James Macpherson „Pieśni Osjana”
PIEŚNI Z SELMY
Za dawnych czasów panował w Szkocji zwyczaj, że na dworach monarchów obchodzono doroczne święto, podczas którego bardowie śpiewali swoje pieśni. Osjan śpiewa wezwanie gwiazdy wieczornej oraz inwokację do Fingala i jego czasów. Minona śpiewa dumę o nieszczęsnej Kolmie która czeka na swojego kochanka - Salgara, pochodzącego z rodu jej rodowi wrogiemu. Niedaleko leży jej brat i Salgar, którzy pozabijali się. Kolma chce umrzeć.
Min śpiewa pieśń żałobną, o tym, jak Alpin i Ryn opłakiwali upadek Morana, pierwszego ze śmiertelnych mężów. Był bratem Minony.
Bardowie, to duchy, poza Osjanem.
FINGAL
starodawne poema sześciu księgach
Pochód Fingala do północnej Irlandii, aby tam zabezpieczyć kaledońskie państwo przed napaścią Swarana, króla Jutlandii. Kormak, młody król Temory (bliski krewny Fingala), nie ukończył stosownego wieku, przeto Kullin, książę wyspy mgieł (Sky), prowadził rządy. Swaran chciał, korzystając z tego, podbić Irlandię. Pokonał wojsko Kullina, ale bitwa odnawia się, kiedy przybywa Fingal. Swaran zostaje pokonany i wypuszczony na wolność, po zawarciu pokoju.
Duma Pierwsza
Kutullin siedzi samotnie pod drzewem, u bramy Tury, zamku w Ulsterze (inni wodzowie są na polowaniu na Kromli - sąsiednim wzgórzu). Przybywa do niego Moran, syn Fitila, zwiadowca, z wieścią, iż Swaran (król Lochlinu) przybył. Kutullin zwołuje wojenną naradę wodzów.. Konnal (mały król Togormy, przyjaciel Kutullina) doradza odwrót, póki Fingal (król Kaledończyków z północno - zachodnich brzegów Szkocji) nie przybędzie. Kalman, syn Mada, pan Lary, kraju w Connaught, głosuje za natychmiastową wojną. Kutullin też pragnie walki. Maszerując przeciw Swaranowi, Kutullin nie znajduje trzech najdzielniejszych rycerzy: Fergusa, Duchomara i Kateba. Gdy Fergus powraca, opowiada o śmierci dwóch pozostałych wodzów. Duchomar zabił Kateba, gdyż kochał Mornę - córkę Kormaka, a ta oddała swoje serce Katebowi. Kiedy niewiasta dowiaduje się o zbrodni, przebija Duchomara mieczem i sama też ginie od jego ciosu. Swaran z daleka dostrzega armię Kutullina i wysyła na zwiady syna Arena, a sam sprawdza szyki bojowe. Zwiadowca wraca i opisuje mu wojenny rydwan (boki wyłożone drogimi kamieniami, wypełnione oszczepami, dyszel z cisu, siedzenie z kości) Kutullina i jego straszliwy wygląd (śniade policzki, niebieskie oczy, ciemne brwi, płomienne włosy). Zaczyna się bitwa, ale przerywa ją noc, bez żadnego zwycięstwa. Zgodnie z tradycją gościnności, Kutullin wysyła barda Karila - syna Kinefa, do Swarana z zaproszeniem na ucztę, lecz ten S. odmawia. Karil śpiewa Kutullinowi pieśń o Grudarze i Brassolis. G. walczył z Kairbarem, bratem B. o prawo do byka i przegrał. Gdy B. Się o tym dowiedziała pobiegła do niego i skonała wraz z nim. Za radą Konnala kilka osób obserwuje nieprzyjaciela i tak kończy się dzień
Duma Druga
Konnalowi ukazuje się duch Krugala, jednego z irlandzkich bohaterów poległych w bitwie i doradza zawarcie pokoju ze Swaranem. Konnal udziela tej przepowiedni Kutullinowi; lecz wódz jest niezłomny - dla honoru nie chce być pierwszym, który prosi o pokój i postanawia ciągnąć wojnę. Nadchodzi ranek; Swaran przysyła upokarzające warunki pokoju, które Kutullin odrzuca. Rozpoczyna się bitwa, zapalczywa i niepewna. Na koniec Grumal, wódz irlandzki, pierzcha, wojsko idzie za nim, a Kutullin i Konnal zasłaniają odwrót. Karil prowadzi wojsko na sąsiednie wzgórze, gdzie wkrótce przyłącza się do nich sam Kutullin. Dostrzega on flotę Fingala nadpływającą ku brzegom, lecz wśród nadchodzącej nocy traci ją znowu z oczu. Kutullin, przygnębiony porażką, przypisuje swoje niepowodzenie śmierci Ferda, swojego przyjaciela, którego ongiś zabił. Karil chcąc pokazać, że niedola nie zawsze idzie w ślad za tymi, którzy niewinnie zabili swych przyjaciół, opowiada przygodę Komala i Galbiny.
Duma Trzecia
Kutullin, uradowany opowieścią Karila, chce, aby mu jeszcze zanucił inne pieśni o dawnych rycerzach. Ten opowiada przygody Fingala w Jutlandii (Lochlin) i o śmierci Agandeki, pięknej siostry Swarana. Zaledwie skończył, nadchodzi Kalmar, syn Mada, ten, który doradzał, aby stoczyć bitwę. Kalmar dla rany pozostał na polu bitwy, a teraz przynosi wieść o tym, że Swaran ma zamiar uderzyć niespodzianie na ostatki irlandzkiego wojska. Kalmar w pojedynkę zamierza oprzeć się całej potędze wroga, w wąskim wąwozie, dopóki Irlandczycy nie wycofają się bezpiecznie. Kutullin, wzruszony dzielną propozycją, postanawia walczyć razem z nim i poleca Karilowi wycofać pozostałych.
Rankiem Kalmar umiera z odniesionych ran. Fingal zbliża się do brzegu, Swaran rezygnuje z pościgu i zwraca swoje siły na Kaledończyków, aby im uniemożliwić lądowanie. Kutullin zawstydzony swoją porażką, nie chce pokazać się Fingalowi i chroni się do jaskini Tury.
Fingal uderza na nieprzyjaciół, rozprasza ich, ale nadchodząca noc nie pozwala na rozstrzygnięcie bitwy. Fingal, który przypatrywał się dzielnym poczynaniom swojego wnuka Oskara, daje mu nauki, jak postępować w wojnie i w pokoju. Zaleca mu mieć zawsze przykład swoich ojców przed oczami, jako najlepszy wzór postępowania. Stąd bierze się opowieść o Fainasollis, córce króla wyspy Kraki, którą Fingal wziął za młodu pod swoją opiekę. Fillan i Oskar zostają wysłani na nocne zwiady. Gaul, syn Morniego, domaga się dowództwa nad armią w czasie następnej bitwy i otrzymuje je od Fingala.
Rozmyślania poety zamykają dzień trzeci.
Duma Czwarta
Akcja poematu zostaje zawieszona przez noc, Osjan korzysta z tego i opowiada swoje przygody nad jeziorem Lego i swoją miłość do Ewaraliny, która została potem matką Oskara, a zmarła przed wyprawą Fingala do Irlandii. Duch jej objawia się mu i wzywa go, aby uratował Oskara, który posłany wieczorem, aby dawać baczenie na przeciwnika, trafił na jego znaczną siłę i niemal został pokonany. Osjan przybywa synowi z pomocą, a Fingal zostaje ostrzeżony o nadejściu Swarana. Król powstaje, gromadzi swoich wojowników i, jak przyrzekł poprzedniej nocy, zdaje dowództwo Gaulowi. Sam Fingal przykazuje swoim synom, aby walczyli dzielnie i bronili jego ludu, a potem odchodzi na wzgórze, skąd może widzieć bitwę. Walka rozpoczyna się; poeta opiewa cuda waleczności dokonane przez Oskara. Kiedy jednak Oskar, wraz ze swym ojcem, zwycięża na jednym skrzydle, Gaul, który został zaatakowany przez samego Swarana, już prawie zaczyna odwrót na drugim. Wtedy Fingal posyła Ullina, swego barda, aby pobudził Gaula odwagę pieśnią wojenną. Jednak Swaran jest górą, a Gaul i jego wojsko musi ustępować. Fingal schodzi z góry i z powrotem szykuje wojska. Swaran zaprzestaje pościgu, zajmuje pagórek na polu bitwy, ustawia wojska i czeka nadejścia Fingala. Król, pobudziwszy odwagę swych żołnierzy, ponownie wszczyna bitwę. Kutullin, który wraz z Konnalem i Karilem, ukrył się w jaskini Tury, słyszy wrzawę i wychodzi na szczyt wzgórza, wznoszącego się nad polem bitwy, skąd widzi Fingala, walczącego z wrogiem. Kutullin chce pójść do boju, ale Konnal wstrzymuje go, wysyła więc tylko Karila ze słowami podziwu dla zwycięstwa, które Fingal sam już prawie całkowicie odniósł.
Duma Piąta
Kutullin i Konnal wciąż jeszcze pozostają na wzgórzu. Finga i Swaran spotykają się na polu walki. Opis ich potyczki. Swaran zostaje pokonany, schwytany i oddany pod straż Osjanowi i Gaulowi. Fingal, jego młodsi synowie i Oskar nadal ścigają nieprzyjaciół. Spotykają śmiertelnie rannego Orlina, wodza Lochlinu, Fingal, wzruszony jego śmiercią, nakazuje wstrzymać pościg; a kiedy zwołuje swoich synów, dowiaduje się, że najmłodszy, Ryn, został zabity. Zal Fingala po jeo utracie. Król słucha opowieści Lamdergu i Gelczosie, a potem powraca do miejsca, gdzie pozostawił Swarana. Tymczasem do Osjana przychodzi Karil, który był posłany przez Kutullina z wyrazami podziwu dla Fingala. Rozmowa dwóch bardów zamyka sprawy czwartego dnia.
Duma Szósta
Zapada noc. Fingal wydaje swoim rycerzom ucztę, na której znajduje się Swaran. Król poleca Ullinowi odśpiewać „pieśń pokoju”, która podług ówczesnych zwyczajów, miała zawsze kończyć wojnę. Ullin śpiewa o czynach pradziada Fingala, Trenmora, w Skandynawii i jego małżeństwie z Inibaką, siostrą króla Lochlinu. Fingal i Swaran są przez to krewnymi. Zważywszy na to i na to, że Swaran jest bratem Agandeki, ukochanej Fingala z dni jego młodości - król przywraca schwytanemu Swaranowi swobodę i pozwala mu z ostatkiem wojska wrócić do swojej ziemi. Swaran przyrzeka jednakże nie wracać nigdy jako wróg do Irlandii. Noc przechodzi na przygotowaniach do odpłynięcia Swarana, na pieśniach bardów i na rozmowie, w czasie której Fingal wspomina historię Grumali. Rankiem Swaran odpływa, Fingal idzie ze swoim rycerstwem na polowanie, znajduje Kutullina w jaskini Tury i pociesza go. Nazajutrz Fingal odpływa do Szkocji, co stanowi zakończenie dumy.