System bankowy i usługi finansowe
Polski system bankowy jest silny i stabilny. Od czasu transformacji ustrojowej, która miała miejsce w 1989 roku, udało się uniknąć większych wstrząsów, które występowały w innych krajach regionu, przechodzących podobne jak Polska przemiany.
Kształt polskiego systemu bankowego to efekt procesów, które zachodziły na tym rynku w ciągu ostatnich kilkunastu lat. Spośród kilkudziesięciu (55 - stan na koniec września 2005) banków komercyjnych, które na nim działają, największą grupę stanowią banki w większości, bądź w całości sprywatyzowane. W ich prywatyzacji brały udział największe finansowe instytucje w Europie i na świecie. Stąd (jak pokazuje tabela 1) bardzo duże udziały własnościowe w polskich bankach mają inwestorzy zagraniczni.
Jednocześnie obok dużych komercyjnych banków funkcjonuje również w Polsce kilkaset banków spółdzielczych (590 - jw.) - głównie małych, działających na rynkach lokalnych instytucji bankowych.
Skalę operacji jednych i drugich pokazują liczby: w III kwartale 2005 r. kapitał zakładowy krajowych banków komercyjnych wynosił 11.948 mln zł, natomiast fundusz udziałowy banków spółdzielczych - 529 mln zł.
Najważniejsze zjawiska zachodzące na rynku bankowym w ostatnich latach - to m.in. bardzo duży rozwój akcji kredytowej (głownie kredyty mieszkaniowe), postępujący rozwój usług on-line - szereg banków oferuje dostęp do kont poprzez internet. Wreszcie na przestrzeni ostatnich lat można zaobserwować również zjawisko coraz powszechniejszego lokowania oszczędności przez Polaków za pośrednictwem funduszy inwestycyjnych i innych instytucji finansowych. Środki, którymi dysponowały działające w Polsce Towarzystwa Funduszy Inwestycyjnych na początku 2006 roku wynosiły 61,3 mln zł. Suma ta w ciągu ostatniego roku zwiększyła się o ok. 60% i stanowi już około 20% oszczędności Polaków. Rozwój, jaki się w tej dziedzinie dokonuje, wskazuje, że Polacy upodabniają się pod tym względem do społeczeństw krajów wysoko rozwiniętych.
Bank - przedsiębiorstwo wykonujące działalność polegającą na przyjmowaniu depozytów, udzielaniu kredytów, wydawaniu instrumentów pieniądza elektronicznego oraz innych czynności, określonych przepisami prawa i wymienionych w statucie banku.
Nazwa "bank" pochodzi od włoskiego słowa banco, oznaczającego ławkę, przy której pracowali włoscy handlarze zajmujący się przekazywaniem monet kruszcowych od jednych klientów do drugich.
Na gruncie obowiązujących przepisów używanie nazwy "bank" (oraz "kasa") jest zastrzeżone wyłącznie dla banków w rozumieniu przepisów prawa bankowego.
Czynności bankowe
Usługi świadczone przez banki są na gruncie prawa bankowego określane mianem czynności bankowych. Zgodnie z art. 5 Prawa bankowego czynności bankowe dzielą się na:
czynności zastrzeżone wyłącznie dla banków (tzw. czynności bankowe sensu stricto):
tworzenie i prowadzenie rachunków bankowych;
udzielanie kredytów;
emisja bankowych papierów wartościowych;
organizowanie rozliczeń pieniężnych;
emitowanie instrumentów pieniądza elektronicznego;
inne czynności, które mocą przepisów prawa zostały zastrzeżone wyłącznie dla banków;
czynności dozwolone także niektórym podmiotom niebankowym (tzw. czynności bankowe sensu largo):
udzielanie pożyczek pieniężnych;
udzielanie poręczeń;
operacje wekslowe i czekowe, których przedmiotem są warranty;
terminowe operacje finansowe;
nabywanie i zbywanie wierzytelności (wierzytelności wymagalne mogą być sprzedawane w drodze przetargu lub na podstawie oferty publicznej);
czynności zlecone w związku z emisją papierów wartościowych;
przechowywanie przedmiotów, papierów wartościowych, usługi polegające na udostępnianiu skrytek sejfowych;
inne wymienione w ustawie;
Oprócz tego ustawa dozwala bankom na wykonywanie innych czynności, nie związanych z istotą ich działalności (np. usługi w zakresie doradztwa finansowego, usługi certyfikacyjne związane z podpisem elektronicznym, nabywanie akcji i udziałów, obrót papierami wartościowymi etc.)
Rodzaje banków
Podstawowe rodzaje banków w systemie bankowym to:
banki operacyjne (komercyjne, świadczące usługi tzw. klientowi masowemu):
banki uniwersalne;
banki wyspecjalizowane (np. hipoteczne, wspierające budownictwo mieszkaniowe etc.).
Istnieje także podział banków ze względu na prawną formę działalności:
banki państwowe (przedsiębiorstwa państwowe);
banki w formie spółek akcyjnych.
Bankami nie są spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe (SKOK), choć często bywają z nimi (a zwłaszcza z bankami spółdzielczymi) mylone.
Nadzór bankowy
Komisja Nadzoru Bankowego sprawuje nadzór nad działalnością wszystkich banków w Polsce. Organem wykonawczym Komisji, realizującym i koordynującym decyzje oraz określone przez nią zadania jest, wydzielony organizacyjnie w strukturze NBP, Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego.
Zgodnie z art. 25 ust. 2 Ustawy o NBP do zadań Komisji Nadzoru Bankowego należy w szczególności:
określanie zasad działania banków zapewniających bezpieczeństwo środków pieniężnych zgromadzonych przez klientów w bankach,
nadzorowanie banków w zakresie przestrzegania ustaw, statutu i innych przepisów prawa oraz obowiązujących je norm finansowych,
dokonywanie okresowych ocen stanu ekonomicznego banków i przedstawianie ich Radzie Polityki Pieniężnej oraz wpływu polityki pieniężnej, podatkowej i nadzorczej na ich rozwój, opiniowanie zasad organizacji nadzoru bankowego i ustalanie trybu jego wykonywania.
System bankowy agrobiznesu
Bankowy system agrobiznesu tworzy ogół banków oraz instytucji parabankowych działających w agrobiznesie, odpowiednio zorganizowanych i powiązanych ze sobą.
W stosunku do sfery agrobiznesu banki spełniają następującą rolę:
depozytariusza wkładów oszczędnościowych podmiotów gospodarczych i ludności,
kredytodawcy,
jednostki prowadzącej rachunki rozliczeniowe poszczególnych podmiotów gospodarczych.
Rolnicy mogą korzystać ze specjalnej grupy kredytów o korzystniejszych warunkach ekonomicznych. Są to tzw. kredyty preferencyjne z dopłatą do oprocentowania z Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR). Szczególne zasady udzielania tych kredytów dotyczą:
przeznaczenia kredytu,
podmiotów mogących ubiegać się o kredyt,
warunków udzielania kredytu,
procedur ubiegania się o kredyt.
Największe banki działające w Polsce
Bankowość elektroniczna - forma usług oferowanych przez banki, polegająca na umożliwieniu dostępu do rachunku za pomocą urządzenia elektronicznego (komputera, bankomatu, terminalu POS) i linii telekomunikacyjnych.
Zależnie od wykorzystanych rozwiązań umożliwia wykonywanie operacji pasywnych (np. sprawdzanie salda i historii rachunku) oraz aktywnych (np. dokonanie polecenia przelewu, założenie lokaty terminowej).
Na świecie
Pierwszy bankomat uruchomiono w 1964 r. w Stanach Zjednoczonych, w Europie - w Wielkiej Brytanii w 1967 r., rok później we Francji, Szwajcarii i Szwecji. Na przełomie lat 60. i 70. pojawiły się one w Japonii. W roku 1984 w Finlandii po raz pierwszy wprowadzono do użytku system home banking umożliwiający kontakt z bankiem przy pomocy komputera. W 1995 r. Security First Network Bank w USA umożliwił świadczenie usług bankowych poprzez Internet, zaś transakcje internetowe w Europie były po raz pierwszy świadczone w 1996 r. przez banki fińskie i szwedzkie.
W Polsce
W Polsce pierwszą formą bankowości elektronicznej były bankomaty, które zainstalował Bank Pekao S.A. w roku 1990 r. Karty płatnicze dopuszczono do użycia w 1993 r. za sprawą Zarządzenia Prezesa NBP (z 11 grudnia 1992 r.). W tym samym roku pierwszy polski bank zaoferował klientom korzystanie z home bankingu: był to BRE Bank, którego system BRESOK (w unowocześnionej formie) funkcjonuje do dziś. Świadczenie usług przez Internet jako pierwszy zaoferował w 1998 r. Powszechny Bank Gospodarczy SA w Łodzi. Rok później elektroniczny oddział tego banku w wyniku fuzji został włączony do Pekao S.A.
Sposoby komunikacji w bankowości elektronicznej
Home banking - polega na umożliwieniu klientowi komunikacji z bankiem za pomocą komputera, łącza telekomunikacyjnego oraz specjalistycznego oprogramowania po stronie klienta.
Bankowość internetowa - polega na przeprowadzaniu usług i transakcji bankowych z wykorzystaniem sieci internet. Witryna internetowa banku umożliwia dokonywanie on-line różnorodnych operacji na rachunku. Do korzystania potrzebny jest komputer, przeglądarka WWW na nim zainstalowana oraz dostęp do sieci internet.
Phone Banking
Operacje bankowe przez telefon mogą być realizowane na kilka sposobów: z użyciem telefonu stacjonarnego lub komórkowego, poprzez kontakt z operatorem (Call Center) lub automatyczny serwis telefoniczny IVR oraz przy użyciu telefonu komórkowego za pomocą SMS lub technologii WAP.
Operacje wykonywane za pomocą bankowości telefonicznej możemy podzielić na pasywne i aktywne. Pasywne to takie gdzie klient odbiera jedynie informacje dotyczące rachunku. Najprostszą i najczęściej wykonywaną operacją pasywną jest sprawdzenie salda rachunku. Inne, dostępne w większości serwisów telefonicznych, usługi to sprawdzanie historii rachunku bądź przekazywanie informacji o aktualnych stopach oprocentowania lub kursach walut. Usługi aktywne bankowości telefonicznej to takie, które powodują zmianę salda i historii rachunku. Do typowych operacji aktywnych zaliczyć możemy przelewy oraz dyspozycje dotyczące lokat terminowych.
Telegazeta
Istnieje też możliwość sprawdzenia stanu konta przez telegazetę. W Polsce tą usługę proponował wyłącznie Invest Bank. Klient musiał zadzwonić do teleserwisu banku, podać (tonowo) swój numer PESEL oraz hasło. Serwis podawał numer strony telegazety. Od tej chwili na podanej stronie telegazety programu Polsat przez 3 minuty były wyświetlane dane konta (saldo i operacje). Tak wyświetlane informacje dostępne były dla wszystkich osób posiadających telewizor z telegazetą. Pomimo iż bank nie wyświetlał nazwy klienta i numeru rachunku, a czas wyświetlania danych konta był stosunkowo krótki to taki sposób prezentacji oznaczał brak poufności danych.
Niektóre banki oferują dostęp do konta przez email. Jest to dostęp pasywny, tzn. klient nie może wykonywać żadnych operacji. Dobrym przykładem jest PKO BP, który wysyła swoim klientom każdego dnia informacje o zmianach na rachunku. Jeśli danego dnia nie zostanie wykonana żadna operacja bank nic nie wyśle. Wysyłany email to normalny wyciąg bankowy. Zawiera informacje o saldzie początkowym, wykonanych operacjach, ich dacie oraz na koniec o saldzie końcowym.
Karty płatniczne
Za pomocą karty płatniczej klienci mogą dokonywać operacji w bankomatach i wpłatomatach oraz dokonywać transakcje za pośrednictwem terminali POS.
Bankowy Fundusz Gwarancyjny (BFG) - instytucja gwarantująca depozyty polskich banków. Realizuje także działalność pomocową w stosunku do instytucji bankowych zagrożonych upadłością. Powstała na mocy ustawy o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym z dnia 14 grudnia 1994 r.
BANKOWY FUNDUSZ GWARANCYJNY
Zadania Funduszu
Gwarantowanie środków pieniężnych zgromadzonych w bankach objętych obowiązkowym systemem gwarantowania do wysokości określonej ustawą.
Udzielanie pomocy finansowej bankom, które znalazły się w obliczu utraty wypłacalności oraz wspieranie procesów łączenia się banków zagrożonych z silnymi jednostkami bankowymi.
Gromadzenie i analizowanie informacji o bankach objętych systemem gwarantowania.
Hierarchia ważności wymienionych zadań ulegała zmianie w zależności od sytuacji w jakiej znajdował się system bankowy. W latach 1995 - 1996 najistotniejsze było sprawne wypełnianie zobowiązań w stosunku do klientów banków znajdujących się w stanie upadłości. W kolejnych latach na pierwszy plan - przy zachowaniu gotowości Funduszu do realizacji gwarancji - wysunęła się działalność pomocowa nakierowana na likwidowanie przyczyn, które mogłyby doprowadzić do upadłości banku.
Finansowanie Funduszu
Podstawowymi źródłami finansowania BFG są:
obowiązkowe opłaty roczne wnoszone przez banki objęte systemem gwarantowania,
kwoty przekazane z Funduszu Ochrony Środków Gwarantowanych pochodzące od podmiotów objętych systemem gwarantowania, tworzonego w razie konieczności wypłat środków gwarantowanych,
dochody z pożyczek udzielonych przez Fundusz,
środki uzyskane w ramach pomocy zagranicznej,
środki z dotacji udzielnych z budżetu państwa,
środki z kredytu udzielonego przez Narodowy Bank Polski.
Działalność Funduszu
Działalność gwarancyjna
Celem działalności gwarancyjnej jest zapewnienie deponentom wypłaty, do wysokości określonej ustawą, środków gwarantowanych w razie ich niedostępności.
Obowiązkowy system gwarantowania obejmuje środki gwarantowane do wysokości (wraz z odsetkami naliczonymi zgodnie z umową):
przekraczającej równowartość w złotych 1 000 EUR, a nie przekraczającej równowartości w złotych 22 500 EUR - w 90%.
Działalność pomocowa
Zadania w ramach działalności pomocowej wynikają z obowiązku działania na rzecz bezpieczeństwa i stabilności banków oraz wzrostu zaufania do systemu bankowego. Należą do nich:
udzielanie zwrotnej pomocy w postaci pożyczek, gwarancji lub poręczeń oraz nabywanie wierzytelności banków zagrożonych niewypłacalnością,
kontrola nad realizacją programu naprawczego banku oraz prawidłowością wykorzystania pomocy,
określenie wysokości obowiązkowych rocznych wpłat wnoszonych przez banki na rzecz Funduszu.
System bankowy
System bankowy - ogół instytucji bankowych wraz z normami prawnymi, ustalającymi działanie banków. System bankowy każdego kraju różni się od sobie, gdyż obowiązują różne prawa bankowe.
system bankowy składa się z:
banków komercyjnych (handlowe),
Bank centralny
Bank centralny - instytucja odpowiedzialna za funkcjonowanie systemu bankowego. Zazwyczaj działa jako jednostka państwowa bądź podporządkowana państwu. W Polsce funkcję banku centralnego pełni Narodowy Bank Polski.
Funkcje banku centralnego
Trzy główne funkcje
Bank centralny emituje pieniądz gotówkowy. Jest jedyną instytucją uprawnioną do emitowania znaków pieniężnych w danym państwie.
Bank centralny jest bankiem banków i innych instytucji finansowych. Każdy bank komercyjny posiada w banku centralnym rachunek, na którym rejestruje rozliczenia z innymi bankami. Bank centralny świadczy usługi bankowe innym bankom (Przyjmuje depozyty po tzw. stopie depozytowej oraz udziela im kredytów). Bank centralny realizuje również transakcje z zagranicznymi bankami centralnymi i instytucjami międzynarodowymi.
Bank centralny jest bankiem skarbu państwa. Prowadzi rachunki instytucji państwowych. Utrzymuje rachunki depozytowe państwa, prowadzi kasową obsługę budżetu, obsługuje dług publiczny.
Funkcje stabilizująco-kontrolne
Bank centralny formułuje cele polityki pieniężnej państwa i steruje nią za pomocą dostępnych instrumentów.
Bank centralny utrzymuje i zarządza rezerwami dewizowymi kraju, a także prowadzi politykę kształtowania kursu waluty krajowej.
Bank centralny nadzoruje działalność banków komercyjnych.
Bank centralny reguluje podaż pieniądza w obiegu (poprzez np. operacje otwartego rynku i ustalanie stóp procentowych) i oddziałuje na politykę kredytową banków komercyjnych.
Zasady funkcjonowania systemu bankowego w gospodarce rynkowej
1. Zasada dwupoziomowości
System bankowy w gospodarce rynkowej opiera się na zasadzie dwupoziomowości. Polega ona na tym, że na jednym poziomie jest Bank Centralny, na drugim jest sieć banków handlowych.
W gospodarce centralnie planowanej funkcjonuje model monobaku.
2. Funkcje banku centralnego
funkcja emisyjna (wyłączność emisji banknotów)
bank centralny jest bankiem państwa, tzn: prowadzi rachunki instytucji państwowych oraz jest instytucją kredytującą
bank centralny jest bankiem banków, tzn - prowadzi rachunki banków; banki handlowe mogą zwrócić się o kredyt do banku centralnego.
Rodzaje kredytów dla banków:
Redyskontowy (z powtórnym redyskontem weksla) - 24%
Lombardowy (kredyt pod papiery wartościowe - 27%)
Refinansowy (w rachunku otwartym)
Podstawowym celem działania banku centralnego jest regulowanie podaży pieniadza.
Narzędzia oddziaływania Banku Centralnego:
Polityka stóp procentowych
Rezerwy obowiązkowe
Polityka otwartego rynku
Limity kredytowe.
Rodzaje banków handlowych:
Banki uniwersalne (działają na rynku detalicznym i kwitowym)
Banki specjalistyczne (np. B.O.Śr.)
Banki inwestycyjne (zajmują się finansowaniem długoterminowych przedsięwzięć inwestycyjnych) Zyskuje pieniądze poprzez: emisję obligacji, listy zastawne. Tworzą konsorcja, wykupują upadające przedsiębiorstwa.
Banki i Kasy oszczędnościowe (nastawiają się na obsługę detaliczną) np. PKO
Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie - instytucja publiczna mająca na celu zapewnienie możliwości obrotu papierami wartościowymi (takimi jak akcje, obligacje, prawa poboru, itp.) dopuszczonymi do obrotu giełdowego. Wymiana taka regulowana jest przez regulamin giełdy, Komisję Nadzoru Finansowego (19 września 2006 zastąpiła Komisję Papierów Wartościowych i Giełd) oraz ustawy z dnia 29 lipca 2005:
o obrocie instrumentami finansowymi,
o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania instrumentów finansowych do zorganizowanego systemu obrotu oraz o spółkach publicznych,
o nadzorze nad rynkiem kapitałowym.
Warszawska giełda jest głównym elementem rynku wtórnego i dzieli się na rynek podstawowy i rynek równoległy. Handel na rynku wtórnym odbywa się za pośrednictwem domów maklerskich lub banków prowadzących działalność maklerską.
Najważniejszymi indeksami giełdy warszawskiej są WIG oraz WIG20 i mWIG40. Według stanu na dzień 22 stycznia 2007 notowane jest 280 spółek.
Prezesem giełdy od 1991 roku był Wiesław Rozłucki, w 2006 zastąpił go Ludwik Sobolewski.
Struktura
Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie została założona przez Skarb Państwa jako spółka akcyjna.
Władzami spółki GPW w Warszawie S.A. są:
Walne Zgromadzenie - organ najwyższy
Rada Nadzorcza zwana Radą Giełdy
Zarząd zwany Zarządem Giełdy
Czym jest giełda papierów wartościowych?
W gospodarce kapitałowej (również w Polsce) funkcjonuje rynek, na którym przedmiotem obrotu jest kapitał. Stąd i nazwa rynku kapitałowego. Jego częścią, która jako inwestorów giełdowych interesuje nas najbardziej jest rynek papierów wartościowych. Dokunuje się na nim transakcji papierami wartościowymi tzn. dokumentami, z których wynikają dla ich właścicieli określone prawa majątkowe np. prawo udziału w spółce (akcja).
Uczestnicy tegoż rynku mają ogromny wybór instrumentów, w które mogą ulokować swój kapitał - akcje, obligacje, bony skarbowe; prawa do papierów wartościowych - prawo poboru, prawo do nowych akcji lub też w specyficzne instrumenty finansowe jakimi są instrumenty pochodne (np. warranty, kontrakty). Inwestowanie na rynku papierów wartościowych daje szerokie możliwości podejmowania decyzji. Swoje pieniądze możesz zainwestować w papiery wartościowe nabywane na rynku pierwotnym, bądź też na rynku wtórnym: giełdowym (Giełda) lub pozagiełdowym (CeTO). Dokładne znaczenie wszystkich tych pojęć znajdziesz w dziale Rynek kapitałow.
Inwestując na rynku pierwotnym stajesz się pierwszym nabywcą papierów wartościowych emitowanych i sprzedawanych inwestorom przez różne podmioty po raz pierwszy. Rynek gdzie dokonuje sę odsprzedaży już posiadanych walorów nazywa się wtórnym.
Giełda Papierów Wartościowych jest właśnie instytucją, dzięki której odbywa się obrót na rynku wtórnym. Możemy zdefiniować ją jako miejsce gdzie kupujący i sprzedający wymieniają się określonymi towarami po ustaleniu wspólnie akceptowanej ceny. Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie, działająca od ponad 10 lat, umożliwia dokonywanie transakcji, obejmujących wtórny obrót tak specyficznym towarem, jakim są papiery wartościowe.
Obrót ten odbywa się w sposób niematerialny tzn. że tak naprawdę nie istnieje drukowana postać papierów wartościowych. Wszystkie papiery wartościowe przechowywane są w formie zapisów elektronicznych w systemie komputerowym Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych. Zapisy te znajdują również szczegółowe potwierdzenie w zapisach na rachunkach inwestycyjnych klientów w biurach maklerskich. Zawarcie na Giełdzie jakiejkolwiek transakcji pociąga za sobą zmiany w zapisach na kontach prowadzonych przez KDPW oraz zmiany na rachunkach klientów uczestniczących w transakcji w domach maklerskich.
Często zadawanym pytaniem przez osoby początkujące zainteresowane giełdą jest skąd bieże się cena (kurs) papieru wartościowego. Otóż na naszej Giełdzie istnieje rynek kierowany zleceniami. Oznacza to, że kursy w oparciu, o które dochodzi do zawarcia transakcji, kształtowane są przez ceny zawarte w zleceniach składanych przez inwestorów. Czyli zależa one tylko od kształtującego się w danym czasie popytu i podaży na papiery (odsyłam do działu Ekonomia i Finanse).
1