Rodzaje papierów wartościowych
1.Wg formy pap. wart. dzieli się na:
a)pap. wart. w formie dokumentu (dokładne wymogi każdego typu dokumentu określa ustawa);
b)pap. niematerialne - przyjmujące postać praw z papierów, których nie emituje się w formie dokumentów, lecz zakłada się jedynie, że istnieją, same zaś prawa ewidencjonuje się na rachunkach pap. wart.; powstają one z chwilą zapisania tak rozumianych papierów na rachunku; papiery dopuszczone do publicznego obrotu nie mogą mieć formy dokumentu; gdyby pierwotne pap. miały formę dokumentu, to, aby je wprowadzić do publicznego obrotu, należy je tej formy pozbawić (dematerializacja); polega to na przejęciu fizycznym papieru przez podmiot uprawniony do dematerializacji, pozbawieniu go cech skuteczności prawnej (np. dziurkowanie) i w miejsce tego „unicestwionego” papieru materialnego wprowadza się zapis na stosownym rachunku; ewidencję transakcji związanych z papierami niematerialnymi (giełdowe, pozagiełdowe publiczne i prywatne) prowadzi Krajowy Depozyt Pap. Wart. w celach dowodowych (bezp. obrotu); ewidencja prowadzona w systemie informatycznym; zgodnie z nowymi przepisami nawet transakcje wewnątrz biura maklerskiego muszą być w tym depozycie zawarte; umowy dotyczące przeniesienia pap. wart. same z siebie przenoszą ich własność, a zamiast wydania pap. wart. dokonuje się wpisu; dla przeniesienia pap. wart. wymaga się więc umowy (oświadczenia) i wpisu; tam, gdzie istnieje przymus giełdowy umowa winna być zawarta za pośrednictwem giełdy; KDPW pap. wart. danej emisji o tym samym statusie nadaje odrębne oznaczenie kodowe; każdy emitent zanim wyemituje lub doprowadzi do dematerializacji pap. musi zawrzeć stosowną umowę z KDPW; KDPW jest spółką akcyjną; za rachunki pap. wart. uważa się także zapisy dokonywane przez oferujących pap. wart. w obrocie pierwotnym publicznym; posiadaczowi rachunku wydaje się dokument spełniający funkcję znaku legitymacyjnego o nazwie świadectwo depozytowe; jest to świadectwo imienne, w którym ujawnia się wystawcę, rodzaj i kod papierów, ilość i wartość nominalną, dane dot. emitenta, dane posiadacza rachunku, ewentualne informacje o ograniczeniach w przenoszeniu, itp.; posiadanie świadectwa nie jest konieczne dla posiadania pap., ale przydatne dla celów dowodowych, w szczególności dla akcjonariuszy, aby mogli wykonywać swoje uprawnienia korporacyjne w spółce;
2.Kryterium przedmiotowe - przedmiot wierzytelności
a)pap. wart. opiewające na wierzytelności pieniężne (weksle, czeki, obligacje, skarbowe pap. wart., bankowe pap. wart., i inne)
b)pap. udziałowe - uprawniają do wierzytelności o charakterze mieszanym związanych z prawami korporacyjnymi: akcje i prawa pochodne (poboru, opcji), świadectwa udziałowe (NFI), świadectwa tymczasowe, inne; np. akcja wyraża prawo do dywidendy, do głosu, do uczestnictwa w walnym zgromadzeniu, do udziału w sumie likwidacyjnej;
c)pap. wart. towarowe - opierają na wierzytelności towarowe; ostateczny nabywca takiego papieru, po przedłożeniu go otrzyma towar: konosamenty, warranty (specjalne dokumenty składowe wystawiane przez duże domy składowe);
d)pap. wart. opiewające na prawa rzeczowe (nie opiewają na wierzytelności) - hipoteczne listy zastawne;
3.Rodzaje wg kryterium sposobu przenoszenia:
a)pap. imienne (akcje, obligacje);
b)pap. na zlecenie;
c)pap. na okaziciela;
Papiery wartościowe
Najczęściej pap. wart. definiuje się jako dokument pozostający w takim związku prawnym z wierzytelnością lub innym prawem, że nie jest możliwa realizacja tej wierzytelności (prawa) bez odwołania się (dysponowania) do tego dokumentu; prawo ma taki związek prawny, iż uważa się, że jest „inkorporowane” w dokumencie; w razie więc zniszczenia dokumentu unicestwia się możliwość realizacji prawa bądź jest ona mocno utrudniona; stąd nazwa „wartościowe”; w przypadku zaś tzw. pap. wart. niematerialnych pozbawionych formy dokumentu w grę wchodzą nie tyle „papiery”, ile prawa wartościowe, a mianowicie określone prawo wartościowe traktowane jest w obrocie tak, jakby wyrażone było w pap. wart. sensu stricto, choć nie przybierają już materialnej formy dokumentu; tradycyjny papier wartościowy powstaje w związku z jego wystawieniem (emisją) natomiast niematerialny z chwilą jego uwidocznienia w specjalnym urządzeniu księgowym zwanym rachunkiem papierów wartościowych (prowadzonym przez dom maklerski bank lub inny uprawniony podmiot). Jedne i drugie papiery mają jednak określoną treść; w szczególności pap niematerialne nie funkcjonują jako abstrakcyjne i zarazem pozbawione treści zjawiska gdyż jest ona konieczna dla ich identyfikacji niezbędnej w obrocie; na temat samej chwili powstawania papierów w formie dokumentu występują różnice zdań; jedni uważają że papier powstaje przez jednostronną czynność prawną nie kierowaną do adresata (weksel przez podpisanie staje się papierem war) natomiast inni uważają, że papier uzyskuje swoje cechy „wartościowe” dopiero z chwilą jego przekazania do obiegu - tak zwana teoria emisyjna; to drugie rozwiązanie jest bardziej adekwatne do obowiązujących przepisów, a także zyskało więcej zwolenników; papier staje się wartościowym z chwilą udostępnienia pierwszemu nabywcy; panuje spór doktrynalny także i co do tego, czy można z mocy samej woli zainteresowanego konstruować papiery wartościowe nadając określonym czynnościom takie właśnie znaczenie jakie mają papiery wartościowe, czy też obowiązuje zasada (eksponowana ustawowo w niektórych krajach) zamkniętej listy papierów wartościowych (numerus clausus), tzn. nie można emitować takich papierów wartościowych jakich ustawa nie zna; początkowo w Polsce postępowano zgodnie z tą zasadą, ale ustawodawca nie nadążał ze stwarzaniem przepisów dotyczących nowych papierów wartościowych; w związku z tym teoria zamkniętej listy uległa złagodzeniu aktualnie prawo polskie unormowało papiery przejściowo występujące w Polsce lub nie występujące w obiegu (np. listy zastawne, bankowe pap. wart. , papiery skarbowe ) dzięki temu teoria numerus clausus znowu nabiera znaczenia; zgodnie z tym obecnie można w Polsce emitować tylko takie papiery (typy), które za pap. wart. zostały uznane przez ustawę i ustawa określiła ich znaczenie prawne (konsekwencje prawne); wymaga tego bezpieczeństwo obrotu aby każdy, kto pragnie emitować pap. wart. liczył się z obowiązującym prawem, a nabywcy nie byli zaskakiwani czymś nowym; wyjątek dopuszczalny doktrynalnie dotyczy jedynie papierów imiennych.
Wykonał :
Przemysław Lewandowski