Analiza wydatków publicznych w Polsce na tle wybranych państw OECD

Analiza wydatków publicznych w

Polsce na tle wybranych państw

OECD

Dr Ewa Kosycarz

Przykładowe klasyfikacje wydatków publicznych

• wydatki bieżące i kapitałowe;

wydatki bieżące służą do zaspokojenia bieżących potrzeb; są to:

wynagrodzenia i ich pochodne, zakupy dóbr i usług potrzebnych do

funkcjonowania jednostek sfery budżetowej, wydatki o charakterze

socjalnym;

wydatki kapitałowe mają na celu zwiększenie majątku państwa; do tego

typu wydatków zalicza się wydatki inwestycyjne na budowę infrastruktury

drogowej, zapór wodnych, szkół, budowę szpitali itp.,
• wydatki nieproduktywne i produktywne; to rozróżnienie pojawia się często

w modelach wzrostu gospodarczego,
• wydatki produktywne i konsumpcyjne; produktywne to takie, które

zewnętrznie wpływają na produktywność, a konsumpcyjne to te, które

zewnętrznie podnoszą krzywą użyteczności gospodarstwa domowego,
• wydatki ostateczne i wydatki redystrybucyjne; kryterium tego podziału jest

pojawienie się w związku z danym wydatkiem dobra publicznego; wydatki

ostateczne tworzą dobra publiczne: obrona narodowa, sądownictwo,

bezpieczeństwo, ochrona zdrowia, edukacja, kultura, infrastruktura drogowa i

telekomunikacyjna itd.; do wydatków ostatecznych zaliczają się zarówno

wydatki o charakterze rzeczowym jak i osobowym, związane z zatrudnieniem

w sektorze publicznym; wydatki redystrybucyjne tworzą dochód jednostek

niepublicznych; przykładami takich wydatków są emerytury, renty, zasiłki,

dotacje, subwencje itd.

Klasyfikacja COFOG –

classification of the

functions of government (10 funkcji, grupy, klasy)

GF.01 Wydatki na administrację państwową ( ang. general public services)

GF.02 Obrona narodowa (wydatki na armię, badania i rozwój w armii, cywilne

służby obronne);

GF.03 Bezpieczeństwo wewnętrzne (policja, straż pożarna, sądownictwo, służba

więzienna, itp.);

GF.04 Gospodarcze kwestie (programy pomocowe, wydatki na infrastrukturę,

wydatki na rolnictwo, kopalnie, transport, budownictwo, przetwórstwo, itp.);

GF.05 Ochrona środowiska (gospodarka odpadami, redukcja zanieczyszczeń,

ochrona bioróżnorodności i krajobrazu, wydatki na badanina i rozwój związane z

ochroną środowiska);

GF.06 Mieszkalnictwo i urbanistyka ( rozwój mieszkalnictwa, wydatki na rozwój

medii: woda, oświetlenie ulic, itp.);

GF.07 Zdrowie ( zakup usług medycznych: szpitalnych i pozaszpitalnych, produktów

medycznych, wydatki na badania i rozwój z zakresu medycyny, itp.);

GF.08 Rekraacja, kultura i religia;

GF.09 Edukacja (wszystkie szczeble edukacji, łącznie ze studiami wyższymi, wydatki

na badania i rozwój w placówkach szkolnictwa – część państw napotyka problemy

przy rozkładaniu tych wydatków na poszczególne funkcje);

10.

GF.10 Ochrona socjalna (wszelkie wydatki socjalne, wykluczając wydatki na ochronę

zdrowia (dla osób, które nie są w stanie samodzielnie pokrywać składki

zdrowotnej), które to są klasyfikowane GF. 07 Zdrowie.

Całkowite wydatki publiczne od 1965 do 2000 jako

procent PKB. Są to średnie wartości dla krajów OECD i

dla państw strefy EURO (dane z 2001r.)

Źródło: P. Atkinson, P. van den Noord, „Managing public expenditure: some emerging
policy issues and a framework for analysis”, Economics Department Working Papers
No. 285, str.6

Całkowite wydatki publiczne wyrażone jako udział procentowy w

PKB, w latach 1995 – 2009, dla wybranych państw europejskich

Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych z Eurostatu

Całkowite wydatki publiczne wyrażone jako udział procentowy w

PKB, w latach 1995 – 2009, dla wybranych krajów europejskich,

Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych z Eurostatu

Całkowite wydatki na administrację państwową

wyrażone jako procent PKB, w wybranych państwach

europejskich

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

Belgia

Dania

Niemcy

Irlandia

Grecja

Włochy

Portugalia

Finlandia

Wielka Brytania

Norwegia

Wydatki na obronę narodową w wybranych

państwach europejskich wyrażone jako ich udział

procentowy w PKB danego kraju.

Wydatki na bezpieczeństwo wewnętrzne w

wybranych państwach europejskich, wyrażone,

jako procent PKB danego państwa

Wydatki gospodarcze w wybranych państwach

europejskich wyrażone jako udział w PKB

badanych państw. [w procentach]

Wydatki publiczne związane z ochroną środowiska

w wybranych państwach europejskich, wyrażone

jako ich udział w PKB badanego kraju. [w

procentach]

0,2

0,4

0,6

0,8

1,2

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005

Belgia

Dania

Niemcy

Grecja

Włochy

Portugalia

Finlandia

Wielka
Brytania
Norwegia

Wydatki publiczne na cele mieszkalne i

urbanistyczne ponoszone przez wybrane państwa

europejskie wyrażone jako % PKB

Wydatki na ochronę zdrowia w wybranych krajach

europejskich wyrażone jako udział procentowy w

PKB danego kraju. Cz.1

Wydatki na ochronę zdrowia w wybranych krajach europejskich wyrażone jako udział procentowy

w PKB danego kraju. Cz.2

Wydatki na ochronę zdrowia w wybranych krajach europejskich

wyrażone jako udział procentowy w PKB danego kraju. Cz.3

Wydatki publiczne na kulturę i kult religijny w

wybranych państwach europejskich wyrażone jako

procent PKB danego kraju

Całkowite publiczne wydatki na edukację

wyrażone jako % PKB. Wykresy dla wybranych

krajów europejskich

Cz 1

Całkowite publiczne wydatki na edukację wyrażone jako % PKB.

Wykresy dla wybranych krajów europejskich

Cz 2

Znaczenie wydatków na edukację na rozwój

gospodarczy

Kwalifikacje zawodowe bardziej odpowiadające potrzebom rynku

pracy wpływają na rozwój gospodarki i dostatniejsze życie

obywateli.
Wydatki na cele edukacyjne to inwestycje w kapitał ludzki, który

jest jednym z podstawowych czynników produkcji. Lepiej

wyedukowane społeczeństwo może przyczynić się do wzrostu

gospodarczego poprzez:
• szybszy rozwój nowych technologii - oczywisty czynnik

przyspieszenia rozwoju gospodarczego;

• szybsze i łatwiejsze przyjmowanie przez przemysł nowych

technologii;

• lepiej wykształcone społeczeństwo ma też możliwość

zniwelowania różnic materialnych, ponieważ jest mniej

jednostek, które nie mają kwalifikacji do zarabiania na siebie.

Udział procentowy liczby dzieci czteroletnich

uczęszczających do przedszkoli w całkowitej liczbie

dzieci czteroletnich. Dane z 2006 roku.

41,2

100

120

rcja

Szw

ajc

aria

ska

Irland

ecja

Litw

łga

ria

Sło

Łotw

lan

Sło

gal

Aus

Esto

Szw

ecj

Wiel

ka B

rytan

rwe

gia

Wę

iem

Dan

xem

Island

onia

Mal

His

lgia

cja

Wło

Inwestowanie w rozwój edukacji jest ważne nie tylko z
makroekonomicznego punktu widzenia, ale również z
punktu widzenia pojedynczego gospodarstwa
domowego.
J. Arnold, A. Bassanini, S. Scarpetta w swoim
opracowaniu Solow or Lucas? Testing Growth Models
Using Panel Data From OECD Countries przytaczają
badania ukazujące, że każdy dodatkowy rok edukacji
zwiększa przyszłe zarobki od 5 do 15%.

Całkowite wydatki na cele społeczne wyrażone jako

procent PKB, w wybranych państwach europejskich

2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 2002 2001 2000 1999 1998 1997 1996 1995 1994 1993 1992 1991 1990

Belgium

Czech Republic

Denmark

Germany (includin,,,

Estonia

Ireland

Greece

Spain

France

Italy

Cyprus

Latvia

Poland

Wydatki na emerytury

Analiza porównawcza - wydatków publicznych

Rodzaj wydatków

wg COFOG

Polska

% PKB

2000–2009

Minimalna

% PKB

2000–2009*

Maksymalna

% PKB

2000–2009*

Działalność ogólnopaństwowa

5,95

3,22

Estonia

10,17

Cypr, Belgia

Obrona narodowa

1,15

0,26

Luksemburg , Irlandia (0,49)

3,24

Grecja,

W. Brytania (2,48)

Bezpieczeństwo i porządek

publiczny

1,75

0,97

Luksemburg, Dania (1,02)

2,78

Bułgaria

Sprawy gospodarcze

4,2

3,04

Francja

7,7

Czechy

Ochrona środowiska

0,61

0,29

Cypr

1,2

Malta

Gospodarka mieszkaniowa

i komunalna

1,36

0,36

Finlandia, Belgia, Grecja

2,64

Cypr

Ochrona zdrowia

4,57

3,05

Cypr

7,73

Francja, Austria

Organizacja wypoczynku, kultura

i religia

1,11

0,43

Grecja

2,13

Estonia

Edukacja

5,87

3,69

Grecja

7,38

Dania

Ochrona socjalna

17,04

9,44

Cypr, Estonia (10,7)

23,22
Dania

Rozrost sfery finansów publicznych następuje w
obszarach wydatków, które nie sprzyjają w
znaczącym stopniu wzrostowi gospodarczemu.
Mogą jedynie zwiększać siłę nabywczą
społeczeństwa, czyli zwiększać popyt na rynku
krajowym, co oczywiście pobudza wzrost PKB.
Jednocześnie rosnące wydatki powiększają
obciążenia fiskalne, co zmniejsza siłę nabywczą
społeczeństwa i może wyhamowywać
gospodarkę.

Wydatki na B&R

• W Polsce przeznacza się mniej na badania i

rozwój niż w innych państwach Unii Europejskiej.

Przy

średniej europejskiej 27 państw

na poziomie

1,84%

PKB

, w

Polsce

wydaje się na ten cel

0,57%

PKB

w 2005 i

0,56%

w 2006. W jednym i w

drugim przypadku są to łączne wydatki sektora

publicznego, prywatnego oraz finansowania

zagranicznego. Kraje „starej 15” charakteryzują

się zdecydowanie większymi wydatkami na

badania i rozwój. Przykładowo w roku 2005:

Dania – 2,453%,

Niemcy – 2,48%,

Francja –

2,12%,

Austria – 2,43%

Finlandia 3,48%,

Szwecja

– 3,8%.

Udział wydatków krajowych brutto na badania i rozwój w PKB w Europie w

2005 roku. [w procentach]

Jest to suma wydatków sektora publicznego, przemysłu oraz finansowania

zagranicznego

Udział wydatków krajowych brutto na badania i rozwój pokrywanych

ze środków publicznych w całkowitych wydatkach na ten cel w

danym państwie.

Udział wydatków krajowych brutto na badania i rozwój pokrywanych

przez przemysł w całkowitych wydatkach na ten cel w danym

państwie

Wydatki ukryte – preferencje

podatkowe

• stanowią zauważalną część PKB,
• są to fundusze publiczne wydane na cele, na

które społeczeństwo faktycznie wykazywało

popyt,

• zachęcają prywatny sektor do uczestniczenia w

programach ekonomiczno-społecznych

prowadzonych przez rząd,

• promują podejmowanie decyzji w sektorze

prywatnym, a nie publicznym,

• redukują konieczność dużego zaangażowania

sektora publicznego w tego rodzaju wydatki.

Wydatki ukryte – preferencje

podatkowe

• Wadą preferencji podatkowych jest to, że nie dotyczą całego

społeczeństwa, nie dostarczają czystych dóbr publicznych. Są one

skierowane tylko do pewnej grupy podmiotów płacących podatki,

które w swoich zamierzeniach realizują cele wspólne z polityką

rządu i dodatkowo mają dochody na tyle wysokie, aby mogły

skorzystać z ulg lub zwolnień.

• Wadą tych wydatków z punktu widzenia planistycznego jest to, że o

ich wielkości możemy się dowiedzieć dopiero po zakończeniu roku

budżetowego.

• istniejące stawki podatkowe: 19%, 30%, 40 %, dzięki rozlicznym

odpisom i zwolnieniom zostały efektywnie obniżone do 14%, 16%,

25% *- korzystają głównie bogatsi

dane dotyczą 1998 roku, za: Cavalcanti C., Li Swift Z., Poland: Reforming Tax Expenditure Programs, [w:] Tax expenditures – Shedding Light on

Government Spending through the Tax System. Lessons from Developed and Transition Economies, The International Bank for Reconstruction and

Development, The World Bank, Washington 2004, s. 203-226.

Wyniki badań:
wpływ całkowitych wydatków sektora finansów
publicznych na tempo wzrostu gospodarczego

Całkowite wydatki sektora finansów
publicznych
(1996 – 2006)

UE +Norwegia

28 państw

Kraje „bogate”

14 państw

Kraje „biedne”

14 państw

Współczynnik kierunkowy B

[Bł. Std. B]

-0,18

[0,05]

-0,12

[0,04]

-0,26

[0,12]

Poziom p

0,0006

0,018

0,05

Współczynnik determinacji R

0,37

0,38

0,29

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

Całkowite wydatki publiczne w Polsce, wyrażone jako procent

PKB

Konkurencyjność wydatków

publicznych

• R. Gordon z Uniwersytetu w Kalifornii i J. Wilson z

Uniwersytetu w Michigan, zwracają uwagę na zjawisko

konkurencyjności wydatków publicznych, działające

odwrotnie do konkurencji podatkowej. Konkurencja

podatkowa, pomiędzy krajami powoduje odpływ mobilnej

bazy opodatkowania do obszarów o niższych efektywnych

stawkach podatkowych. Trzeba zwrócić jednak uwagę też

na to, że środki z podatków przeznaczane są na dobra i

usługi publiczne, których można dostarczyć więcej i w

lepszej jakości tam gdzie jest więcej środków publicznych.

Stąd też konkurencja w wydatkach publicznych pomiędzy

krajami może działać przeciwstawnie na mobilną bazę

podatkową w porównaniu z konkurencją w systemie

podatkowym.

Z prasy

• Według szacunków „Rzeczpospolitej” z

każdych 45 mln zł wydanych na budowę dróg i
wspartych 105 mln zł unijnych dotacji do
budżetu w pierwszym roku budowy wraca w
postaci podatków około 32 mln zł.

Źródło: Paweł Jabłoński , Czasami warto zadłużyć budżet , Rzeczpospolita 09.12.2009