Agatka Wlazło

YOUNGIZM

(Zofia Sinko)

• TERMIN I ZJAWISKO

Zespół tendencji literackiej w lit. europejskiej w 2. poł. XVIII i na początku XIX wieku.

Od ang. Pisarza EDWARDA YOUNGA (1683-1765)

• The Complaint, or Night Thoughts on Life, Death, and Immortality (Myśli nocne…)

- antologia tematów elegijnych

- poemat sentymentalny

- ilustracje Williama Blake'a

- rodzaj poezji medytacyjnej, elegijnej, moralizatorskiej tzw. „szkoła poezji cmentarnej”

- na podstawie prawdziwych przeżyć twórcy - stracił pasierbicę, żonę i zięcia

- opisuje 9 nocy

- noc Younga rzadko jest nocą preromantyka, lecz Newtona i Fontenelle'a

- Noc pierwsza - przemawia samotny starzec, piewca boleści, czerpie pociechę w wiary w nieśmiertelność początek legendy o mędrcu z mglistego Albionu, błądzącym wśród grobów najbliższych

- przeciw niedowiarstwu

- wątki pokrewne moralistyce, wypowiedzi bliskie poetyce baroku, składniki filozofii oświecenia

- opozycja w stosunku do klasycyzmu subiektywizm; emotywność wypowiedzi; nastrój zadumy i melancholii; rzadziej malowniczość i mroczność scenerii (uważane za zwiastuny preromantyzmu)

- melancholia, intensywność przeżycia wewnętrznego objawy oświeceniowej reinterpretacji kalwinizmu (wprowadzenie do religii czynnika emocjonalnego)

- Young jest tutaj apologetą chrystianizmu

- moralna wielkość jednostki ludzkiej, istnienie w niej pierwiastka boskiego 1759 koncepcja oryginalności dzieła literackiego (poeta opiera się na indywidualnym i niepowtarzalnym przeżyciu i inspiracji Boskim natchnieniem)

• Światopogląd:

- koncepcja człowieka jako pośredniego ogniwa w naturalnym łańcuchu jestestw

- wiara w postęp ludzkości (na przemian z pesymistyczną wizją kondycji człowieka)

- sumienie głosem natury

- pochwała namiętności

- propagowanie ideałów antyheroistycznych

- „złoty środek”

- nieascetyczna cnota

- kult przyjaźni

• Nawiązuje do XVII-wiecznej tradycji poezji metafizycznej I literatury nabożno - medytacyjnej

• Bóg -wielki gospodarz, wielki budowniczy, częściej jako groźny Jehowa (Poem of the Last Day)

• Rozmyślania nad tragizmem egzystencji człowieka

• Cele moralizatorskie

• Inni poeci „nocy i grobów”

R. Blair - realistyczne, makabryczne opisy śmierci, rozkładu ciała

J. Hervey - rozważania moralizatorskie nad znikomością życia (na cmentarzu w Kornwalii)
T. Gray - brak realistycznych opisów śmierci, refleksje nad śmiercią, zaduma nad samotnością człowieka, wiara w życie pozagrobowe (na cmentarzu)

• RECEPCJA EUROPEJSKA

• Young, Hervey, Gray - inspiratorzy YOUNGIZMU

• FRANCJA

- Na francuski przetłumaczył Younga Letourneur prozą zatarł surowy protestantyzm, barokową retorykę, uczynił przekład bardziej sentymentalnym;

- ilustracje: jedna przedstawiała Younga, który ofiarowuje dzieło Bogu (=utwory religijne); druga: ojciec grzebiący własnym rękami dziecko (=elegik);

- patronował tendencjom moralistyczno - sentymentalnym

• NIEMCY

- największa sława YOUNGA (kraj protestancki)

• Patronuje literaturze apologetyczno - religijnej, czuły twórca elegii żałobnej również w Polsce

• Noce pociacha dla ludzi chorych, osamotnionych, opłakujących bliską osobę, ale również sentymentalna, modna lektura

• YOUNGIZMU łączy się z osjanizmem, gotycyzmem, częściowo sentymentalizmem

• RECEPCJA POLSKA

• XVIII wiek - Young jako pisarz religijny i godny naśladowania elegik, raczej nie podejmowano elementów sentymentalnych

• XIX wiek - wzorowanie się na subiektywizmie i emocjonalizmie Younga, wzór mrocznej scenerii

• Pierwsze przekłady:

1. Zabawy przyjemne i pożyteczne 1777 przekłady Nocy z Letourneura nieznanego i kiepskiego tłumacza

2. 1783 Listy moralne, Noce z Letourneura, Sąd Ostateczny ks. F. Rydzewski - przekład kiepski stylistycznie

3. Noce M.K. Ogiński - nieudolny przekład

4. Noce (fragmentami, ale wierszem, I zadedykowana Krasickiemu; uwydatnia elementy klasycystyczne ale i nowe akcenty; pochwala czułość), Sąd Ostateczny (do tł. Zachęcił go Naruszewicz i mu dedykował utwór; tendencje do amplifikacji i pomysłowego wzbogacania obrazów i metafor, wzmacniania ponurego realizmu poematu) F.K. Dmochowski

5. I. Bykowski Groby umarłych, Nagrobek matki mojej - swobodne naśladowanie Herveya

6. Elegia Graya J. U. Niemcewicz

7. przekłady pani E. Rowe zamieszczone w 12 numerach Monitora (z franc. J. N. Kossakowski) wątki sentymentalne i „cmentarne”

• twórczość ang. Poetów „nocy i grobów” wyszła spod pióra duchownych lub synów duchownych; w Polsce tłumaczyli ich gł. duchowni

• OPINIE

XVIII wiek - zachwycali się nim sentymentaliści, wzór dla pisarzy stanisławowskich

• W przekładzie Rydzewskiego Young jako moralista i człowiek „czuły”

• Dmochowski podkreślał jego oryginalność, żywość imaginacji i „rozkoszne czucie”; wzoruje się na nim opisując elegię w Sztuce rymotwórczej

• Karpiński wzruszający poeta i nieśmiertelny twórca

• Krasicki znamienity autor, utwory melancholijne i smutne

XIX wiek - przemija popularność Younga wśród romantyków

• K. Brodziński elegie filozoficzno - religijne, pisarz za mało czuły i sielski; lepszy wg niego był Gray

• INSPIRACJE POETYCKIE I TEORETYCZNE

• Dowody naśladowania nieliczne w epoce stanisławowskiej, wzrastają w XIX wieku, ale nie są szczególnie istotne; poza tym ciężko określić czy coś rzeczywiście było inspirowane właśnie Youngiem; dlatego mówimy o analogiach, a nie zależnościach i wpływach

Np. Żale Orfeusza nad Eurydyką, Na śmierć Juluni - F. D. Kniaźnin

Sumienie, Na obraz triumfu śmierci - Karpiński

Poza tym: Brodziński, Piramowicz, Michniewski

• Utwory mniejszych twórców umieszczane w czasopismach nastrojowy obraz nocnej scenerii cmentarnej, wśród której smutny poeta snuje myśli o śmierci

• Czasem objawia się w liryce nastrojowy obraz nocy, podmiot żali się na bezsenność, marność doczesności

• wyraziściej naśladowano Osjana;

• Polski youngizm wzbogacony wątkami patriotycznymi

• ROLA ZJAWISKA

• Youngizm to przede wszystkim inspiracje Myślami nocnymi Younga

• W Polsce słabsze niż np. osjanizm; zaakceptowano jego sentymentalną dydaktykę; przejęto tło dla nocnych rozmyślań i atmosferę, które przyczyniły się do krystalizacji dążeń preromantycznych (a nie wątki moralizatorskie)

• Tendencje wielokierunkowe wypowiedzi bezpośrednie, intymne refleksje twórcy w mrocznej lub cmentarnej scenerii

• Modna czułostkowość (choć brak jej u Younga; wyśmiewa ją Niemcewicz w Powrocie Posła)

• Young (słabiej niż osjanizm) patronuje poezji oryginalnej, nieskrępowanej regułami, pojmowanej jako spontaniczny twór geniusza naturalnego

• Nowatorstwo Younga - użycie białego wiersza

---