PIEŚŃ-LEGENDA O ŚW. STANISŁAWIE

• pierwsze trzy, zachowane z XV wieku, strofy zawierają apostrofę do Boga oraz wezwanie do ojczyzny, mającej radować się z patronatu znamienitego świętego

• Stanisław - ze wsi Szczepanów, biskup krakowski (1072), już od młodości żył w cnocie, pobożności, sprawiedliwości, patron Polski

• Czasy panowania Bolesława II Szczodrego, który wiele złego uczynił, nienawidził Stanisława, lud polski uciskał, bezlitosny, okrutny.

• Stanisław został oskarżony o bezprawne zagarnięcie wsi zmarłego Piotra z Piotrawina. Broniąc się przed tymi zarzutami, biskup wskrzesił umarłego, aby ten mógł zaświadczyć o jego niewinności. CUD WSKRZESZENIA

• Sanisław miał za złe władcy, że ten dręczył lud, był okrutny i bezlitosny. Bolesław za namową złego ducha zabił Stanisława i rozczłonkował jego ciało tak, aby mogło służyć za pokarm dla zwierząt. Bóg zesłał jednak cztery orły, mające strzec ciało biskupa. Ryba, która zjadła jeden z palców Stanisława, została oświetlona boskim światłem tak, aby rybacy mogli ją wyłowić i odzyskać utracony fragment ciała biskupa. Następnie poćwiartowane zwłoki biskupa zrosły się w cudowny sposób.

• Stanisław został kanonizowany przez papieża Innocentego IV. ROK 1253

• Utwór kończy się wezwaniem do świętego, ażeby bronił Polski przed poganami i wiernych przed grzechem.

Pieśń-legenda o św. Stanisławie powstała w XV w. Z okresu średniowiecza zachowały się jedynie trzy pierwsze zwrotki utworu w ; całość legendy pt. Pieśń o św. Stanisławie, patronie polskim znana jest dopiero z druku z początku XVII w

PEŁNI BOŻE PRZYKAZANIE, BY NIE WSZEDŁ W PIEKIELNE ŁKANIE

• o przestrzeganiu dekalogu

• budowa - zwrotka opisująca przykazanie, po niej zwrotka mówiąca o tych, co nie przestrzegają tego przykazania i ich grzechach

• 1 przykazanie - przeciw niemu są czary, wzywanie diabła

• 2 (miłuj Jezusa, nie nadużywaj jego imienia) - przeciw przysięganie na Jezusa, Wiarają się, przysięgają, O swą duszę nic nie dbają.

• 3 (czcij dzień św) - ludzie chodzą na targ, kupują dobre materialne, a nie idą do kościoła

• 4 (czcij rodziców) - dzieci są niewdzięczne, kapryszą, nie doceniają rodziców

• 5 (nie zabijaj ani czynem ani słowem i złą radą) - tu rady czego nie robić, nie morzyć głodem, pocieszać innych, bo tak przypodobasz się Bogu

• 6 (nie cudzołóż) - ludzie są niewierni, zdradzają się i " Grzechy niewymowne płodzą"

• 7 (nie kradnij, tylko życz dobrego dla bliźniego) - nie przestrzegają lichwiarze, zdrajcy, szkodzą bliźniemu, idą za to do piekła

• 8 (nie kłam, nie krzywyprzysięgaj) - ludzie przysięgają przeciw sobie, kłamią, mówią fałszywe świadectwa

• 9 (nie żądaj rzeczy bliźniego) - ludzie ciągle czegoś chcą, nie zadowala ich to co mają, są "łakomi", chciwi, materialiści

• 10 (nie pożądaj żony bliźniego, wdowy ani męża) - za złamanie bój się "piekielnego węża"

• ostatnia strofa - wypełnianie przykazań to jedyna droga do Boga i zbawienia, apostrofa do Pana Jezusa o zbawienie i by nie opuszczał ludzi "z tobą zawżdy byli"

Rękopis Biblioteki Uniwersyteckiej we Lwowie nr 1527. Powstał na początku XVI w. w którymś z klasztorów bernardyńskich w Małopolsce. Katechizmowa pieśń o przestrzeganiu dziesięciorga przykazań znajduje się na k. 22-24. Utwór powstał w bernardyńskim kręgu poetyckim Władysława z Gielniowa

JEZUS CHRYSTUS, BÓG CZŁOWIEK, MĄDROŚĆ OĆCA SWEGO

• pieśń pasyjna, opis pojmania w Ogrodzie Oliwnym Jezusa i jego męki

• Jezus - policzkowany, wyszydzany, bity, odarty z godności, przeciw niemu zeznawano "świadectwo nieskładne", ale on się nie sprzeciwiał, przyjął swój los pokornie jak baranek, później biczowany, cierniem ukoronowany, odarto go z szat i ukrzyżowano, octem napojono, Żydzi, którzy ukrzyżowali Jezusa się śmieli z niego. Z przebitego boku popłnęła woda i krew.

• W niedzielę Jezus zmartwychwstaje, pokonał śmierć i szatana. Umarł dla ludzkiego zbawienia, cierpiał na ludzi.

• Ostatnia strofa - apostrofa do Jezusa, wspominanie jego męki drogą do zbawienia, prośba do Jezusa, by dał zbawienie i polecił dusze Ojcu, wstawił się u Ojca

MĘKĘ BOŻĄ SPOMINAJMY... (Pierwsza pieśń Sandomierzanina)

• wspomnienie męki Jezusa na krzyżu i słów, które wtedy wypowiedział. Słowa te są nauką dla ludzi, są wzorem jak mamy postępować.

• Odpuszczać bliźniemu, wrogom, tym co nas skrzywdzili, jak Jezus odpuścił oprawcom

• nie rozpaczać, ale ufać Bogu i w nim się pocieszać i pokutować za grzechy

• czcić swoich rodziców, tak jak Jezus, który pocieszał swoją matkę pod krzyżem

• czwarte słowo "pragnę" - Jezuz pragnie zbawienia dla ludzi, by mogli dostąpić Królestwa Niebieskiego

• piąte słowo "dokonało się" - zbawienie się dokonało, pokonanie zła i szatana

• szóste słowo - w potrzebie i zmartwieniu człowiek ma uciekać się do Boga, a nie do czarownic, pogańskich zwyczajów

• następnie opis zbójców, katów, którzy zabierając szaty Jezusa za karę pójdą do piekła, dwóch co grało w kości - grający w imię boże przegrał i potem złorzeczył Bogu, ciskał kamieniami z gniewu i poszedł do piekła, grający w imię diabła wygrał i poszedł do piekła

• ostatecznia strofa - apostrofa do Jezusa, prośba o uchronienie przed piekłem i zbawienie, prośba o dobrą śmierć i uchowanie w łasce

TRZY MARYJE POSZŁY

• pieśń wielkanocna, chwali zmartwychstanie Jezusa

• 3 Maryje poszły na grób Jezusa z olejkami, zobaczyły odkryty grób, w grobie spotkały anioła, który powiedział im, żeby się nie bały i że Jezus zmartwychwstał, a szukać go powinny w Galilei, tam go ujrzą. Wieść tę mają przekazać reszcie "miłośnikom" Jezusa.

• Każda zwrotka kończy się zawołaniem Alleluja!

• Jest to frag. Ewangelii wg. Marka przeniesiony w forme wierszową.

ANJELI SŁODKO ŚPIEWALI..

• pieśń wielkanocna, na święto Wniebowzięcia NMP

• podczas wniebowzięcia NMP anieli śpiewali i radowali się, Maryja została uświęcona, Maryja odpędza szatana i jego moc

KIEDY KRÓL HEROD KRÓLOWAŁ

• kolęda

• za panowania Heroda narodził się Jezus

• Mędrcy szukali Jezusa, kierowali się gwiazdą, przyszli do Jeruzalem go szukać, chcieli mu oddać pokłon i cześć

• Herod się przestraszył i wysłał Mędrców, by ci odnaleźli Jezusa

• Gwiazda doprowadziła Mędrców do Betlejem, gdzie narodził się Jezus. Ofiarowali mu mirrę, kadzidło i złoto. Bóg objawił im, żeby wystrzegali się Heroda i do niego nie wracali.

• Rozgniewany Herod rozkazał zabić wszystkie nowonarodzone dzieci płci męskiej - płacz i rozpacz matek, które utraciły swoje niewinne dzieci

• 2 ostatnie strofy - apostrofa do Jezusa, prośba o okazanie "janości" i "oświecenie", tak jak oświecił Mędrców, wskazanie drogi do niego i do zbawienia, by pobożni, miłujący Jezusa dostąpili zbawienia i mogli zasiąść obok niego w niebie (królowali razem z tobą w niebie)

WESOŁY NAM DZIEŃ DZIŚ NASTAŁ,

• pieśń wielkanocna, radość z zmartwychwstania Jezusa - "wesoły dzień"

• Jezus - pokonał śmierć, zstąpił do piekieł, tam pocieszył i zmiłował się nad "nędznymi" , czyli grzesznikami

• po zmartwychwstaniu Jezus posłał aniołów do Maryi , by ją pozdrowili od niego

KOLĘDA SIĘ Z ALLELUJĄ ZWADZIŁA

- charakter satyryczny a zarazem obyczajowy

- utwór należący do motywów zaczerpniętych z liturgii ale nie pełni funkcji liturgicznej

- „świecki” spór alegorycznych postaci - Kolędy i Allelui, kłócących się o to, która z nich jest ważniejsza w ciągu roku liturgicznego i wzajemnie zarzucających sobie uchybienia

- utwór reprezentuje średniowieczny gatunek sporów, których dialog prowadzą personifikowane pojęcia (Cnoty i Grzechy, Dusza i Ciało, Smutek i Radość)

- wiersz ukazuje w sposób satyryczny zwyczaj kolędowania

- krytyka dotycząca uczestniczących w tym obrzędzie chłopów, którzy oddawali się pijaństwu, toczyli bójki i zwady

- żartobliwe przedstawienie „pogrzebu” Allelui przed Wielkim Postem

- dość bogate słownictwo autora -> wyrażenia dosadne, żarty słowne

• asylabizm, parzyste rymy

LAMENT ŚWIĘTOKRZYSKI (POSŁUCHAJCIE, BRACIA MIŁA)

• pieśń maryjna

• gatunek - lament, plankt - utwór wyrażający żal po zmarłym i nawołujący do wspólnego cierpienia (współuczestniczenia). Wołanie jest skierowane do Boga, anioów, innych ludzi

• utwór ma formę monologu Maryi (podmiotu utworu) stojącej pod krzyżem, na którym umiera Jezus.

• Utwór rozpoczyna się apostrofą Matki Boskiej do ludzi, prosi ich o wysłuchanie, jaka krwawa krzywda stała się w piątek (męka jedynego syna), prośba o litość i współuczestniczenie w jej cierpieniu

• opis męki i krzywd jakich doznaje Jezus od Żydów

• strofa 4 i 5 - apostrofy do Jezusa, Maryja zwraca się do niego bardzo czule, troskliwie, chce ulżyć mu w cierpieniu, ale nie może, nie potrafi, chce dzielić z nim cierpienie

• zwrotka 6 - zwrot do archanioła Gabriela, wyrzut, że obiecał jej radość i szczęście w czasie zwiastowania, a teraz jej syn umiera

• następnia apostrofa do matek - Maryja nie życzy im, żeby spotkało je to, co ją , żęby nie doświadczyły takiego cierpienia i szkody

• utwór zamyka apostrofa do Jezusa - jedyny i ukochany syn Maryi, będzie przy nim czuwać

• często powtarza się przymiotnik krwawy, ciężki, wyrażenia ekspresyjne - podkreślenie tragizmu i bólu Maryi, która mówi w czasie teraźniejszym

LEGENDA O ŚW. ALEKSYM

• utwór rozpoczyna się apostrofą do Mesjasza, prośba o łaski (mądrość, pozbawienie grzechów, wsparcie) dla opowiadającego te słowa

• dzieje rodziny Aleskego - ojciec Aglijas, matka Eufamijana, on z dobrego rodu, szlachetny, miał swoich rycerzy, bogaty, miłosierny dla ubogich, ona była bezpłodna. Aleksy rodzi się cudownie, jest dobrym dzieckiem, odznacza się jeszcze lepszymi przymiotami od ojca, np w wykonywaniu służby Bożej

• w wieku 24 lat Aleksy poślubia córkę cesarza - Famijanę, ślubu udziela sam papież

• Aleksy wybiera Boga, nazuje żonie zachowanie czystości, pobożność i życie w służbie Boga, ona obiecuje mu żyć dopóki on będzie żyć

• Aleksy opuszcza żonę, udaje się w podróż morską, ślad po nim zanika, tułaczka to podróż do Boga, zbawienia i szczęścia. Aleksy rozdaje bogactwo ubogim, zostaje żebrakiem, sypia pod świątynią albo przesiaduje na jej progu

• ojciec próbuje odnaleźć syna, rozsyła sługi, każe pytać żebraków o syna, nikt go jednak nie poznaje, rodzice znów wpadają z smutek i żal

• po 17 lata ojciec i Aleksy spotykają się, jednak ojciec nie rozponaje syna

• nad Aleksym zaczyna unosić się cudowna aura, ludzie chcą go obwołać świętym, ale on z pokory ucieka, wraca do Rzymu, gdzie przez 16 lat zamieszkuje pod schodami do własnego domu, nikt go nie rozpoznaje, służba znęca się nad nim, karmią resztkami dla zwierząt, ojciec lamentuje i rozpocza na dźwięk imienia syna

• Aleksy umiera - w chwili śmierci wydarza się cud: rozbrzmiewają wszystko dzwony w Rzymie (znak świętości), o świętości Aleksego mówi mały chłopiec (znak niewinności), na pogrzebie Aleksego dokonują się cudowne uzdrowienia, na pogrzeb przychodzą papież, cesarz, arystokracja, rycerze i plebs (hierarchia społeczna), zwłoki świętego wydzielają cudowny aromat, w ręku trzyma list, którego nikt nie jest w stanie wyjąć, ostatecznie wyjmuje go żona, Famijana, przed którą ręka się rozchyla, w liście Aleksy opisuje swoje życie - objawienie zwycięstwa miłości uporządkowanej (A i F) i miłości w łasce Bożej nad miłością ślepą i zaborczą (ojciec lamentujący nad stratą syna, którego nie rozpoznał)

BOGURODZICA

• Treścią Bogurodzicy jest modlitwa podmiotu zbiorowego. Adresatem pierwszej strofy jest Matka Boża

• Pierwsze dwa rzeczowniki pokazują paradoks wiary katolickiej - matka Boga jest jednocześnie dziewicą. Kolejną prawdą teologiczną jest fakt, że Maryja została wybrana przez Boga, że jest wysławiana nie ze względu na swoje zasługi, ale jako ta, która przynosi Boga ludziom. Bóg jest jednocześnie jej synem i Panem

• Podmiot liryczny zwraca się do Bogurodzicy, aby ze względu na swojego Syna spełniła prośby, jakie są do niej kierowane - prośba o zesłanie przez Maryję łask ludziom, ale także jako prośba o pozyskanie przez Nią Chrystusa, Maryja jest orędowniczką, za jej pośrednictwem ludzie zwracają się do Boga

• W zwrotce drugiej zmienia się adresat, tym razem jest nim Chrystus (apostrofa w wołaczu Bożycze - Synu Boga). Podmiot zbiorowy zwraca się do Niego, aby za pośrednictwem Jana Chrzciciela spełnił prośby o wysłuchanie oraz napełnienie myśli, o dobre, pobożne życie („zbożny pobyt”) i zbawienie („rajski przebyt”).

• Obie zwrotki kończą się refrenem Kyrie eleison (Panie zmiłuj się).

• Obecność w utworze trzech adresatów - Maryi, Jana Chrzciciela i Chrystusa przypomina wzorzec ikonograficzny- deesis. Według niego majestatycznie wyobrażony Chrystus - Władca (Gospodzin) występuje w asyście Matki Boskiej i Jana Chrzciciela, którzy pełnią funkcję pośredników między Bogiem a człowiekiem.

• Pośrednictwo między ludźmi a Bogiem przez Maryję i Jana ma charakter dynamiczny. Ma ono także charakter wertykalny - rozwija się w górę, w kierunku sacrum, Chrystusa.

---