Dr Janusz Śniadecki, Główne podejścia i okresy rozwoju etyki: zarządzania, biznesu, finansów, menedżerskiej, …, w Polsce na tle gospodarki światowej

1. Istota etyki zarządzania, etyki biznesu, etyki menedżerskiej …

Richard T. De George, profesor filozofii i zarządzania na uniwersytecie w Kansas, prezes Amerykańskiego Towarzystwa Filozoficznego oraz Towarzystwa Etyki Biznesu i przewodniczący Międzynarodowego Towarzystwa Biznesu, Ekonomii i Etyki, charakteryzuje etykę zarządzania jako dziedzinę interdyscyplinarną, obejmującą wzajemne oddziaływanie etyki i businessu.

Jego zdaniem etyka zarządzania nie jest związana z żadną specyficzna teorią społeczna (kantowską, utylitarystyczną, chrześcijańska), lecz poszukuje całościowych odpowiedzi na pytania, do których można podchodzić z różnych filozoficznych, teologicznych i innych punktów widzenia.

Z kolei inni badacze definiują etykę zarządzania jako dyscyplinę zajmującą się indywidualnymi postawami i zachowaniem uczestników organizacji (zwłaszcza decydentów).

Ostatecznie image organizacji uzależniony jest od zachowania jednostek. Od etyki autorzy odróżniają pojęcie społecznej odpowiedzialności organizacji. Odpowiedzialność społeczna ma wymiar kolektywny i dotyczy postawy organizacji wobec otoczenia.

Propagatorzy odpowiedzialności społecznej organizacji, którzy pragną podnieść standardy etyczne korporacji i administracji państwowej, twierdzą, że organizacje są moralnie zobowiązane do rozliczania się przed społeczeństwem ze swej działalności. Odpowiedzialność społeczna oferuje ogólny układ odniesienia, na podstawie którego może być oceniana etyczność działań i decyzji.

Etyka zarządzania (biznesu) jest dziedziną interdyscyplinarną, wykorzystującą różne metody badawcze, której przedmiotem są normy i wartości uczestników organizacji, w tym problem odpowiedzialności społecznej organizacji, uwarunkowań sytuacyjnych i historycznych systemów etycznych oraz zachowań uczestników organizacji.

2. Główne podejścia w zarządzaniu organizacjami we współczesnym świecie.

Wśród systemów etycznych funkcjonujących we współczesnych organizacjach wyróżnić można trzy główne podejścia: utylitarne, praw człowieka i sprawiedliwości społecznej.

W pierwszym podejściu, opierającym się na systemie wartości, jako dobre ocenia się te zachowania i decyzje, które przynoszą bezpośrednią korzyść organizacji.

W drugim podejściu podstawę stanowią wartości humanistyczne, zgodnie z którymi pozytywnie oceniane są zachowania i decyzje uwzględniające i respektujące podstawowe prawa człowieka, a więc przede wszystkim wolność osobistą, własność prywatną, wolność słowa i wyznania, integralność osobistą. W jego ramach osądza się decyzje i postępowanie ludzi w kategoriach uznanych i rozpowszechnionych systemów etycznych, np. religii chrześcijańskiej (Dekalog) i idei humanizmu.

Podejście trzecie, tj. sprawiedliwości społecznej, wymaga szerszego omówienia w kontekście odpowiedzi na postawione niżej pytania.

Jakie są wady i zalety tego podejścia? Stymulacja czy regres? Kto jest inspiratorem drogi do polskiego "dobrobytu"? Rola klasy średniej. Pracodawca a pracownik. Czy dla RUP-ów bezrobotny jest partnerem? Kto jest partnerem? Komu należy udzielać pożyczek - pracodawcy, czy bezrobotnemu?

3. Okresy rozwoju etyki zarządzania (menedżerskiej), na tle światowego biznesu.

Historia rozważań nad etycznymi problemami związanymi z handlem, zatrudnieniem, kierowaniem ludźmi, jest tak długa, jak historia tych obszarów działalności ludzkiej.

Już starożytni filozofowie, moraliści i przywódcy religijni poruszali te sprawy w swoich pismach. Pierwsze w historii dzieło ekonomiczne "OIKONOMIKON" Ksenofonta, było poświęcone etyce prowadzenia gospodarstwa i organizacji pracy.

Tematykę etyki gospodarowania, władzy, pracy i organizacji odnajdziemy w pismach Platona, św. Augustyna, Tomasza z Akwinu, a także w Piśmie Św. Starego i Nowego Testamentu. Jednak początków właściwej etyki zarządzania szukać należy znacznie później.

Za symboliczną datę narodzin etyki biznesu przyjmuje się rok 1870, w którym to twórca I Soboru Watykańskiego, papież Pius IX ogłosił prekursorską encyklikę („Sylabus”) poświęconą zestawieniu błędów w zjawiskach społecznych, w tym dotyczącą nowego podejścia do problemu pracy ludzkiej.

Od tego czasu, do dnia dzisiejszego wyróżnia się wiele okresów rozwoju tej dziedziny życia, która - nim stała się dyscypliną naukową - musiała przejść wiele przeobrażeń dotyczących zarówno jej formy, jak też zawartych w niej treści.

Dziś etyka biznesu częściej występuje pod takimi nazwami, jak: etyka pracy, zarządzania, działalności gospodarczej. Stosując różne kryteria podziału można dziś wyróżnić, zgodnie z sugestią R.T. De George'a, pięć głównych okresów rozwoju etyki zarządzania w światowym biznesie.

[R.T. George, Theological Ethics and Business Ethics, w: „Journal of Business Ethics”, nr 5, Warszawa 1986, s. 421-432].

Okres pierwszy, obejmujący lata 1870-1960, nazwany bywa pionierskim, gdyż nie istniała jeszcze w tym czasie ani etyka biznesu, ani też etyka zarządzania, jako odrębna dziedzina badań. Problemy etyczne związane z działalnością przedsiębiorców, czy też z organizacją i zarządzaniem przedsiębiorstwami, były wówczas bardzo ostrożnie i ogólnie rozważane przede wszystkim przez filozofów i teologów. Dyskusje te najczęściej prowadzono w ramach społecznej nauki rzymskokatolickiego Kościoła. Problematyką tą, w sposób bardziej zdecydowany, zajmowali się filozofowie i teologowie protestanccy. [M. Ossowska, Moralność mieszczańska, Wrocław 1985, s. 74-129].

Okres drugi, przypadający na lata 60 dwudziestego wieku, przeszedł do historii, jako dekada totalnej, szczególnie w Europie Zachodniej i USA, krytyki wobec biznesu, władzy i wszelkiego establishmentu. Oprócz gwałtownych protestów, powstawać zaczęły w tym czasie zorganizowane formy ochrony interesów różnych społecznych populacji. W okresie tym: 1) zrodził się silny ruch konsumencki, 2) powstawać zaczął znaczący ruch ekologiczny wnoszący swoich przedstawicieli do parlamentów większości państw zachodnich, 3) zaczęły się tworzyć organizacje o charakterze mniejszościowym (narodowym i nacjonalistycznym) oraz różnego rodzaju grupy nacisku.

W tej sytuacji przedstawiciele biznesu przyjęli postawę defensywną i wyczekującą. Świat nauki odpowiedział na owe wyzwania różnie. Jedne ośrodki zignorowały krytykę, uważając ją za naturalny przejaw młodzieńczego buntu, inni zaczęli zastanawiać się nad kwestiami związanymi z etyką i odpowiedzialnością społeczną przedsiębiorców i menedżerów. Nie czyniono tego, ani systematycznie, ani też konsekwentnie, koncentrując się głównie na problemach formalnoprawnych biznesu, traktując zagadnienia etyczne jako drugorzędne.

Okres trzeci, przypadający na lata 70 dwudziestego wieku, związany był z przeobrażaniem się etyki zarządzania w nową dziedzinę badawczą. Coraz silniejsze stawały się w tym to okresie grupy interesów i nacisku, (zwłaszcza ruch ekologiczny), a środki masowego przekazu coraz częściej zaczynały interesować się, badać i analizować problemy etyczne w funkcjonowaniu przedsiębiorstw i administracji państwowej. Inspirująca i twórcza rola, w zakresie proetycznej edukacji społecznej, przypadła tutaj mass mediom, które poprzez zwrócenie uwagi opinii publicznej na priorytetowe wręcz znaczenie etyki w biznesie, wymuszały pośrednio jej stosowanie przez pracodawców.

W okresie tym wytworzone zostały specjalistyczne obszary i zakresy m.in. takich badań, jak: 1) etyczność reklamy, w tym zakaz stosowania reklamy społecznie szkodliwej, m.in. oddziaływującej na podświadomość; 2) problemy etyczne związane ze sprzedażą i handlem obwoźnym; 3) zasady wyboru i kierowania personelem oraz 4) godne traktowanie pracowników przez pracodawców. Wielu przedsiębiorców zaczęło od tego czasu dbać o swój image. Rosła świadomość społeczna, a wraz z nią zwiększały się wymagania mieszkańców krajów zachodnich, wobec zakładów pracy i instytucji państwowych nie przygotowanych jeszcze (ani pod względem merytorycznym, ani też formalnym) do pozytywnego reagowania na te społeczne wyzwania. Dlatego zwróciły się one do instytucji naukowych o szybką pomoc, a nauka zaczęła intensywnie poszukiwać odpowiedzi na nasilające się pytania w zakresie etyki biznesu.

Owe inspiracje dały asumpt do innowacyjnych poszukiwań w tej, nowej jeszcze wówczas dziedzinie wiedzy. Rozpoczęło się więc organizowanie konferencji naukowych oraz popieranie badań w dziedzinie etyki biznesu. Kryzys zaufania do reprezentantów sfery biznesu, jaki wówczas nastąpił, nie ustąpił miejsca ufności i trwa do dzisiaj.

Okres czwarty, obejmujący pierwszą połowę lat 80. dwudziestego stulecia, był związany ze szczególnym rozkwitem etyki w USA. Nastąpiło w tych latach tak duże nią zainteresowanie, że można od tego czasu mówić o jej instytucjonalizacji. W tym okresie wiele pism zaczęło się specjalizować w różnych dziedzinach etyki biznesu, a liczne towarzystwa i placówki naukowe, podjęły systematyczne badania nad tą nową dziedziną wiedzy i życia. Etyka weszła także na stałe do programów wielu szkół i uczelni, przygotowujących kadrę dla potrzeb biznesu. Zaczęto publikować podręczniki i kodeksy etyczne dotyczące różnych dziedzin biznesu. Także bardzo modne w tych latach stało się organizowanie przez pracodawców dla swoich załóg profesjonalnych kursów z zakresu różnych dziedzin etyki.

Piąty okres rozwoju etyki, przypadający na drugą połowę lat 80. i początek lat 90 minionego wieku, wiązał się z jej intensyfikacją, integracją i dojrzewaniem. Powstająca w tych latach na Zachodzie nowa dyscyplina naukowa - etyka zarządzania, rozpoczęła trudną walkę o swoje miejsce wśród nauk o zarządzaniu i nauk filozoficznych. W okresie tym został stworzony także bardzo dobry klimat do nadania większego znaczenia zagadnieniom wchodzącym w zakres etyki menedżerskiej, kultury i historii biznesu nie tylko w krajach zachodnich ale także w Polsce.

[M. Kostera, Czym jest etyka zarządzania?, w: „Przegląd Organizacji”, nr 2, Warszawa 1992, s. 18].

Ze stanu badań nad etyką biznesu w Polsce wynika, że wciąż mamy do czynienia ze zbyt małą liczbą wydanych w języku polskim dzieł, rozpraw, artykułów naukowo-wdrożeniowych, popularnonaukowych i informacyjnych, recenzji analitycznych oraz informacji rozpowszechnianych poprzez Globalną Sieć Informatyczną - „Internet”, na temat różnych aspektów etyki mikro- i makrozarządzania.

Chociaż dyskusje na ten temat podejmowane są od wielu lat zarówno na różnego rodzaju seminariach, jak też zagranicznych i krajowych konferencjach naukowych, a także na łamach periodyków naukowych i profesjonalnej prasy, to jednak zagadnienie stanu i potrzeb badań nad etyką zarządzania różnymi organizacjami w Polsce, nie zostało jeszcze wyczerpująco opracowane.

Ze stanu badań wynika także, że dotychczas sporadycznie zajmowano się etycznymi aspektami zarządzania organizacjami przez przedsiębiorców w regionach strukturalnego bezrobocia. Natomiast, jeśli podejmowano podobne tematy badawcze, to zazwyczaj ujmowano je w następujących dwóch płaszczyznach: w pierwszej - ogólnej, analizującej problemy etyczne w kontekście całej sfery szeroko pojętego biznesu oraz w drugiej - szczegółowej, zawężającej problematykę etyczną do badań wybranych organizacji, zazwyczaj prowadzonych na bazie funkcjonujących w nich menedżerów i pracowników.

Przedstawione wyżej oceny i konstatacje wynikają z faktu, że genezę polskiego biznesu doby współczesnej, można w rzeczywistości wyprowadzać dopiero od początku roku 1989, kiedy to polska gospodarka z systemu nakazowo-rozdzielczego, zaczęła się przeobrażać w system gospodarki rynkowej.

Symptomem owych przemian były ustalenia „Okrągłego Stołu” oraz wprowadzenie przy końcu grudnia 1988 r. (z mocą obowiązującą od 1 stycznia 1989 r.) wspomnianej ustawy regulującej zasady działalności gospodarczej, nazywanej wówczas popularnie biznesem.

W tym też czasie po raz pierwszy zaczęto powszechnie używać w Polsce terminu: biznes - oznaczającego prowadzenie intratnych interesów w skali „makro” we wszystkich sferach i dziedzinach powstającej wówczas gospodarski wolnorynkowej. Dopiero znacznie później pojawiło się w powszechnym użyciu pojęcie etyki biznesu, jako nowej dziedziny wiedzy będącej remedium na swojego rodzaju kuriozalne przyzwolenie do czynienia nadużyć w życiu gospodarczym z pominięciem prawa, zgodnie z zapisem w art. 3 ustawy z 23 grudnia 1988 r.: O działalności gospodarczej, że: „Wszystko jest dozwolone, co nie jest prawem zabronione”. Jest to jedna z wielu, nieetycznych przesłanek wprowadzanej w Polsce transformacji systemu gospodarczego.

Natomiast sygnalizowane już pojęcie etyki „w biznesie”, używane w skali mikro, miało w tym czasie zupełnie inne konotacje, gdyż służyło określeniu etyki w jednej z form światowego, a później polskiego biznesu, a mianowicie „w działalności gospodarczej”. Fakt przechodzenia etyki „w biznesie” - w „etykę biznesu”, nie doczekał się jeszcze naukowego opracowania.

Problem badawczy polega jednak na tym, że normy szeroko pojętej etyki w światowym biznesie, będącej ogólnymi ramami dla etyki w działalności gospodarczej, podlegają w Polsce ciągłym zmianom i trudno je precyzyjnie zdefiniować. Są one punktem wyjścia do coraz częstszego podejmowania dyskusji na temat konieczności opracowania profesjonalnych kodeksów etycznych w różnych zawodach oraz stwarzania warunków dla ich wdrażania.

[O'Brien, Biznes wobec wyznań etycznych nowej fazy gospodarki rynkowej, w: Etyka w biznesie, praca zbiorowa pod red. P.M. Minusa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995, s. 16-25; także M. Kostera, Etyka zarządzania, w: „Prakseologia”, nr 1-2, Warszawa 1993, s. 89-116].

Fakty te dotyczą szczególnie szybkiego w ostatnim czasie rozwoju etyki stosowanej, gdzie - obok fascynującej cały świat naukowy bioetyki - wciąż rosnącym zainteresowaniem cieszą się zagadnienia etyczne związane z wykonywaną pracą, zawodem lub działalnością społeczną; poczynając m.in. od etyki biznesu, etyki menedżerskiej, czy etyki dziennikarskiej, poprzez etykę życia publicznego, parlamentarną i funkcjonariusza państwowego, a na etyce lekarskiej, pracownika naukowego, nauczyciela oraz księdza i zakonnicy kończąc.

Dlatego dziś coraz więcej polskich ekonomistów, politologów, socjologów i etyków uważa, że wprowadzane z końcem 1988 roku mechanizmy gospodarki rynkowej - w ramach przyjętego systemu ekonomicznego - wymagają szczegółowej analizy i weryfikacji, gdyż:

1. godzą w miliony ludzi nie tylko (z natury) mało asertywnych, przedsiębiorczych i zaradnych, nie mających odpowiednich kwalifikacji i umiejętności, ale też i w tych, którzy z przyczyn niezależnych od nich samych pozostają bez pracy lub otrzymują najniższe wynagrodzenie, upokarzające godność człowieka i skazujące ich oraz ich rodziny na ubóstwo i nędzę;

2. wiele z owych mechanizmów funkcjonujących na podstawie wprowadzanych ustaw, rozporządzeń i zarządzeń - zawiera luki prawne, sprzeczne zarówno z Konstytucją RP, jak też z umowami międzynarodowymi, które Polska ratyfikowała, a których nie przestrzegała zarówno przed wejściem, jak i nie przestrzega nadal, tj. po wejściu do Unii Europejskiej;

3. niektóre z wprowadzanych uwarunkowań stają się podłożem do kryminogennych inspiracji i przedsięwzięć podejmowanych przez nieetycznych przedsiębiorców, a także funkcjonariuszy publicznych i państwowych, przyczyniając się do wciąż rozszerzającej się w Polsce korupcji.

Na kanwie powyższych konstatacji należałoby podkreślić ponadczasową etyczną prawidłowość, znaną na świecie od kilkudziesięciu lat, w myśl której ujawnianie afer w Polsce, odwoływanie członków gabinetu, itp., zawsze świadczyć będzie nie o postępującej demokracji, sile państwa i o umiejętnościach rozliczania się aktualnego premiera rządu z własnym zapleczem politycznym, lecz o kompromitacji przyjętego sposobu i stylu sprawowania przez niego władzy, a więc o braku demokracji w państwie i umiejętnościach sprawnego nim zarządzania.

[Styl antydemokratycznego zarządzania może przybierać nieetyczne formy, pozwalające na zarządzenie państwem przez ludzi niekompetentnych, których jedyną legitymacją do sprawowania władzy bywa wywodzenie się z określonego „etosu”. Tak więc nieetycznie zarządzali państwem polskim nie tylko ludzie z „żelaza”, czy z „betonu”, ale także ze „styropianu”. Sygnalizowany problem coraz częściej staje się podłożem naukowych rozważań podejmowanych przez zachodnich i polskich naukowców i z tego powodu został tutaj przywołany].

Dlatego powstaje pilna konieczność do prowadzenia systematycznych i zintegrowanych badań dotyczących etyki polskiego biznesu.

Normy etyki biznesu, będące szerokimi ramami dla etyki zarządzania organizacją, podlegają w Polsce ciągłym zmianom, nie zawsze mającym na celu upowszechnianie działalności proetycznej. Patrząc z perspektywy dwudziestu lat prowadzonej w Polsce transformacji systemu politycznego, ekonomiczno-społecznego i gospodarczego, można powiedzieć, że jest ona punktem wyjścia do wszczęcia dyskusji na temat konieczności opracowania profesjonalnych kodeksów etycznych w różnych zawodach oraz stworzenia warunków do ich wprowadzania w życie. Jakkolwiek dyskusje na podobne tematy podejmowane są w różnych formach od wielu lat, to ciągle brakuje pozytywnych efektów ich działań, gdyż zbyt mało uwagi poświęca się dokładnej analizie faktycznego, obecnego stanu etyki nie tylko w biznesie, ale we wszystkich sferach ludzkiej działalności.

Dlatego należałoby podkreślić, że bazę i podłoże postulowanych wcześniej działań powinna stanowić bardzo szeroko rozumiana etyka zarządzania, funkcjonująca jako interdyscyplinarna dziedzina wiedzy, i oddziaływująca na wszystkie inne sfery ludzkiej działalności, (tj. na biznes, procesy społeczne, administrację, życie publiczne, itp.). Tylko wtedy będzie można liczyć na wymierne sukcesy w tej dziedzinie, gdy działania proetyczne obejmą swoim zasięgiem każdą organizację wraz z jej otoczeniem, uwzględniającym głównie i przede wszystkim ludzi. Trudność w realizacji tego postulatu polega jednak na tym, że organizacje te podlegają różnorodnym, wewnętrznym i zewnętrznym uwarunkowaniom, zazwyczaj niestabilnym i niekiedy bardzo trudnym do wcześniejszego ustalenia i zdiagnozowania.

[Stąd też zauważa się w ostatnich latach wzrost wskaźnika zainteresowań w Polsce usługami specjalistycznych firm konsultingowych, marketingowych i szkoleniowych. Z badań prowadzonych przez różne ośrodki naukowe wynika, że firmy te, głównie doradcze i szkoleniowe, dlatego cieszą się dużym uznaniem wśród klientów, ponieważ prezentują wysoki poziom usług w zakresie: 1) etyki zawodowej, 2) profesjonalizmu a także 3) kultury obsługi].

Dlatego w ramach realizacji szeroko pojętej etyki biznesu należy poszukiwać komplementarnych odpowiedzi, w stosunku do struktur, form i uczestników rynku (głównie przedsiębiorców i zawodowych menedżerów), na pytania, do których można podchodzić z różnych (filozoficznych, teologicznych i innych) punktów widzenia. Dlatego przedmiotem etyki zarządzania są normy i wartości moralne, określane przy wykorzystywaniu różnych metod badawczych, dotyczące wszystkich uczestników organizacji.

Ważny jest tu problem odpowiedzialności społecznej organizacji, uwarunkowań sytuacyjnych i historycznych systemów etycznych oraz zachowań jej uczestników.

[B. Nogalski, J. Śniadecki, Etyka menedżerska w polskim biznesie. Stan i perspektywy rozwoju, w: Praca kierownicza w przedsiębiorstwie w okresie transformacji gospodarki, praca zbiorowa pod red. K. Krzakiewicza, AE, Poznań 1996, s. 51-63; także S. O'Brien, Biznes wobec wyznań..., tamże, s. 16-25. Problemami tymi zajmuje się wielu naukowców. Oprócz wymienianych wcześniej: M. Kostery i P. Minusa, wspomnieć wypada także o pracy B. Klimczak, Etyka gospodarcza, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego, Wrocław 1996. Wiele podobnych zagadnień poruszają także P. Vardy i P. Grosch, w pracy: Etyka. Poglądy i problemy, Zysk i S-ka Wydawnictwo, Poznań 1995].

Problemy te można sprowadzić do proetyczności w szeroko pojętym zarządzaniu, która - zgodnie z sugestią autorów kompendium wiedzy na temat kultury organizacyjnej - powinna być obecnie jednym z głównych zagadnień w Polsce po jej wejściu do UE. Problemy te dotyczą nie tylko przedsiębiorców, menedżerów i elit władzy, ale znacznej części społeczeństwa, dla którego takie cechy osobowości jak odpowiedzialność, rzetelność i uczciwość, tolerancja, skromność i pokora wypracowane do perfekcji już w dziewiętnastowiecznej protestanckiej etyce biznesu, były i są nadal słabą stroną.

Dlatego, obok dokonującej się w Polsce transformacji ustroju politycznego oraz systemów ekonomiczno-społecznego i gospodarczego, powinna paralelnie postępować także edukacja polskiego społeczeństwa w zakresie szeroko pojętej proetyczności. Tak się jednak nie stało, gdyż od samego początku transformacji towarzyszyło zbyt wiele mankamentów i nieprawidłowości, których można było uniknąć. Owe mankamenty i nieprawidłowości niekoniecznie powinny być „historyczną prawidłowością”, przez którą musi przejść polskie społeczeństwo tak, jak prawie dwa wieki temu podobną drogą przeszły inne społeczności Europy Zachodniej.

Nie od razu osiągnęły one postęp w dziedzinie realizowania proetycznych w życiu politycznym, społecznym i w biznesie. Przez długie lata np. w biznesie amerykańskim, tak jak dziś w polskim, brak było powszechnego potępienia nieetycznych praktyk. Dziś Zachód poczynił w dziedzinie edukacji proetycznej zdecydowany postęp, gdy tymczasem my niewiele posunęliśmy się do przodu.

Postęp dokonany w krajach zachodnich nie był dziełem przypadku, ale efektem intensywnej i twórczej pracy naukowców oraz wielu innych ludzi nie tylko związanych z biznesem, którzy w różny sposób wykazywali konieczność podjęcia edukacji proetycznej także w życiu publicznym i społecznym.

[Rozpoczęto ją najpierw m.in. poprzez zachęcanie przedsiębiorców do stopniowego wprowadzenia zagadnień etycznych do wszystkich form szkoleń prowadzonych w zarządzanych przez nich firmach. Później wymóg prowadzenia edukacji proetycznej rozszerzano na inne instytucje szkoleniowe, dążąc do objęcia nią jak największej liczby uczestników, gdyż z przeprowadzanych w tym czasie badań (głównie amerykańskich) wynikało, że ponadprzeciętne wyniki ekonomiczne występują w firmach, w których obowiązują bardzo wysokie wymagania etyczne. Z tego też powodu dziś ponad trzy czwarte wielkich, światowych korporacji, próbuje wbudować problematykę etyczną w systemy zarządzania, bowiem bardzo pragną one kształtować swoje stosunki z innymi podmiotami otoczenia zewnętrznego w oparciu o zaufanie].

Właśnie dlatego w państwach zachodnich etyka biznesu jest wykładana nie tylko w wyższych szkołach ekonomicznych na kierunkach zarządzania i marketingu, ale we wszystkich uczelniach, jako etyka danej profesji lub zawodu (np. lekarza, nauczyciela, inżyniera, itp.).

[Patrz szerzej: J. Śniadecki, Etyka menedżerska - konieczność, czy rzecz gustu?, Zeszyt Naukowy Nr 6 Wydziału Ekonomii i Zarządzania Politechniki Koszalińskiej, Koszalin 1999, s. 247-248].

Na kanwie owych dokonań warto podjąć próbę zdiagnozowania etyki w zarządzaniu przedsiębiorstwem w regionie strukturalnego bezrobocia na tle obszarów od niego wolnych oraz określić kierunki pożądanych w tym zakresie zmian. Należałoby zacząć od stwierdzenia, że już na początku transformacji systemu ekonomiczno-społecznego w Polsce popełniono wiele błędów, które utrudniają normalizację tego procesu. Jednak obecnie, jak słusznie zauważa T. Pietrzkiewicz, szczególnie w dziedzinie edukacji proetycznej także i u nas poczyniono wart odnotowania postęp. Dotyczy on szczególnie sfery teoretycznej i praktycznej etyki biznesu. W wielu uczelniach i ośrodkach naukowych prowadzone są na te tematy wykłady i prace badawcze, a naukowcy mają do dyspozycji, z roku na rok, coraz lepszą bazę dydaktyczną.

[Patrz szerzej: T. Pietrzkiewicz, Etyka zarządzania działalnością gospodarczą, Instytut Organizacji i Zarzadzania w Przemyśle „ORGMASZ”, Warszawa 1995, s. 68.]

Jednak wraz z licznymi przedsięwzięciami w zakresie intronizacji etyki w biznesie, które zaczęły stosować w Polsce różne ośrodki naukowe i uczelnie oraz nieliczne organizacje, nie następują pożądane i oczekiwane zmiany w świadomości przedsiębiorców. Prowadzone badania przez różne ośrodki naukowo-badawcze potwierdzają niski stan etyczności w bardzo wielu organizacjach zarządzanych szczególnie przez mikro- i małych przedsiębiorców, przekonując o potrzebie jak najszybszego rozpoczęcia w tym zakresie edukacji proetycznej szczególnie przyszłych przedsiębiorców.

Wyniki tych i innych badań sugerują, że dokonać trzeba wielu przemian, nie tylko w świadomości polskich przedsiębiorców i menedżerów, ale także w zachowaniach i postawach centralnych i lokalnych decydentów, by w Polsce zarządzanie organizacją i kierowanie personelem się etyczne. To znaczy, aby polscy decydenci, tj. głównie funkcjonariusze publiczni i państwowi, przedsiębiorcy i menedżerowie, nabyli takich umiejętności, które zastosowane w praktyce spowodują kierowanie się przez nich we wszystkich sferach i obszarach - już nie zasadami utylitarnymi, lecz tzw. podejściem humanitarnym, opartym na powszechnej realizacji szeroko pojętych, podstawowych praw człowieka.

[Zob. szerzej na prezentowany temat:

B. Nogalski, J. Śniadecki, Etyka zarządzania przedsiębiorstwem, Oficyna Wydawnicza Ośrodka Postępu Organizacyjnego, Bydgoszcz 2001, s. 26-37; 70 - 91;

J. Śniadecki, Etyka zarządzania przedsiębiorstwem w regionie strukturalnego bezrobocia. Identyfikacja - diagnoza - kierunki zmian, Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, Koszalin 2006, s. 49-63].

1

1

I

---