JAMES MACPHERSON „PIEŚNI OSJANA”

James Macpherson, (ur. 27 października 1736, zm. 17 lutego 1796) - szkocki poeta. Zasłynął przede wszystkim jako wydawca tzw. "Pieśni Osjana".

„Pieśni Osjana” zostały po raz pierwszy wydane w 1760 roku. Była to jedna z najsławniejszych a zarazem najbardziej tajemniczych książek owego czasu. Zagadką była tożsamość autora - czy był to rzeczywiście Osjan (bard szkocki z III wieku), czy Macpherson, który podawał się jedynie za tłumacza dzieła (z języka gaelskiego). Sceptycy twierdzili, że „Pieśni Osjana” bazują jedynie na okruchach starej poezji osjanicznej, a ich faktycznym autorem jest Macpherson. Obecny stan badań potwierdza tę tezę, nie ustalono jednak, jaki jest stopień fałszerstwa.

Nawet jeżeli czytelnicy podejrzewali oszustwo, nie chcieli w nie wierzyć. Dla Szkotów „odkrycie” starej narodowej literatury nastąpiło w stosownej chwili. Szkocja bardzo potrzebowała jakiejś podpory dla swej dumy narodowej, zranionej przez swą 200-letnią zależność od Anglii.

Warto nadmienić, że „Pieśni Osjana” były bardzo popularne w całej Europie i dały początek swoistej modzie na ten typ literatury. Przyczyniły się również do zainteresowania rodzimym folklorem

Głównym bohaterem utworu Macphersona jest Fingal (Finn), król szkocki z III wieku, który pozostawił po sobie syna Osjana - wojownika i śpiewaka. Sławił on przygody swego ojca oraz jego towarzyszy.

„Pieśni Osjana” powstałe pod piórem Macphersona dotyczą wojen czterech narodów: złych Norwegow lub Jutów (Lochlin), słabych Irlandczyków (Eryn), słabych mieszkańców wysp Orkadów i Szetlandów (Inistore) i dzielnych, rycerskich, wspaniałomyślnych Szkotów (Morwen). „Pieśni Osjana” to proza poetycka, refleksyjna i liryczna opiewająca dzieje Fingala, wielkiego wodza Morwinu. Fingal żył w III w., kiedy Anglia należała do Rzymian. Fingal jednak nie uległ Rzymianom i zawsze ich pokonywał. Musiał on również bronić świata celtyckiego przed ciągłymi najazdami Wikingów. Jego zadaniem było także przywracanie ładu - bronił ucieleśnionych, wypędzał uzurpatorów, porządkował sprawy rodzinne. Wojny są zatem podstawową treścią Pieśni. Fingal przedstawiony został jako najpotężniejszy, najsilniejszy z wodzów (silniejszy od władcy Erynu, Kutullina), a Morwen jawi się jako najlepsza z krain.

Na pierwszy plan wysuwa się więc patriotyzm.

Wyczuwalna jest także melancholia, która bierze się stąd, że Osjan jest świadkiem wygaśnięcia swojego rodu. Boleje on także nad tym, że bohaterska, świetna przeszłość Morwenu została zastąpiona przez świat ludzi słabych. Dlatego tez przeszłość jest w pieśniach wyidealizowana.

W „Pieśniach” oprócz wojny pojawia się tez miłość - często między członkami zwaśnionych rodów. Miłość, która rozkwita w czasie nieustannych wojen, często więdnie niespełniona i nieszczęśliwa. Niemniej zawsze uważana jest za coś wzniosłego, subtelnego.

Poza tonem patriotycznym i miłosnym pojawiają się też fragmenty refleksyjne, dotyczące wieku dojrzałego, wyrażające świadomość przemijania.

Większość opowieści śpiewa Osjan, niegdyś dzielny wojownik, dziś ociemniały starzec. Słucha go Malwina, „łowczyni znad rzeki Luty”, jedyna, która została z rodu dawnych bohaterów. Do niej kierowane są słowa inwokacji. Tylko ostatniej pieśni - „Beratonu” - Osjan nie może jej zaśpiewać, Malwina bowiem już nie żyje. Tej pieśni słucha syn jednego z dawnych bardów, towarzyszy młodości Osjana. On zapewne przekaże opowieść przyszłym pokoleniom.

Pieśni przedstawiają dzieje czterech narodów oraz bohaterskie czyny Fingala i jego towarzyszy - dlatego też pojawia się wiele epizodycznych wydarzeń i postaci. Czytelnik może się łatwo zgubić wśród setek nazw i nazwisk.

Polowanie i wojaczka to dwa główne zajęcia bohaterów pieśni. Łowców i wojowników cechuje surowa prostota. Odwaga zapewnia sławę u współtowarzyszy i u potomnych - za pośrednictwem bardów. Dobra materialne liczą się niewiele, cenna jest miłość, męstwo, lojalność, sława.

Macpherson osiągnął prawdziwe wyżyny artystyczne w stylizacji języka. Nowością w XVIII wieku było wprowadzenie prozy poetyckiej. Składnia jest prosta i surowa, „Pieśni” operują niezbyt bogatym zasobem leksykalnym. Bardzo bogata jest za to metaforyka i występuje głównie w postaci porównań. Prostota języka i pewna monotonia środków artystycznych wytwarza atmosferę melancholii -atmosferę nieogarnionego smutku człowieka rozpamiętującego czas miniony.

Wyjątkowe oburzenie wywołało dzieło Macphersona w Irlandii. Stare ballady o Finie były przecież irlandzkie, a jeden z bohaterów „Pieśni…”, król Kukullin, był bohaterem narodowym Irlandii - (Macpherspon potem przemienił go na Kutullina). Poza tym M. poprzekręcał fakty historyczne, geograficzne i społeczne. Ponadto twierdził, że to Irlandczycy podkradli Szkotom opowieści o Finie, Osjanie i innych, mimo że w rzeczywistości było dokładnie odwrotnie. To Macpherson skradł Fina i przemianował go na Fingala.

---