalizacja łączy się ogromnym nieuświadomionym lękiem, to dana osoba może utrzymywać, że jest za słaba, odkładać na później konfrontację, itp.

- uświadomienie sobie własnych zahamowań może być również niemożliwe, gdy pokrywają się one z wzorcem kulturowym epoki.

⇒ Działanie lęku:

• fizyczne napięcie i wyczerpanie przy próbie dokonywania działań, które wywołują nieświadomy lęk,

- lęk związany z wykonywaniem funkcji, zakłóca tę funkcję. Jeśli ktoś boi się zajęcia stanowiska, postępując tak będzie cichy i nieśmiały,

- jeśli jakaś działalność obarczona jest lękiem, to jej wykonywanie będzie pozbawione przyjemności.

⇒ Lęk może się kryć:

- w przejawach cierpienia fizycznego,

- w działaniach pozornie racjonalnych i uzasadnionych,

- w skłonności do nałogów lub wszelkich działań odwracających uwagę,

- niemożności czynienia określonych rzeczy lub odnajdywania w nich radości.

IV. Lęk a wrogość.

⇒ Głównym źródłem lęku są różnego rodzaju wrogie impulsy.

⇒ Karen Horney opisuje lęk jako formę strachu zawierającą czynnik subiektywny.

⇒W przypadku strachu, niebezpieczeństwo istnieje naprawdę i poczucie bezsilności uwarunkowane jest sytuacją zewnętrzną; przy lęku niebezpieczeństwo produkowane jest lub wyolbrzymianie przez czynniki psychiczne, a bezsilność wynika z własnej postawy.

⇒ Wypieranie wrogości:

- to „udawanie”, że wszystko jest w porządku i powstrzymywanie się od walki, gdy powinniśmy walczyć, czy przynajmniej mamy ochotę walczyć,

• wyparcie jest najszybszą drogą do uspokojenia siebie. Ale nie zawsze najszybsza droga jest najlepsza. Jeśli wrogość zostanie wyparta, jednostka jej sobie nie uświadamia, co nie znaczy, że zostaje zniesiona.

⇒ Rzutowanie i projekcja - skutki wypierania wrogości mogą być dostatecznie silne, aby wzbudzić lęk. Jednak niezabezpieczony, tlący się w głębi afekt, domaga się, aby się go pozbyć. Jednak prawdziwe ujście - złość, jest zablokowane. W takich sytuacjach jednostka „udaje”, że źródło niebezpiecznych impulsów nie tkwi w niej, ale w kimś lub czymś znajdującym się poza nią.

⇒Wrogość prowadzi do powstawania lęku. Ale proces ten zachodzi też w drugą stronę: jeśli lęk wynika z poczucia zagrożenia, łatwo powstaje reakcja obronna w postaci wrogości.

V. Podstawowa struktura nerwic.

⇒ Każdy z poniższych czynników, może doprowadzić do wyparcia wrogości u dziecka i w efekcie doprowadzić do powstania lęku, który jest siłą napędową nerwic:

• bezradność - u dziecka wychowanego w niesprzyjających warunkach jest wzmacniana przez zastraszanie. Motto: „Muszę wyprzeć swoją wrogość, bo was potrzebuję”,

• strach - może być wywoływany bezpośrednio za pomocą gróźb, zakazów i kar oraz przez wybuchy wściekłości rodziców, czy gwałtowne sceny. Motto to: „Muszę wybierać swoją wrogość, bo się was boję”,

• miłość - gdy brak jest autentycznego uczucia ze strony rodziców, pojawiają się deklaracje słowne w stylu: „poświęciliśmy się dla Ciebie do ostatniej kropli krwi”, „oddaliśmy ci wszystko”, itp. Dziecko, szczególnie, gdy jest zastraszone, może kurczowo trzymać się tej namiastki miłości i odczuwać strach przed buntem. Motto dziecka: „Muszę wypierać swoją wrogość, bo boję się utracić waszą miłość”,

• poczucie winy - w naszej kulturze poczucie to dotyczy z reguły sfery seksualnej. Niezależnie, czy zakazy są wyrażone w postaci wymownego milczenia, czy jawnych gróźb, dziecko często zaczyna odczuwać, że zajmowanie sprawami seksu jest nieczyste. Motto brzmi: „Muszę wypierać swoją wrogość, bo gdybym ją odczuwał, byłbym złym dzieckiem”.

⇒ Im cięższe są doświadczenia dziecka w rodzinie, tym bardziej powstanie u niego nie tylko nienawiść wobec rodziców i innych dzieci, ale również także postawa nieufności i zaciętości wobec wszystkich ludzi.

⇒ Nerwica sytuacyjna a nerwica charakteru:

• to nerwica przejściowa, jej pełniejszym wymiarem jest nerwica charakteru,

• w nerwicach sytuacyjnych, reakcja neurotyczna jest adekwatna do sytuacji konfliktowej; w nerwicach charakteru, nie ma takiego związku, a odpowiada za to lęk podstawowy, który przy najbłahszej prowokacji, może spowodować niezwykle intensywną reakcję.

⇒ Centralnym punktem nerwicy jest lęk podstawowy. Są cztery główne sposoby obrony przed lękiem podstawowym:
1. Miłość - zapewnienie sobie miłości pod jakąkolwiek (w tym oczywiście neurotyczną ) postacią, może skutecznie chronić przed lękiem: Motto brzmi: „Jeśli mnie kochasz, nie skrzywdzisz mnie”.
2. Uległość - Motto brzmi: „Jeśli poddam się, nie zostanę skrzywdzony”. Można ulegać:
a). konkretnym osobom - uległość wobec potencjalnych życzeń wszystkich ludzi i unikania wszystkiego, co mogłoby wzbudzić czyjąś złość, czy nienawiść,
b). poglądom, opiniom, instytucjom.
3. Władza, a właściwie jej zdobycie. Motto brzmi: „Jeśli będę miał władzę, nikt nie może mnie skrzywdzić”.
4. Wycofywanie się - nie oznacza migracji na pustynię, lecz uniezależnienie się od wszelkich podstawowych potrzeb, jakie spełniają inni, takich jak bliskość, miłość, współdzielenie.

VI. Neurotyczna potrzeba miłości i jej właściwości.

⇒ Człowiek kierowany przez lęk podstawowy i w celu obrony przed nim, szukający miłości, bynajmniej nie ma szans zdobycia jej. Ta sama sytuacja jednocześnie stwarza pragnienie i przeszkadza w jego zaspokojeniu.
⇒ Zdobycie miłości, nie jest dla neurotyka dodatkowym źródłem siły, szczęścia, czy przyjemności, ale koniecznością życiową. Jest to różnica pomiędzy: „chcę być kochany”, a „muszę być kochany”.

⇒ Zdobycie miłości jest sprawą niezmiernej wagi, dlatego neurotyk jest gotowy zapłacić za nią każdą cenę, nie zdając sobie zwykle sprawy z tego co robi. Najpowszechniejsza forma zapłaty, to postawa uległości (przejawia się m.in. w braku odwagi do wygłaszania własnego zdania, odmiennego od opinii osoby, na której nam zależy czy krytykowania jej) i zależność emocjonalna (wypływa z neurotycznej potrzeby kurczowego związania się z kimś, kto może zapewnić opiekę).

⇒ Cechą charakterystyczną neurotycznej potrzeby miłości jest jej nienasycenie. Może się ono przejawiać u neurotyka w zachłanności jako ogólnej czesze osobowości, uwidaczniającej się w sposobie jedzenia, kupowania, oglądania wystaw sklepowych, w niecierpliwości, np. gdy osoba ubierająca się zazwyczaj skromnie kupuje nagle cztery nowe płaszcze.

⇒ Dominującymi cechami nienasycenia są zazdrość i żądanie bezwarunkowej miłości.

• zazdrość neurotyczna - podyktowana jest ciągłą obawą, żeby nie utracić człowieka lub jego miłości; w związku z tym każdy przejaw jego zainteresowania się inną osobą będzie stanowił potencjalne niebezpieczeństwo. Często nadmierna zazdrość uwarunkowana jest zazdrością odczuwaną w dzieciństwie wobec rodzeństwa czy jednego z rodziców.

• jeszcze silniejszym objawem nienasyconej potrzeby miłości jest domaganie się miłości bezwarunkowej - jest to żądanie miłości dosłownie bez żadnych warunków i żadnych zastrzeżeń. Żądanie to zawiera pragnienie miłości niezależnie od ewentualnego prowokacyjnego zachowania oraz jest życzeniem, żeby być kochanym bez wzajemności. Żądanie miłości jest też żądaniem miłości ofiarnej. Neurotyk tylko wtedy może być pewien, że jest kochany, gdy jego partner poświęca dla niego wszystko.

⇒ Trzy grupy neurotycznych poszukiwaczy miłości:
1. Osoby z tej grupy szukają miłości w jakikolwiek możliwy sposób i godzą się na wszystko.
2. Osoby z drugiej grupy pragną miłości, ale jeśli w danym związku jej nie otrzymują - a to jest wśród neurotyków norma - nie zwracają się do kogoś innego, lecz izolują się od ludzi.
3.W trzeciej grupie są osoby, które w dzieciństwie doznały tak silnych porażek, że świadomie przejawiają głęboki brak wiary w jakiekolwiek uczucie. Poziom lęku, jakiego doznają jest tak silny, że są zadowoleni, gdy nikt nie wyrządza im bezpośrednio krzywdy. Przyjmują zwykle cyniczną i szyderczą postawę wobec miłości, nastawiając się raczej na spełnianie namacalnych życzeń w zakresie pomocy materialnej, rad, seksu.

⇒ Dla wszystkich cech neurotycznej potrzeby miłości wspólne jest to, że własne konflikty neurotyka zagradzają mu drogę do poszukiwanej miłości.

VII. Sposoby zdobywania miłości i wrażliwość na odrzucenie - błędne koło neurotycznej potrzeby miłości.

⇒ Neurotycy reagują niesłychanie boleśnie i są bardzo wrażliwi na wszelkie, nawet najdrobniejsze, przejawy odrzucenia czy odtrącenia.

⇒ Każda sytuacja, w której nie zostaną spełnione żądania neurotyka, odbierana jest jako odtrącenie. To z kolei nie tylko wyzwala lęk podstawowy, ale jest wręcz oznaką poniżenia.

⇒ Uproszczony schemat błędnego koła, wynikającego z różnych elementów neurotycznej potrzeby miłości, można przedstawić następująco:

1. Lęk - nadmierna potrzeba miłości wraz z żądaniem miłości wyłącznej i bezwarunkowej.

2. Poczucie odtrącenia w wypadku niespełnienia tych żądań.

3. Reagowanie na odtrącenie intensywną wrogością.

4. Konieczność wyparcia wrogości w obawie przed utratą miłości.

5. Napięcie wynikające z niejasnego uczucia wrogości i złości.

6. Wzrost lęku.

7. Wzrost potrzeby bezpieczeństwa.

⇒ Cztery sposoby zdobywania miłości:

1. Szantaż - motto neurotyka brzmi: „bardzo cię kocham, a więc i ty powinieneś mnie kochać, poświęcając wszystko z miłości dla mnie”. Inna forma szantażu to próba zdobycia miłości poprzez chęć rozumienia drugiego człowieka, pomaganie mu w jego rozwoju psychicznym lub zawodowym, rozwiązywania jego problemów i tym podobne.

2. Odwoływanie się do litości - neurotyk będzie zwracał uwagę na swoje cierpienie i bezradność zgodnie z mottem: „powinieneś mnie kochać, bo cierpię i jestem bezradny”. Neurotyk może po prostu apelować do naszej dobroci, ale może też wymuszać różne łaski w bardzo radykalny sposób, na przykład wplątując się w takie kłopoty, że zmusza nas do udzielenia pomocy.

3. Motto w trzecim sposobie zdobywania miłości - apelowaniu do poczucia sprawiedliwości - brzmi: „tyle zrobiłem dla ciebie, a ty co zrobisz dla mnie?”. Neurotyk wykazuje często nadgorliwość w pomaganiu innym, oczekując skrycie, że otrzymają w zamian wszystko, czego tylko zapragną, i są głęboko rozczarowani, gdy inni okażą mniejszą skłonność do tego, aby coś dla nich zrobić. Neurotycy czynią dla innych to, co chcieliby, żeby inni czynili dla nich. Posiadają pewne skłonności do samopoświęcania, których źródłem jest brak pewności siebie, utożsamianie się z rolą człowieka przegranego czy tendencje do ulegania innym, tak jak sami chcieliby, żeby inni mu ulegali.

4. Groźby - osoba usiłująca zdobyć miłość za pomocą gróźb może grozić wyrządzeniem krzywdy sobie i innym. Będzie groziła takimi desperackimi czynami, jak zepsucie opinii czy zadawanie gwałtu komuś lub sobie, próba samobójstwa. Neurotyk ma nadzieję, że groźbami zmusi otoczenie do spełnienia jego żądań. Gróźb swych nie realizuje, jeżeli są jakieś szanse na powodzenie. Gdy mimo gróźb otoczenie nadal nie podporządkowuje się jego żądaniom, może wpaść w rozpacz i pragnąc zemsty, i wówczas groźby swe może zrealizować.

VIII. Rola seksu w neurotycznej potrzebie miłości.

⇒ Polemika z Freudem o roli libido - Freud twierdził, że kurczowe trzymanie się innych, charakterystyczne dla neurotyków, to wpływ niezaspokojonego libido, ale dzieje się tak - wg Horney niesłusznie - ponieważ dla Freuda, wszystko co nie łączyło się z seksem bezpośrednio, łączyło się z nim przez sublimację.

⇒ Osoby z głębokim lękiem podstawowym mogą uprawiać seks, ale wykazują zaburzenia emocjonalne:
1. Nie tylko nie mogą one uwierzyć w miłość, ale wykazują głębokie zmieszanie - u mężczyzn przyjmujące niekiedy formę impotencji - jeżeli ktoś zaofiaruje im miłość.
2. Mogą zdawać sobie sprawę z własnej postawy, ale częściej winią partnera.
3. Stosunki seksualne nie tylko umożliwiają im redukcję specyficznych napięć erotycznych, ale są także jedynym źródłem kontaktu z drugim człowiekiem.
⇒ „Tak jak nie wszystko jest złotem, co się świeci, tak i nie wszystko jest seksem, co na seks wygląda”. Bardzo wiele zachowań, które wydają się mieć charakter seksualny w rzeczywistości stanowią jedynie wyraz poczucia bezpieczeństwa.
⇒ Polemika z Freudem: „Jednym z wielkich osiągnięć Freuda jest nadanie seksowi właściwej wagi. Przy bardziej szczegółowej analizie jego teorii okazuje się, że przyjmuje on jako przejaw seksu wiele zjawisk, będących w rzeczywistości objawem złożonych układów neurotycznych, głównie neurotycznej potrzebie miłości.”

IX. W pogoni za władzą, prestiżem i posiadaniem.

⇒ Zdrowe dążenie do władzy wiąże się z sytuacją polityczną, zawodową, rodzinną. Neurotyczne zrodzone jest z lęku, nienawiści i poczucia niższości. Krótko: dążenie normalne wynika z siły, neurotyczne ze słabości.
⇒ Władza neurotyka nie tylko chroni go przed lękiem, ale stanowi też ujście dla wypartej wrogości:
1. Chroni przed poczuciem bezradności, które jest jednym z podstawowych składników lęku.
2. Chroni przed niebezpieczeństwem płynącym z własnego przeczucia, że się nic nie znaczy, albo, że inni są o tym przekonani - u neurotyka wytwarza się silny i nieracjonalny ideał siły, który łatwo sprzęga się dumą.
⇒ Neurotyk chce kontrolować zarówno siebie jak i innych:
1. Objawia się to m.in. w obawie, żeby nie dać się ponieść uczuciom. Mężczyzna może się podobać neurotycznej kobiecie, gdy się w niej zakocha.
2. Chęć stawiania na swoim. Dążący do władzy neurotycy mogą być rozdrażnieni, jeśli inni nie spełniają dokładnie ich oczekiwań. Najczęściej neurotyk nie zdaje sobie sprawy z rozmiarów skłonności narzucania swojej woli innym.
3. Inna postawa, to nigdy nie ustępować. Przyjęcie jakiejś rady, czy poglądu nawet słusznego, jest odczuwane jako słabość, a sama myśl o tym wywołuje bunt.
⇒ Neurotyk dążący do prestiżu ma silną potrzebę wywierania na innych wrażenia. Jego poczucie wartości zależy od podziwu innych i kurczy się do zero z chwilą, gdy tego podziwu zabraknie.
⇒ Skłonności do pozbawiana kogoś czegoś towarzyszy zawiść i zazdrość. U zdrowych osób nacisk jest położony na to, aby samemu posiadać przedmiot pożądania; neurotyk pragnie jedynie, aby osoba, której zazdrości, była go pozbawiona.
⇒ Neurotyk narcystyczny nie dostrzega wartości tego, co sam posiada i ciągle ma złudzenie, że przedmioty i przywileje innych są duże lepsze, niż to, co ma on.

X. Neurotyczne współzawodnictwo.

⇒ O ile dążenie do przewyższenia innych jest podstawą współzawodnictwa, o tyle neurotyk porównuje się z ludźmi, którzy w żaden sposób nie są jego rywalami i z którymi w żaden sposób nie łączy ich żaden wspólny cel. W stosunku do każdego człowieka stawia sobie pytanie: czy jestem inteligentniejszy, mądrzejszy, bardziej bystry ?
⇒ Neurotyk nie tylko chce osiągnąć więcej niż inni czy odnosić większe sukcesy, ale chce także być unikalny i wyjątkowy.

⇒ Fiksacja - w związkach miłosnych tendencje neurotyka, aby pokonać, ujarzmić i poniżyć partnera odgrywają ogromną rolę. Mężczyzna może na przykład odczuwać pociąg tylko do „gorszych” od siebie, nie jest natomiast zdolny do związku i seksu z kobietami, które kocha i podziwia. Źródłem takiej postawy może być kontakt z matką, przez którą mężczyzna czuje się poniżony i oszukany, i którą on chciał właśnie poniżyć, ale impuls ten ukrył za przesadnym przywiązaniem. To właśnie nazywa się fiksacją. W późniejszym życiu rozwiązuje swój dylemat, dzieląc kobiety na dwie grupy, na które szanuje i podziwia i na te, z którymi może wchodzić w kontakty seksualne. Wrogość, którą nadal odczuwa do kobiet, które kocha, ujawnia się w chęci poniżania ich i pozbawiania satysfakcji seksualnej

XI. Wycofywanie się ze współzawodnictwa.

⇒ Neurotyka cechują dwa nie dające się pogodzić dążenia: agresywna walka o dominację typu „nikt poza mną”, przy jednoczesnym nadmiernym pragnieniu, aby wszyscy go kochali.

⇒ Spośród sposobów wycofywania się ze współzawodnictwa, najistotniejszym jest wytworzenie w wyobraźni takiego dystansu pomiędzy swoją osobą a rzeczywistym czy pozornym rywalem, że każde współzawodnictwo wydaje się czymś tak absurdalnym, iż zostaje całkowicie wyparta ze świadomości. Ten ostatni proces nazywa się autodewaluacją.

⇒ Poczucie niższości pełni u neurotyka ważną rolę, dlatego on podtrzymuje je i broni. Jego wartość polega na tym, że poniżając samego siebie i wobec tego uważając siebie za gorszego od innych oraz hamując swe ambicje, neurotyk uśmierza lęk związany ze współzawodnictwem.

⇒ W wyniku skłonności do wycofywania się neurotyk odnosi prawdziwe niepowodzenia, a w najlepszym razie nie osiąga tego, do czego jest zdolny przy swoich możliwościach i zdolnościach.

⇒ Brak powodzenia, z powodu którego cierpi neurotyk, pozostawianie we wszystkim w tyle - w pracy zawodowej czy w małżeństwie, w osiąganiu poczucia bezpieczeństwa czy szczęścia - wywołuje u niego zawiść, wzmacniając przez to zazdrość i niechęć wypływające z innych źródeł.

⇒ Ciągłym źródłem zawiści jest narastające stopniowo poczucie bezradności. Jest to nie tyle zawiść z jakiegoś powodu, ile bardzo ogólna zawiść wobec wszystkich, którzy czują się bardziej bezpieczni, bardziej zrównoważeni, szczęśliwsi, bardziej bezpośredni i pewniejsi siebie.

XII. Neurotyczne poczucie winy.

⇒ W zewnętrznym obrazie kapitalną rolę zdaje się odgrywać poczucie winy.

⇒ Poczucie to może mieć charakter nieuchwytny i nieokreślony, ale człowiek może je wiązać z myślami lub zachowaniami społecznie zakazanymi, jak masturbacja, pragnienie kazirodcze czy życzenie śmierci komuś bliskiemu. Człowiek taki zwykle czuje się winny w wielu sytuacjach.

⇒ Główną przyczyną lęku przed dezaprobatą jest ogromna rozbieżność między twarzą, którą neurotyk ukazuje światu i sobie, a wszystkimi wypartymi skłonnościami za nią wypartymi.
⇒ Lęk przed dezaprobatą jest wynikiem nieszczerości charakteryzującej neurotyka tego typu, czy raczej neurotyczną obszar jej osobowości, i lęk przed zdemaskowaniem tej nieszczerości.
⇒Neurotyk nie chce stanąć na własnych nogach, nie chce zmusić się do tego, żeby zdobyć to, na czym mu zależy i jest wewnętrznie zdecydowany na pasożytowanie na cudzym życiu. Robi to albo przez „udawaną” miłość i uległość albo poprzez dominację i wykorzystywanie innych. Z chwilą, gdy ktoś zaczyna dostrzegać prawdę, pojawia się lęk związany z poczuciem winy.
⇒ Samooskarżenia uspokajają neurotyka, zwiększając jego szacunek dla samego siebie. Wydaje mu się, że ma tak wysokie poczucie moralności, że zarzuca sobie braki, których inni nie dostrzegają. Samooskarżenia przynoszą mu również ulgę, bo rzadko odnoszą się do rzeczywistych przyczyn niezadowolenia z siebie i pozwalają skrycie wierzyć, że nie jest taki zły.
⇒ Ostatnią bardzo ważną obroną przed dezaprobatą jest poczucie, że jest się przez kogoś gnębionym. Neurotyk, który ma poczucie, że ludzie go wykorzystują, odpiera w ten sposób zarzuty, jakoby to on miał tendencję do wykorzystywania innych.

⇒ Neurotyk może oskarżać innych mniej lub bardziej gwałtownie, jeśli czuje że jest już lub może być zdemaskowany i oskarżony. Groźba zdenerwowania kogoś może być wtedy mniejszym złem niż groźba dezaprobaty. Czuje, że jest osaczony i przystępuje do gwałtownego ataku, jak zwierze, z reguły lękliwe, w czasie zagrożenia, potrafi nieźle pokąsać.

XIII. Znaczenie cierpienia neurotycznego (problem masochizmu).

⇒ Wielokrotnie usiłowano wyjaśnić zjawisko masochizmu: najbardziej prawdopodobna wydaje się tutaj hipoteza Freuda dotycząca śmierci:

• głosi ona, że w człowieku działają dwie podstawowe siły biologiczne: instynkt życia i instynkt śmierci,

• gdy instynkt śmierci prowadzący do samozagłady zostanie sprzęgnięty z popędami libidalnymi, powstaje zjawisko masochizmu.

⇒ Cierpienie może mieć dla neurotyka bezpośrednią wartość obronną, stanowiąc jedyną formę obrony przed grożącym niebezpieczeństwem. Oskarżając siebie, neurotyk unika cudzych zarzutów i oskarża innych; sprawiając wrażenie chorego i głupiego, unika wymówek; dewaluując siebie, unika groźby współzawodnictwa, a cierpienie, które jednocześnie ściąga na siebie, jest zarazem środkiem obrony.

⇒ Za pomocą cierpienia łatwiej mu zdobyć to, co chce, może skuteczniej egzekwować swoje żądania wobec świata.

⇒ Neurotyk sprawia wrażenie, jakby u podłoża jego zachowania tkwiło przekonanie, że to inni ponoszą odpowiedzialność za jego życie, że ich należy winić za ewentualne niepowodzenia. Jednocześnie jest przekonany, że nikt niczego mu nie daje, wobec tego czuje, że musi innych zmuszać do spełniania własnych pragnień.

⇒ Neurotyk chce cierpieć: często jego cierpienie przekracza granice uzasadnione celem strategicznym, skłonny jest wyolbrzymić swoje cierpienie, pogrążać się w poczuciu własnej bezradności, nieszczęścia i bezwartościowości. Jeśli w jakiejś sprawie osiąga wynik przeciętny, dramatycznie wyolbrzymia swą porażkę do rozmiarów nieodwołalnej hańby. Kiedy nie udaje mu się postawić na swoim, poczucie własnej wartości znika jak pęknięty balon. Kiedy w procesie analizy musi stanąć twarzą w twarz z nieprzyjemną perspektywą rozwiązania kolejnego problemu, ogarnia go poczucie zupełnej beznadziejności.

⇒ Wg Karen Horney źródłem popędów masochistycznych nie są ani procesy biologiczne, ani zjawiska natury seksualnej, ale konflikty zachodzące pomiędzy różnymi podstrukturami osobowości. Celem ich nie jest cierpienie; neurotyk nie chce cierpieć tak samo, jak nie chcą tego inni ludzie. Cierpienie neurotyczne, spełniające pewne określone funkcje, nie jest przez człowieka pożądane, ale wchodzi w skład kosztów, jakie trzeba ponieść; a upragnione zadowolenie nie polega na cierpieniu, lecz na wyrzeczeniu się siebie.

XIV. Kultura a nerwica.

⇒ Nasza kultura zawiera pewne typowe trudności, odzwierciedlane w formie konfliktów w życiu każdego człowieka, które w wypadku nagromadzenia mogą doprowadzić do nerwicy.

⇒ Miłość sama w sobie nie jest złudzeniem, choć w naszej kulturze służy najczęściej za parawan dla spełniania pragnień, które nie mają z nią nic wspólnego. Stają się jednak złudzeniem, gdy oczekuje od niej więcej, niż może nam dać.

⇒ Główne sprzeczności kulturowe:

1. Sprzeczność między współzawodnictwem i dążeniem do sukcesu a nakazem miłości bliźniego i pokory:

• z jednej strony robi się wszystko, żeby nas pobudzić do osiągnięć, podkreślając, że nie tylko musimy być pewni siebie, ale powinniśmy w sposób agresywny usuwać z naszej drogi tych, którzy są dla nas przeszkodą,

• z drugiej zaś strony jesteśmy głęboko przesiąknięci ideałami chrześcijaństwa, głoszącymi, iż człowiek, który chce czegoś dla siebie, jest egoistą, że powinniśmy być pokorni, ustępliwi i nadstawiać drugi policzek.

2. Sprzeczność między naszymi potrzebami a trudnościami w ich zaspokajaniu.

• ze względów ekonomicznych potrzeby nasze są ciągle rozbudowywane za pomocą reklamy, nawoływania do konsumpcji i do dotrzymywania kroku sąsiadom.

• większośc ludzi ma ograniczone możliwości zaspokajania takich potrzeb, co prowadzi do ciągłej rozbieżności między pragnieniem a ich spełnieniem.

3. Sprzeczność między pozorną wolnością jednostki a rzeczywistym jej ograniczeniem.

• społeczeństwo wmawia człowiekowi, że jest on wolnym i niezależnym panem swojego życia; „wielka gra, jaką jest życie” stoi przed nim otworem i może zdobyć wszystko co chce, jeśli wykaże wystarczającą sprawność i włoży w to odpowiedni wysiłek,

• w rzeczywistości jednak większość ludzi ma w tym zakresie ograniczone możliwości: z tego powody ci, którym się nie powiodło, mają wrażenie, że stało się tak z ich winy, a to niekoniecznie musi być prawdą.

⇒ Neurotyk próbuje pogodzić konflikty między:

• skłonnością do agresji, a dążeniem do uległości,

• wybujałymi wymaganiami a obawą, że niczego nie osiągnie,

• dążeniem do podniesienia własnej wartości a poczuciem bezradności.

⇒ Człowiek zdrowy potrafi sobie poradzić z tymi trudnościami bez uszczerbku dla swej osobowości, natomiast u neurotyka wszystkie te konflikty osiągają takie rozmiary, że jakiekolwiek zadowalające rozwiązanie jest wykluczone.

⇒ Nerwica może rozwinąć się tylko wtedy, gdy człowiek szczególnie silnie przeżył trudności zdeterminowane kulturowo, zwykle na skutek przykrych doświadczeń dziecięcych, i dlatego nie potrafi ich rozwiązać lub rozwiązuje je z wielkim uszczerbkiem dla swej osobowości.

Literatura:

Karen Horney, Neurotyczna osobowość naszych czasów. Dom Wydawniczy REBIS, Poznań 1998.

12

---