Agatka Wlazło

LIBERTYNIZM

(Jerzy Snopek)

• POJĘCIE I TERMIN

• LIBERTYNIZM - zespół zjawisk światopoglądowych, literackich i obyczajowych w kulturze europejskiej
  2. połowa XVI - początki XIX wieku

• Cel: wyzwolenie ciała i umysłu spod wpływu ideologii chrześcijańskiej

• Wykorzystanie filozofii racjonalistycznej (+empiryzm) w walce z wiarą i autorytetem, materializm, filozofia epikurejska

• „biblia libertynizmu” De rerum natura Lukrecjusz

• Prowokacyjne łamanie zasad moralności chrześcijańskiej w sferze życia erotycznego

• Libertyn łac. Libertinus wyzwoleniec

• Początek to wiek XVI - libertynami określano członków sekt związanych z kalwinizmem

• Słowo pojawia się u Reja !!!

• Do XVII wieku dotyczyło postawy intelektualnej, potem do moralności

• Słownik Cotgrave'a z 1611: `libertinage' - epikureizm, zmysłowość, rozpusta, rozwiązłość

• „erotyzacja” terminu” - zatracenie znaczenia filozoficznego, od drugiego 10-lecia XVIII wieku we Francji po części odbicie rzeczywistych przemian obyczajowych

• Krasicki, Chmielowski, Konarski próba zdefiniowania pojęcia

• Libertynizm: rozum i wola. Opozycja powstała w walce ideologicznej. Obrońcy religii zarzucali, że kierują się tylko skażonym rozumem nurty intelektualne. Inni uważali, że kieruje nimi wolna wola (wyuzdana i zdeprawowana) de Sade, Millot, Barcin

• Oświecenie polskie. Brak precyzowania pojęć: ateista, libertyn, materialista. Wolnomyślicieli religijnych nazywano: libertyn, wolniś, wolnowierca, niedowiarek, modnowiarek, bezwiarnik, ateusz, deista, błędnik, bezbożnik etc.

• Wg R. Pintarda i J.S. Spinka (badacze libertinage érudit - bez kwestii moralnych) - dążenie do wzniesienia się ponad bariery wyznaniowe, wiara w możliwości poznawcze rozumu, tolerancja, nieskrępowany rozwój nauki

• LIBERTYNIZM ZACHODNIOEUROPEJSKI

• Początek rozwoju to XVI - wieczne WŁOCHY

- Wenecja (idee Machiavellego), Padwa (materializm), Neapol

- elitaryzm

- objął pisarzy: Biondi, Brussoni, Loredano + G. Boccaccio (nie łączony bezpośrednio z libertynizmem)

• XVII - wieczna FRANCJA

- wpływ naturalistycznego wolnomyślicielstwa włoskiego - G. C. Vanini

- rehabilitacja epikureizmu w etyce

- łączono epikureizm z etyką hedonistyczną, bez aprobaty ekstrawagancji erotycznych Ch. Saint - Evremond (uważał, że prawo naturalne nakazuje człowiekowi dążenie do szczęścia i przyjemności); inni wyznawcy tej teorii: Moliere, La Fontanie,

- kształtowanie nurtu epikurejsko - lukrecjańskiego Gassandi i libertinage érudit (libertyni - erudyci): sceptycyzm i naturalizm

• XVII - wieczna ANGLIA

- krytyka tradycji biblijnej, niewiara w cuda, antyklerykalizm

- Selden, Overton, Browne, Hobbes

- XVIII wiek - Burnet, Blount libertyński racjonalizm, dążyli do logicznych interpretacji faktów ponadlogicznych, proponowali swoistą religię laicką

• HOLANDIA

- wyzwolona z dogmatyzmu

- patron: Spinoza

- edykt nantejski stłumienie libertynizmu francuskiego prze Ludwika XIV Holandia miejscem pobytu wolnomyślicieli

- P. Bayle Słownik filozoficzny

• XVII/XVII wiek Testament J. Mesliera odtąd gł. Zagadnieniem libertynizmu polemika z chrześcijaństwem

• Po śmierci Ludwika XIV manifestacje nowej obyczajowości odmiana obyczajowa¹ problematyka natury ludzkiej i Rawo do życia szczęśliwego, przeciwko kulturze i społeczeństwu (czynniki ograniczające wolność), indywidualne podejście do człowieka

• Połowa XVIII wieku - analiza zachowań seksualnych rozkwit libertynizmu erotycznego manifestacje w literaturze (de Sade) ale i w życiu, masa utworów pornograficznych

• Ruch philosophes² - wyjście poza perpsktywę indywidualistyczną, rozważania ogólne; La Mettrie, Helwecjusz - ich teorie etyczne współbrzmią z przesłankami de Sade'a; zajmował się tym również Diderot; apologeci rozumu, negacja tego, co z nim niezgodne; nawołują do tolerancji (m.in. Voltaire); przeciw chrześcijaństwu i Kościołowi

• LIBERTYNIZM W POLSCE

• Staropolska: Libertyńskie motywy u J. A. Morsztyna

• Ogólnie pojawia się w OŚWIECENIU

• L. 70-te XVIII wieku - najpierw widoczny w sferze obyczajowości, wyraz w poezji epikurejskiej, kojarzony z problematyką społeczną

• W l. 90-tych przestawał być dogmatem, a stawał się dylematem

• Wielu przedstawicieli wśród duchowieństwa:

- Adam Naruszewicz - autor obscenicznych wierszy, utworów krytykujących Kościół i duchowieństwo; chwalił potęgę rozumu; tłumacz Voltaire'a

- S. Trembecki - b. radykalny; epikurejczyk głoszący swoje hedonistyczne upodobania, którym dawał świadectwo w życiu; wielbiciel rozumu, którego przeszkodę widział w przesądach religijnych i działaniach Kościoła; orędownik tolerancji; bliski materializmowi; Sofijówka - nawiązanie do Lukrecjusza

• Młodsi Poeci - libertyni: T. K. Węgierski i J. Jasiński - zalążek polskiej inteligencji;

Węgierski - perspektywa indywidualistyczna; w religii chrześcijańskiej widział zagrożenie dla nieskrępowanego rozwoju osobowości ludzkiej; uczeń Epikura; wielbiciel Voiltaire'a; jeden z pierwszych polskich zdeklarowanych ateistów

Jasiński - perspektywa społeczna w ocenie religii i Kościoła; atak na Kościół jako instytucję; drwi z duchowieństwa i chrześcijańskiej koncepcji Boga; ideał: „społeczeństwo deistyczne”, któremu wystarczy świadomość istnienia „najwyższego Jestestwa” zamiast religijnych przesądów

• L. 80- te twórczość młodych arystokratów: A. Mier, S. K. Potocki (najbardziej obsceniczny utwór), S. Wodziński

- aprobata epikurejskiego wzorca życia w zaciszu

- chcieli cieszyć się szczęściem arkadyjskim (rozkosz - miłość, przyjemność - przyjaźń; uroda przyrody i dobrego stołu)

- skupienie nad indywidualnym szczęściem jednostki

- apologia rozkoszy

- refleksja nad śmiercią i przemijaniem

- odrzucenie koncepcji zbawienia

• Akademicy krakowscy

- pierwszy przekład dzieła Lukrecjusza

- Jan Potocki - libertinage d'esprit - podróże źródłem jego mądrości; Podróże, Rękopis znaleziony w Saragossie; dużo wspólnego z Saintem - Evremondem - wielka miłość życia, subtelny hedonizm, mądry kosmopolityzm

• S. K. Radwański

• W XIX wieku S. Starzyński

• Druk utworów libertyńskich był utrudniony odpisy; część anonimowa, część zaginęła

• Gł. Utwory poetyckie (we Francji powiastka)

• „zaraza libertyńska” - funkcjonujące w obiegu czytelniczym pozycje libertynizmu zachodnioeuropejskiego

• Mniej wyznawczych pism religijnych a więcej polemicznych

• ZMIERZCH I ZNACZENIE LIBERTYNIZMU

• 1795 - upadek państwowości przyczyny szukano też w libertynizmie libertyni sprowadzili klęskę, bo zerwali odwieczną więź narodu polskiego z Bogiem

• Libertynizm cechą polskiego oświecenia

• Zjawisko to stanowisko kulminację doniosłych przemian, punkt przejścia od kultury opartej na „rozumie substancjonalnym” do modernizmu
  
  

---