48. Kultura sarmacka i sztuka XVII wieku w Polsce (na tle europejskim)
Sarmatyzm wiązał się ściśle z wzrostem znaczenia szlachty w Polsce XVI i XVII wieku. Właściwie rządzący krajem przedstawiciele szlachty popadli w lekkie megalomaństwo i wymyślili sobie, że szlachta polska pochodzi od Sarmatów - starożytnego ludu zamieszkującego początkowo między Dolną Wołgą a Donem. Po Sarmatach szlachta miała odziedziczyć umiłowanie wolności, gościnność, dobroduszność, męstwo oraz odwagę. Szczególnie te ostatnie cechy miały się objawiać w XVII wieku, kiedy to Rzeczpospolita prowadziła liczne wojny (z Turkami, Tatarami, Ruskami i Szwedami), przedstawicielstwo szlacheckie walczyło to tu, to tam a potem przy winie/piwie/innym miodzie gadali jakimi to oni nie są rycerzami, itd.
Kultura sarmacka łączyła w sobie elementy wschodnie i zachodnie, z czego rodziły się charakterystyczne stroje i przedstawienia w sztuce. W rzeczywistości, był to sposób interpretacji baroku, jaki w owym czasie nadciągnął nad Polskę. Sarmaci wykształcili styl ubierania charakterystyczny w całej Europie (żupan, kontusz, delia-taki płaszcz na zimę, pas z 4 końcami, na nogi szarawary). Dla sarmatów ważne były więzy rodzinne, życie towarzyskie, ogólny szpan kiedy przyjeżdżali goście - co poskutkowało wykształceniem specyficznej kuchni (dania nie zawsze jadalne, ale zawsze przygotowane w tak skomplikowany sposób, żeby inni zastanawiali się jak to zostało zrobione, np. kurczak w butelce). Imprezy zaowocowały wykształceniem różnych tańców, np. poloneza. Ważnym elementem życia towarzyskiego były pogrzeby. Organizowano je z wielką pompą i zapraszano całą rodzinę i wszystkich znajomych i vipów z całej Polski., żeby potem kilka dni biesiadować i wspominać zmarłego.
Sztuka:
Architektura:
Budowano wiele bogato zdobionych pałaców i kościołów, uczelni i szkół wyższych. Trzymano się rodzimych rozwiązań o bryłach gotyckich i specyficznej dekoracji stiukowej sklepień. W kościołach wznoszono dla zasłużonych osób nagrobki leżące oraz półpostaciowe. Budowano dziesiątki tysięcy dworów, prawie zawsze drewnianych, z sosny, jodły i modrzewia. Przy wejściu znajdował się ganek. Centralnym pomieszczeniem, w którym przyjmowano gości, była duża sień. Istniała bardziej intymna część żeńska i bardziej otwarta część męska. Dwór posiadał alkierze. Ściany pomieszczeń były ozdobione portretami przodków, pamiątkami po nich, łupami wojennymi. Do dziś zachowało się bardzo niewiele dworów z epoki staropolskiej, ale ich tradycje kontynuowano w XIX i XX wieku.
Do najbardziej okazałych i znanych obiektów fundowanych przez sarmatów, należy Wilanów oraz Pałac Krasińskich w Warszawie. Obiekty te należą do fundacji tzw. oświeconych sarmatów-czyli świetnie wyedukowanych Saratów którzy mieli jednak na tyle kasy i gustu, żeby walnąć sobie taki okazały kompleks łączący elementy klasyczne z barokiem.
Malarstwo:
Najlepsi malarze to:
-Daniel Schulz
-Bartłomiej Strobel.
Tworzyli oni tzw. PORTRETY SARMACKIE jednak ich twórczość możemy podzielić zasadniczo na dwa przeciwstawne nurty:
- nurt reprezentacyjny- szczególnym przedstawicielem był tu właśnie Strobel. To sztuka chłodna, linearna, bardzo oficjalna, Portretowane postaci ustawione są w pozycji stojącej, najczęściej jedną ręką wspierają się na boku, drugą nonszalancko kładą na stoliku. Osoby przedstawiane na obrazach Strobla ubrane są w przesadnie bogate stroje, wykonane z najdroższych tkanin, których lśnienie możemy obserwować dzięki mistrzowskiej technice artysty. Dla podkreślenia rangi portretowanego malarz umieszcza na obrazie przedmioty będące aluzją do herbu rodowego, co miało uwypuklać wspaniałość i ciągłość genealogiczną rodziny.
- malarstwo Daniela Schultza - jego dzieła twórczo nawiązują do sztuki Rembrandta - to portrety z pogłębionym studium psychologicznym przedstawianej osoby. Postać, zawsze skupiona, w mniej oficjalnej pozie patrzy przenikliwym, nieco melancholijnym wzrokiem na widza. Kontury portretowanego wyłaniają się z tajemniczego mroku. Wymowa dzieła skłania do refleksji nad kondycją człowieka i przemijalnością istnienia.
Szczególnym elementem były PORTRETY TRUMIENNE. Malowane na cynowej blasze portrety zmarłych umieszczane na trumnach stanowiły istotny element obchodów pogrzebowych. Portrety prawdopodobnie był umieszczany na trumnie po stronie głowy, tak by zwrócony był w trakcie ceremonii w kierunku ołtarza i umożliwiał zmarłemu uczestnictwo w nabożeństwie. Po zakończeniu obchodów pogrzebowych, portrety przeważnie umieszczano na ścianie kościoła.
Na tle Europejskim, sztuka Sarmacja jest jedyna i niepowtarzalna, ale też wydaje się być trochę zacofana, choćby przez te ciuchy i szable. Honor ratowali oświeceni Sarmaci, ale i oni portretowali się w antycznych zbrojach, itd.
Na zachodzie dominował klasyczny barok. W malarstwie portretowym modne były raczej wizerunki realistyczne, z wiernym odtworzeniem stroju.