Nie będziesz miał bogów innych obok mnie" (Ex. 20,3)

Jako podstawowe i najważniejsze przykazanie Bóg postawił Izraelowi zakaz posiadania innych bogów. Bóg wiedział bowiem , że Izrael będzie znajdował się wśród pogańskich narodów, oddających cześć mnóstwu bałwanów, od religii egipskiej począwszy.

A. „PANU, BOGU TWEMU KŁANIAĆ SIĘ BĘDZIESZ I TYLKO JE­MU SŁUŻYĆ BĘDZIESZ" (Mat. 4,10).

Wszechmocny Pan Bóg, Stwórca wszechświata, już na początku historii Bożego objawienia znał cały przebieg historii ludzkości. Wiedział również, że wszystkie narody, a wraz z nimi także Izrael, będą posiadać niezliczone mnóstwo bogów, którym będą oddawać cześć należną jedynie Bogu samemu. Dlatego też Pan Bóg w starotestamentowym objawieniu nie wykluczył istnienia innych bogów, natomiast od swego wybranego narodu wymagał i oczekiwał, aby tylko Jemu służył i pokłon oddawał.

B. POLITEIZM — HENOTEIZM — MONOTEIZM

Śledząc dzieje ludzkości od zarania obserwujemy zjawisko istnienia wielu bogów. To zjawisko religioznawcy nazywają Politeizmem. Politeizm (z jęz. greckiego: polis — liczny, i theos — bóg) jest religią uznającą wielobóstwo, wyrażającą istnienie i kult wielu bogów. Odmianą politeizmu jest Henoteizm. Henoteizm (z gr. henos — jeden, i theos — bóg) jest szczególną postacią politeizmu (wielobóstwa) polegającą na tym, że przyjmuje się istnienie wielu bogów, ale jednemu z nich przypisuje się pozycję i stanowisko naczelne i czyni go przedmiotem szczególnego kultu.

Cała misja i instytucja proroków Starego Testamentu miała na celu trzymanie Izraela w wierności wobec Boga Jedynego i Prawdziwego. Prorok Izajasz cytuje słynną wypowiedź, będącą wyrazem wyznania wia­ry w jedynego Boga: „...Czy nie Ja, Pan, poza którym nie ma Boga? Oprócz mnie nie ma żadnego Boga sprawiedliwego i wybawiciela. Do mnie się zwróćcie, wszystkie krańce ziemi, abyście były zbawione, bo Ja jestem Bogiem i nie ma innego" (Iz. 45,21.22).

Tak więc prorocy starotestamentowi byli gorliwymi wyznawcami monoteizmu. Monoteizm (z gr. monos — jedyny, i theos — bóg) jest wiarą w jednego i jedynego Boga. Chrześcijaństwo, śladem proroków starotestamentowych opiera się na fundamentalnej wierze monoteistycznej w Jednego i Jedynego Boga, jak to klasycznie przedstawił Apostoł Narodów, Paweł z Tarsu: „A choćby byli na niebie i na ziemi tak zwani bogowie — jest zresztą mnóstwo takich bogów i panów — wszakże dla nas istnieje tylko jeden Bóg, Ojciec, od którego wszystko pochodzi i dla którego my istniejemy, i jeden Pan, Jezus Chrystus, przez którego wszystko się stało, i dzięki któremu także my jesteśmy" (I Kor. 8,5.6).

C. RYS HISTORYCZNY KULTÓW STAROŻYTNYCH

Z problemem posiadania i oddawania czci różnym bóstwom pod roz­maitymi formami spotykamy się od początku istnienia ludzkości. W Egipcie oddawano cześć posągom byka Apisa i jego cielcom. W Egipcie oddawano również cześć bóstwu solarnemu (słońce), podobny kult miał miejsce u Indian, w Babilonii zaś oddawano się kultowi lunarnemu (księżyc), natomiast w religii mazdejskiej (staroperskiej) dominował kult astralny {gwiazd). We wszystkich religiach jednakże na czele wszystkich bóstw stał zawsze bóg naczelny, król nieba i ziemi, któremu inni bogowie musieli być ulegli. I tak w Babilonii dominował Marduk, w Asyrii — Aszur, w Egipcie — Re, w Grecji — Zeus, a w Rzymie — Jowisz.

Oddawanie czci bałwanom było znane również u starożytnych Słowian — kłaniano się Perkunowi (Perkun — starosłowiański bóg pioru­nów i błyskawic), Światowidowi i Swarożycowi.

W państwach starożytnego Wschodu powszechnie praktykowano ubóstwianie ludzi, ponieważ panującego utożsamiano z bóstwem (por. Dań. 3 r; Dz. Ap. 12,21-23). Cesarzy chińskich nazywano „synami nieba", a władcom japońskim (mikadom) oddawano cześć boską. W starożytnym Rzymie rozpowszechniony był „kult cezarów", a każdy panujący cesarz był bogiem; takie miasta jak Efez i Pergamon były centrum kultu cezarów.

D. RELACJE BIBLIJNE

I. KULTY POGAŃSKIE

1. Starożytni Grecy i Rzymianie (mitologia grecka i rzymska — politeizm) — Zeus, Merkury i Jowisz (Dz. Ap. 8-18). „Panteon" — „świątynia wszystkich świętych" oraz ołtarz „nieznanemu bogu" (Dz. Ap. 17,16-31), Artemida (Diana) Efeska (Dz. Ap. 19,23-40).

2. Egipcjanie

Jednym z najstarszych kultów Egiptu był kult boga słońca, Amona Ra (Re), króla bogów, którego szeroko rozbudowany kult miał swoje centrum w Tebach (egipskie Net, greckie — Thebaj, biblijne No (Jer. 46,25.

Ez. 30,14-16. Nah. 3,8). Jedno z miast egipskich poświęconych temu kultowi nosiło wymowną nazwę: HELIOPOLIS — „miasto słońca", por. BET — SZEMESZ (Jer. 43,13).

3. Syryjczycy oddawali cześć bogu Rimmon (II Król. 5,18).

4. Moabici

Potomkowie Lota byli narodem oddającym cześć Kemoszowi (Num. 21,29. Sędz. 11,24. Jer. 48,7.46), drugim natomiast bogiem, któremu służyli Moabici, był Baal-Peor (Num. 25,3. Deut. 4,3. Joz. 22,17. Ps. 106,28. Oz. 9,10).

5. Ammonici

Jednym z najohydniejszych i najokrutniejszych kultów pogańskich, opisanych w Biblii, był kult Molocha, którego Pismo Święte nazywa „ohydnym bałwanem Ammonitów" (I król. 11,5.7). Religia Molocha po­legała na spalaniu dzieci w ogniu ofiarnym (Lev. 18,21; 20,1-5. Deut. 12,31. I król. 11,5.7.33. II Król. 23,10. por. II Król. 16,3; 17,17; 21,6. Jer. 7,31; 32,35. Dz. Ap. 7,43). Pewne teksty biblijne używają nieco zmienionej nazwy bałwana Ammonitów — Milkom (II Król. 23,13. Sof. 1,5).

W okresie przedniewolnym palono również dzieci w kulcie ofiarnym Baala (Jer. 19,5).

6. Asyryjczycy poza wieloma bóstwami czcili boga Nesroha (I Król. 19,36.37).

7. Filistyni oddawali cześć bałwanowi zwanemu Dagon, którego głowa miała kształt głowy rybiej (Sędz. 16,23. I Sam. 5,2-7. I Kron. 10,10).

8. Fenicjanie, Kananejczycy i Amorejczycy oddawali cześć bardzo popularnemu bóstwu płodności, Baalowi (Sędz. 2,11. I Król. 18,19. II Król. 10,18-28).

9. Sydończycy (Fenicjanie).

Starożytni Fenicjanie, a zwłaszcza mieszkańcy Sydonu czcili „boginię miłości i płodności" — Astarte (Sędz. 2,13. I Sam. 31,10. I Król. 11,5.33). Kult Astarte, „królowej nieba" (Jer. 7,18) jest pochodzenia babilońskiego (bogini Ishtar), a wywarł wielki wpływ na powstanie kultów grecko-rzymskich — gr. Aphrodyta, rzym. — Venus.

II. IZRAEL

Wchodząc do Ziemi Obiecanej Izrael otrzymał od Boga wyraźny nakaz zniszczenia wszelkich bogów, którym hołdowali mieszkańcy Kąnaanu: „...Gdy przeprawicie się przez Jordan do ziemi kananejskiej, to wypędzicie przed sobą wszystkich mieszkańców tej ziemi i zniszczycie wszy­stkie podobizny ich bogów, zniszczycie wszystkie ich posągi ulane z metalu, spustoszycie wszystkie ich święte gaje na wzgórzach" (Num. 33,^1. 52. por. Deut. 7,1-6; 12,1-3). Izrael jednakże nie wypędził wszystkich mieszkańców tej ziemi i nie zniszczył wszystkich ich bogów (por. Sędz. 2,11-15; 3,6). Przez okres prawie tysiąca lat Bóg walczył z tym grzechem u swojego narodu (II Kron. 36,14). Warto przyjrzeć się temu zagadnieniu dokładniej. Wynotujmy zatem najważniejsze elementy kultów bałwochwalczych Izraela.

A. Elementy kultu bałwanów

1. złoty cielec

(Ex. 32,1-6. Deut. 9,16. Neh. 9,18. Ps. 106,19.20. Dz. Ap. 7,39-41).

2. złote cielce w Dań i Betel

(I Król. 12,28-33. II Król. 10.29 17,16. II Kron. 11,15; 13,8; Oz, 10,5).

3. kult Baala

(Num. 22,41. Sędz. 2„11.13; 6,25. I Król. 16,32; 18,19; 19,18. II Król. 10,18.28; 17,16; 21,3; 23,4.5. II Kron. 24,7. Jer. 2,8; 7,9. Oz. 2,10. Sof. 1,4). Baal-Berit (,„pan przymierza" — Sędz. 8,33; 9,4), Baal-Peor (Num. 25,3. Deut. 4,3. Joz, 22,17. Ps. 106,28. Oz. 9,10).

4. miedziany wąż

nawet miedziany wąż stał się przedmiotem bałwochwalczego kultu Izraelitów (II Król. 18,4. por. Num. 21,6

5. kult Molocha, boga Ammonitów

(I Król. 11,5.7.33. II Król. 16,3; 17,17; 21,6; 23,10.13. Jer. 7,31; 32,35. Sof. 1,5. Dz. Ap. 7,43).

6. kult Astarte, bogini sydońskiej

(Sędz. 2,13. I Król. 11,5.33. Jer. 7,18).

B. Formy kultu bałwanów

1. Terafim — bóstwa domowe

były to posążki opiekuńczych bóstw domowych, którym wg wierzeń starożytnych narodów, zawdzięczają powodzenie i szczęście poszczegól­ne rodziny (Gen. 31,19.34. Sędz. 17,5; 18,14. I Sam. 19,13. Oz. 3,4)

2. podobizny i posągi rzeźbione i odlewane

(Ex. 34,17. Lev. 19,4. Deut. 7,5; 12,3; 27,15. Sędz. 18,14. II Król. 17,12. II Kron. 33,7.19).

3. bałwochwalcze wyżyny, święte wzgórza

(Lev. 26,30. Num. 22,41. Deut. 12,1.2. I Król. 11,7; 12,31.32; 13,32;

14,23; 15,14. II Król. 17,9-11.29; 18,4; 21,3; 23,5.8.13.15. II Kron. 11,15;

14,4; 17,6; 33,3; 34,3).

4. Aszery — święte gaje, kultowe drzewa, zwl. terebinty (hebr. Asherim)

poświęcone różnym bóstwom kananejskim lub narodów ościennych, a szczególnie Astarcie, bogini sydońskiej. Hebr. asherah oznacza kultowy gaj, zakładany zwykle na wyżynach i wzgórzach, poświęcony kul­towi Astarty, Baala lub innych bogów kananejskich (Deut. 7,5; 12,1-3;

16,21. Sędz. 2,13; 3,7. I Król. 16,33. II Król. 17,10.16; 21,3.7; 23,4.6.7.14. 15. Ez. 8,3).

5. Stole — słupy kamienne, pomniki, posągi, obeliski

były to słupy kamienne, czasem rzeźbione, stawiane na cześć różnych bóstw pogańskich. Te słupy kultowe (hebr. betyle), stawiano zwykle na wyżynach i wzgórzach obok aszer kultowych i w towarzystwie świętych gajów lub drzew (Ex. 34,13. Lev. 26,30. Deut. 7,5; 12,1-3;

16,22. I Król. 14,23. II Król. 17,10; 18,4; 23,14).

III. NOMINALNE CHRZEŚCIJAŃSTWO

(Obj. 3,1.15-17)

Jest to zorganizowany system religijny naruszający z premedytacją I przykazanie.

1. kult świętych (por. Dz. Ap. 10,25.26. I Tym. 2,5). „Panteon chrześci­jański" w Rzymie — Wszystkich Świętych (Bonifacy IV — rok 609).

2. kult obrazów, wizerunków i figur — ikonolatria (por. Obj. 9,20.21).

3. kult relikwii — Enkolpion (prawosł. Panagia) (por. II Król. 18,4. Deut. 34,5-12).

4. kult maryjny (Mat. 17,5. Rz. 1,25. por. królowa niebios — Jer. 44,17-25).

5. kult świątyni (Dz. Ap. 17,24.25; 7,48. Iz. 66,1-2).

6. kult aniołów — angelolatria (Hebr. 1,6.13.14. Obj. 19,10; 22,8.9).

7. kult papieża (Mat. 23,9. I Tym. 2,5).

8. kult zmarłych (Deut. 26,14. Iz. 65,3.4. por. Mat. 22,32).

IV. EWANGELICZNE CHRZEŚCIJAŃSTWO

(Jan. 4,24).

Biblijni chrześcijanie nie oddają wprawdzie czci różnym pogańskim bałwanom ani pseudochrześcijańskim obiektom kultu religijnego, ale często, bezwiednie czy świadomie, obierają sobie w życiu własnego boż­ka, do którego przywiązują swoje serce. Pan Jezus Chrystus ostrzega przed tym niebezpieczeństwem. Biblia mówi, że w życiu chrześcijanina bożyszczem mogą stać się:

— ojciec, matka, żona, mąż, dzieci, bracia, siostry, a nawet własne ży­cie (Łuk. 14,26)

— majętność i bogactwo (Łuk. 14,33. Mat. 24 r. por. Łuk. 12,13-34).

Pan Jezus Chrystus powiedział: „Kto miłuje ojca albo matkę bardziej niż mnie, nie jest mnie godzien, kto miłuje syna albo córkę bardziej niż mnie, nie jest mnie godzien" (Mat. 10,38). Pan Jezus Chrystus zatem sprecyzował tu pojęcie bałwochwalstwa: „Jest to postawienie osoby, rzeczy lub sprawy na miejscu przeznaczonym (przewidzianym) tylko dla Pana Jezusa Chrystusa" (por. Iz. 42,8. Mat. 10,28. I Kor. 6,9.10. I Jan. 5,21).

V. NOWOCZESNE BAŁWOCHWALSTWO

Dzisiejsze bałwany znacznie różnią się od bałwanów, którym hołdowano w przeszłości.

A) POCHODZENIE NOWOCZESNYCH BAŁWANÓW

Powstawanie nowoczesnych bożków, przywiązanie do nich i oddawanie im czci pochodzi z różnych źródeł, m.in.:

1. „przyjaźń ze światem jest nieprzyjaźnią z Bogiem" (Jak. 4,4).

2. „jaka zgoda między Chrystusem a Belialem..." (II Kor. 6,12).

3. „...człowiek jest kuszony przez własne pożądliwości..." (Jak. 1,13-15).

4. „wszystko mi wolno, lecz ja nie dam się zniewolić żadnej rzeczy" (I Kor. 6,12).

5. „wszystko wolno, ale nie wszystko jest pożyteczne, wszystko wolno, ale nie wszystko buduje" (I Kor. 10,23).

6. brak trzeźwości i czuwania (I Piotr. 5,8).

7. cielesność (Hebr. 5,14. Fil. 1,10).

8. „korzeń wszelkiego zła" (I Tym. 6,6-10).

B) PRZYKŁADY NOWOCZESNYCH BAŁWANÓW

1. nałogi: alkoholizm, nikotynizm, narkomania, kinomania, gry hazardo­we itp.

2. kolekcjonerstwo: filatelistyka (znaczki pocztowe), filumenistyka (ety­kiety zapałczane), numizmatyka (monety), gołębie, ptaki, „psiarstwo", '

3. rozrywki: teatr, szklany „Moloch", sport, itp.

4. czasopisma, książki, brukowa literatura, itp.

5. źle pojęta kultura, „decybele", itp.

6. kult wielkich ludzi: wodzowie, dyplomaci, artyści, sportowcy, gwiaz­dy filmowe, piosenkarze (fotosy, autografy).

7. bogowie współczesnego człowieka: brzuch (Rz. 16,18. Fil. 3,19), filoginia (kobieciarstwo, feminizm — I Król. 11,1-4), mamona — pieniądze (I Tym. 6,9.10), chciwość (Ef. 5,5. Koi. 3,5.6), sława (Gal. 5,26), kult własnego ciała, moda (I Piotr. 3,3. Ez. 13,18), seks (Fil. 3,19), rozkosz (II Tym. 3,4), własna siła (Hab. 1,11).

8. nowoczesna terminologia bałwochwalcza:

boski film, uwielbiam dyskotekę, ubóstwiam kwiaty, itp.

...OBOK MNIE

W takim świetle warto jeszcze raz przeczytać pierwsze przykazanie:

„...obok Mnie". Określenie to oznacza, że osoba, sprawa lub rzeczy, której poświęcamy tyle serca, myśli, czasu i środków nie musi zupełnie wyprzeć Boga z naszego życia i serca, ale już to jest przestępstwem, jeśli stoi ona obok Boga (Mat. 6,24).

„Będziesz tedy miłował Pana, Boga swego, z całego serca swego i z całej duszy swojej i z całej siły swojej" (Deut. 6,5).

---