Światło w fotografii - przypadek znikającego szkła

1. Wstęp

Geniusz z odległych epok, który pierwszy stopił piasek w szkło, zdołał zauroczyć i zachwycić zmysły następnych pokoleń. Z drugiej zaś strony szkło, bardziej niż jakiekolwiek inne tworzywo, było i jest źródłem problemów dla fotografów i zajmuje najwięcej ich czasu. Próba odwzorowania wyglądu wyrobów szklanych nie musi koniecznie prowadzić do katastrof fotograficznych, z jakimi często mamy do czynienia. W rozdziale tym będziemy więc rozmawiali na temat reguł, problemów i wyzwań stawianych fotografom przez szkło.

Niniejszy artykuł stanowi fragment książki pt. "Światło w fotografii: magia i nauka", której autorami są: Fil Hunter, Steven Biver, Paul Fuqua wydanej przez wydawnictwo i księgarnię internetową Galaktyka — red.

2. Reguły

Wygląd szkła jest określony przez wiele spośród tych samych reguł, które omówiliśmy w poprzednim rozdziale dotyczącym metalu. Podobnie jak poprzednim razem, prawie całe odbicie tworzone przez szkło to odbicie bezpośrednie. Jednak w przeciwieństwie do metalu odbicie bezpośrednie w wypadku szkła jest często spolaryzowane. Można by się spodziewać, że techniki stosowane do oświetlenia metalu będą podobne do technik używanych do oświetlenia szkła. Być może filtr polaryzacyjny okaże się bardziej przydatny, ale poza tym będzie można zapewne stosować te same zasady.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - R E K L A M A - - - - - - - - - - - - - - - - - -

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Jednak tak nie jest. Podczas oświetlania metalu zajmowaliśmy się przede wszystkim powierzchniami skierowanymi w stronę aparatu. Jeśli wyglądają dobrze, to pozostałym detalom zazwyczaj wystarczą niewielkie poprawki. Oświetlenie szkła wymaga natomiast poświęcenia szczególnej uwagi krawędziom. Jeśli krawędzie są wyraźnie zarysowane, to często możemy zupełnie zignorować przednią powierzchnię przedmi

3. Problemy

Problemy dotyczące szklanych przedmiotów wynikają z natury tworzywa, z którego są wykonane. Jak wiadomo, jest przezroczyste. Światło padające na widoczną krawędź wyrobu szklanego zazwyczaj nie odbija się w kierunku obserwatora. W konsekwencji taka krawędź jest słabo widoczna. Niewidoczne szkło nie posiada zatem ani wyraźnego kształtu, ani formy. Co więcej, nieliczne odbicia są na ogół zbyt małe lub zbyt jasne, aby mogły przekazać wystarczającą liczbę informacji o powierzchni szkła i jej fakturze.

Zdjęcie 7.1 ilustruje kłopoty tego typu. Bezpośrednie odbicia źródeł światła oświetlających plan zdjęciowy jedynie odwracają uwagę obserwatora od kompozycji. Nie są odpowiednie do określenia powierzchni szkła.

Brak konkretnie zaznaczonej formy stanowi znacznie większy problem, niż się wydaje na pierwszy rzut oka, ponieważ bez wyraźnych zarysów i różnic w tonalności krawędzi szkło ma tendencję do zlewania się z tłem.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - R E K L A M A - - - - - - - - - - - - - - - - - -

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

7.1 Problemy wyniknęły z natury tworzywa,z którego zostały wykonane przedstawione przedmioty. Szkło jest zarazem przezroczyste i połyskliwe.

4. Rozwiązania

- - - - - - - - - - - - - - - - - - R E K L A M A - - - - - - - - - - - - - - - - - -

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Pamiętając o problemach, spójrzmy teraz na zdjęcie 7.2. Porównajmy wygląd tych samych wyrobów szklanych z ich wyglądem na zdjęciu wcześniejszym. Oba zdjęcia przedstawiają te same wyroby szklane na tym samym tle, oba zostały wykonane z tego samego punktu widzenia i za pomocą tego samego obiektywu. Jak widać, różnica między nimi jest ogromna. Na drugim zdjęciu wyraźne czarne linie określają kształt szkła, żadne rozpraszające uwagę odbicia nie szpecą powierzchni. Porównując oba zdjęcia, możemy stworzyć listę wymagań dotyczących fotografii wyrobów szklanych. Jeśli zatem chcemy wykonać zdjęcie wyraźnie przedstawiające wyroby szklane, musimy:

7.2 Wyraźny zarys krawędzi to istota oświetlenia szkła.

1. Zaznaczyć wyraźne linie wzdłuż krawędzi fotografowanego przedmiotu. Linie te określają kształt fotografowanego przedmiotu i oddzielają go od tła.

2. Wyeliminować rozpraszające uwagę odbicia źródeł światła i innego sprzętu fotograficznego.

Spójrzmy teraz na kilka sposobów, za pomocą których możemy zrealizować te wymagania. Rozpoczniemy od rozpatrzenia kilku „idealnych” sytuacji zdjęciowych. Pomoże to nam w zademonstrowaniu podstawowych technik. Następnie pójdziemy dalej, prezentując techniki umożliwiające rozwiązanie problemów, które pojawiają się, gdy na planie zdjęciowym znajdą się przedmioty niewykonane ze szkła. Rozpoczniemy od omówienia pierwszego wymagania, dotyczącego zaznaczenia krawędzi.

5. Dwie atrakcyjne skrajności

Możemy uniknąć prawie wszystkich problemów związanych z zarysem krawędzi, stosując jedną z dwóch podstawowych aranżacji oświetlenia, które zostaną przedstawione poniżej. Nazywamy je metodami jasnego tła i ciemnego tła. Możemy je także nazywać ciemne na jasnym i jasne na ciemnym. Rezultaty zastosowania tych dwóch podejść, jak można się domyślić, są przeciwne, ale zasady rządzące nimi - takie same. Obie metody prowadzą do wytworzenia silnego zróżnicowania tonalnego między fotografowanym przedmiotem a tłem, zróżnicowania, które podkreśla krawędzie i określa kształt wyrobów szklanych.

W związku z faktem, że możemy opublikować jedynie 10% zawartości książki, ograniczymy się do zaprezentowania tylko jednej aranżacji oświetlenia - metody jasnego tła. - red.

Oświetlenie metodą jasnego tła

Zdjęcie 7.2 jest przykładem zastosowania metody jasnego tła do oświetlenia szkła. W tych metodach właśnie tło dyktuje podejście do oświetlenia szklanych przedmiotów. Aby szkło na białym tle było widoczne, musimy je odwzorować ciemno.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - R E K L A M A - - - - - - - - - - - - - - - - - -

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Jeśli zapoznałeś się już z rozdziałem 2 i następnymi, zapewne domyślasz się, że metoda jasnego tła wymaga wyeliminowania prawie całego odbicia bezpośredniego z krawędzi powierzchni szkła. Zapewne też domyślasz się, dlaczego powinniśmy rozpocząć od określenia rodziny kątów, pod którą może utworzyć się odbicie bezpośrednie od tego szczególnego przedmiotu.

Spójrzmy na ilustrację 7.3 przedstawiającą rzut tej właśnie rodziny kątów, pod którą mogą tworzyć się odbicia bezpośrednie od okrągłego wyrobu szklanego. Możemy wykreślić podobny do powyższego schemat dla każdego wyrobu szklanego, znajdującego się na stanowiącym przykład planie zdjęciowym, zilustrowanym na prezentowanych zdjęciach.

7.3 Granice rodziny kątów na tym schemacie są oznaczone dużymi literami L. Światło padające z tych dwóch punktów określa wygląd krawędzi szkła na zdjęciu.

Rodzina kątów przedstawiona na tym schemacie jest podobna do rodziny kątów, określonej przez okrągły przedmiot metalowy z poprzedniego rozdziału. Tym razem zajmiemy się tylko niewielką częścią tej rodziny. Będziemy dbać tylko o skrajną część tej rodziny, oznaczoną na schemacie dużymi literami L. Światło padające pod tymi dwoma kątami określa wygląd krawędzi szkła. Te skrajne punkty muszą pozostać jasne, aby krawędzie szkła były jasne na zdjęciu, lub przeciwnie, muszą być ciemne, jeśli krawędzie szkła mają być na zdjęciu ciemne. Ponieważ w metodzie jasnego tła nie chcemy, aby krawędzie szkła były jasne na zdjęciu, wzdłuż linii oznaczonych na schemacie dużą literą L nie powinno padać światło.

Ilustracja 7.4 przedstawia sprawdzony schemat oświetlenia zdjęcia szkła właśnie tą metodą. Nie jest to jedyny sposób, ale sugerujemy przećwiczenie tego właśnie podejścia, o ile go jeszcze nie znacie. Spójrzmy - krok po kroku - jak zachowuje się światło. Umożliwi to łatwiejsze przewidywanie skuteczności i nieskuteczności waszych przyszłych rozwiązań oświetleniowych.

7.4 Jeden ze sposobów ustawienia oświetlenia w metodzie jasnego tła, zastosowanej do wykonania zdjęcia 7.2. Bardzo rzadko stosuje się oba źródła światΠa równocześnie. Każde z tych ustawień oświetlenia jest skuteczne, w zależności od rodzaju tła.

Zwróćmy uwagę, że ustawiamy fotografowany przedmiot na planie zdjęciowym tuż przed samym końcem przygotowań do wykonania zdjęcia. Proponowana przez nas sekwencja kroków jest następująca:

1.Wybór tła. Rozpoczynamy od wybrania jasnego tła. Może to być praktycznie jakikolwiek materiał znajdujący się pod ręką. Możemy wypróbować kalkę techniczną, przezroczystą tkaninę, plastikową folię lub inny przezroczysty materiał.W tej metodzie można także zastosować nieprzezroczyste powierzchnie, takie jak jasna ściana, karton lub pianka.

2. Ustawienie źródła światła. Źródło światła ustawiamy tak, aby oświetlało równomiernie tło. Na ilustracji 7.4 zaprezentowano dwa sposoby ustawienia źródeł światła, oba dające identyczne rezultaty. Zazwyczaj stosuje się jedno ustawienie, czyli jedno źródło światła, znacznie rzadziej - dwa źródła światła. Podczas wykonywania zdjęcia 7.2 źródło światła było ustawione za ekranem z półprzezroczystego papieru. Jest to szczególnie dogodne ustawienie, gdyż pozostawia sporo wolnego miejsca zarówno wokół aparatu, jak i wokół fotografowanego przedmiotu. W charakterze tła możemy użyć także jakiejkolwiek nieprzezroczystej powierzchni, na przykład ściany. W tym przypadku należy tak ustawić źródło światła, aby oświetlało ono tło, nie odbijając się w szkle, a także aby nie było ono widoczne w kadrze. Dobrym rozwiązaniem jest ustawienie źródła światła na niskim statywie nieco obok i pod szklanym przedmiotem.

3. Ustawienie aparatu. Kolejnym krokiem jest takie ustawienie aparatu, aby tło dokładnie wypełniało jego pole widzenia. Ten krok jest bardzo ważny, ponieważ odległość aparatu od tła wyznacza efektywne rozmiary tła. Efektywne rozmiary tła są najważniejszym parametrem tej techniki. Aby to ćwiczenie się udało, tło musi dokładnie wypełniać pole widzenia aparatu, nie powinno być mniejsze ani większe.

Zbyt małe tło stanowi oczywisty problem- po prostu nie wypełni kadru. Zbyt duże tło stwarza bardziej subtelny problem, mianowicie rozciągnie się ono na rodzinę kątów, pod którą może padać światło tworzące odbicie bezpośrednie od krawędzi szkła. Światło padające z tych punktów wyeliminuje zatem ciemny obrys potrzebny do zdefiniowania krawędzi szkła. Jeśli powierzchnia tła jest tak duża, że nie możemy ustawić jej w taki sposób, by nie wykraczała poza granice wyznaczone wizjerem aparatu (np. jest to ściana studia), możemy zmniejszyć jej efektywne rozmiary przez oświetlenie tylko niewielkiej części tego tła albo zamaskowanie części za pomocą arkuszy czarnego papieru.

4. Ustawienie fotografowanego przedmiotu i nastawienie na ostrość. Z kolei ustawiamy fotografowany przedmiot na planie zdjęciowym i przesuwamy go do przodu i do tyłu między aparatem a tłem, aż osiągnie odpowiednią wielkość w wizjerze aparatu.

Poruszając przedmiotem, zauważymy, że im bliżej aparatu się on znajduje, tym wyraźniej zarysowane są jego krawędzie. Poprawa obrysu krawędzi nie uwzględnia prostej regu- ły, która mówi, że większe detale są lepiej widoczne. Raczej jest to spowodowane tym, że w miarę odsuwania przedmiotu od oświetlonego tła mniej światła odbija się od jego krawędzi. Im bliżej tła znajduje się fotografowany przedmiot, tym więcej jasnego tła wpada w rodzinę kątów tworzącą odbicie bezpośrednie, zacierające te krawędzie.

Kolejnym krokiem jest ustawienie ostrości. Zmiana nastawienia ostrości nieco zwiększa efektywne rozmiary tła, ale powiększenie tła nie jest zazwyczaj na tyle duże, aby stwarzało kolejny problem.

5. Wykonanie zdjęcia. Kolejnym krokiem jest określenie ekspozycji za pomocą światłomierza do pomiaru światła odbitego (światłomierz wbudowany w aparat na ogół wystarcza) na podstawie odczytu światła odbitego od fragmentu tła, znajdującego się bezpośrednio za fotografowanym przedmiotem. Oświetlenie metodą jasnego tła nie wymaga idealnie białego tła. Wystarczy, aby tło było zdecydowanie jaśniejsze od krawędzi szkła, tak aby szkło było dostatecznie widoczne. Jeśli szkło jest jedynym przedmiotem, którym się zajmujemy, to możemy regulować jasność tła, interpretując w następujący sposób wskazania światłomierza:

• Jeśli chcemy, aby tło zostało odwzorowane jako średnio szare (18%), stosujemy ekspozycję zgodną ze wskazaniami światłomierza.

• Jeśli chcemy, aby tło zostało odwzorowane jako jasnoszare lub nawet prawie białe, zwiększamy ekspozycję o mniej więcej dwie przesłony w stosunku do wskazań światłomierza.

• Jeśli chcemy, aby tło zostało odwzorowane jako ciemne, zmniejszamy ekspozycję o mniej więcej dwie przesłony w stosunku do wskazań światłomierza. Taka ekspozycja da w rezultacie bardzo ciemne tło.

Jak widać, w przypadku tej sceny nie istnieje nic takiego, jak „poprawna” ekspozycja. Jedyną poprawną ekspozycją jest właśnie ta, która nam odpowiada. Możemy umieścić tło gdziekolwiek na skali szarości z wyjątkiem czerni. (Jeśli krawędź szkła i tło będą czarne, nie pozostanie nic do zarejestrowania!). W praktyce im jaśniejsze tło, tym wyraźniej będą zarysowane krawędzie szkła.

Jeśli naświetlimy zdjęcie tak, aby tło było jasne, nie będziemy musieli już się martwić o niepożądane odbicia od przedniej powierzchni szkła. Jakiekolwiek odbicia będą prawie zawsze zbyt ciemne, aby być widoczne na tak jasnym tle. Jeśli jednak zdecydujemy się na średnio szare lub ciemnoszare tło, to otaczające przedmioty mogą odbijać się wyraźnie w powierzchni szkła.

Niniejszy artykuł stanowi fragment książki pt. "Światło w fotografii: magia i nauka", której autorami są: Fil Hunter, Steven Biver, Paul Fuqua wydanej przez wydawnictwo i księgarnię internetową Galaktyka — red.

---