Koniec dynastii Rurykowiczów, sytuacja wewnętrzna Rosji
Wymiera dynastia Rurykowiczów w Rosji w 1598 r. (ostatni carowie z tej dynastii - Iwan IV Groźny i jego syn Fiodor). Carem zostaje Borys Godunow, ale sytuacja jest daleka od stabilizacji, ponieważ nowy car jest intensywnie zwalczany przez bojarów.
2. Dymitriada
- w Polsce pojawia się człowiek podający się za Dymitra, młodszego syna Iwana Groźnego;
- magnateria kresowa (Wiśniowieccy, Mniszchowie) wspiera samozwańca - ślub Dymitra z Maryną Mniszchówną;
- samozwaniec wyrusza na prywatną wyprawę do Rosji w 1604 r.;
- Godunow bezpotomnie umiera, carem zostaje obwołany Dymitr - 1605 r.;
- Dymitr zostaje zamordowany w 1606 r. - zarzucano mu wprowadzanie zachodnich obyczajów, otaczanie się Polakami i jezuitami,
- nowym carem zostaje obwołany Wasyl Szujski;
- pojawia się następny samozwaniec.
3. Wojny Zygmunta III i Władysława IV Wazów
- Szujski nawiązuje sojusz ze Szwecją, co prowadzi do wojny z Rzeczpospolitą;
- wojska polskie zdobywają Smoleńsk;
- wojska polskie pod dowództwem Stanisława Żółkiewskiego zwyciężają wojska rosyjsko - szwedzkie pod Kłuszynem w 1610 r.;
- Moskwa zostaje zdobyta, a Szujski zostaje uwięziony;
- bojarzy proponują oddanie korony carskiej królewiczowi Władysławowi Wazie, pod warunkiem zmiany wiary na prawosławie;
- Zygmunt III odrzuca tą ofertę, w 1613 r. na tron carski zostaje powołany Michał Romanow;
- w Deulinie (Dywilinie) zostaje podpisany rozejm przyznający Rzeczpospolitej ziemię czernichowską, siewierską i smoleńską (1619 r.);
- wojska rosyjskie wykorzystują śmierć Zygmunta i nieskutecznie atakują Smoleńsk w 1632 r.;
- w Polanowie zawarty zostaje pokój wieczysty (1634 r.) na warunkach rozejmu w Dywilinie, Władysław IV ostatecznie rezygnuje z roszczeń do tronu rosyjskiego.
4. Od Perejasławia do Andruszowa
- Kozacy oddają w 1654 r. Ukrainę pod panowanie carskie (ugoda w Perejasławiu), co staje się przyczyną natychmiastowej wojny polsko - rosyjskiej przerwanej na czas „potopu” szwedzkiego;
- 1667 r. - zawarty zostaje rozejm w Andruszowie - podział Ukrainy wzdłuż linii Dniepru oraz utrata przez Rzeczpospolitą ziemi czernichowskiej, siewierskiej i smoleńskiej;
- 1686 r. - pokój Grzymułtowskiego potwierdza warunki rozejmu w Andruszowie.
2.Przyczyny wojen polsko- rosyjskich w XVII wieku
-rywalizacja o Inflanty (rozpoczęła się jeszcze w XVI w. za panowania Zygmunta II Augusta, a później Stefana Batorego)
-kryzys dynastyczny w Rosji po śmierci Iwana IV Groźnego (okres \"wielkiej smuty\"), który pragnęła wykorzystać RP
-chęć podporządkowania papieżowi rosyjskiego kościoła prawosławnego przez Zygmunta III Wazę
-mieszanie się polskich magnatów, a potem króla w wewnętrzne sprawy Rosji (Dymitriady -Dymitr samozwaniec, cudownie syn cara\", popierany przez Polaków)
W 1598 roku w Rosji wymarła dynastia Rurykowiczów, co zapoczątkowało okres walk wewnętrznych o tron moskiewski oraz zewnętrznych ingerencji w tym kraju.
Dymitriady
W 1603 roku w Polsce pojawił się pretendent do tronu moskiewskiego podający się za Dymitra, syna ostatniego Rurykowicza, Fiodora. Uzyskał on poparcie polskich możnowładców (Wiśniowieccy, Jerzy Mniszech), którzy udzielili mu pomocy militarnej w wyprawie do Rosji. W 1604 roku Dymitr zajął Moskwę i rządził państwem moskiewskim do 1606 roku, kiedy został obalony przez bunt bojarów. Nowym carem został Wasyl Szujski. W 1607 roku pojawia się kolejny pretendent do tronu moskiewskiego - Dymitr II, który jednak zostaje szybko pokonany. Wobec interwencji polskich możnowładców w Rosji Wasyl Szujski zawarł przymierze ze Szwecją, co zostało potraktowane przez króla Zygmunta III Wazę jako powód do wypowiedzenia wojny.
Przebieg wojny polsko-rosyjskiej w I połowie XVII wieku:
- 1609-1611 rok - oblężenie Smoleńska przez wojska polskie,
- 1610 rok - wojska polskie (hetman Stefan Żółkiewski) pokonują wojska rosyjsko-szwedzkie pod Kłuszynem,
- wojska polskie zajmują Moskwę,
- bojarzy ruscy ofiarowują tron moskiewski Władysławowi Wazie w zamian za przejście królewicza na prawosławie;
Zygmunt III odrzuca tę propozycję,
- powstanie antypolskie na Rusi,
- 1612 rok - Polacy opuszczają Moskwę,
- 1613 rok - wybór na cara Michała Romanowa,
- 1617-1618 rok - wyprawa Władysława Wazy przeciwko Rosji,
- 1619 rok - rozejm w Dywilinie (Rzeczpospolita otrzymuje ziemie czernichowską, smoleńską i siewierską),
- 1632 rok - Rosjanie atakują Smoleńsk - wznowienie wojny,
- 1634 rok - pokój w Polanowie (potwierdzenie rozejmu w Dywilinie).
Warto pamiętać W 1606 roku wybuchło powstanie w Moskwie przeciwko Dymitrowi I Samozwańcowi. Zginęło wówczas wielu Polaków i cudzoziemskich kupców. Jeden z Polaków przebywających wówczas w Moskwie - Stanisław Niemojewski - tak opisywał owe wydarzenia:
Dziwnego morderstwa i okrucieństwa nad naszemi ci barbary zażywali,a zwłaszcza nad poddającemi się, zabijając ich zwyczajem bestialskim kijmi albo obuchami w głowy, nad drugiemi ukrzyżowaniem i do ścian przybijaniem... innym głowy i inszych członków ucinaniem, krwią się pastwiąc. Gdy się już skłoniło ku wieczorowi, trupy wszystkie wywłóczyli z dworów na ulicę, nago obdarte, z wielką swą uciechą.
(cyt. za: D. Czerska: Dymitr Samozwaniec. Wrocław 1995, s. 206).
Pojęcia dymitriady - interwencje magnatów polskich w walki wewnętrzne w Rosji po wygaśnięciu dynastii Rurykowiczów
W trakcie kryzysu i bezkrólewia, w Rzeczpospolitej pojawił się Dymitr Samozwaniec. Awanturnik ten podawał się za drugiego syna Iwana Groźnego, stąd też jego przezwisko. Samozwaniec był popierany przez króla, magnatów i jezuitów, którzy wierzyli, że poprzez zwycięstwo na Moskwie, Kościół prawosławny zastąpi się katolickim. W roku 1605 Dymitr przekroczył rosyjską granicę i wraz z wojskiem polskim udał się do Moskwy. Szybko przedarł się do stolicy i zasiadł na tronie. Nie panował jednak długo. Pseudo „sukces” Dymitra zamienił się w porażkę gdy w Moskwie wybuchło przeciw niemu powstanie. W niedługo po jego koronowaniu na cara został zamordowany przez jego przeciwników.
Po śmierci Samozwańca carem został Wasyl Szujski. Był on bojarem rosyjskim. Na początku popierał Dymitra, lecz wkrótce stanął na czele spisku przeciw niemu.
W czasie panowania Szujskiego, w Rosji cały czas wybuchały spory i kłótnie między bojarami, a średnią szlachtą. Targały nią niepokoje i zamieszki. Mieszkańcy nie czuli się bezpiecznie i chcieli jak najszybciej rozwiązać te bezsensowne spory. Wydawał się, że z krańca przepaści może uratować Rosję tylko jakaś silna dynastia. Jednak pośród ogólnego zamętu i zawiści nie było rzeczą prawdopodobną, żeby taka dynastia mogła wyjść z narodu moskiewskiego. Polska natychmiast wystąpiła z zamiarem położenia końca rozruchom i na tronie rosyjskim osadzenia dynastii Wazów.
W tym czasie w Rzeczpospolitej pojawił się kolejny awanturnik podający się za cudem ocalałego Dymitra. Podobno, jego tożsamość potwierdziła żona Maryna. Został on ponownie poparty przez część magnaterii polskiej. Wtedy też, zaniepokojony car poprosił o pomoc Szwecję. Ta zgodziła się i wkrótce została sojusznikiem Rosji. Ten ruch zmobilizował Polskę do interwencji zbrojnej, dotychczas formalnie niezaangażowanej w konflikt. Król Rzeczpospolitej w walce z Rosją, a tym samym ze Szwecją widział możliwość odzyskania szwedzkiego tronu. Plany Zygmunta III Wazy o dziwo poparł papież i duchowieństwo. Średnia szlachta, która była dosyć uboga przyłączyła się do wyprawy, gdyż myślała, że dzięki niej zdobędzie bogactwo i nowe ziemie.
W 1610 roku, dokładnie w lipcu, siły polskie przekroczyły rosyjską granicę. Obległy i zdobyły Smoleńsk. Miasto silnie się broniło jednak wojsko polskie po wielotygodniowym oblężeniu do niego wkroczyło. Dokonało tego przede wszystkim dzięki wspaniałemu dowódcy - Stanisławowi Żółkiewskiemu. Był on znakomitym strategiem. Pod jego rozkazami wojsko polskie rozgromiło ponad czterokrotnie liczniejsze wojska rosyjsko-szwedzkie w bitwie pod Kłuszynem w 1610 roku. Żółkiewski przeprowadził także elekcję królewicza Władysława.
W latach 1617-1618, miała miejsce wyprawa Władysława Wazy na Moskwę. Bojarowie rosyjscy strącili Szujskiego z tronu i wybrali na niego księcia Władysława. Postawili jednak warunek: zachowają swoją religię. Zygmunt II Waza, ojciec Władysława, któremu zależało na wprowadzeniu w Rosji katolicyzmu, traktatu nie podpisał. Spowodowało to powstanie przeciw Rzeczpospolitej.
Władzę carską zdobył Michał Fiodorowicz - Romanow. Za jego rządów w Rosji nastały „wielkie czasy”, a dynastia Romanowów była ostatnią dynastią carów w Rosji rządzących do pierwszej wojny światowej.
Kolejne próby najazdów Polski zakończyły się niepowodzeniem, w związku z czym wojny polsko - rosyjskie zakończyły się podpisaniem rozejmu w Dywilnie w 1619 roku, na mocy którego Polska uzyskała Smoleńszczyznę, a także ziemię czernihowską i siewierską. Jesienią 1632 r., po śmierci Zygmunta III, Moskwa, zachęcona przez króla szwedzkiego, zajęła polskie miasta leżące na pograniczu polsko-rosyjskim. Następnie obległy położony nad górnym Dnieprem Smoleńsk - twierdzę, która do tej pory strzegła bezpieczeństwa wschodniej granicy Polski. Car Michał Romanow, widząc słabość polskiego państwa, liczył, że elekcja nowego władcy przedłuży się i uniemożliwi to Polakom skuteczną obronę. W obliczu zagrożenia państwa, szlachta stanęła jednak na wysokości zadania i po raz pierwszy (i ostatnich) doszło do zgodnej elekcji i królem został syn zmarłego władcy, Władysław.
Elekcja całkowicie przekreśliła plany Moskwy - nowy władca niemal natychmiast wyruszył na odsiecz oblężonej twierdzy smoleńskiej. Po 9 miesiącach Smoleńsk został odzyskany, a dowódca armii rosyjskiej, gen. Michał Szein, został zmuszony do podpisania kapitulacji. 14 czerwca 1634 r. nad rzeką Polanówką, zawarty został pokój wieczysty z Rosją (zwany pokojem polanowskim). Potwierdzono wówczas warunki terytorialne rozejmu dywilińskiego, a Władysław IV za cenę 20 tys. rubli zrzekł się pretensji do korony carskiej.
W ten sposób zakończył się kolejny etap XVII-wiecznych walk polsko-rosyjskich. Rzeczpospolita nie utraciła co prawda żadnych terytoriów, ale jej władca pozbawiony został ostatnich praw do tronu moskiewskiego. Potwierdziło to fakt, że Polska stawała się państwem coraz słabszym.
Po udanych wojnach w I połowie XVII wieku Polska ma przewagę terytorialną i militarną nad Rosją
Przyczyna wojny:
30.01.1654 - ugoda w Perejesławiu między Rosją a Kozakami:
Kozacy uznają zwierzchność Rosjan - Polska traci lewobrzeżną Ukrainę
tym samym Polska traci przewagę nad Rosjanami
Przebieg:
Rosjanie w latach 1654-1655 zdobywają: ziemię smoleńską, grodzieńską, wileńską
Rosjanie zdobywają przewagę, Polacy są w kiepskiej sytuacji
29.01.1655 - bitwa pod Ochmatowem - wojska polskie-tatarskie dowodzone przez hetmana Stanisława Potockiego pokonują armię rosyjsko-kozacką
następuje chwilowa stabilizacja sił
07.1655 - początek "potopu szwedzkiego" :
obie strony podpisują antyszwedzki układ w Niemieży 3.11.1656, gdyż Rosjanie nie chcieli, aby Szwecja zanadto wzmocniła się
3.05.1660 - pokój oliwski:
Rosja i Polska wznawiają działania wojenne między sobą
25.06.1660 - bitwa pod Połonką - Stefan Czarniecki(Polska) - zwycięstwo Polaków nad Rosjanami
27.09-3.11.1660 - polska kampania cudnowska wymierzona przeciw Rosji
3.11.1660 - bitwa pod Cudnowem - hetman Jerzy Sebastian Lubomirski(Polska) - zwycięstwo Polaków nad Rosjanami
następuje stabilizacja sytuacji, lekka przewaga Rosjan
30.01.1667 - pokój w Andruszowie - między Polską a Rosją:
- Rosja otrzymuje lewobrzeżną Ukrainę, Polska prawobrzeżną Ukrainę
- Rosja otrzymuje ziemię smoleńską, czernichowską i siewierską ( były to nabytki Polaków z pokoju w Dywilnie(3.01.1619) i pokoju w Polanowie(14.06.1634))
- Rosji zostaje przekazany Kijów na okres 2 lat, tzw. okres próby
1686 - papiestwo stwarza koalicję antyturecką składającą się z Polski, Austrii i Państwa Kościelnego, tzw. Ligę Świętą
Rosjanie zdawali sobie sprawę z niebezpieczeństwa tureckiego, a Liga Święta chciała sojusznika
01.05.1686 - pokój moskiewski, zwany też grzymułtowskim (Krzysztof Grzymułtowski - wojewoda, poseł polski):
- potwierdzenie pokoju w Andruszowie
- Kijów zostaje oddany Rosji na stałe
- Rosja przyłącza się do Ligi Świętej