Egzamin z historii wychowania

STAROŻYTNOŚĆ

1. Wychowanie spartańskie.

a). Wychowanie chłopców:

Ideałem był dobry wojownik-żołnierz. Chłopcy do 7 r.ż. przebywali w domu pod opieką matki. Po ukończeniu 7 r.ż. opuszczali dom rodzinny i żyli w obozach warownych, gdzie byli podzieleni na oddziały. Ich wychowaniem zajmował się dozorca państwowy (pajdonom). Ich życie w koszarach można podzielić na 3 okresy:

- 7-11 r.ż.- okres chłopiąt- poznawali zasady życia obozowego, ćwiczyli fizycznie i uczyli się dyscypliny.

-12-15 r.ż.- okres chłopców (pampasów)- odbywali służbę polową, chodzili na dalekie marsza, uczyli się władania bronią.

-16-20 r.ż.- okres efebii- uczyli się na pamięć ustaw króla Likurga, słuchali opowieści o Spartańczykach i wyruszali na nocne wyprawy przeciwko niewolnikom (krypteje).

b). Życie mężczyzn:

- 20-30 r.ż. odbywali obowiązkową służbę wojskową. Po jej ukończeniu stawali się pełnoprawnymi obywatelami i otrzymywali działkę, na której mogli wybudować dom i założyć rodzinę.

-30-60 r.ż.- mężczyźni mieszkali w obozach warownych, stale doskonaląc sztukę wali. Żony odwiedzali tylko wieczorami.

c). Wychowanie dziewcząt:

Było podobne do wychowania chłopców, ale dziewczęta po ukończeniu 7 r.ż. nadal wychowywały się w domu. Również zorganizowane były z oddziały dowodzone przez pajdomona. Ćwiczyły fizycznie i sztukę walki, ponieważ pod nieobecność mężczyzn to one musiały bronić domu i dzieci w czasie buntów i powstań wzniecanych przez Helotów (niewolnicy).

• W Sparcie człowiek od narodzin stanowił własność państwa. Każde niemowlę musiało być przyniesione przed Radę Starszych (geruzję), która decydowała o losach dziecka. Słabe dzieci zrzucane były z góry Tajgetos.

2. Wychowanie w czasach hellenistycznych.

Hellenizm nie był kulturą narzuconą lecz przyjmowaną dobrowolnie. Kultura hellenistyczna była w pełni grecką tylko pod względem językowym. Natomiast treść jej i idee zawierały często różnorodne elementy zaczerpnięte z dorobku umysłowego rożnych narodów włączonych do imperium macedońskiego, a później do cesarstwa rzymskiego. W początkach IV w. zaczęła zanikać idee wszechstronnie rozwiniętego człowieka, który uchodził za najlepiej przygotowanego do czekających go obowiązków obywatelskich. Ideał rozwiniętego harmonijnie Greka pod względem moralnym, fizycznym i umysłowym zaczyna ustępować koncepcji jednostronnego rozwoju umysłowego, ograniczonego do wiedzy literacko - językowej. Główną rolę zaczyna w niej odgrywać gramatysta, na dalszy plan schodzi nauczyciel gimnastyki i muzyki. Wykształcenie literackie stało się głównym celem i podstawą istnienia szkoły greckiej przy równoczesnym zanikania wychowania estetycznego i fizycznego.
Podobne zmiany zaszły w szkole średniej - wychowanie fizyczne straciło na znaczeniu. Gramatysta zajmował w niej także pierwsze miejsce, ucząc nie tylko gramatyki, ale także literatury, poezji, deklamacji i retoryki. Czasami nauczano również arytmetyki i geometrii.
Wraz z upadkiem państw greckich zanika potrzeba utrzymywania dawnych armii obywatelskich. Doprowadziło to do zerwania związku wychowania fizycznego ze służbą wojskową. Wychowanie fizyczne w okresie hellenistycznym przekształciło się w modną zabawkę klas wyższych lub w trudne ćwiczenia zawodowe dla przyszłych atletów.

Ideały wychowania w starożytnej Grecji.

Grecja - trzy ideały wychowawcze:

• ideał starogrecki - typowy dla plemion w okresie homeryckim (VII - X wiek). Obywatele wolni i arystokracja uważali, że rodzą się najlepsi i to tylko im należy się wychowanie, pomimo tego, ze z natury są mądrzy i dobrzy. Wychowanie ograniczało się do władania bronią oraz układania mów politycznych. Ideałem był dzielny wojownik i zręczny polityk ( jedynie arystokracji)

• od VII wieku ideał i ateński

W Atenach zaś ideałem był kalos agatos (piękny, moralny), w tym mieście panowała demokracja oparta na niewolnictwie. Kształcono warstwy wyższe (ponieważ czesne były wysokie) na osoby potrafiące pięknie mówić. na poziomie elementarnym kształcić mógł się każdy chłopiec, pęd ku wiedzy był niejako zakorzeniony w Ateńczykach - uważali że człowiek powinien rozwijać się zarówno fizycznie jak i intelektualnie

• Erudyta - człowiek o encyklopedycznym zasobie wiedzy

3. Wychowanie ateńskie.

W przeciwieństwie do Spartan, Ateńczyk był świadomy swej indywidualności i swych praw w granicach państwa. Oprócz kształcenia fizycznego, kształcono intelektualnie. Nie było szkół o charakterze państwowym. Nauczał kto chciał i kto był wg rodziców odpowiedni. Obywateli ateńskich nie różniły zbyt duże różnice stanowe toteż kształcenie było prawie że jednakie - oczywiście o kształceniu niewolników nie było mowy. Analfabetów prawie nie było.

W wychowaniu wyróżnia się trzy okresy: pierwszy - lata dzieciństwa, spędzone w gronie rodziny drugi - lata szkolne u dowolnie wybranych mistrzów, trzeci - okres efebii, ujęty przez organizację państwową. Nauka odbywała się indywidualnie, stosowano metodę pamięciową.

Dziecko(każde bez wyjątku czy słabe czy nie), po obcowaniu przez matkę przechodziło do rąk niańki. Do 6 roku życia dziecko spędzało czas na zabawach. Piastunki bawiły je pieśniami i legendami mitologicznymi, powiastkami ludowymi. Mężczyzna mało interesował się dzieckiem, bo poświęcał swój czas życiu publicznemu. Matka natomiast miała za mało kultury aby mieć głębszy wpływa na dziecko, było wiec ono traktowane lekko i swobodnie. Około 7 roku chłopiec szedł do szkoły pod okiem pedagoga aż do 18 roku życia. Pedagogiem często był zaufany niewolnik, który uczył obycia i używał rózgi. Prowadząc chłopca do szkoły niósł jego tabliczkę, książkę i lutnię.

Pierwszych siedem lat to nauka u gramatysty. Byto kształcenie muzyczne, elementarne. Nauka u gramatysty zaczynała się od nauki alfabetu, potem sylabowanie, czytanie i pisanie. Zajmowało to zazwyczaj około trzech lat. Następnie mistrz nauczał tabliczki mnożenia (recytował ją a uczeń powtarzał). Około 10 roku życia, czyli po nabyciu zdolności pisania i czytania przechodzono do czytania poetów (mistrz recytował uczeń powtarzał, aż nauczył się na pamięć) .Celem kształcenia poetyckiego było wyrobienie cech moralnych, wpajanie cnotliwości. Uczono nie całych utworów, lecz najbardziej przydatnych wychowawczo fragmentów. Ważnym autorem był Homer i Chiro.

Chłopców którzy juz przystępowali do czytania poezji, zaczynał lutnista kształcić w muzyce. Grał na lutni a uczeń powtarzał aż doszedł do biegłości. Mniej więcej około 14 roku życia ster kształcenia przechodził z rąk gramatysty i lutnisty w ręce pedotryby, czyli nauczyciela gimnastyki. Miejscem ćwiczeń była palestra, gdzie młodzieniec spędzał teraz więcej czasu, nie rozstał się jednak zupełnie z poezją i lutnią. W palestrze bawiono się w obręcz, grano w piłkę, ale przede wszystkim ćwiczono penthalon. Grupy nagich chłopców, natartych oliwą i posypanych piaskiem stawały do różnorodnych zawodów. Było to przygotowanie do służby wojskowej. W Atenach dość późno wychowanie to zostało ujęte jako organizacja efebii. Po klęsce pod Cheroneą (338r.) uznano konieczność efebii państwowej dla ratowania niepodległości państwa. Przez dwa lata od 18 do 20 roku życia państwo nadzorowało ćwiczenia efebów odbywające się w specjalnych budynkach - gimnazjonach - które utrzymywał gimnazjarcha. Ćwiczenia te, w przeciwieństwie do palestry miały charakter wojskowy, młodzieniec zaczynający efebię składał przysięgę przy otrzymywaniu broni po tej przysiędze wchodził efeb w życie publiczne, stawał się własnością państwa. Pierwszy rok efebii upływali na wprawianiu się bronią (łuk, dzida, dysk) i odbywaniu honorowej straży przy uroczystościach, a kończył się uroczystym przeglądem szeregów w teatrze. Drugi rok obierano na marsze i obozowanie w polu pod kierownictwem sofonistow i strażowanie w twierdzach. Przeszedłszy efebię, młody ateńczyk zostawał obywatelem i odtąd swoje siły fizyczne i duchowe oddawać miął na usługi ojczyźnie.

4. Działalność sofistów.

Sofiści zapoczątkowali w pedagogice ateńskiej nowy okres. Zwalczali oni konserwatywny pogląd, że cnota jest darem bogów, przeznaczonym jedynie dla dzieci z rodzin arystokratycznych, a szerzyli zasadę demokratyczną, że wszyscy ludzie są zdolni opanować określoną wiedzę i mogą zdobyć odpowiednie kwalifikacje moralne. W celu obalenia panujących poglądów o decydującej roli sił pozaziemskiego pochodzenia poddawali w wątpliwość fakt istnienia bogów, a nawet twierdzili, że wymyślili ich chytrzy politycy. Sofiści głosili relatywizm, czyli przekonanie o względnym i subiektywnym charakterze wiedzy ludzkiej. Dowodzili konsekwentnie, że tylko przez nauczanie można i należy przygotowywać do kierowania życiem społeczno-politycznym ludzi, którzy posiadają umiejętność przekonywania innych o słuszności własnych poglądów. I dlatego sofiści będąc racjonalistami uczyli młodzież przede wszystkim umiejętności argumentowania i uzasadniania słuszności swoich poglądów a także przekonywania swoich przeciwników o niesłuszności ich twierdzeń. Uczniowie sofistów mieli wyróżniać się cnotami publicznymi, sprytem publicznym, dobrym charakterem, jasnym umysłem, encyklopedyczną wiedzą tzn. retoryką, dialektyką, znajomością zagadnień publicznych, prawa, literatury, filozofii, astronomii, matematyki, przyrody. Program wychowania i nauczania sofistów "wędrujących nauczycieli mądrości" pomimo wysokich opłat zyskiwał wielu zwolenników. Dzięki sofistom podniosła się w tym czasie rola wykształcenia humanistycznego, a zmniejszyła ważność ćwiczeń fizycznych. W końcu jednak sofiści zaatakowani przez reakcję arystokratyczną zmuszeni byli opuścić Ateny.

5. System wychowania według Platona.

Rzecznikiem arystokratycznych poglądów pedagogicznych był arystokrata ateński, uczeń Sokratesa - Platon. Swoje stanowisko, wrogie wobec panujących rządów demokratycznych propagował we własnej szkole filozoficznej zwanej Akademią a szczególnie w utopijnym dziele "rzeczpospolita” System wychowawczy oparł Platon na założeniu, że dusza ludzka składa się z rozumu (cecha arystokracji), uczuć i zmysłów (cecha stróżów i wojowników) oraz z pożądliwości (cecha żywicieli zepchniętych do rangi niewolników). I dlatego młodzież arystokratyczna oraz dzieci wojowników powinny być kształcone i wychowywane według jednolitych przepisów. Dziecko juz od urodzenia miało być oddane bez względu na płeć pod całkowitą opiekę państwa, początkowo do państwowych domów dziecka, a od trzeciego roku życia do przedszkoli. Dopiero w 10 roku życia planowano normalną naukę szkolną. Obok nauki czytania, pisania i rachowania, w dalszych trzech latach miano zajmować się wykształceniem literackim i muzycznym. Spośród wielu nauk Platon wyznaczał szczególną rolę matematyce. Cała młodzież zarówno chłopcy jak i dziewczęta w 17 roku życia miałaby przechodzić do Efebii, gdzie zamierzano cały czas poświęcać ćwiczeniom fizycznym, służącym potrzebom wojny. Większość chłopców powinna przechodzić do stałej służby wojskowej. Tylko najzdolniejsi chłopcy po przejściu licznych prób rozpoczynaliby 10-letnie studia wyższe. Po następnej selekcji kolejna większość objęłaby stanowiska państwowe, a nieliczni kontynuowaliby dalsze studia przez 5 lat. Po 35 roku życia najzdolniejsi mieli odbywać 15 letnią praktykę w instytucjach wojskowych i cywilnych, aby w 50 roku życia przejść do grupy filozofów-rządców państwem.

6. Udowodnij aktualność poglądów Sokratesa.

Wiedzę o tym co prawdziwe i cnotliwe utożsamiał z cnotą, a więc uczenie, jak dochodzić do prawdy (kształcenie) umoralnia ludzi.

Był przekonany o potrzebie kształcenia obywateli dla ich osobistego szczęścia i dla dobra państwa, którym powinna rządzić elita intelektualna.

Był przekonany, że człowiek jest istotą myślącą zdolną do przechodzenia od niewiedzy do wiedzy i że wystarczy wiedzieć co jest słuszne, aby postępować cnotliwie. Rolą nauczyciela jest wspomaganie uczniów w samodoskonaleniu się i w dochodzeniu do prawdy. Nauczyciel powinien być wzorem mądrości, szlachetności i bezinteresowności. Opinie Sokratesa wpłynęły na podniesienie rangi wiedzy, pracy nauczycielskiej i określenie ideału nauczyciela.

Sokrates był mistrzem dialogu. W sposób metodyczny, pytaniami naprowadzającymi na prawdę (metoda majeutyczna) lub ośmieszającymi zdania fałszywe (tzw. ironia sokratyczna) uczył prawidłowego myślenia.

7. Poglądy Arystotelesa na wychowanie.

-do 7rż dziecko powinno się wychowywać na forum swej rodziny

-potrzeba monitorowania treści twórczych (literackich czy muzycznych)

-potrzeba edukowania muzycznego dzieci i młodzieży; w przekonaniu Arystotelesa muzyka miała mieć kojący wpływ na odpoczynek człowieka, miała sprzyjać wyrabianiu u ludzi młodych dobrych nawyków, miała pomagać w ćwiczeniu i doskonaleniu ludzkiego umysłu,

-zwolennik wychowania państwowego (nad wychowaniem i kształceniem dzieci mieli czuwać nadzorcy publiczno-państwowi)

-przeciwnik twierdzenia jakoby dziecko miało być własnością państwa

-zwolennik wychowania w grupie

-po ukończeniu 5rż dziecko powinno już przysłuchiwać się naukom pobieranych przez inne dzieci

-z nastaniem 7rż powinna się zacząć regularna nauka

-między 7 a 14rż dziecko powinno zdobywać wiedzę tzw. elementarną, powinno uczyć się muzyki i rysunku

-między 14 a 21rż młodzież powinna doskonalić swoją sprawność fizyczną (odradzał łączenie wysiłku fizycznego i intelektualnego)

-twierdził, że nie ma nic gorszego od pracy fizycznej, upadlającej umysł i nie pozwalającej rozwijać się zakorzenionej w człowieku cnocie.

8. Porównaj wychowanie chłopców w Atenach i w Sparcie.

Sparta	Ateny
-dziecko jest własnością państwa -obywatel wojskowy 20-30 lat -dobry żołnierz -wychowywany od urodzenia w surowych warunkach -dominacja wychowania fizycznego -mieszkali w obozach -nauczyciel pajdonom -pełnoprawny obywatel wiek 30 lat (dostawał ziemię mógł się ożenić	-rodzice decydują o wychowaniu -dobry obywatel KALOKAGATHI -do 7 roku życia wychowują rodzice -harmonia i równowaga w wychowaniu fizycznym i estetycznym -nauczyciel pedagog -20 lat mógł się udzielać publicznie

9. Wychowanie w starożytnym Rzymie.

W okresie rodowym ideałem staje się obywatel gospodarz rzymski. Rzym rozwijał się jako państwo militarne, które przede wszystkim potrzebowało dobrych wojowników i urzędników. Rzymianie nie widzieli powodu, dla którego ich dzieci miąłby umieć więcej niż rodzice, tym bardziej, że system nauczania młodzieży oparty był na przekazywaniu wiedzy z pokolenia na pokolenie. Tradycje, wzory przodków, których męstwo, stałość i prostota charakteru uchodziły w Rzymie za najpewniejsze środki w utrzymaniu u stworzeniu potęgi państwowej. Dlatego też państwo pozostawiało troskę o wychowanie dzieci rodzicom. Praktycznie nie ingerowało w ten proces poza wyjątkami, kiedy zachodziło podejrzenie, że do procesu wychowawczego wkradły się złe obyczaje. Wówczas do akcji wchodził cenzor, którego zadaniem było nadzorowanie moralności młodzieży. Ojciec miał obowiązek przygotować syna do pełnienia obowiązków obywatelskich. Dużą rolę w procesie nauki odgrywała praktyka. Obywatel rzymski miał obowiązek znać się na wojnie i polityce. Wojnę poznawał w obozie, gdzie uczył się walki mieczem, rzutu dzidą, trenował biegi i skoki. Następnie udawał się do wojska, gdzie uczono go posłuszeństwa i rozkazywania. Polityki zaś uczył się uczęszczając z ojcem na zgromadzenia ludu i rozprawy sądowe. Najczęściej w wieku 30 lat był przygotowany do życia publicznego. Obok nauki obowiązków wojennych i polityki chłopiec otrzymywał podstawowe wykształcenie elementarne (nauka czytania, pisania i rachunków). W okresie republikańskim ideałem był dobry obywatel-żolnierz. Chłopcy z uboższych rodzin uczęszczali do szkółek prywatnych. Rodzice zamożni sami uczyli swoje dzieci lub wynajmowali nauczyciela. Rzymianie bardzo dbali o karność i stan moralny młodzieży oraz o tzw. czystość, prostotę i wstrzemięźliwość. Dziewczęta również otrzymywały skąpe wykształcenie elementarne, a poza tym matki miały obowiązek nauczenia robót domowych (kobiecych). Rzymianie bardzo cenili mowę, zwłaszcza w polityce i sądzie, bardziej niż tężyznę fizyczną.

Wykształcenie:

Elementarne- trwało do 12rż. Państwo nie wtrącało się do niego, pozostawiając to rodzicom.

Gramatykalne- rozpoczynało się od 12rż i trwało do 15rż. W tym czasie uczeń poznawał gramatykę grecką i łacińską. Kształcenie gramatykalne było drogie, dlatego gramatyści zaczęli otwierać szkoły.

Retoryczne- czas nauki najmniej wynosił 2-3 lata, ale górna granica nie była określona. Retoryka była popularną nauką w Rzymie. Polegała nie tylko na nauce układania słów, ale też kształtowania głosu, akcentowania pewnych zgłosek czy przybierania właściwej pozy ciała.

10. Nauczyciel w poglądach Kwintyliana

Kwintylian stawiał wymagania nauczycielom. Wymagał od nich umiejętności zniżania się do poziomu intelektualnego uczniów. Cechować ich miała jasność i zrozumiałość. Musi być cierpliwy, opanowany i wytrwały. Musi sam być wolny od błędów i u innych błędów nie tolerować Nauczyciel - wychowawca miał zawsze pamiętać, że jest zastępcą rodziców powierzonych mu dzieci. Dla Kwintyliana ideałem wychowawcy był człowiek moralny z doskonałą sztuką wymowy, posiadający znajomość literatury, duży zasób słownictwa, historii, prawa oraz posiadać dobrą dykcję i pamięć. Preferował naukę języka greckiego w pierwszej kolejności, gdyż język łaciński był językiem codziennym, łatwiejszym do opanowania.

11. „Kształcenie mówcy” Kwintyliana.

Kształcenie mówcy - lub O wychowaniu mówcy, które było doskonałym uogólnieniem całej dotychczasowej praktyki wychowawczej starożytnego Rzymu.

Według Kwintyliana idealny mówca musiał być wzorem prawego i wykształconego człowieka i obywatela, ale także człowieka światowego, umiejącego się znaleźć w każdej sytuacji, pełnego wdzięku.

W swoim traktacie czysto techniczne problemy nauczania wymowy połączył z rozważaniami o wychowaniu już od dzieciństwa dobrze rozwiniętego moralnie, fizycznie i umysłowo człowieka i jego kształceniu (od nauki elementarnej poprzez szkołę gramatyczną do szkoły wymowy).

Zarysował także ideał nauczyciela: wszechstronnie wykształconego, życzliwego wychowankom, rozumnego i sprawiedliwego, poważnego, ale łagodnego i zrównoważonego.

Dzieło Kwintylian Pt "Kształcenie mówcy" składa się z dwunastu ksiąg i jest najpełniej zachowanym podręcznikiem do wymowy starożytnej. Kwintylian odstąpił od tradycyjnej formy podręczników wymowy co przejawia się między innymi brakiem ograniczenia się do suchego mówienia i wyliczenia paragrafów retoryki, a zamiast tego przemyślenie ksiąg i prowadzenie w ciągły pełny układ treści.

Każda księga dzieła Kwintyliana składa się ze wstępu i rozwinięcia w formie często więcej niż jednego rozdziału.

W 12 księgach została przedstawiona niemal cała wiedza Greków i Rzymian w dziedzinie nauki oratorstwa. Kwintylian przedstawił czytelnikowi systematyczny wykład teorii retorycznej, w kolejnych księgach dotyka zagadnień sposobu nauczania, pojęcia, formy mów, a także problemy, związane ściśle z nauczaniem wymowy. W pierwszej księdze dzieła znajdziemy uwagi o wychowaniu rzymskim (od kołyski do szkoły elementarnej) oraz charakterystykę szkoły gramatycznej (odpowiednik dzisiejszego szkolnictwa średniego). Księga druga omawia wstępną naukę retoryki i pojęcia ogólne dotyczące definicji retoryki, jej zakresu i funkcji. W trzeciej księdze zajmuje się Kwintylian retoryką naturalną, dokonuje przeglądu prac dotychczasowych teoretyków wymowy w Grecji i w Rzymie. Następnie uzasadnia podział kursu retoryki według pięciu zadań wymowy, wyjaśnia główne funkcje perswazji i rozpatruje trzy rodzaje retorycznej organizacji wypowiedzi. Księga czwarta poświęcona jest omówieniu właściwego budowania wstępu do wypowiedzi i opowiadaniu. W księdze piątej rozpatruje zasady erystyki, metody odpierania zarzutów i środki argumentacji retorycznej. Kolejna część dzieła zajmuje się zakończeniem mowy i sposobami wywoływania u słuchaczy odpowiednich nastrojów i uczuć. W księdze siódmej wykłada o dyspozycji retorycznej, a także o źródłach dowodzenia inwencyjnego. Księga ósma, dziewiąta i dziesiąta poświęcone są zagadnieniom stylu i stylistycznego opracowania mów, czyli (tzw. elocutio). Księga dziesiąta zawiera ponadto drobiazgowe omówienie ćwiczeń wstępnych. Księgę jedenastą poświęca Kwintylian omówieniu zasad i techniki wygłaszania mów, oraz opanowaniu pamięciowym tekstu, (memoria). Wreszcie księga dwunasta dotyczy etycznych podstaw jakie może lub powinien spełniać mówca, aby jego dzieło oratorskie było jak najbardziej przekonywujące.

12. Program siedmiu sztuk wyzwolonych

Siedem sztuk wyzwolonych- podstawa wykształcenia w okresie późnej starożytności oraz średniowiecza. Owe siedem sztuk dzielone było na dwie mniejsze grupy - trivium i quadrivium.

Kanwą tego podziału było monumentalne, encyklopedyczne dzieło Marka Terencjusz Warrona, zatytułowane Disciplinarum libri IX (Dziewięć ksiąg naukowych).

Trivium obejmowało gramatykę (co oznaczało biegłość w łacinie), dialektykę (czyli logikę) oraz retorykę, czyli sztukę układania mów. Trivium było na ogół wstępem do kolejnego etapu nauki

Na średniowiecznych uniwersytetach quadrivium uważane było za przygotowanie do studiów filozofii i teologii. Obejmowało ono geometrię, arytmetykę, astronomię i muzykę. Quadrivium można traktować jako naukę o liczbach: czystych (arytmetyka), rozważanych w przestrzeni (geometria), w czasie (muzyka), ruchu i przestrzeni (astronomia).

ŚREDNIOWIECZE

13. Stanowy charakter wychowania w wiekach średnich

Średniowieczne społeczeństwo podzielone było na stany, a przynależność do określonego stanu warunkowana była przez przebieg wychowania oraz urodzenie. Społeczeństwo dzieliło się na:

-duchowieństwo (duchownym mógł zostać tylko ktoś z rodziny szlacheckiej, po odpowiednim wykształceniu)

-szlachta

-mieszczanie

-chłopstwo

14. Wymień ideały wychowania w wiekach średnich i omów jeden z nich.

Duchowieństwo:

IDEAŁ ASCETY- życie w ascezie wybierali często ludzie majętni, przez co Kościół stał się właścicielem sporego majątku. Osoba taka musiała bowiem wyrzec się posiadanego majątku i przekazać go biednym lub Kościołowi. Wybierając życie w ascezie trzeba było zmienić swoje życie, porzucić rodzinę i izolować się od społeczeństwa, żyć w odosobnieniu, czas spędzać na modlitwie i kontemplacji. Asceta swoje ciało uważał za klatkę dla duszy i siedlisko grzechu, dlatego nie dbał o nie i aby wypędzić zło często pościł i biczował się. Życie materialne uważał za pewien etap wędrówki do wieczności, która była jego celem.

Szlachta:

IDEAŁ RYCERZA- jego wychowanie dzieliło się na 3 okresy:

- paź- w wieku 7 lat chłopiec był oddawany do dworu możnowładcy, by móc poznać i przyjrzeć się tajnikom życia dworskiego. Chłopcy często spędzali czas z damami, gdzie uczyli się etykiety i ogłady towarzyskiej, śpiewu, gry na instrumentach oraz ćwiczyli fizycznie.

-giermek- ok. 14 r.ż. chłopiec stawała się towarzyszem rycerza i pomagał mu w codziennym życiu. Mógł mu towarzyszyć w czasie wypraw i podczas turniejów, ale nie mógł atakować, ograniczał się do działań obronnych, służąc rycerzowi poznawał rzemiosło rycerskie

-pasowanie na rycerza- odbywało się ok. 21 r.ż. i miało miejsce podczas ważnych uroczystości. Przed pasowaniem kandydat musiał pościć, wyspowiadać się i przyjąć Komunię. Stając się rycerzem mężczyzna obiecywał bronić swojego kraju i stawać w obronie wszystkich uciśnionych.

Mieszczanie:

IDEAŁ RZEMIEŚLNIKA- człowiek wykształcony pod okiem mistrza w danej profesji, który zdał egzamin majstersztyka. (wychowanie rzemieślnicze)

IDEAŁ KUPCA- Dziewczyny mieszczańskie, które chciały zajmować się kupiectwem uczęszczały do szkół parafialnych. Oprócz nauki elementarnej w tych szkołach uczyły się tego, co mogło im się przydać w życiu zawodowym (wymiary, wagi, oznaczenia pieniężne).

Chłopstwo

IDEAŁ GOSPODARZA- Wychowanie na wsi odbywało się w sposób niezorganizowany. Wiedza przechodziła z ojca na syna, z matki na córkę. Bywało, że dziewczęta uczęszczały do szkół parafialnych i wiejskich, które miały niższy poziom niż szkoły miejskie.

15. Wychowanie dzieci szlacheckich w Średniowieczu.

W średniowieczu idea dzieciństwa nie istniała, bo dzieciństwo jest czymś dla człowieka uniwersalnym. Przyjmuje się, że średniowieczne dziecko pierwszy rok swojego życia było owijane szmatkami jak mumia i zostawiane w kołysce. Miało im to ułatwić lub zagwarantować wykształcenie prostych kończyn. Nogi wiązano razem, a ręce krępowano blisko przy bokach. Naturalnie nie pozostawiano ich tak zupełnie samym sobie. Były regularnie przewijane i wypuszczane, żeby mogły raczkować.

Mimo, że rodzicom doradzano wychowywanie dzieci w karności, uważano, że poniżej siódmego roku życia nie są one w stanie odróżnić dobra od zła. Pierwsze lata życia dziecka były więc najczęściej wolne od edukacji i pracy fizycznej.

Po skończeniu siedmiu lat, dziecko było przygotowywane do życia dorosłego. Dla dzieci z bogatszych rodzin oznaczało to szkolną edukację, lecz dla całej reszty - przyuczenie do rzemiosła, handlu lub służby dworskiej. Dzieci chłopskie były przygotowywane do pracy w polu. Możliwości każdego dziecka determinowała jego pozycja społeczna oraz płeć. Szlachetnie urodzona dziewczynka uczyła się czytania i arytmetyki, ale jedynie w takim zakresie , by mogła sprawnie kierować służbą i domem oraz robić rachunki. Poza tym- podobnie jak jej uboższe rówieśnice- uczono ją przędzenia, tkania i wdrażano do innych zajęć gospodarskich

Przez długi czas uznawano, że pobieranie nauk nie przystoi zupełnie młodzieży szlacheckiej, mającej - w założeniu - parać się rycerstwem. Edukacja była przeznaczona, zarezerwowana wręcz dla przyszłych księży i zakonników, konserwatorów wiedzy i, we wczesnym średniowieczu, częściej wyświęconych panów feudalnych niż duchownych w naszym rozumieniu. Do szkół klasztornych posyłano młodszych synów szlacheckich, później zaczęły one jednak przyjmować i młodzież z gminu. Rygor był w nich straszliwy, uczniów karano za słabą pamięć, często za błędy preceptora. Od początku językiem wykładowym była łacina, a, to, że młodzian jej nie znał, było jego ,,winą'' i problemem. Faktyczna ilość przekazywanej wiedzy nie była wielka, nic jednak nie pomagało chłopcom w jej zdobyciu czy zachowaniu.

Średniowieczna edukacja zasadzała się na poznaniu prostych rachunków, na opanowaniu łaciny, podstawach astronomii (w celu wyliczania dni ruchomych świąt kościelnych), muzyki czy tzw. geometrii czyli nauki o świecie.

Wśród szlachty dzieci miały przedłużać linie rodowe i powiększać stan posiadania rodziny poprzez awanse w służbie panom feudalnym oraz poprzez korzystne małżeństwa. Wiele z tych związków było planowane, gdy młodzi leżeli jeszcze w kołyskach.

16. Wychowanie w obcym domu w wiekach średnich.

W średniowiecznej Polsce wykształciło się także wychowanie mieszczańskie i rycerskie, tzw. wychowanie „w obcym domu”. Wychowanie to odbiegało trochę od wychowania kościelnego, kościelnego mianowicie polegało na tym, dzieci były oddawane na czas nauki w ręce mistrzów, którzy mieni za zadanie zapewnić im dach nad głową, wyżywienie i najpotrzebniejsze rzeczy, jednocześnie szkoląc ich do zdobycia odpowiednich kwalifikacji. :
Wychowanie rycerskie miało na celu wyrabianie tężyzny fizycznej, odwagi, a także umiejętności wojskowych, ale również liczyły się takie umiejętności jak: służba Bogu, panu i damom, to znaczy należało stanąć w obronie Kościoła i religii, być posłusznym i wiernym swojemu władcy, okazywać dworność wobec kobiet, ponieważ takie obowiązki kształciły honor rycerza. Wychowanie to tylko i wyłącznie synów szlachetnie urodzonych i odbywało się na książęcych dworach. Każdy rycerz musiał przejść przez trzy etapy takiego wychowania, począwszy od pazia, który był nauczany przez pana lub mistrza jazdy i pływania, władania strzałami, tarczą i włócznią, ale oprócz tego kształcił się w obyczajowości i religijności.
Drugim etapem było mianowanie na giermka w wieku 14 lat. W tym czasie rycerz był przyuczany do trudnych ćwiczeń wojennych i popisowych, był towarzyszem swojego pana na turniejach, podróżach i wojnach, natomiast w spokojnych dniach uczył się grzeczności towarzyskiej, wyuczał się śpiewów i podań rycerskich, rycerskich także próbował sił w układaniu wierszy. A to wszystko odbywało się po czujnym okiem dam. Pasowanie na rycerza odbywało się po 20 roku życia, kiedy już każdy chłopiec był dojrzały fizycznie a zarazem duchowo. Po pasowaniu takowy rycerz mógł być wprowadzony do elity feudałów jako pełnoprawny członek jak również szedł w świat w celu poszukiwania przygód rycerskich, nagród na turniejach, ale i miłości.
Drugim rodzajem wychowania „w obcym domu” jest wychowanie mieszczańskie, inaczej zwane wychowanie cechowym. Było to wychowanie do konkretnej pracy produkcyjnej (zarobkowej). Wychowanie to odbywało się w domu mistrza cechowego, pod okiem którego młodzież uczyła się do różnych kunsztów i rzemiosł. Wychowanie to obejmowało również trzy etapy kształcenia, a mianowicie:
Pierwszym etapem był uczeń tzw.: terminator. Do zakładu rzemieślniczego byli oddawano chłopcy w wieku od 7 do 10 lat, którzy pełnili funkcję posługiwacza tj.: sprzątali i porządkowali, a tylko przy okazji mogli podglądać czynności rzemieślnicze. Opłatą za naukę były jaja, kaczki itp.
Po ukończeniu stopnia terminatora, uczeń stawał się czeladnikiem. Nauka była bezpłatna, ale trwała bardzo długo, zazwyczaj do śmierci mistrza. Akt czeladniczy był nadawany w momencie ukończenia etapu mistrza i odbywał się przed starszyzną cechową. Zostawał on wpisany do księgi rejestrów, a także otrzymywał list wyuczenia, dzięki któremu mógł pracować, ale tylko pod okiem mistrza, czasami mógł go zastępować. Taki czeladnik otrzymywał wynagrodzenie za swoja pracę.
Ostatnim etapem był etap mistrza, który się osiągało po ukończeniu dwóch poprzednich etapów. Tytuł mistrza nadawał wszystkie prawa cechu i pełnił on rolę świadectwa najwyższych umiejętności w konkretnym zawodzie.

17. Wychowanie w rzemiośle.

Inną forma wychowania stanowego w średniowieczu było wychowanie w terminie.

Chłopiec (ok. 7 letni), który chciał się nauczyć wykonywania zawodu był wysyłany do rodziny i zakładu rzemieślnika, aby w sposób praktyczny zdobyć umiejętności. Początkowo przyjmowany był na okres próbny, przed jego rozpoczęciem musiał wykazać się prawym pochodzeniem, bogobojnością, a jego rodzina musiała wpłacić do cechu określoną sumę pieniędzy. W czasie próby w domu rzemieślnika sprawdzana była jego uczciwość, musiał być też przez wszystkich akceptowany.

Pierwszy okres w jego karierze to terminowanie. W tym czasie chłopiec nie otrzymywał wynagrodzenia, ale miał zapewnione mieszkanie i wyżywienie. Bywało, że początkowo nie wykonywał prac związanych z rzemiosłem (np. opiekował się dziećmi). Po pewnym czasie przyglądał się pracy rzemieślnika, niekiedy pomagał mu w prostych czynnościach. Okres terminowania był różny w zależności od profesji.

Drugi okres- czeladnik- przejście na kolejny etap wtajemniczenia miało uroczysty charakter. Czeladnik, w przeciwieństwie do terminatora, wykonywał prace i otrzymywał wynagrodzenie. Bywało, że po wyuczeniu się fachu czeladnik wyruszał na wędrówkę po innych zakładach, aby podpatrzeć tajniki innych mistrzów. Uwieńczeniem był egzamin majstersztyka, który potwierdzał zdobycie wiedzy. Osoba ta musiała wnieść opłatę do cechu. Teoretycznie po zdaniu egzaminu był w pełni przygotowany do wykonywania zawodu. W praktyce, aby zostać mistrzem i otworzyć własny zakład trzeba było czekać wiele lat na śmierć własnego mistrza. Cech rzemieślniczy troszczył się o mistrza i jego rodzinę, ograniczał ilość zakładów w profesji funkcjonujących na danym terenie. Kto nie chciał tyle czkać mógł wyruszyć do innych miejscowości.

18. Początki uniwersytetów wiekach średnich.

Początkowo średniowieczne uniwersytety nie miały ustalonych formalnych relacji między profesorami a żakami. Często bywało tak, że do dużych europejskich miast zjeżdżali profesorowie chcący prowadzić swoje wykłady, wykorzystując wszelkie wolne przestrzenie; za nimi podążali chętni do ich słuchania.

Zjawisku temu postanowiona nadać ramy organizacyjne, w tym celu wzorowano się na cechach rzemieślniczych. Dowodem jest m.in. trójstopniowość nauczania (żak= student bakałarzmagister). Średniowieczne uniwersytety miały 4 podstawowe wydziały:

-sztuk wyzwolonych (filozofii)

-prawa

-teologii

-medycyny

Wszystkie uniwersytety miały 2 podstawowe cechy:

1. Były otwarte- studiować mógł każdy chłopiec, bez względu na pochodzenie i wykształcenie.

2. Miały międzynarodowy charakter- studiowali żacy z różnych państw, bo w kościele, urzędach i szkole obowiązywała łacina. Studenci jednej narodowości zrzeszali się w tzw. „nacje”

TYPY UNIWERSYTETÓW

Boloński	Paryski
-dominującą nauką jest prawo -rektor jest studentem (wybierany, min.26 lat, zaawansowany w nauce) -student decyduje o planach studiów i zatrudnieniu profesorów -był niezależny od władz kościelnych i miejskich -studenci mieli ogromną władzę, brak dyscypliny	-dominująca nauką była teologia -rektor jest profesorem -profesor decyduje o planach studiów i zatrudnianiu profesorów -powstał w wyniku połączenia paryskich szkół katedralnych -na jego funkcjonowanie miał wpływ Kościół -surowa dyscyplina, mundurki

Uniwersytet Krakowski

- utworzony w 1364r. przez króla Kazimierza Wielkiego bez zgody papieża (obawiał się, że osłabi Uniwersytet w Pradze)

-początkowo funkcjonowały na nim tylko 3 wydziały: prawa, filozofii i medycyny (bez teologii)

-aby zachęcić studentów do nauki na UK król zwolnił ich od płacenia cła, zapewniał bezpieczeństwo podczas podróży i dał UK niezależność.

-Do śmierci Kazimierza Wielkiego funkcjonował na zasadzie uniwersytetu bolońskiego

- po śmierci króla zawiesił swoją działalność

-odnowił się dopiero za sprawą królowej Jadwigi i Władysława Jagiełły w 1400r

-no odrodzonym uniwersytecie dominującym wydziałem była teologia i funkcjonował na zasadzie uniwersytetu paryskiego

Akademia Krakowska w wiekach średnich.

Akademię Krakowską powołano 12 maja 1364 za sprawą starań Kazimierza Wielkiego.

Organizacja Akademii Krakowskiej oparta była na wzorach bolońskich tzn.: rektora wybierano spośród ogółu studiujących, studenci mogli wybierać sobie mistrzów, u których pobierali naukę. Nad egzaminami i nadaniami stopni naukowych czuwał kanclerz królewski (ten fakt przypominał z kolei model paryski), on też pilnował wypełniania praktyk w sądach przez studentów. Mistrzowie byli wynagradzani ze skarbu państwa, scholarzy wybierali rektora, któremu przyrzekali posłuszeństwo i poddaństwo wobec jego jurysdykcji. Zarówno rektor, jak i profesorowie byli opłacani ze skarbu państwa, przez urzędników króla, a źródłem tego dochodu były żupy solne w Wieliczce i Bochni. Kazimierz Wielki wyznaczył jednego Żyda w Krakowie, który mógł udzielać pożyczek studentom i profesorom.

W Akademii Krakowskiej funkcjonowały następujące wydziały:

• prawa 5 katedr prawa rzymskiego i 3 kanonicznego,

• medycyny 2 katedry,

• sztuk wyzwolonych 1 katedra.

Przy braku czwartego fakultetu uczelnia posiadała status akademii, nie uniwersytetu. Studium generale w Krakowie miało charakter uczelni państwowej.

 Kazimierz Wielki zadbał o najmniejsze nawet szczegóły życia studentów w Krakowie. Rajcy i ławnicy krakowscy zapewnili studentom pełne bezpieczeństwo przebywania w mieście i wyjazdu do domów, zapewnili też bezpłatne przewożenie żywności i dobytku.

Śmierć króla Kazimierza Wielkiego spowodowała kryzys w funkcjonowaniu Akademii, jednak jej działalność nie ustała

19. Działalność oświatowa Karola Wielkiego. 742r

Król franków, cesarz rzymski. Był znakomitym organizatorem życia publicznego, rozwijał ożywioną działalność prawodawczą, zorganizował wzorową administrację i wojskowość. Spoiwem swej potęgi państwowej uczynił religię chrześcijańską. Położył ogromne zasługi w dziedzinie oświaty. Na swój dwór sprowadził wybitnych uczonych: Alkwina, Piotra z Pizy, Pawła Diakona i Paulina z Akwilei, gdzie zorganizował szkołę pałacową. PROGRAM tej szkoły oprócz siedmiu sztuk wyzwolonych obejmował także umiejętność redagowania dokumentów państwowych oraz zarządzeń cesarskich. Szkoła pałacowa kładła duży nacisk na astronomię i przedmioty matematyczne; nauczano w niej architektury oraz medycyny. W ten sposób K. Wielki pragnął zmienić ciemnotę swoich czasów. Program szkoły pokrywał się częściowo ze studiami uniwersyteckimi; na swoim dworze utrzymywał także szkołę elementarną. Uczniami szkoły był sam król z rodziną oraz grono dostojników. Swój dwór uczynił swoistym centrum kulturalnym. Zebrał ogromną bibliotekę z dziełami ojców kościoła i autorów antycznych. W całej reformie szkolnictwa zadbał najpierw o wykształcenie duchownych, którzy pierwotnie nie umieli zrozumieć Pisma Świętego w języku łacińskim. Potem wykształcone duchowieństwo umiejętnie wpływało na poddanych w poszczególnych prowincjach cesarstwa. Przy kościołach księża zakładali szkółki, gdzie przekazywano kandydatom na duchownych wiedzę z zakresu siedmiu sztuk wyzwolonych. Trivium stanowiło pierwszy etap studiów i obejmowało umiejętności humanistyczne (gramatykę, retorykę oraz dialektykę). Na program quadrivium składały się arytmetyka, geometria, astronomia i muzyka. dzięki rozwojowi szkolnictwa przybywało kopistów, którzy przepisywali nie tylko teksty religijne ale także świeckie. Przy klasztorach nakazał zakładać szkoły dla chętnych do nauki pisania, czytania, rachunków i śpiewu. Karol wielki dał początek oświaty powszechnej.

HUMANISTYCZNE IDEE PEDAGIGICZNE

20. Poglądy pedagogiczne Erazma Rotterdamu. (1466-1536)

-żądał od rodziców serdeczności wobec dzieci

-nauka powinna być dla dziecka miła i opierać się na j. klasycznych

-nauczał czytania, pisania, historii, geografii i matematyki

-zwolennik udostępnienia szkoły i oświaty wszystkim bogatym i biednym mężczyznom i kobietom

-dziewczęta uczyć się pracy ręcznej by w razie potrzeby umiały zapewnić sobie środki do życia

-dziewczęta z rodzin bogatszych powinny chodzić do szkół prywatnych z takim samym programem nauczania jaki mają chłopcy

-kształcenie umysłowe dla kobiet

-suma wiedzy człowieka to jego zdolności a nie pochodzenie bogactwo czy płeć

-rozwijanie ambicji dzieci

-bicie sprzeczne z zasadami wychowawczymi

-wielka wagę przywiązywało do wychowania domowego do wpajania zasad moralnych i pamiętaniu o obowiązkach wobec zbiorowości

-państwo i kościół dbał o wykształcenie dobrych nauczycieli

-nauczyciel liczył się z indywidualnymi zainteresowaniami uczniów

-program prowadził do opanowania łaciny i greki

-kto nie umie pisać i czytać nie zasługuje na miano człowieka

- uwzględnianie wrodzonych zdolności, kładł nacisk na przyzwyczajenie do pracy
- na pierwszym miejscu w programie kształcenia stawiał filologię klasyczną
- wg niego ojciec powinien brać też udział w wychowaniu
- zachęcał do mecenatu bogatych nad ubogimi
- lekcje wg niego powinny być krótkie, łatwe i zaprawione wesołością
- zachęcał do samodzielnego myślenia
- młodzież maiła nakreślać sobie plany życiowe i umiejętnie je realizować
- zwracał uwagę na potrzebę wychowania fizycznego.

21. Humanistyczne koncepcje wychowawcze na przykładzie działalności Guarino de Verona i Vittorino de Feltre.

Guarino da Verona został zaproszony do Ferrary w celu podjęcia obowiązku wychowawcy jego syna markiza Nicolo d'Este. Później otworzył tam szkolę, która dała początek uniwersytetowi w tym mieście. Szkoła Guarina obejmowała 3 poziomy: elementarny, gramatykalny i retoryczny. Na poziomie elementarnym uczono początków łaciny oraz gramatyki łacińskiej. Stosował metodę pytań i odpowiedzi. Właściwą szkołą średnia stanowił poziom gramatykalny i retoryczny. Program wypełniał pełny kurs gramatyki łacińskiej: ćwiczenia w praktycznej nauce j. łacińskiego, przekłady z języka włoskiego na łaciński i odwrotnie fragmentów dzieł pisarzy starożytnych, elementy języka greckiego. Dużo uwagi poświęcał zaznajomieniu uczniów z historią i kulturą Grecji i Rzymu. Szkołę swą usiłował Guarino przesycić humanistyczną ideologią wychowania. Wielką uwagę przywiązywał do atmosfery stosunków wewnątrzszkolnych, współżycia młodzieży i grona nauczycielskiego. Miała to być szkoła radości i twórczej pracy. Ogromną rolę spełniała rekreacja fizyczna młodzieży. Guarino wprowadził szeroki zakres różnych form aktywności rekreacyjnej, które uprawiał łącznie z młodzieżą. Do zalecanych przez niego sprawności ogólnorozwojowych należało pływanie i taniec. Tok nauki szkolnej urozmaicały wycieczki uczniowskie, które miały cele i poznawcze i artystyczne.

Vittorino da Feltre był przyjacielem Guarina i ich droga życiowa układała się podobnie. Rozwijał swoją działalność pedagogiczną jako kierownik szkoły na dworze Gonzagów dla dzieci możnych rodów Mantui. Przyjmował do niej również dzieci z niezamożnych rodzin, czym dawał wyraz swym sympatiom dla prądów liberalnych. Szkoła Vittorino miała2 poziomy: elementarny i średni. Szkoła średnia realizowała kurs trivium i quadrivium, poszerzony o studium filozofii Platona i Arystotelesa. Największą nowość szkoły Vittorina stanowiła dbałość o to, by nauka nie była udręką i by stosować metody nauczania ułatwiające dzieciom i młodzieży przyswajanie wiadomości. Wykluczył kary fizyczne jako metodę wychowawczą, usiłował pilność i dyscyplinę osiągnąć na drodze przekonywania, oddziaływania na ambicję, budzenie zainteresowań. Jako wnikliwy obserwator młodzieży dostrzegał zróżnicowanie jej indywidualnych zainteresowań i uzdolnień. Przyjmował to jako fakt wymagający indywidualizacji programów i metod. Szkołę swoją nazwał Casa Giocosa - domem rozrywki. Budynki i wyposażenie miały służyć również uczynienie nauki zajęciem miłym i interesującym. Szkoła mieściła się w obszernym budynku, pięknie położonym w rozległym parku wśród łąk i lasów, nad brzegiem rzeki. Otaczały ją tereny zabaw dla uczniów, boiska, bieżnie, tor do jazdy konnej. Pełne wychowanie obejmowało 3 dziedziny: wychowanie umysłowe, artystyczne i fizyczne. Szczególną wagę przywiązywał do wychowania fizycznego, podkreślając jego rolę zdrowotną i pedagogiczną.

22. Poglądy pedagogiczne J. l. Vivesa. (1492-1540)

Pedagog, promujący metodę poglądowości w nauczaniu. Jest zwolennikiem wychowania państwowego. Propaguje zgłębianie istoty psychiki ucznia. Nauczyciel wg Vivesa, to osoba posiadająca autorytet i dużą wiedzę. Praca nauczycielska jest wg niego pracą publiczną, a nie zawodem, więc musi być sowicie wynagradzana z budżetu państwa. Wykazał rolę współdziałania szkoły z rodzicami. Zalecał oprzeć nauczanie na obserwacji i rozwijać samodzielność uczniów. W przedmiocie historii uważa, że lepiej będzie poznawać kultury innych narodów, zamiast poznawać historie wojen. Metody nauczania: budzenie zainteresowań, odejście od ostrego karania, zachęcać a nie straszyć szkołą. Kobiety mają prawo do edukacji. Wg niego to lepiej przygotuje je do roli matki i żony. Przyjmować dziecko na okres próbny a potem kierować na dalsze kształcenie wg jego umiejętności. Nauka dostosowana do poziomu ucznia i jego uzdolnień i zawodu który ma w przyszłości wykonywać. Szkoła w każdej gminie. Łacina od 7 roku życia. J. grecki tez koniczny. Ćwiczenia fizyczne są ważne. Kształcenie dla chłopców i dziewcząt (prace ręczne i księgi o prowadzeniu się)Szkoła powinna się znajdować z dala od zgiełku i zepsucia.

23. Poglądy pedagogiczne A. F. Modrzewskiego. (1503-1572)

w dziele „O naprawie Rzeczypospolitej” zamieścił osobną księgę o szkołach. Przywiązywał on ogromną uwagę do wychowania. Największą odpowiedzialnością za upadek szkół i nauczycielstwa obciążył duchowieństwo: żądał aby państwo oszacowało majątki klasztorne i wyznaczyło, ilu studentów klasztor winien utrzymywać, o ile nie będzie u siebie dla nich chował nauczycieli.
Kościoły mają stanowić źródło dochodów dla uczonych i profesorów

Wg Modrzewskiego - szkoła jest chlubą Rzeczypospolitej. Są dwie drogi edukacji w Polsce: szkoły i dwory. Zawód nauczyciela powinien być doceniany i szanowany. Uważa, że wszystkie dzieci powinny móc się kształcić w szkołach i mieć dostęp do nauki w języku ojczystym (polskim). Budżet szkolny: należy utrzymać szkoły z beneficjów kościelnych. Typ nauczania: triwium i quadrivium.

-szkoły we wszystkich miastach i wsiach

-szkoły dla mężczyzn , do szkoły uczęszczali tylko najzdolniejsi

-szkoła utrzymywana przez klasztor i biskupów

-szkoła zwalniała nauczycieli od podatków i służby żołnierskiej

-program nauczania I stopień oparty na gramatyce retoryce i dialektyce w szkole trzeba uczyć się filozofii i j. obcych II stopień szkoła humanistyczna dostosowana do potrzeb życia politycznego i społecznego

-umiarkowanie w jedzeniu i piciu

-państwo opiekowało się szkołami

-każdy ma równy start uczniowie bogaci i biedni są równi

-rodzice mają dawać dobry przykład

24. Nauczyciel w poglądach A. F. Modrzewskiego.

Andrzej Frycz Modrzewski jest jednym z najwybitniejszych pisarzy politycznych epoki odrodzenia. W swoich traktatach i mowach występował jako rzecznik praw mieszczan i chłopów. W swoim dziele pt. "o poprawie Rzeczypospolitej" znalazł sie rozdział "o szkole". Mowa w nim o stanie nauczycielskim. Według Modrzewskiego stan nauczycielski w zasługach wobec państwa staje na równi z najwyższymi stanami. Nauczyciele bowiem stają niejako na straży spraw boskich i ludzkich. Szkoła daje nauczycielom zwolnienie od podatków, od służby żołnierskiej i od wszelkich innych obowiązków. Zadaniem nauczycieli jest wykształcenie przyszłych mówców, doradców i polityków. Stan nauczycielski określa jako piękny i użyteczny dla ludzi, z którego wyszło wiele mistrzów i z którego korzyści mogą czerpać wszystkie inne stany.

25. Poglądy pedagogiczne E. Glicznera. 1535

Pierwszym naszym pedagogiem piszącym po polsku był luteranin Erazm Gliczner ze Żnina. Jest on autorem pierwszej, napisanej w języku polskim książki pt. „Książka o wychowaniu dzieci”, która w całości poświęcona została pedagogice.

Gliczner napisał swoje dzieło w formie poradnika dla rodziców, nie tylko szlachty ale i mieszczan.

Zajął się głównie obowiązkami rodziców wobec swoich dzieci. Uważa, że dzieci powinny rodzić się w legalnych małżeństwach, których moralność zapewnia potomstwu poczucie prawowitego pochodzenia. Matki powinny osobiście karmić i wychowywać swoje dzieci, ponieważ z mlekiem ssie dobre i złe strony charakteru a nie powierzać je niańkom.
Obowiązkiem rodziców jest starać się o zdrowie dzieci i rozwój fizyczny. Należy zatroszczyć się o szczęśliwość wieczną dziecka poddając go działaniu chrztu świętego, celem oczyszczania od grzechy pierworodnego. Stwierdza tu , że pracę wychowawczą rodzice powinni zacząć od siebie samych poprzez dostarczenie nienagannych wzorów pod względem mowy, jak i uczynków. Potrzebę takiego zachowania uzasadnia tym, że pierwsze przeżycia dziecka, jego spostrzeżenia mają decydujący wpływ na dalszy rozwój młodego i wrażliwego umysłu. Podobnie jak A. Frycz Modrzejewski jest przeciwnikiem zbytniego rozpieszczania dzieci i gani wychowanie dworskie. Zaleca stosowanie umoralnienia za pomocą metody odstraszania przez odczytywanie przykładów pisanych. Gliczner naśladował starożytnych Spartan w wychowywaniu dzieci poprzez stosowanie kar i surowej dyscypliny. Kary cielesne należały do ostateczności w przypadku gdy inne środki i dobre przyzwyczajenia zawodzą. Za największą karę uważał połączenie jej z publicznym występkiem. Dlatego też jest zwolennikiem karania dzieci w domu rodzinnym.

Naukę dzieci powinny rozpocząć już w 4 roku życia gdyż dziecko łatwo nabywa umiejętności w młodszym wieku, np. Może już zacząć uczyć się języków obcych metodą analityczną albo naturalną.
U dzieci proces uczenia się odbywa się mechanicznie z pamięci.

W wieku 10 lat powinny być dzieci posyłane do szkoły, ponieważ uważał że dokładanie nauki czytania i pisania na późniejszy okres jest opóźnianiem wykształcenia. Całkowicie pomija wychowanie fizyczne. Rodzice oddając syna do szkoły powinni zwrócić uwagę na cechy nauczyciela. W tej kwestii Gliczner powołuje sie na wywody zaczerpnięte z dzieł Kwintyliana i Pseudo- Plutarcha. Nauczyciel powinien:
- być prawnym chrześcijaninem, dobrym w artykułach wiary,
- uczyć tego co sam umie i w co wierzy,
- wystrzegać się heretyków, którzy prowadzą ucznia prosto do piekieł,
- odznaczać się moralnością, bo nauka bez moralności jest jak nóź bez okładzin, który jednym słowem zowią brzeszczot
- musi być człowiekiem sumiennym, mieć ambicje by czegoś ucznia nauczyć.
Z zawodu wyklucza ludzi posiadających pewne nałogi, a szczególnie nałóg pijaństwa i hazardu.

SZKOŁY RÓŻNOWIERCZE W POLSCE

26. Szkoły luterańskie.

Gimnazjum w Toruniu

Założone zostało w 1568 roku. Było one szkołą 6-cio klasową, funkcjonującą na wzór Melanchtona. Należało ono do najlepszych szkół w kraju. Początkowo językiem wykładowym była łacina, zastąpiona w 17 wieku przez język niemiecki. W Toruniu nauczano również języka polskiego, co zawdzięczano m.in. pozytywnemu stosunkowi do tego zagadnienia wśród nauczycieli. W planie szkoły przeważały przedmioty humanistyczne, zwłaszcza klasyczne. Podczas zajęć szkolnych uczniowie omawiali bieżące zagadnienia z życia społeczno-politycznego, prowadzili tez liczne dysputy, deklamacje. W szkole wystawiano też przedstawienia teatralne. Dużo miejsca poświęcono na praktyki religijne. Niestety dosyć szybko szkoła zaczęła podupadać, a jej ponowny rozwój nastąpił za sprawą Henryka Strobanda, który zreformował szkołę. Najważniejsze stało się wówczas odejście od wzoru Melanchtona i zbliżenie szkoły do gimnazjum Szturma. Z tego względu do 10 lat przedłużony został czas nauki. Szkołę uzupełniały 2-letnie kursy przeznaczone na nauki wykładowe na ówczesnych uniwersytetach, dzięki czemu podniósł się poziom szkoły i uzyskała ona miano gimnazjum akademickiego. W tym okresie w szkole można było wyróżnić 3 poziomy nauczania:

• Elementarny

• Średni

• 2-letni kurs przygotowawczy o charakterze akademickim

Dawało to łącznie 12 lat nauki, najczęściej od 6 do 18 roku życia. Po reformie Strobanda szkoła przypominała właściwie gimnazjum humanistyczne Szturma. Przy gimnazjum tym funkcjonowała biblioteka oraz drukarnia wydająca podręczniki na potrzeby szkoły.

27. Szkoły kalwińskie.

Szkoła w Pińczowie

Była ona pierwszym gimnazjum innowierczym w Polsce. Funkcjonowała w latach 1558-1570 na terenie małopolskim, gdzie znajdowały się główne skupiska wyznania kalwińskiego. Najlepszy okres w funkcjonowaniu tej szkoły przypadł na czas, kiedy działał w niej Piotr Statorius, który przybył do Pińczowa z Lozanny. W czasie swojego pobytu w szkole Statorius zreformował gimnazjum, nadając szkole program o profilu filologiczno -klasycznym. Czas trwania nauki w szkole określił na 4 lata. Statorius przykładał wiele uwagi do znaczenia języka ojczystego w wykształceniu. Z tego tez względu uczniowie 3 i 4 klasy zajmowali się m.in. przekładem polskich tekstów na łacinę. Statorius wsławił się również tym, że był autorem pierwszej polskiej gramatyki napisanej po łacinie, a przeznaczonej dla cudzoziemców. W czasie pobytu statoriusa w pińczowskiej szkole udało mu się wprowadzić w niej system klasowo-lekcyjny, który określał ilość zajęć w każdym dniu nauki, program nauczania realizowany przez poszczególne klasy, a nawet określał rodzaje i ilość zajęć pozalekcyjnych. Mimo tego wzorcowego ładu i porządku, który wprowadził Statorius do szkoły, placówka ta upadła, ponieważ w Zborze Kalwinów doszło do wewnętrznego rozłamu, a najbardziej radykalny odłam kalwinów dał początek arianom(braciom polskim).

28. Szkoły ariańskie.

Szkoły ariańskie cechowały się postępową ideologią społeczną, ale z narodowego punktu widzenia ich działalność była szkodliwa, ponieważ arianie głosili skrajny pacyfizm, który zabraniał wyznawcom walki za ojczyznę i sprawowania urzędów publicznych. Szkoły te upadły w wyniku nakazu Banicji, po tzw. „potopie szwedzkim”.

Szkoła w Lubartowie

Szkoła w Lubartowie została założona około roku 1580 prze właściciela miasteczka Mikołaja Firleja, członka sekty kalwińskiej. Uczelnie Lenartowska jako szkoła średnia miała dawać młodzieży kanon wykształcenia ogólnego, do którego należało wprowadzenie w ogólne podstawy kultury humanistycznej, wyposażenie w umiejętności posługiwania się językiem łacińskim, znajomość dzieł pisarzy greckich i rzymskich, osiągnięcie ogólnej ogłady i sprawności przemawiania, co w warunkach ustrojowych Rzeczypospolitej miało duże znaczenie. Sztuka przemawiania była również niezbędna w toczących się sporach religijnych. Szkoła miała przegotowywać młodzież do życia publicznego, do sprawowania różnych urzędów, do przedstawiania spraw na sejmikach i sejmach szlacheckich, palestrze, urzędach cywilnych itp. Z faktu, że gimnazjum związane było z sektą arian polskich wynikało podkreślenie celów moralnych kształcenia, które Wojciech z Kalisza zamykał w trzech zdaniach:

• Uczciwość w życiu prywatnym

• Sprawiedliwość w życiu zbiorczym

• Poszanowanie prawdy i dobra bliźnich

Kluczowe miejsce w programie szkoły zajmował wykład polityki. Oparty był na lekturze dzieł Arystotelesa, Cycerona i przygotowywał młodzież do życia publicznego. Program obejmował prawo rzymskie, bardziej szczegółowo Kodeks Justyniana oraz prawo polskie. W klasie piątej uczono sztuki najwyższej: dialektyki i retoryki. Szkoła Lenartowska miała przygotowywać młodzież do życia praktycznego. Program jej, obok kształcenia ogólnego, uwzględniał przedmioty rzeczowe: fizykę, astronomię, astrologię oraz użyteczną w życiu praktycznym arytmetykę.

Szkoła w Rakowie

Kontynuatorką lubartowskich tradycji była szkoła średnia braci polskich w Rakowie, założona w 1603 roku przez Joachima Stegmanna. Największą ambicja szkoły było przygotowanie młodzieży do życia i obowiązków publicznych. Wszyscy uczniowie uczyli się jakiegoś zawodu. Naukę rozpoczynano od łaciny, jako języka dyplomacji. Stąd nacisk kładziono na czynne opanowanie tego języka, mniej na opanowanie gramatyki. Równocześnie z tym przedmiotem nauczano retoryki, a ćwiczenia w niej obejmowały aktualne wydarzenia z życia politycznego, stanowiące przedmiot obrad sejmików albo sejmów. Obok tego nauczano ekonomii, etyki i polityki. Łączono z tym historię Polski, opracowaną przez Joachima Pastoriusa, a uzupełniano nauką prawa. Plan nauczania szkoły Rakowskiej był zbliżony do planu szkoły lubartowskiej, poszerzony o naukę prawa i historii według Joachima Pastoriusa. Nauczano także języków nowożytnych -francuskiego, włoskiego, niemieckiego. Dużo miejsca zajmowały nauki matematyczno-przyrodnicze, oparte na wynikach badań Franciszka Bacona i innych ówczesnych badaczy. Tutaj też powstały pierwsze podręczniki przyrodnicze, ze świetnym podręcznikiem Joachima Stegmanna, zdobionym drzeworytami na czele. Największe znaczenie przywiązywali Rakowscy nauczyciele do etyki. Najważniejszym celem było wzorcowe wypełnianie obowiązków wobec państwa, społeczeństwa i rodziny. Postępowy program tolerancyjny, duch podręczników i wychowanie nacechowane dyscyplina sprawiły, że Raków stał się bardzo popularny wśród szlachty i magnatów. Przepisy szkolne określały cały szereg spraw, obowiązki rektora, nauczycieli, guwernerów prywatnych, uczniów i rodziców.

29. Szkoły braci czeskich.

Gimnazjum w Lesznie

Początkowo dzieje szkoły w Lesznie, która powstała około połowy 16 wieku są mało znane. Gruntownej reformy szkoły dokonał w roku 1626 Rafał Leszczyński, nadając jej specjalny przywilej. Czynnikiem ogromnego ożywienia wychowawczego gimnazjum był teatr szkolny, dla którego kilka sztuk dramatycznych, osnutych na tle historycznym i biblijnym przygotował sam Komeński. W sztukach tych, grywanych z okazji uroczystości szkolnych, przeważały tendencji moralne -piętnowały one próżniactwo, niesprawiedliwość, skąpstwo, rozwiązłość obyczajów, propagowały humanitarne idee społeczne arianizmu (pracowitość, oszczędność).

Gimnazjum różnowiercze w Lesznie skupiało synów mieszczańskich z Leszna i okolicznych osad, którzy często po wyższe nauki udawali się następnie do Gdańska i do szkół śląskich. W okresie świetności, gimnazjum w Lesznie skierowała do niego swych synów miejscowa szlachta, przysparzając szkole rozgłosu, a miastu dobrobytu.

Gimnazjum w Sierakowie

Była to uczelnia 5-cio letnia, o nowoczesnym programie, w którym obok retoryki, jako nauki przygotowawczej do życia obywatelskiego, historii starożytnej i polskiej, szeroko były uwzględniane nauki rzeczowe, wiadomości z geografii, geologii, przyrodoznawstwa. Gimnazjum kształciło zarówno synów szlacheckich, jak i mieszczańskich. Młodzież miała być zaopatrzona w podręczniki dla uniknięcia pamięciowego przyswajania treści wykładów, praktykowanego w szkołach zakonnych. Gimnazjum w Sierakowie funkcjonowało tylko 5 lat. Wypadki wojenne i nagła śmierć Krzysztofa Opalińskiego przerwały jego istnienie.

30. Szkoła J. Sturma jako pierwowzór gimnazjum humanistycznego. 1537

Gimnazjum Sturma w Strasburgu wyróżniało się w pełni oryginalnym ustrojem i stało się niebawem wzorową, średnią szkołą humanistyczną, o kierunku wybitnie filologicznym. Program nauczania oparty był na nauce języków klasycznych i na retoryce. Nie obejmował ani nauki języka ojczystego, ani nie liczył się z praktycznymi potrzebami życia. Wykształcenie rzeczowe uczniowie mieli czerpać głównie z lektury autorów starożytnych. Głównym celem kształcenia było wpojenie uczniom podstawowych zasad wyznawanej religii oraz nabycie umiejętności wypowiadania swych uczuć i myśli w pięknym łacińskim języku. Każdy człowiek powinien odznaczać się pobożnością. Pobożność ta, dowodził, powinna wyrażać się u ludzi wykształconych piękną wymową. Piękna wymowa możliwa jest tylko w języku łacińskim, a najpiękniejszym językiem łacińskim jest język Cycerona. Stąd, podstawą nauki szkolnej ma być ten właśnie język, zaś sposób jego doskonalenia, powinien opierać się na zasadach ustalonych przez Kwintyliana.

Podzielił swoje gimnazjum na 3 stopnie: elementarny - obejmujący czytanie i pisanie (po łacinie), dla chłopców od 5 - 6 roku życia; średni - obejmujący naukę gramatyki, opanowanie olbrzymiej ilości słówek i zwrotów łacińskich (ok. 20 tys.) wybieranych z tekstów klasycznej literatury oraz wyższy - będący dalszym ciągiem lektury autorów klasycznych zespoloną z nauką wymowy (retoryką).

Stopnie - podzielone zostały na klasy. I stopień obejmował 2 klasy, II - 4 klasy i III - 4 klasy. Nauka w każdej klasie miała trwać jeden rok. Pełny kurs nauki gimnazjalnej obejmował 10 klas i 10 lat. (Sturm opracował także - dla mniejszych miast -skrócony, 5-letni cykl kształcenia).

Cały program nauczania został dokładnie określony i rozpisany na zadania dla poszczególnych klas. Uczniowie w czasie nauki szkolnej mieli poznać ok. 20.000 słówek i zwrotów łacińskich. Wyraźnie ustalone metody dydaktyczne i wychowawcze, które miały być przez nauczyciela ściśle wypełniane. Warunkiem przejścia ucznia do starszej klasy było dokładne opanowanie całego materiału, czyli zdanie promocyjnego egzaminu. Przepisy określały też dokładnie warunki promowania uczniów. Egzaminom nadał charakter popisów publicznych, które z jednej strony miały na celu prezentowanie osiągnięć uczniów w nauce szkolnej, a z drugiej - miały ich przyzwyczajać do publicznych wystąpień, podkreślając w naturalny sposób troskę szkoły o piękną i dobitną wymowę. Popisy publiczne organizowane na końcu roku miały zawsze bardzo uroczystą oprawę i uczestniczyli w nich zwykle najwyżsi dostojnicy miasta i specjalnie zapraszani goście. W późniejszym okresie, z tych samych pobudek, wprowadził Sturm do szkoły ćwiczenia w deklamacji polegające na wygłaszaniu z pamięci mów łacińskich i poematów. Zaczęto także odgrywać na scenie w szkole klasyczne dramaty i komedie. On dał początek teatrowi szkolnemu. Warto dodać, że w wyborze utworów Sturm nie zawsze kierował się ich moralnymi walorami, wybierał najczęściej te, które uważał za najcenniejsze ze względu na wartości językowe. Najchętniej młodzież odgrywała komedie Plauta i Terencjusza, lub tragedie i komedie Arystofanesa. Od czasu do czasu inscenizowano też rozprawy sądowe z przemówieniami oskarżycielskimi i obrończymi (branymi z dzieł Cycerona). Przedstawienia te i popisy ściągały licznych widzów i przyczyniały się do popularyzowania szkoły.

Każda lekcja miała przyczyniać się do podniesienia znajomości pięknej łaciny. Wokół niej koncentrowała się cała działalność dydaktyczna szkoły.

Każda klasa dzieliła się na sekcje - po 10 uczniów, kierowane przez najzdolniejszych uczniów (dekurionów), którzy odpytywali swoich kolegów ze znajomości słówek, różnych cytatów, sentencji i zwrotów, trafnych powiedzeń i wierszy, którymi następnie mogli się posługiwać przy układaniu i wygłaszaniu własnych przemówień.

Szkoła przewidywała najróżniejsze nagrody za pilność i dobre sprawowanie.

Mimo 10-letniej nauki szkolnej, program nauczania był bardzo wąski. Obejmował w zasadzie tylko: religię, łacinę i grekę, lekturę utworów klasycznych i logikę. W klasach początkowych chłopcy uczyli się katechizmu Lutra na pamięć w języku niemieckim. Od klasy III - język niemiecki (ojczysty) był zabroniony. Nie wolno go było używać nawet poza szkołą. Religii uczono tylko w soboty i w niedzielę; w innych dniach tygodnia uczniowie śpiewali pieśni religijne - głównie psalmy - w języku łacińskim.

SZKOLNICTWO JEZUITÓW I PIJARÓW

31. Szkolnictwo jezuickie

Założone w 1534 r. przez Ignacego Loyolę Towarzystwo Jezusowe, zatwierdzone przez Papieża Pawła II w 1540r, miało za główny cel działalność misyjną wśród pogan i zwalczanie reformacji w Europie. Ignacy Loyola był pierwszym, który docenił możliwości uzyskania wpływu na inne dziedziny życia przez wprowadzenie odpowiedniego systemu wychowania. Został wybrany na generała Zakonu i z polecenia papieskiego zajął się opracowaniem Konstytucji Towarzystwa Jezusowego. Rozróżniała ona Uniwersitates (studia generalne) oraz Collegia. Ważną zasadą wypowiedzianą w tym dokumencie jest postanowienie o bezpłatności nauczania w kolegiach. Jezuici nie stworzyli nowego systemu nauczania. Szkoły jezuickie były podobne do istniejących wówczas kolegiów uniwersyteckich i gimnazjów humanistycznych np. Gimnazjum J. Sturma. Zarówno w tej szkole jak i pierwszym kolegium jezuickim założonym w Messynie (1548) znajdowały się te same istotne cechy: podział na klasy, plan nauczania, ćwiczenia, lektury, repetycje, egzaminy oraz szczególna troska o wychowanie moralno-religijne. W początkowej fazie rozwoju szkolnictwa jezuickiego istniała pewna samodzielność poszczególnych kolegiów w kształtowaniu planów nauczania Dopiero po półwiekowym okresie doświadczeń wprowadzono jednolite zasady nauczania (dokument "Sposób i urządzenie nauk"). Krótkie i jasne przepisy określały rozkład zajęć, program nauczania, podręczniki, mówiły o obowiązkach profesorów i rektora. Celem pedagogiki jezuickiej jest doprowadzenie wychowanka do poznania i umiłowania Boga przez wiedzę teologiczną, której wstępnym stopniem jest wykształcenie humanistyczne, oparte przede wszystkim na studium języków klasycznych, bez dostatecznego uwzględnienia historii, geografii i przedmiotów przyrodniczych. Nauka o tyle była uwzględniana i ile pomagała w powiększaniu chwały Bożej. Program nie był przeładowany. Przywiązywano również wagę do rozwoju fizycznego, artystycznego, kultywowano teatr szkolny. Dbano o racjonalny rozkład budynków. Pobożny, gorliwy, niezłomny katolik był wychowawczym ideałem szkoły jezuickiej. Poza tym starano się wyrobić w chłopcach karność i poszanowanie autorytetu. Zasadnicze cechy pedagogiki jezuickiej sprowadzały się do łagodności, dobroci połączonej z powagą i poszanowaniem godności ucznia. Jezuici wyjątkowo dbali o poziom i prestiż kadry nauczycielskiej Opracowali system kształcenia nauczycieli. Kształcenie nauczycieli trwało aż 18 lat. Nauczyciele nie stosowali kar cielesnych, stosowano m.in. oślą ławkę czy słomianą koronę.

32. Narodziny szkolnictwa pijarskiego.

Założyciel: Założycielem zakonu jest św. Józef Kalasancjusz (zatwierdzenia dokonał papież Grzegorz XV w dniu 18 listopada 1621 r.). U podstaw powstania wspólnoty zakonnej było dzieło podjęte przez hiszpańskiego kapłana Józefa Kalasancjusza w Rzymie, w roku 1597, gdy przy kościele św. Doroty na Zatybrzu otworzył pierwszą w Europie szkołę bezpłatną, powszechną i otwartą dla wszystkich, także dla dzieci innych wyznań.

Do kogo skierowana: W 1597 r. św. Józef założył w Rzymie pierwszą bezpłatną szkołę dostępną dla wszystkich ludzi bez względu na stan i wyznanie.

Ideał wychowania: Podstawowym celem szkoły Kalasancjusza było dobre wychowanie oraz - na drodze podstawowego wykształcenia - przygotowanie do godnego życia. Życiowa promocja dzieci z rodzin biednych i zaniedbanych była główną intencją św. Józefa Kalasancjusza. Założenia swego dzieła ujął w haśle "Pietas et Litterae" - pobożność i nauka

Organizacja: Kalasancjusz wprowadził całkowicie rewolucyjny system nauki. Opierał się na twierdzeniu, iż uczeń posiada swoją godność. Zakazał stosowania kar cielesnych, twierdził, że nauczyciele powinni zachęcać uczniów do zdobywania wiedzy. Oparł naukę na okazywaniu uczniom serca i cierpliwości zamiast przymusu.

W roku 1610 Kalasancjusz ustalił, że szkoła podstawowa ma mieć cztery klasy, które numerował odwrotnie niż my, tzn. od najwyższej. Pierwsza klasa, (czyli u Kalasancjusza ósma)- była także nazywana klasą Psałterza. W niej po raz pierwszy pojawiły się książki. Oczywiście nie każdy miał swoją książkę, Kalasancjusz postarał się o kilka tomów, które kiedyś były używane przez chóry kościelne. Druga klasa nazywana była klasą płynnego czytania. Dzielono ją na dwie klasy (siódma i szósta). Klasa czwarta została podzielona na dwie klasy wg Kalasancjusza piątą i czwartą. Trzecia, druga i pierwsza poświęcona była uczniom którzy mieli kontynuować naukę, w szkole drugiego stopnia. Klasy te były poświęcona nauce gramatyki.

33. Szkolnictwo jezuitów

Geneza szkolnictwa: Zakon jezuitów został powołany do życia w pierwszej połowie XVI wieku. Ani św. Ignacy Loyola, wokół którego skupiło się grono pierwszych Towarzyszy, ani papież Paweł III, który nowy zakon zatwierdził, nie uważali nauczania w szkołach za cel, zadanie, czy podstawową misję wspólnoty. Jednak pierwsi jezuici szybko odkryli, że dając młodzieży wykształcenie humanistyczne oraz ucząc zasad życia chrześcijańskiego, bardzo skutecznie realizują swój najważniejszy cel definiowany jako „pomoc duszom”. Stąd też w ciągu pierwszych dwudziestu lat istnienia zakonu szkoły i nauczanie stały się priorytetową formą posługi apostolskiej Towarzystwa Jezusowego

Założyciel: św. Ignacy Loyola, Po powrocie z Ziemi Świętej, studiował łacinę i filozofię. Dwukrotnie był więziony przez Inkwizycję. W Paryżu w 1528 r. poznał sześciu towarzyszy, przygotowujących się do stanu kapłańskiego, którzy 15 sierpnia 1534 wspólnie z nim złożyli śluby ubóstwa i czystości oraz poświęcenia się pracy apostolskiej w Ziemi Świętej. Kiedy wyjazd do Ziemi Świętej okazał się niemożliwy, zapadła decyzja o utworzeniu nowego zakonu. Ignacy nakreślił zarys konstytucji Towarzystwa Jezusowego , które w 1540 r. zatwierdził papież Paweł III. Ignacy został wybrany generałem zakonu i pełnił tę funkcję aż do śmierci 31 lipca 1556 roku.

Do kogo skierowana: Szkoły przyciągały młodzież niezależnie od narodowości i wyznania, ponieważ były bezpłatne, a w całokształt procesu edukacyjnego włączały m.in. teatr szkolny, chór, orkiestrę i organizacje samorządowe.

Ideał wychowania: Ideałem wychowawczym był biegły w mowie i pobożny katolik.

Organizacja: Organizacja szkół jezuickich nie różniła się w zasadzie od gimnazjum humanistycznego Jana Sturma. Od szkoły strasburskiej przejęto m. in. System klasowo-lekcyjny, podział roku szkolnego, system utrwalania wiadomości. Szkoły te przygotowywały do sprawnego posługiwania się łaciną oraz lektury niektórych tekstów klasycznych. Całą wiedzę jezuici starali się przedstawić jako zbiór ciekawostek językowych i literackich. Przygotowywali również własne podręczniki, m. in. Alwar, tj. podręcznik gramatyki łacińskiej, w wersji ogólnej i uproszczonej, które były używane aż do XIX w.

Program: Nauczanie w szkole oparte było na humanistycznym modelu kształcenia władz i zdolności umysłowych poprzez poznanie zasad gramatyki łacińskiej i greckiej oraz teorii poezji i wymowy. W zasadzie jezuici nie organizowali szkół elementarnych, czyli uczących czytania i pisania, koncentrując się na szczeblu średnim i wykorzystując tzw. modus parisiensis, czyli podział uczniów na klasy realizujące przepisany program nauczania. Najbardziej rozpowszechnionym był typ szkoły pięcioklasowej składającej się z trzech klas gramatyki, klasy poetyki i klasy retoryki. Przyjmowano doń chłopców 9-10 letnich, posiadających podstawową wiedzę w zakresie pisania i czytania po łacinie. Uczniowie byli podzieleni na klasy nie według wieku, lecz wyuczonego materiału: przechodzili do następnych klas indywidualnie, w zależności od zdobytych umiejętności. Drugi typ reprezentowały szkoły, które obok wspomnianych 5 klas niższych posiadały jeszcze dwu- lub trzyletni kurs filozofii, obejmujący również matematykę i fizykę. Trzeci typ to szkoły z klasami niższymi, trzyletnim kursem filozofii i czteroletnim kursem teologii; niektóre z nich posiadały status akademicki z prawem nadawania stopni naukowych. Od 1599 roku wszystkie typy szkół jezuickich posługiwały się ujednoliconym programem nauczania tzw. Ratio studiorum. Szkoły przyciągały młodzież niezależnie od narodowości i wyznania, ponieważ były bezpłatne, a w całokształt procesu edukacyjnego włączały m.in. teatr szkolny, chór, orkiestrę i organizacje samorządowe (sodalicje mariańskie).

Dokument ratio studiorum: często określa dokument, który formalnie ujednolica powołana na całym świecie system e w 1599 roku.

34. Porównaj szkolnictwo jezuickie i pijarskie

jezuickie

pijarskie

bezpłatne nauczanie podział na klasy ideał wychowawczy - niezłomny katolik, który dzięki wiedzy teologicznej pozna i umiłuje boga nauczyciel powinien w stosunku do uczniów kierować się miłością i życzliwością kary fizyczne miały być stosowane w ostateczności, stosowano m.in. oślą ławkę, czapkę czy słomianą koronę. teatr szkolny (wykształcenie artystyczne) dobrze wykształceni nauczyciele (nauka trwała aż 18 lat) i kontrolowani w czasie pracy jednolite założenia organizacyjne i programowe dla wszystkich szkół wyjątkowa troska o wychowanie moralno-religijne przekłady biblii na języki nowożytnie egzaminy końcowe

bezpłatne i dostępne dla wszystkich chłopców 7 klas (8 lat nauki - 2 najniższe klasy przechodziło sie w 1 roku, zaś 2 ostatnie po 2 lata) kierunek językowo - retoryczny ograniczenie wyłączności łaciny, zajęcia również w języku ojczystym, dbano o jego kulturę nauka religii tylko w kościołach nauczyciel ma być łagodny i uprzejmy z pedagogicznym wykształceniem potępiano kary cielesne ideał wychowawczy -

35. Kształcenie nauczycieli u jezuitów i pijarów.

Jezuici-Przyszli nauczyciele przygotowywali się do tego zawodu bardzo gruntownie, przez 18 lat. Po ukończeniu 6-7 letniej szkoły średniej przyszły nauczyciel jezuicki wstępował do 2 letniego nowicjatu który stanowił bardzo surowa próbę charakteru. Ci którzy ja przeszli pomyślnie , kierowani byli na 3 letnie studia filozoficzne, w czasie których poznawali filozofię arystotelesa wg Tomasza z Akwinu, zdobywali pewien zasób wiedzy przyrodniczej i matematycznej. Potem następowała 2-3 letnia praktyka pedagogiczna, w czasie której pod okiem najbardziej doświadczonych nauczycieli, uczyli isę stosowania w codziennej pracy szkolnej zaleconych metod dydaktycznych, poznawali sposoby kierowania klasą, zaznajamiali się z psychologia i przyzwyczaili do rozpoznawania indywidualnych zainteresowań i zdolności uczniów. Po zakończeniu praktyki wysyłano młodego nauczyciela na 4 letnie studia teologiczne, po których rozpoczynał samodzielna pracę nauczycielską.

Pijarzy: Nauczyciel powinien się odznaczać uprzejmością, łagodnością i jak największą przystępnością Nauczyciel uprzejmy, grzeczny, wykształcony, roztropny i sam dobrze wychowany będzie się zawsze wstrzymywał od brzydkich o ordynarnych przezwisk jak osiał, bydlę itp. Pierwszą i najkonieczniejszą dla nauczyciela cnota jest trzeźwość. Nie wolno im uczniów karać chłostaniem Nie ma nic bardziej tamującego postępy uczniów jak ospałość nauczającego, gnuśność, niechlujność Wobec uczniów powinni nauczyciele zachować jak największą powagę. 

36. Akademia Zamojska próba wychowania w kierunku obywatelsko-państwowym. 1564

Organizacja uczelni była dosyć złożona. Obejmowała dwa stopnie kształcenia.

Pierwszy - niższy (klasy elementarne) stanowił wprowadzenie do właściwych studiów wyższych, dla dzieci od 7 do 12 roku życia, obejmował 3 klasy.

W klasie I, jednorocznej, chłopcy zaczynali od nauki czytania i pisania w języku polskim, a następnie przechodzili do początków języka łacińskiego i greckiego.

W klasie II - pogłębiali swoje umiejętności w łacinie i grece, przechodzili do poznania zasad składni oraz uczyli się analizy gramatycznej krótkich sentencji wyjętych z pism Cycerona i Demostenesa.

W klasie III - poznawali początki filozofii i wymowy.

Drugi stopień - studia akademickie, organizowany był przez siedem katedr. Pierwsze cztery katedry prowadziły poszerzony kurs nauki dawnego quadrivium, a więc arytmetyki, geometrii, logiki, metafizyki i filozofii naturalnej, czyli nauk przyrodniczych i medycyny oraz retoryki, czyli „elokwencji i krasomówstwa”, która nastawiona była na przygotowanie młodzieży do publicznej działalności na dworach i w innych instytucjach państwa.

Zamojski pragnął, by Akademia Zamojska był uczelnią wyższą, która kształciłaby młodzież d uchu obywatelsko-państwowym. Dlatego też była przeznaczona była głównie dla tych, którzy będą rządzić krajem, elit społecznych. Miała na celu wychowanie do służby cywilnej lub wojskowej, przekazanie użytecznej wiedzy w czasie wojny i pokoju. Teoretyczne i praktyczne przygotowanie do życia publicznego dawały katedry filozofii moralnej i polityki oraz dwie katedry prawa rzymskiego i feudalnego oraz prawa polskiego. W wykładzie filozofii moralnej dominowała „Etyka Nikomachejska” Arystotelesa, a w wykładzie polityki - pisma polityczne Cycerona. Wykłady z prawa polskiego obejmowały organizację władzy państwowej, sądownictwa polskiego i administracji.

37. Szkolnictwo klasztorne.

Początek szkół klasztornych dał zakon benedyktynów, którego reguła zakonna rozpoczynała się od słów "módl się i pracuj" ponieważ wg benedyktynów największym grzechem było lenistwo. Zakonnicy mieli ściśle określony harmonogram dnia. Pracą dla benedyktyna było kopiowanie ksiąg stąd zaistniała konieczność nauki czytania i pisania chłopców wstępujących do zakonu tzw. oblatów. Z czasem kształcić się chcieli również chłopcy świeccy. Wówczas doszło do podziału szkół klasztornych na 2 rodzaje: wewnętrzne, funkcjonujące w klasztorach, przeznaczonych dla przyszłych duchownych oraz zewnętrzne poza murami klasztornymi dla świeckich. Zmianie uległa też oś programowa w tych szkołach. Nauka czytania i pisania została przesunięta do klas wstępnych przygotowawczych a osią programową było 7 sztuk wyzwolonych oraz teologia w szkołach wewnętrznych.

814 r. śmierć Karola Wielkiego- klasztory, które zmusił on do zakładania szkół i kształcenia wszystkich chętnych chłopców rezygnują z przyjmowania kandydatów świeckich a program nauczania przyszłych zakonników ograniczają do przedmiotów ściśle religijnych;
Upadek szkół klasztornych nastąpił w X przez tzw. ruch kluniacki- zainicjowany przez benedyktynów i rozpoczęty od klasztoru w Cluny ruch odnowy życia zakonnego; reakcja na obserwowany w klasztorach upadek obyczajów, zachowania niemoralne, przekraczanie reguły. W celu podniesienia ducha religijnego, moralności, ascetyzmu, pogardy dla wszelkich spraw ziemskich postanowiono oddzielić to co boskie od tego co świeckie, tylko boskie sprawy miały być przedmiotem zainteresowania zakonników; w praktyce oznaczało to zaniechanie wszelkiej pracy oświatowej i zwrócenie się przeciwko studiom świeckim. Z bibliotek klasztornych usuwano wszelkie księgi, które nie dotyczyły teologii, spraw religijnych, zamknięto szkoły zewnętrzne a kształcenie oblatów ograniczono do pisarzy kościelnych, potępiano wszelki ruch intelektualny i szerzenie oświaty wśród młodzieży świeckiej.

38. Szkoły katedralne

826r.- papież Eugeniusz II wydaje bullę nakazującą zakładanie szkół w każdej diecezji, przy siedzibach biskupów mieli być trzymani nauczyciele uczący gramatyki i sztuk wyzwolonych chłopców, którzy nie wybierają życia zakonnego.

Początek szkołom katedralnym dały szkoły biskupie znajdujące sie przy kościołach katedralnych w dużych miastach będących siedzibą biskupów. Początkowo szkoły katedralne przeznaczone były wyłącznie dla osób duchownych. Z tym, że w szkołach katedralnych wewnętrznych uczyli się duchowni z danej diecezji a w zewnętrznych duchowni z innych diecezji. Po pewnym czasie naukę chciała pobierać męska młodzież świecka, wówczas dokonano reorganizacji na wzór szkół klasztornych, tj. w szkołach katedralnych wewnętrznych kształcili sie przyszli duchowni, zaś w zewnętrznych osoby świeckie. Program kształcenia w szkołach katedralnych obejmował 7 sztuk wyzwolonych oraz teologię w klasach wewnętrznych lecz w rzeczywistości często wykraczał on poza ustalone ramy 7 sztuk wyzwolonych stąd wiele szkól katedralnych dało początek średniowiecznym uniwersytetom.

39. Szkolnictwo parafialne.

Ze względu na położenie wyróżnia się miejskie i wiejskie.

Szkoły w miastach oprócz parafii były często finansowane przez rady miejskie najczęściej posiadały własne murowane budynki. Nauka w nich odbywała się systematycznie przez cały rok. Wolne od nauki były dni świąteczne i wakacje. W miastach pracowali lepiej wykształceni nauczyciele mający tytuł bakałarza lub magistra często nauczyciel prócz obowiązków dydaktycznych w szkole musiał pracować na rzecz kościoła i miasta, prowadząc np. księgi parafialne lub obsługując kancelarie miejską. Niekiedy dodatkowych obowiązków poza dydaktycznych było tak wiele że nauczyciel nie miał czasu na pracę w szkole . W takiej sytuacji mógł on zatrudnić nauczyciela pomocniczego tzw. Lokatusa, którego obowiązkiem było prowadzenie zajęć w szkole. Nauczyciele w miastach dość często zmieniali swoje miejsca pracy bo podejmując pracę w nowym miejscu dostawali pensję na zagospodarowanie się. Program szkół parafialnych miejskich prócz nauki pisania, rachowania w j. łacińskim obejmował również elementy przydatne przyszłym kupcom w ich życiu zawodowym.

Szkoły wiejskie utrzymywane były wyłącznie przez ubogie najczęściej parafie co powodowało, że funkcjonowały one gorzej od szkół w mieście. Na wsiach warunki lokalowe nauki były bardzo złe. W najlepszym przypadku uczniowie uczyli się w pomieszczeniach przykościelnych o ile takie były, w najgorszych w pomieszczeniach gospodarskich wynajmowanych od chłopów gdzie nie było nawet ławek a dzieci uczyły się na podłodze wyściełanej siane. Nauczyciele na wsiach byli najczęściej słabo wykształceni, bywało nawet ,że nauczaniem zajmowali się studenci którzy nie ukończyli nauki lub lepiej wykształceni chłopi. Nauczycielom na wsiach wynagrodzenie było wypłacone w naturze, czyli w płodach rolnych aby zatrzymać nauczyciela na wsi często żeniono go z gospodynią proboszcza. Nauka na wsi odbywała się niesystematycznie dzieci chodziły do szkoły właściwie tylko wiosną i jesienią bo latem musiały pomagać rodzicom na roli a zimą nie było pieniędzy na opał. Program nauki na wsi prócz rachowania pisania czytania w j. łacińskim obejmował elementy uprawy roślin i zwierząt. Szkoły w średniowieczu były bardzo surowe a nauczyciel miał autorytet oparty na strachu. Często stosowane były kary fizyczne, dominowało nauczanie pamięciowe nie korzystano z podręczników.

PODSTAWY PEDAGOGIKI NOWOŻYTNEJ

40. System kształcenia według J.A. Komeńskiego 1592

Szkoła macierzysta

1. Okres od urodzenia do 6 roku życia

2. Na pierwszym miejscu wychowanie fizyczne

3. Na drugim miejscu wychowanie moralne

Szkoła języka ojczystego (szkoła elementarna)

4. od 6 do 12 roku życia

5. obowiązkowa zarówno dla dzieci biednych jak i bogatych, dla chłopców i dziewcząt

Szkoła średnia

6. Nauczano w niej trivium i quadrivium

7. Dzieliła się na 6 klas

8. Domagał się aby szkoła średnia oprócz łaciny i greki uczyła języka hebrajskiego

9. Ma kształcić wszystkich chłopców, których ambicja sięga wyżej niż warsztaty rzemieślnicze

10. Dawała wykształcenie o charakterze encyklopedycznym i stanowiła przygotowanie do sześcioletnich studiów wyższych

41. Omów koncepcję „szkoły macierzyńskiej” J. A. Komeńskiego.

Pierwszy okres wychowania, do końca szóstego roku życia określony mianem szkoły macierzyńskiej, ma zapewnić dziecku prawidłowy rozwój fizyczny, wyposażyć je w podstawowe pojęcia moralne oraz doprowadzić do pełnego rozwoju młodocianego intelektu, tak by dziecko po ukończeniu 6lat mogło rozpocząć naukę w szkole elementarnej. Przede wszystkim w okresie tym należy dbać o to , by dziecko sprawnie posługiwało się językiem ojczystym i przyswoiło podstawy elementarnego wykształcenia.

42. Omów koncepcję „szkoły j. ojczystego” J. A. Komeńskiego.

Po ukończeniu 6 roku życia rozpoczynało dziecko drugi sześcioletni okres nauki zwany przez Komeńskiego Szkołą języka ojczystego. Komeński odważnie głosił zasadę że jest ona obowiązkowa dla wszystkich dzieci, zarówno dla tych biednych jak i bogatych, dla chłopców i dziewcząt. Wszystkie bezwzględnie dzieci muszą ukończyć jednolitą szkołę elementarną, ponieważ ona kształci całą młodzież w naukach niezbędnych dla życia. Przygotowuje też ewentualnie dzieci do dalszej nauki w szkołach średnich oraz studiów zawodowych na uniwersytetach. Aby była istotnie dostępna dla każdego musi ona istnieć w każdej nawet najmniejszej miejscowości, nauka zaś w niej powinna odbywać się wyłącznie w języku ojczystym. Ponieważ szkoła elementarna Komeńskiego miała dostarczać wiedzy na całe życie, obowiązkowe kształcenie w niej trwało 6lat. Obok nauki czytania, pisania i rachunków obejmowało ono geometrię praktyczną, śpiew, naukę religii, moralności, ekonomię politykę historię powszechną kosmografię fizykę. Program ten miał być w każdym szczególe dostosowany do realnych potrzeb życia. Arytmetyka miała zawierać zadania zaczerpnięte z otaczającego dzieci świata. Geometria polegał na biegłym obliczaniu długości szerokości i powierzchni. Nauka moralna miała podawać młodzieży zasady etycznego postępowania oparte na przykładach i doświadczeniach życiowych. Lekcje ekonomii i polityki miały uczyć młodzieży tego wszystkiego co działo się w ich gminie i w całym państwie. Nauka kosmografii przewidywała zarówno astronomię jak i geografię.

43. Ideał wychowania według J. Locka 1632

Twierdził, że to wychowanie zapisuje człowieka. Uważał, że człowiek nie rodzi się ani dobry, ani zły. Człowiek rodzi się jako tzn "tabula rasa"- czysta, niezapisana karta. Dopiero doświadczenia zewnętrzne i wewnętrzne zapisują człowieka. Twórca empiryzmu - poznanie świata przez różnego rodzaje doświadczenia. I sensualizmu - poznanie świata przez zmysły.

Jego wybitne dzieło nie było napisane jako rozprawa naukowa, ale popularnie ujęte rady przedstawione w formie naturalnej i swobodnej. ''Myśli o wychowaniu'' nie uwzględniają wychowania dzieci z warstw ludowych, zastanawiając się nad odpowiednim wychowaniem młodego gentlemana czyli ''dziecka z dobrego domu”. Uprzedzenie arystokratyczne podyktowało mu pogląd, że chłopiec z wyższych sfer nie powinien uczęszczać do szkoły publicznej, lecz uczyć się w domu pod nadzorem guwernera. Do powodzenia w życiu potrzebuje człowiek według Locke'a czterech rzeczy: cnoty, grzeczności, roztropności i dopiero na końcu wiedzy. Dlatego właśnie wykształcenie zajmuje ostatnie miejsce w jego programie wychowawczym. Z pośród wad, które Locke radzi bezwzględnie tępić możemy wymienić kłamstwo, wyniosłość, chytrość, płaczliwość i skłonność do okrucieństwa. W jego oczach nauka potrzebna jest tylko ze względów praktycznych do umiejętności konwersacji i obcowania w dobrym towarzystwie. To zlekceważenie studiów naukowych wynika u niego z poczucia praktyczności. Sprzeciwiał się dawaniu pierwszeństwa łacinie przed naukami bezpośrednio do życia potrzebnymi, a dotąd nie dopuszczanymi do szkoły.
Program nauczania Locke'a jest następujący :
Do czytania i pisania dołącza rysunki, następnie jest nauka języka ojczystego, który powinien mieć pierwszeństwo przed innymi językami. Potem powinna nastąpić nauka jednego z języków nowożytnych, dopiero gdy dziecko włada obydwoma powinno przystąpić do nauki łaciny. Z programu nauczania znikają greka, logika i retoryka. Pojawiają się nowe są nimi :geografia, arytmetyka i geometria, astronomia, historia, fizyka oraz zawód ręczny i prowadzenie ksiąg gospodarczych. Locke jest zdecydowanie przeciwny uczeniu się na pamięć. Cały system Locka jest jakby przedstawieniem tego co było ideałem tzw. wychowania dworskiego. Dzieło to było bardzo specyficzne charakteryzowało się podziałem na trzy wielkie zagadnienia: wychowanie fizyczne, wychowanie charakteru i wychowanie umysłu. Locke twierdził iż szczęście doczesne jest zależne od dobrego ukształtowania umysłu i zdrowia fizycznego.

W rozdziale o wychowaniu fizycznym autor podkreśla znaczenie zahartowania ciała. Gani rodziców wyższego stanu za zbytnią pobłażliwość i pieszczotliwość. Ostrzegał przed ciepłymi okryciami zarówno w lecie jak i w zimie. Zalecał również mycie nóg dzieci w zimnej wodzie, w ogóle był zdania iż powinno się od najmłodszych lat przyzwyczajać do wilgoci, gdyż w rzeczywistości nasze ciała mogą wytrzymać wszystko do czego są przyzwyczajone od dzieciństwa. Nakazywał wystrzegać się zbyt ciasnych ubrań dla dzieci uważał iż mogą mieć one zły wpływ na ukształtowanie się ciała młodzieńca. Dawał również wiele rad odnośnie prawidłowego żywienia. Zalecał proste i zwyczajne posiłki. Zabraniał spożywania mięsa dzieciom poniżej trzeciego roku życia. Zalecał spożywanie mleka, kleików lub suszonych winogron, bez żadnych przypraw ,cukru ani soli. Posiłki powinno dziecko spożywać regularnie. Zakazywał całkowicie spożywania melonów i brzoskwiń a także konfitur. Był natomiast zwolennikiem nieograniczonej ilości snu w wieku dziecięcym.
Jeśli chodzi o wychowanie charakteru Locke zalecał wytrwałe dążenie do wpojenia dziecku uległości, pokory i szacunku wobec rodziców i osób starszych. Wychowywanie młodzieńca opanowanego i umiejącego być posłusznym. Ustrzegał jednak przed ostrymi karami i upokarzaniem, które niszczą i przytłaczają rozwijający się umysł dziecka. Z drugiej strony trzeba się jednak wystrzegać nagradzania dzieci ich ulubionymi przyjemnościami. Należy nauczyć dziecko, by wyrzekało się pociągu do bogactwa i łakomstwa. Według Locke'a honor i wstyd to najpotężniejsze z wszystkich pobudek oddziałujących na umysł człowieka, gdy tylko nauczymy go ulegania ich wpływowi. Zatem zalecał wpajanie dzieciom zamiłowania do pochwały i obawę przed wstydem lub naganą.
W wychowaniu umysłowym Locke kładł nacisk na naukę pisania i czytania. Chociaż wielokrotnie podkreślał, że to nie wiedza jest w życiu najważniejsza. Uważał za niezwykle istotne by nauczycielem była osoba cnotliwa mogąca służyć dziecku za przykład. Podkreślał również ogromne znaczenie korzystania z obrazków i pomocy naukowych unaoczniających omawiane przedmioty i zagadnienia. Uważał również, że każdy gentleman powinien umieć rysować i jeździć konno. Zakazał nauczycielom stosowania surowych kar i okazywania uczniom swojej wyższości. Locke uważał, że nie ma sensu ćwiczyć pamięci, gdyż jest to zdolność umysłu, której nie możemy wesprzeć ani ulepszyć.

44. Porównaj poglądy przedstawicieli nurtu demokratycznego i elitarnego.

Nurt demokratyczny	Nurt elitarny
RÓŻNICE: -zakładał powszechne kształcenie, -kształcenie zbiorowe, -nauka była bezpłatna, -proces wychowania zaczyna się zaraz po urodzeniu, -brak nauki j. francuskiego i polityki,	-nauczanie było skierowane do synów szlacheckich, -kształcenie indywidualne, -płatna nauka, -wychowanie fizyczne, - więcej czasu na zabawę, - nie nauczano j. fr. i polityki
PODOBIEŃSTWA: -obowiązkowe kształcenie dzieci, -brak kar cielesnych, -edukacja oparta na pobudzaniu ciekawości,

45. Wychowanie dziewcząt w poglądach wybranych pedagogów doby Odrodzenia. XVI

Jan Ludwik Vives

,,O wychowaniu niewiasty chrześcijańskiej”

• Fundamentem wychowania niewieściego powinna być filozofia moralna, która kształtuje i uszlachetnia charakter

• W wychowaniu niewieścim główną i ważną rzeczą jest wstyd

• Niewiast nie należy dopuszczać do nauczania

• Ozdoba niewiasty - niewinność

• Mają to być studia które uszlachetniają charakter, które uczą jak żyć dobrze i świętobliwie

• Powinna uczyć się sama dla siebie, co najwyżej dla dzieci lub sióstr

• Ma siedzieć w domu, nikomu nie być znaną

• Uczyć łaciny od 7-15 roku życia.

Erazm Gliczner

Nie widział potrzeby kształcenie umysłowego dziewcząt. Panienkom radził zachować wstydliwość niewieścią i nie zadawać się z ,,młodziankami”. Dziewczęta powinny uczyć się prząść, haftować poznawać gospodarstwo domowe, unikać gadulstwa, uprawiać zabawy, by nieść radość w domu i towarzystwie.

Sebastian Petrycy z Pilzna

Jak rządzić mają rodzice swymi córkami:

• Nie może się często przechadzać.

• Nie dopuszczać do odwiedzin i dawania podarków

• Nie wolno dopuszczać próżnowania

• Ma milczeć przy mężczyźnie.

• Mają uczciwość i wstyd panieński zachować

REFORMY WYCHOWANIA W POLSCE W poł. XVIII

46. Ideał wychowawczy S. Konarskiego.

Zakładał wychowanie młodzieży szlacheckiej w pobożności, w dobrych obyczajach i prawdziwym szlachectwie, które polega na cnocie i jest bodźcem do cnoty. „Uczciwy człowiek” i zarazem „dobry obywatel” miał być wychowany w duchu etyki chrześcijańskiej, w zrozumieniu konieczności reform państwowych i gotowości do czynnego udziału w działalności publicznej. „Nigdy nie należy tracić nadziei, jeśli chodzi o Rzeczpospolitą. Ojczyzna potrzebuje dobrych obywateli”. Za „człowieka uczciwego” uważał Konarski człowieka samego w sobie, zaś za „dobrego obywatela” człowieka dobrego w stosunku do innych ludzi, w stosunku do społeczeństwa.

47. Nauczyciel w poglądach S. Konarskiego. 1700

Wobec uczniów powinni zachowywać jak największą powagę. Wszyscy nauczyciele powinni między sobą pielęgnować zgodę i miłość braterską i wszelkimi sposobami zapobiegać, aby ani cień nieporozumienia nie dostał się do klasy. Nauczyciel powinien unikać wszelkich objawów poufałości. Powinien odznaczać się uprzejmością, łagodnością i jak największą przystępnością. Ma być uprzejmy, grzeczny, wykształcony roztropny i sam dobrze wychowany. Pierwszą i najkonieczniejszą dla nauczyciela cnotą jest trzeźwość.

Nie wolno im chłostać chłopców za zaniedbanie szkolnych obowiązków i zadań. Powinni unikać szorstkiej nieznośnej złośliwości.

48. Szkoła Rycerska S. Poniatowskiego.

Na przełomie maja i czerwca 1765r. król Stanisław August Poniatowski konsumując doświadczenia świeckiej Szkoły Kadetów założonej w 1737r we Francji przez polskiego króla-wygnańca Stanisława Leszczyńskiego, założył w Warszawie Szkołę Rycerską Korpusu Kadetów. Miała ona służyć kształceniu polskiej, uboższej młodzieży szlacheckiej pod kątem kształtowania nowoczesnego patriotyzmu, wierności królowi oraz wyposażenia w wiedzę wojskową i ogólną. Jej zadaniem było kształcenie nie tylko oficerów, ale także urzędników cywilnych. Szkoła była bezpłatna i nosiła całkowicie świecki charakter. Nauka odbywała się w języku polskim. Treści nauczania wiązały się z oświeceniowym utylitaryzmem (użytecznością dla jednostki i społeczeństwa). Do szkoły przyjmowano chłopców w wieku 8-12 lat, początkowo nauka była 3 letnia, od 1768r przedłużono ją do 7 lat, w specjalnościach wojskowych i prawniczych. Program szkoły obejmował kształcenie ogólne wraz z nauką języków obcych oraz 2 lata kształcenia zawodowego - służby wojskowej, inżynierii wojskowej i służby cywilnej uzupełnianych nauką kunsztów takich jak szermierka, jazda konna czy tańce. Uczniowie podzieleni byli na brygady i dywizje, uczęszczali do klasy od 7 do 1 tj. odwrotnie niż w szkole współczesnej. Ideałem kadeta był młody, bogobojny, odznaczający się dyscypliną i karnością żołnierską patriota, ślepo posłuszny i cnotliwy.

49. „Katechizm kadeta” A. Czartoryskiego

Własne poglądy ideowo-moralne przedstawił w wydanym w 1767r. „Katechizmie Kadeta”. Składał się z dwóch części i ułożony był w formie pytań i odpowiedzi. Część I - "0 powinnościach młodzieńca w Korpusie Kadetów", zawierała ideowe podstawy wychowania moralnego i etycznego ucznia szkoły. Kadet winien dobrze się sprawować, co według "Katechizmu" miało się sprowadzać do wiary i miłości Boga, miłości rodziców (opiekunów) i miłości Ojczyzny, której dobro powinno być dla kadeta ponad wszystkim. "Katechizm" określał także, w jaki sposób kadet powinien zachowywać się wobec przełożonych, swoich kolegów oraz samego siebie. W dalszych rozważaniach mowa jest o honorze, męstwie, szacunku, oraz o porządku, obyczajach i grzeczności. 
      Część druga "Katechizmu" wskazywała, na jakich zasadach moralnych powinien kadet budować swoje życie w przyszłości, tj. po zakończeniu nauki i opuszczeniu Korpusu, szczególnie w pełnieniu zawodu żołnierskiego. W tej części mówił o nierozłączności obowiązków żołnierza i obywatela, o zachowaniu się wobec nieprzyjaciela na polu walki, o postawie w życiu cywilnym i wojskowym. Główna dewiza wypływająca z "Katechizmu..." przyświecająca zarówno profesorom jak i guwernerom w wychowaniu kadetów na wzorowych obywateli i żołnierzy to: bezgraniczne oddanie swoich sił, umysłu, zdolności dla Ojczyzny, tak w czasie pokoju jak i wojny, tak w życiu cywilnym jak i wojskowym. 

Ponieważ głównym celem szkoły rycerskiej Czartoryskiego było przygotowanie światłych budowniczych nowej Polski ostro atakował on te błędy i wady, które utrzymywały kraj na poziomie wstecznictwa i ciemnoty. Nowe pokolenie miało wnieść w życie społeczeństwa szlacheckiego, obok racjonalistycznego myślenia i pogłębionej wiedzy, poczucie godności osobistej, opartej jednak nie na herbach, lecz na świadomości dobrego wypełniania obowiązków. Lekceważenie i pogardzanie ludźmi nieszlacheckiego pochodzenia piętnował jako „ostatnią podłość”, podkreślając, że pochodzenia i sława przodków nie są żadną zasługą człowieka.

50. Porównaj Collegium Nobilium i Szkołę Rycerską

Collegium Nobilium 1740

Szkoła rycerska 1765

-kształciła synów magnatów i bogatej szlachty, -była szkołą płatną (80dukatów) -miała ograniczona liczbę miejsc do ok. 60 - szkoła miała wychowywać przyszłych mężów stanu do przebudowy państwa - celem szkoły było polityczne i moralne odrodzenie magnaterii - była to 8-letnia szkoła elitarna z internatem, podzielona na 5 klas (3 klasy niższe trwające 1 rok i 2 klasy wyższe dwuletnie) -kładziono w niej mniejszy nacisk na naukę łaciny i greki, a większy na nauki przyrodnicze, matematykę i języki nowożytne oraz filozofię - religii nauczano tylko w niedzielę w kościele - każdy z uczniów miał swojego lokaja - dużą wagę przywiązywana do języków - następowało całkowite odcięcie wychowanków szkoły od rodziny i domu -obowiązywał brak kar cielesnych - uczniowie nosili mundurki - wychowanie miało podstawę religijną - wprowadzono naukę języków nowożytnych: francuski, niemiecki -Konarski dobrał wykształconą kadrę nauczycielską, wprowadził nowoczesne metody nauczania, rozszerzył program o dodatkowe przedmioty (np. historię, prawo, ekonomię, nauki ścisłe) oraz ograniczył łacinę na rzecz języka polskiego. Dbano o wykształcenie jasnego, precyzyjnego sposobu wysławiania się i argumentowania wzorowanego na zasadach starożytnej "cycerońskiej" retoryki

- miała za zadanie przygotowywać młodzież do służby wojskowej i do urzędów cywilnych - nauka trwała 4 lata kształcenia ogólnego wraz z nauką języków obcych i 2 lata zawodowego w kierunku wojskowym lub cywilnym -była utrzymywana przez skarb państwa -przeznaczona była dla uboższej młodzieży -założona przez samego króla St. Augusta -nauczano j. obcych -dawała wykształcenie wojskowe i ogólne -kadrę nauczycielską tworzyli oficerowie i profesorowie -program nauczania był całkowicie świecki -wewnętrzne życie szkoły oparte było na dyscyplinie, ale bez rygoru -dbano o wyrobienie towarzyskie uczniów -wzorowana na organizacji wojskowej

KONCEPCJE OŚWIATOWO-WYCHOWAWCZE

51. Geneza KEN 1773

Kiedy w 1773r. papież Klemens XIV pod naciskiem opinii publicznej kasuje zakon jezuitów i w związku z tym następuje zamknięcie licznych kolegiów jezuickich, obradujący wówczas sejm dochodzi do wniosku, że w celu dokonania organizacji nowego systemu szkół należy powołać specjalny urząd i że na cele oświatowe trzeba przeznaczyć wielkie majątki zniesionego zakonu. Tak powstaje Komisja Edukacji Narodowej jako naturalna konsekwencja rozwoju ekonomicznego i ideologicznego Polski XVIII wieku, pierwsza państwowa władza szkolna nie podlegała żadnemu ministerium, lecz był zależna wprost od sejmu.

52. Znaczenie działalności KEN

I. Na płaszczyźnie społecznej:

Działalność Komisji przyczyniła się do szerzenia patriotyzmu, co było istotne, ze względu na zabory. Do szkół wprowadzony został język polski jako wykładowy. Kształceniem obywatelskim zajmowano się podczas nauki moralnej, a duchem patriotyzmu przesycona była cała działalność szkolna.

II. Na płaszczyźnie edukacyjnej:

Ważne było dopuszczenie dziewcząt do szkół parafialnych. Istotne było zajęcie się kształceniem nauczycieli szkół parafialnych i średnich. Do podniesienia rangi zawodu nauczyciela przyczyniło się utworzenie z nauczycieli szkół średnich osobnego stanu akademickiego. Ważną zdobyczą jest dokonanie reformy programowej na wszystkich szczeblach szkolnych, szczególnie istotne było wprowadzenie nauk realnych (mat.-przyr.) do szkolnictwa średniego i uczynienie języka polskiego językiem wykładowym.

53. Przejawy wychowanie obywatelskiego w szkołach za czasów KEN.

W nowych programach opracowanych przez KEN nie zabrakło problemów wychowania. Wychowanie moralne zachodziło nie tylko w oparciu o naukę religii a w szczególności o nowo powstały przedmiot tzw. naukę moralną. Z nauką moralną powiązano kształcenie obywatelskie poprzez nauczanie prawa polskiego. Wychowanie obywatelskie było z kolei uzupełniane przez kształcenie wojskowe (wprowadzenie musztry i form wychowania fizycznego).

Wychowanie obywatelskie wyposaża człowieka w potrzebne cechy, aby sprawnie i pożytecznie uczestniczyć w społecznym i politycznym życiu. Powinno charakteryzować się ofiarnością, odpowiedzialnością oraz umiejętnościom dostrzegania potrzeb innych. Dzięki tym cechom, możliwe będzie zorganizowanie i urządzenie szkolnictwa. Według Kerschensteiner, szkoła oraz jej wewnętrzna organizacja powinna być przystosowana do nauczania młodego pokolenia i wychowywania go na dobrych obywateli społecznych. Głównym celem szkoły jest przygotowanie wychowanków do życia w społeczeństwie, bo

człowiek funkcjonuje, rozwija się dla państwa. Wychowanie parto tyczno-obywatelskie wpłynęło na kształtowanie się nowoczesnej świadomości obywatelskiej i narodowej.

54. Fizjokratyzm i jego wpływ na działalność KEN.

Fizjokratyzm to pierwszy teoretyczny system poglądów ekonomicznych. Myśl przewodnia fizjokratyzmu sprowadza się do uznania zgodności porządku gospodarczego z porządkiem naturalnym, wynikającym z praw natury.

Fizjokraci przyczynili się do rozwoju oświaty, edukacji i szkolnictwa. Polscy fizjokraci stali się założycielami pierwszych szkół podstawowych na wsiach - tzw. elementarnych czy parafialnych. W swoich pracach krytykowali ustrój pańszczyźniany, wyzysk chłopów przez panów, ekonomów i karczmarzy. Przyczynili się do zniesienia poddaństwa chłopów i podniesienia godności zawodu kmiecia.

Fizjokratyzm KEN

· trzeba zlikwidować pańszczyznę aby zainteresować chłopów produkcją rolną i jej zwiększaniem (chłopi mają być oczynszowani)

· chłopa trzeba przygotować, aby wiedział w jaki sposób ma zwiększać produkcję - do tego ma go przygotować szkoła wiejska z przyrodniczo-matematycznym (głównie przyrodniczym) programem nauczania

· KEN powinna więc zająć się przede wszystkim szkołami ludowymi (wiejskimi), ich finansowaniem, dbaniem o nie

· KEN nie zrobiła tego, więc szkoły te nadal były nazywane szkołami parafialnymi i były utrzymywane przez lokalnego księdza lub dziedzica, a nauczycielami był kler (był to największy błąd KEN-teoria bez praktyki czyli gadanie bez działania)

55. Kształcenie dziewcząt za czasów KEN.

KEN dopuściła dziewczęta do szkół parafialnych, a Grzegorz Piramowicz w „Powinnościach Nauczyciela” , na końcu książki, zawarł rady dla mistrzów uczących dziewczęta. Piramowicz zalecał, aby wychowywać dziewczęta zgodnie z obowiązującą tradycją, przygotowując ją do przyszłych ról społecznych żony, matki, gospodyni. Przedstawił program robót kobiecych, których powinny uczyć się dziewczęta, radził by uczyć je radzenia sobie w chorobie, zaznajamiać z higieną oraz uczyć wykonywania przetworów.

Dziewczęta nie kształciły się w szkołach średnich -uczęszczały do prywatnych pensji, na których program KEN starała się wpłynąć.

56. Reformy KEN w zakresie szkół parafialnych.

Pieniądze uzyskane przez KEN z majątków pojezuickich w pierwszej kolejności zostały przeznaczona na reformę szkolnictwa średniego i następnie na reformy uniwersytetów. Zabrakło ich już na reformę szkół parafialnych, więc członkowie KEN zwrócili się z prośbą do proboszczów oraz dziedziców o finansowanie tych szkół. Najczęściej pozytywnie odpowiadali proboszczowie i w tej sytuacji również oni decydowali o zatrudnianiu nauczycieli i programie szkół. Z tego względu, mimo, że KEN zakładała, że szkoły będą świeckie i będą miały świecki nadzór w rzeczywistości na funkcjonowanie szkolnictwa parafialnego poprzez proboszcza znaczny wpływ miał Kościół.

W 1774r Ignacy Massalski wydał pierwszy akt prawny dot. szkolnictwa parafialnego- „przepis dla szkół parafialnych narodowych”. W tym dokumencie przedstawił propozycje dot. m.in. programu i metod nauczania. Chcąc podnieść poziom nauczania w tych szkołach proponował, aby każdy nauczyciel rozpoczynał swoją karierę od tych szkół. Chciał również, by te szkoły były przeznaczone dla wszystkich dzieci, niezależnie od urodzenia. Propozycji tych nie dało się zrealizować. Realizacji po 11 latach doczekała się propozycja opracowania podręcznika- „Elementarz dla szkół parafialnych narodowych”. Był podzielony na 4 części:

1. Nauka czytania i pisania autorstwa Onufrego Kopczyńskiego, który zastosował nowoczesną analityczno- syntetyczno-wyrazową naukę czytania i pisania. Pod każdą lekcją (wzorem) zawarł wskazówki dla nauczycieli. Było to bardzo ważne, gdyż nauczyciele często nie posiadali pełnych kwalifikacji i metoda ta nie była znana szerokim rzeszom nauczycielstwa.

2. To rodzaj połączenia podręcznika dla ucznia z przewodnikiem metodycznym dla nauczyciela. To rachunki autorstwa Andrzeja Gawrońskiego, mające praktyczny charakter.

3. Nauka obyczajowa autorstwa Grzegorza Piramowicza, przypominająca dzieciom o ich obowiązkach wobec rodziców, rodziny, najbliższych znajomych, społeczeństwa lokalnego oraz ojczyzny.

4. Najkrótsza, bo 3-stronicowa część to katechizm składający się z pytań i odpowiedzi dotyczących [prawd wiary.

Ponieważ w szkołach parafialnych był niski poziom wykształcenia nauczycieli Grzegorz Piramowicz napisał przewodnik- „powinności nauczyciela”, która składała się z 4 części i zawierała uwagi dot. programu kształcenia oraz metodyki nauczania. Ponieważ KEN dopuściła do szkół parafialnych dziewczęta na końcu poradnika Piramowicz zawarł rady dla mistrzów uczących dziewczęta. Zalecał, aby przygotować je do pełnienia przyszłych ról społecznych.

57. Reformy KEN w zakresie szkół średnich.

Za czasów KEN szkoły średnie podzielono na 2 rodzaje:

- SZKOŁY WYDZIAŁOWE (wojewódzkie) miały 6 klas i 7 lat nauki, bo klasa 5 była dwuletnia, karda nauczycielka składała się z rektora, 6 nauczycieli, kaznodziei, 2 metrów (nauczycieli języka obcego)

-SZKOŁY PODWYDZIAŁOWE (powiatowe0, podległe szkołom wydziałowym. Miały 3 klasy 2letnie, czyli 6 lat nauki. Kadra nauczycielska składała się z prefekta, 3 nauczycieli, kaznodziei i 1 metra.

Szkoły te były takie same pod względem programowym, a różniły się pod względem organizacyjnym.

Program szkół:

Dominujące miejsce straciła łacina, a językiem wykładowym stał się język polski. Języki klasyczne zastąpiona nowożytnymi (niemiecki, francuski). Zmianom uległy metody nauczania- nauczanie pamięciowe zastąpiona samodzielnym dochodzeniem do wiedzy i prowadzeniem badań, więc w szkołach poswatały gabinety przedmiotowe i laboratoria, zaczęto używać pomocy dydaktycznych (globusy, schematy). Zmniejszyła się liczba przedmiotów filologiczno-retorycznych, a wprowadzono przedmioty matematyczno-przyrodnicze (m.in. zoologia, mineraologia, botanika).

Celem wychowania był dobry obywatel patriota, więc wprowadzono naukę moralną, a adresatem tych szkół nadal była młodzież szlachecka, rzadziej synowie mieszczańscy.

Szkoły średnie nadal nie kształciły dziewcząt, które uczęszczały do prywatnych pensji.

58. Reformy KEN w zakresie szkół wyższych

Szkolnictwo wyższe. Z chwilą powstania KEN funkcjonowały w Polsce 2 uniwersytety Krakowski i Wileński, a ich poziom był bardzo niski. Reformę akademii rozpoczął H. Kołłątaj od zapewnienia jej podstaw materialnych, wprowadzenia zmian w strukturze i programu nauczania. Ostateczny kształt organizacyjny zreformowanej uczelni znalazł odbicie w Ustawach KEN z 1783r. akademia, która otrzymała nazwę Szkoły Głównej Koronnej, składała się z 2 kolegiów obejmujących dawne wydziały. Dzięki inicjatywie Kołłątaja szkoła główna oprócz kształcenia zawodowego rozpoczęła również badania naukowe i popularyzację wiedzy. Kołłątaj postanowił podnieść poziom prowadzonych badań empirycznych utworzył tam laboratoria, obserwatoria, ogród botaniczny, prosektorium. Wysyłał tez młodych naukowców za granicę by tam się kształcili i wracali do Krakowa i dzielili się swoja wiedzą z młodzieżą. Przy szkole tej powstał uniwersytet, a następnie 3 letnie seminarium dla nauczycieli szkół średnich.

Na wzór szkoły w Krakowie Szkołą Główną Wielkiego Księstwa Litewskiego reformował w 1780r Marcin Poczobut-Odlanicki. Również on unowocześnił tam bazę dydaktyczną lecz zatrudniając nauczycieli cudzoziemców musiał borykać się z wynikającymi z tego faktu problemami językowymi, tu również funkcjonowało seminarium dla nauczycieli szkół średnich. Mimo wielu starań jakich dokonał M. Poczobut szkoła w Wilnie odgrywała drugoplanowa rolę.

Reforma uniwersytetów miała dla KEN ogromne znaczenie, uczelnie kształciły nauczycieli, prowadziły badania naukowe.

59. Działalność Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych.

Realizowało 4 główne zadania:

• Zajęło się wydawaniem nowych książek szkolnych- konieczność ta powstała zwłaszcza w zakresie szkół średnich, ponieważ wprowadzone zostały nowe przedmioty, np. nauka moralna, mineralogia, zoologia. Książki pozyskiwano albo na podstawie komisu (konkretnemu autorowi zalecano opracowanie podręcznika do danego przedmiotu), albo konkursu (Towarzystwo wydawało obwieszczenie dot. napisania podręcznika i z otrzymanych propozycji wybierano najlepszy)

• Towarzystwo zajmowało się również kontrolą i nadzorami nad szkołami. Za czasów KEN miały być świeckie i mieć świecki nadzór

• Reforma programowa- członkowie Towarzystwa konsultowali zmiany wprowadzane do szkół nadzorowanych przez KEN. W szczególności dot. one szkół średnich

• Działalność ustawodawcza- zwieńczeniem działalności Towarzystwa w tym zakresie było wydanie w 1783r. „Ustaw KEN dla stanu akademickiego”

60. Ideał nauczyciela według G. Piramowicza. 1735

Po kasacie jezuitów został mianowany sekretarzem KEN i stał się jednym z najczynniejszych jej członków aż do likwidacji tej instytucji. Jako sekretarz TKE inicjował projekty i ustawy szkolne, programy nauczania, przepisy dotyczące podręczników. Jest autorem „Nauki moralnej dla ludu” zamieszczonej w „Elementarzu dla szkół narodowych”, „Wymowy i poezji dla szkół narodowych”.

Opracował poradnik dla wychowawców dzieci ludu „O Powinności Nauczyciela” dzieło składa się z 4 części:

1) omawia cele i obowiązki nauczyciela parafialnego, mówi o powołaniu nauczyciela i sposobach ich wypełniania, o kształceniu kandydatów w seminariach.

2) mówi o wychowaniu fizycznym na wsi i w miasteczkach. Nauczyciel powinien pouczać jak należy dzieci żywić, odziewać, dbać o higienę. Ideał jego to dziecko wesołe, żywe, ochotne do zabawy, śpiewu.
3) „perła dzieła” - o wychowaniu moralnym, zaleca znajomość natury i skłonności dziecka, oraz realne warunki wprowadzenia ich w dobre nałogi. Dzieci uczyć porządku, punktualności, poszanowania i innych obowiązków. Z naturą obyczajową wiąże się uczenie religii.
4) metodyka nauczania czytania, pisania, rachunku, rzemiosła, handlu, rolnictwa, ogrodnictwa. W zakończeniu zamieszczone są uwagi dla tzw. mistrzyń uczących dziewczęta. Zajmuje tu tradycyjne stanowisko. Powinno zmierzać do przygotowania na żonę, matkę, gospodynię. Zaś nauki ogranicza do czytania, pisania, rachunków, nauki wiary i robót kobiecych. „Powinności” - stanowiły jakby urzędowy dokument, na pracy tej była oparta Instrukcja dla nauczycieli. Pozostały one do dziś cennym źródłem.

Według niego nauczyciel ma znać się na higienie i propagować ją wśród ludu. On ma uczyć rodziców, jak w skromnych warunkach dzieci żywić i ubierać, jak zapobiegać zaduchowi i wilgotności mieszkań, jak dbać o ich higienę osobistą: Nauczyciel ma odwiedzać mieszkania uczniów i sprawdzać czy uczniowie mają czas na zabawę, Nauczyciel ma czuwać nad bezpieczeństwem ćwiczeń z należytą ostrożnością. Jednak niech nie będzie ona ponad miarę, bo się przemieni w bojaźń, tchórzostwo, co więcej może przynieść nieszczęścia niż odwaga i męstwo, które łączą się z przytomnością umysłu. Głównym celem działalności nauczyciela powinno być to, żeby uczniowie mieli zdrowie z dzieciństwa wzmocnione, żeby nabrali sił potrzebnych w dorosłym życiu.

- nauczyciel ma wprawiać dzieci w różne cnoty (sprawiedliwość, roztropność itp.)
- ma nie tylko uczyć czytania i pisania, ćwiczenia częste (na rozum, uwagę)
- oprócz zajęć teoretycznych również praktyczne (np. nauka o młynie- oprócz przeczytania z książki dokładne obejrzenie i omówienie w rzeczywistości)
- nauczanie ma tłumaczyć po co? co? dlaczego?
- kobiety nauczycielki- kształcenie dziewcząt (czytanie, pisanie, rachunki, różne roboty gospodarskie- ważne)
- nauczyciel ma dawać naukę moralną- o powinnościach, wierze, cnotach ludzkich
- nauczyciel musi nie tylko umieć nauki, które podaje ale znać ich całą treść, użycie
- powinien dać dzieciom wolność w zadawaniu pytań
- dziecko przez doświadczenie ma poznawać rzeczy
- ćwiczenia i zabawy mają utwierdzać daną naukę
- rozrywki są potrzebne dla zdrowia, dodania żywej chęci do pracy

- karać tylko w ostateczności

- jest przeciwny nauce pamięciowej i przeładowywania umysłu treściami

-zaleca zrozumienie treści (wtedy wiedza jest pożyteczna), stopniowanie trudności (wiedzieć kiedy i czego uczyć),

PEDAGOGIKA OŚWIECENIE EUROPEJSKIEGO

61. Naturalizm J. J. Rousseau.

Jan Jakub Rousseau był przedstawicielem naturalizmu, wg niego ludzie rodzą się dobrzy i równi. Złe i nierówność wprowadza cywilizacja. Rozwiązaniem jest obalenie ustroju feudalnego, każdy obywatel jest współtwórcą państwa, powołuje lub odwołuje władzę lub tworzy ją dla siebie. Celem wychowania nie jest urabianie wg. przyjętych wzorów ani przygotowanie do określonego zawodu. Ma kształcić człowieka poprzez wyzwolenie jego naturalnych i indywidualnych sił.

Uznany został za twórce pedagogiki naturalistycznej, która zakłada że człowiek jest częścią natury, jest zarazem bytem jednostkowym zjednoczonym przez rozum ludzki, w wychowaniu najważniejsza jest zgodność z naturą, czyli dostosowanie treści, metod nauczania, metod wychowawczych do specyfiki rozwoju człowieka. Bardzo ważna jest spontaniczność w wychowaniu, konieczność braku ingerencji osób trzecich w to wychowanie. Rozwój powinien odbywać się w sposób spontaniczny, samodzielny, niezależny od ingerencji czynników zewnętrznych. Naukę i sztukę uważał za przyczynę zepsucia moralnego. Najsłynniejsze swoje dzieło pedagogiczne pt. "Emil, czyli o wychowaniu" poświęcił indywidualnemu wychowaniu dziecka. Z wychowania naturalnego Rousseay wyprowadził dwie zasady pedagogiczne. Pierwsza wychowanie musi być negatywne (nie wychowywać urzędnika, żołnierza ani duchownego ale przede wszystkim człowieka) druga - wychowanie musi być progresywne - młody człowiek przechodzi przez kilka stopni rozwojowych, z których każdy ma odrębne cechy i wymaga odrębnego traktowania. J.J.Roussea wyróżniał 4 fazy rozwoju wychowanka: niemowlęctwo (do okresu mówienia) dzieciństwo (do 12 roku życia) chłopięctwo (do 15 roku życia) lata młodzieńcze (do 20 roku życia). Szczególnie wiele uwagi poświęcił znaczeniu dzieciństwa i w tym roli wychowania domowego, choć jednocześnie okres chłopięctwa nazywa "najdroższym okresem życia". Ostatnią księgę "Emila" zatytuował "Zofia" i poświęcił ją wychowaniu kobiet, gdzie odrzucał kwestie wyższości jednej płci od drugiej. Zadaniem kobiety jest być żoną i matką stąd wypływa szereg zasad regulujących wychowanie Zofii, które ma być odmienne od wychowania Emila. J.J. Rousseau nie uznawał podręczników. Uważał, że wiedzę należy czerpać z "księgi natury" czyli wszystkiego co nas otacza. Również sądził, że kara naturalna czyli samokonsekwencja zachowania, własne błędny są skuteczniejszą metodą wychowania niż kary fizyczne. Jego zdaniem człowiek z natury jest dobry i równy drugiemu człowiekowi niestety pod wpływem społeczeństwa traci równość wobec innego człowieka, traci swoją wolność ograniczoną prawami.

62. Wychowanie Zofii według J. J. Rousseau. 1712

Wychowanie zgodne z naturą powinno dotyczyć również kobiet. Jednak musi ono być inne niż u mężczyzn. Należy przy ty pamiętać, że jak mężczyzna musi być mężczyzną, tak kobieta musi być kobietą, jeśli oboje mają zająć należne im miejsce w hierarchii społecznej i moralnej. Nie wolno z kobiety robić mężczyzny, gdyż byłoby to działanie wbrew naturze. Podobieństwa i różnice wpływają na ich ludzki i jednostkowy charakter. W harmonii dążą obie płci do wspólnego celu, lecz każda inaczej. Mężczyzna, według Rousseau, musi być czynny i silny, kobieta bierna i słaba. Wynika stąd, że nie powinni mieć tego samego wychowania, gdyż chociaż cel ich pracy jest wspólny, to sama praca zasadniczo różna. Rousseau z góry odrzucił kwestię wyższości jednej płci nad drugą: „każda płeć ma zalety przystosowane do swojego przeznaczenia, do swej roli w życiu”.

Zasadą wychowania kobiety, według Rousseau, winna być rola, jaką ma ona spełniać w życiu mężczyzny. Ma być ona żoną i matką. Jako przyszła żona, musi być tak wychowywana, aby podobała się mężczyźnie i umiała spełnić swoje obowiązki względem niego. Aby móc kierować życiem rodzinnym, sama powinna być wychowywana na łonie rodziny, a nie, jak mężczyzna - w samotności. Do matki należy troska o początkowe wychowanie przyszłego mężczyzny.
Kobieta winna być kształcona praktycznie. Ma być biegłą we wszelkich zajęciach kobiecych. Przed małżeństwem poznać życie światowe, salony, bale, teatr. Kobieta skazana jest na uleganie całe życie autorytetowi męża, ma być od wczesnej młodości wychowywana w duchu religijnym. Wiara kobiety ma być oparta na autorytecie: każda córka musi wyznawać religię swojej matki, a każda żona - religię męża. Nie trzeba jej zatem tłumaczyć przyczyn, dlaczego ma wierzyć, ale jasno i wyraźnie wytłumaczyć, w co ma wierzyć. Wychowana z dala od wszelkich dogmatów, otrzyma ona również własną „religię naturalną”, która nie zahamuje jej rozwoju ani nie stanie się przeszkodą w jej dalszym życiu.
Istotą kobiety jest wdzięk. Należy go kształcić, lecz nie koniecznie z pomocą nauczyciela czy nauczycielki, ponieważ wdzięku mogą uczyć wszyscy i wszystko, co młodą osobę otacza: matka, ojciec, brat, siostra, koleżanki, a nawet lustro, ale przede wszystkim własny gust.
Także sztuka myślenia nie jest obca kobietom. Zdaniem Rousseau, nie powinny się one jednak zagłębiać w nauki wymagające rozumowania. Rozumieją wszystko, lecz mało z tego pamiętają. Od wczesnego dzieciństwa należy je przyzwyczajać do jasnego myślenia, właściwego formułowania sądów oraz poprawnego rozumowania, opartego jednak na najbardziej praktycznych danych. Największe postępy będą kobiety czyniły w naukach moralnych i rzeczach smaku.

Wychowanie według Rousseau kończy się formalnie na założeniu przez młodych ludzi rodziny i wejściu w życie społeczne.

63. Wychowanie obywatelsko - państwowe w Polsce w XVIII w.

Oświecenie to okres prób postawienia szkolnictwa polskiego na wyższym poziomie. Czasy owe charakteryzował szereg działań ludzi światłych, którzy wykazywali konieczność zaistnienia nauki w nowoczesnej formie. Niektóre osiągnięcia reformowania oświaty były wydarzeniem na skalę europejską, a inne również odegrały doniosłą rolę.

Działania mające na celu reformę oświaty w dobie oświecenia:
- 1740 - Collegium Nobilium - szkoła i internat dla młodzieży szlacheckiej założona w Warszawie przez pierwszego wielkiego reformatora oświaty, Stanisława Konarskiego. Powstanie Collegium Nobilium zapoczątkowało reformę szkolnictwa polskiego. Nauka odbywała się w języku polskim. Kształcono także świadomość obywatelską.
- 1765 - założenie Szkoły Rycerskiej (Korpusu Kadetów) przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Była to średnia szkoła ogólnokształcąca dla synów szlacheckich. Kładła szczególny nacisk na kształcenie obywatelskie i wychowanie w duchu polskiego oświecenia. Naczelne miejsce zajmowały sprawy ojczyzny i wpajanie ideałów patriotyzmu. Absolwentami Szkoły Rycerskiej byli późniejsi reformatorzy kraju oraz powstańcy i spiskowcy. Szkoła Rycerska istniała do 1794 roku.
- 1773 - powstanie Komisji Edukacji Narodowej (KEN). Był to oficjalny urząd państwowy o charakterze ministerstwa oświaty (pierwsza władza oświatowa w Europie o charakterze ministerstwa). Król Stanisław August Poniatowski przekazał do dyspozycji KEN majątek rozwiązanego zakonu jezuickiego. Zadaniem KEN było zreformowanie oraz lepsze zorganizowanie szkolnictwa. W ramach kompetencji leżało również szkolenie kadry nauczycielskiej. Pierwszym przewodniczącym KEN był bp Ignacy Massalski, a jego następcą Michał Jerzy Poniatowski. Zasługi KEN:
a) prowadzenie regularnej i planowej reformy szkolnictwa;
b) oddzielenie spraw wyznania od nauki;
c) stworzenie szkół ludowych i elementarnych (powszechnych), przeznaczonych nie tylko dla dzieci szlachty;
d) reformowanie szkolnictwa wyższego i średniego;
e) oparcie programu nauczania o ideały oświeceniowe;
f) realizowanie postępowych, świeckich idei pedagogicznych.
- 1775 - w ramach działalności KEN powstało Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych. Cele:
a) opracowanie podręczników do nauczania (pierwszy polski podręcznik gramatyki - „Gramatyka języka polskiego” Onufrego Kopczyńskiego);
b) stworzenie programów szkolnych;
c) nadzór i kontrola szkolnictwa;
d) prace ustawodawcze.

64. Kształcenie synów szlacheckich w Polsce w XVIII w.

Czasy saskie uchodzą w dziejach Polski za okres największego upadku wszystkich dziedzin życia. Tragizm sytuacji politycznej powiększa wyzysk pańszczyźniany doprowadzony przez szlachtę aż do granic biologicznego wyniszczenia chłopów. Powszechne zacofanie, konserwatyzm, wiara w zabobony i gusła, niechęć do poważniejszego wysiłku umysłowego, lęk przed zdobyczami nauki, sarmatyzm  (fanatyczne przywiązanie do tradycji narodowej , nietolerancja religijna) to zasadnicze rysy tego okresu.

W Rzeczpospolitej szlacheckiej najpopularniejszą instytucją szkolną były kolegia jezuickie. Hasłem edukacji jezuickiej stała się „uczona i wymowna pobożność”. Ich szkoły były nowoczesne, widne i wygodne. Jezuici kładli nacisk na naukę języka łacińskiego, kształtowali ucznia pod względem moralnym, dbali o rozwój fizyczny wychowanków. W programach uwzględniali gimnastykę, jazdę konna i tańce. Nauczyciel miał uczniów wychowywać, a nie tylko uczyć. Nie dopuszczali do przemęczenia uczniów nauką, ale nie pozwalali na nudę. Kary fizyczne ograniczone zostały do minimum, umieli jednak zdyscyplinować uczniów oddziaływując na ich ambicję. Od 1599 do 1773 roku we wszystkich kolegiach jezuickich na świecie obowiązywał jednolity system edukacji, który w niewielkim stopniu uwzględniał  miejscowe tradycje szkolne. Podstawą jego było tzw. Ratio studiorum , opracowane w 1599 roku przez generała zakonu Klaudiusza Akwawiwę. Pełne kolegium jezuickie obejmowało 5 lub 6 klas (7 lat nauki) szkoły średniej oraz 3 lata filozofii i 4 teologii jako studia wyższe. Przy okazji nauki łaciny uwzględniano mitologię, historię i geografię. Uczono katechizmu, a w klasach wyższych też dogmatyki katolickiej, choć nie było religii jako specjalnego przedmiotu. Wychowaniu religijnemu i moralnemu służył teatr szkolny oraz liczne kongregacje mariańskie. Na kursie filozofii wykładano logikę, fizykę z  matematyką, arystotelesowską metafizykę i etykę. Szkoła jezuicka stała się wzorem dla całego szkolnictwa katolickiego. Tak jak inne ówczesne szkoły, była szkołą kształcącą jednostronnie- językowo-retorycznie, zaniedbywała przedmioty matematyczno-przyrodnicze. Dopiero po 1730 roku wprowadzono nauki przyrodnicze i fizykę eksperymentalną, która wyparła filozofię scholastyczną. Kolegia jezuickie liczyły po około tysiąc uczniów. Nie należy się więc dziwić, iż stały się dominująca szkołą edukującą młodzież szlachecką. Na ich sukces w Rzeczypospolitej złożyła się przede wszystkim powszechność dostępu (w każdym liczącym się mieście), bezpłatność, brak barier stanowych i niewielkie przeszkody religijne. Kolegia przyjmowały synów szlacheckich i mieszczańskich, także wyznawców innych religii - w nadziei na konwersje młodych.

65. J. H. Pestalozzi jako rzecznik oświaty ludowej (1746 -1827)

Szwajcarski pedagog i pisarz zwany ojcem szkoły ludowej, twórca pierwszej teorii nauczania początkowego. Przyczynił się do rozwoju oświaty elementarnej w XIX w. W wyniku obserwacji rozwarstwienia społeczeństwa w Szwajcarii doszedł do wniosku, że aby warstwy ubogie mogły wyzwolić się z zależności od ludzi bogatych nie wystarczy rozpocząć edukacji dzieci biednych, ale trzeba je również uczyć pracy, po to, aby w przyszłości same mogły zatroszczyć się o swój byt. Dlatego zakładał zakłady rolniczo-wychowawcze dla dzieci ubogich i osieroconych, w których oprócz nauki czytania, pisania i rachunków oferował naukę rzemiosł. Zwracał szczególną uwagę na właściwą atmosferę wychowawczą. Uważał, że dobra funkcjonująca rodzina jest niezbędna dla prawidłowego rozwoju dziecka. Był przeciwnikiem rygoryzmu i nadmiernej dyscypliny w nauczaniu. Podczas nauki stosował metodę chóralnego powtarzania. W klasie, w której nauczał, panował pozorny chaos, bo dzieci mogły się swobodnie przemieszczać, ale fakt, że równocześnie głośno powtarzały podawany materiał powodował, że osiągały one bardzo dobre wyniki w nauce.

66. Działalność R. Owena

Robert Owen był angielskim filantropem i jednym z najwybitniejszych socjalistów-utopistów. Kierując w latach 1800-1829 wielką fabryką papieru w New Lanark pod Glasgow zdołał przekształcić w ciągu kilku lat kolonię robotniczą w rodzaj idealnej rodziny o ustroju patriarchalnym i o wysokim poziomie etycznym Skrócił dzień roboczy do dziesięciu i pół godziny, poprawił warunki pracy i bytu robotników i założył dla ich dzieci szereg wzorowych instytucji oświatowo-wychowawczych, bezpłatnych i świeckich. A mianowicie dla dzieci w wieku od 1 do 6 roku życie tzw. ,,szkołę dla małych dzieci”, składającą się ze żłobka dla dzieci w wieku młodszym i przedszkola dla dzieci w wieku starszym(od 4 do 6 roku życia), dla dzieci w wieku od 6 do 10 lat szkołę powszechną, dla młodzieży w wieku 10-17 lat, pracującej w fabryce, wieczorowe zajęcia oświatowe, wreszcie dla dorosłych odczyty, rozrywki kulturalne i porady. Wielką rolę w szkołach odgrywało wychowanie fizyczne i estetyczne: naukę urozmaicono śpiewem, tańcami i zabawami, mając na względzie i zdrowie i radość dzieci. Kar nie było żadnych. W wychowaniu moralnym kładziono nacisk na rozwijanie w dzieciach ducha zespołowości. Do lat dziesięciu dziewczęta uczyły się gospodarstwa domowego, a chłopcy zaznajamiali się z najprostszymi rodzajami pracy rzemieślniczej. Od dziesiątego roku życia nauczanie w szkole było połączone z udziałem w pracy produkcyjnej.

67. Podstawy pedagogiki naukowej J.F. Herbarta

Był twórcą pedagogiki naukowej, opartej na założeniach filozoficznych. Swój system pedagogiczny oparł na dwóch fundamentach: etyce i psychologii. Etyka wyznaczała i uzasadniała cel wychowania, natomiast psychologia dawała środki realizacji tego wychowania.

Celem etyki, a zarazem wychowania było ukształtowanie w człowieku silnego charakteru moralnego, w którym panuje zgodność woli i postępowania z następującymi ideami praktycznymi:

1. Idea wewnętrznej wolności - zawsze uznajemy zgodność naszej woli z naszymi przekonaniami i przeżywamy tę zgodność pozytywnie.

2. Idea moralności - za cechę pozytywną uznajemy silną wolę w odróżnieniu od słabej, chwiejnej, jest treścią idei doskonałości.

3. Idea życzliwości - uznajemy zgodność woli własnej z wolą innych.

4. Idea prawa - niezgodność woli, która rodzi walkę, spory, może być usunięta na zasadzie uznawania praw.

5. Idea słuszności - łamanie prawa prowadzącego do przykrości i krzywdy innych.

Za cel wychowania obiera sobie Herbart wdrożenie cnót: wolności duchowej, życzliwości i słuszności.

Służą temu: kierowanie dziećmi i młodzieżą, karność oraz ściśle z nią związane nauczanie.

Kierowanie dziećmi to zaprawianie od wczesnego dzieciństwa do zewnętrznego porządku w życiu poprzez dozór i autorytet, sympatię, groźbę, a gównie przez organizowanie odpowiednich zajęć i pielęgnowanie fizycznego rozwoju, lecz bez zbytniego rozpieszczania i niebezpiecznego hartowania.

Karność - stanowi konieczny warunek wyrobienia u każdego wychowanka moralności opartej na silnym charakterze tzn. najwyższego- celu wychowania. Dla utrzymania karności niezbędne jest stosowanie różnych metod i środków, łącznie z rygorystycznymi nakazami i zakazami, a nawet karami cielesnymi. Te jednak powinno się wymierzać ostrożnie i z umiarem.

Podstawowe znaczenie dla formowania silnych charakterów ma nauczanie wychowujące. Używając tej nazwy Herbart chciał podkreślić, że wychowania nie należy, a nawet nie można oddzielać od nauczania, że wola i charakter rozwijają się równocześnie z rozumem. Wartość nauczania wychowującego polega zarazem nie tyle na przekazywaniu uczniom wiedzy, co raczej na wiązaniu tej wiedzy z rozwojem ich uczuć i woli.

Wychowanie podzielił na dwa etapy:

- rząd czyli karność- to ma być początkiem procesu wychowawczego. Rząd powinien przełamać przeciwstawianie się dziecka, przyzwyczaić go do dyscypliny. Na tym etapie środkami do osiągnięcia pożądanego efektu winny być groźby, kary, nakazy i zakazy, permanentna kontrola oraz dyscyplina kształtowana poprzez pracę. Gdy uczeń rozwinie się, wówczas wdrożone mu normy przekształcą się w nawyk i to rygorystyczne postępowanie nie będzie już konieczne.

-nauczanie wychowujące- Herbart sugeruje nauczanie języków obcych, literatury, retoryki, historii, nauk matematycznych, przyrodniczych i filozofii. Nauczanie powinno być jednocześnie poszerzaniem i rozwijaniem zamiłowań. Obowiązujące metody to" metoda wykładowa (początkowa), analityczna (kolejna) oraz syntetyczna (podsumowująca).

Prócz tego wyróżnił on 2 fazy nauczania: jasność, tzw. zagłębianie, gdzie nauczyciel tłumaczy uczniowi lekcję oraz kojarzenie zwane zagłębianiem postępującym, którego celem jest połączenie dotychczasowych wiadomości ucznia z tymi nowo nabytymi.

Nauczyciel jego zdaniem powinien kształtować cechy charakteru młodego człowieka lecz także starać się wywrzeć wpływ na jego postępowanie i działalność w przyszłym życiu. Powinien również zabiegać aby cele , do których jego uczeń dążący , można było z góry przewidzieć i tak nad nim pracować , aby je potrafił zrealizować .Największa umiejętność wychowawcy polega na tym , aby kierować stale uwagę uczniów na te idee , które jego zdaniem powinny dominować w całym ich życiu.

68. „Ogrody dziecięce” F. Froebel'a

Niemiecki pedagog, teoretyk i czołowy kreator wychowania przedszkolnego o orientacji humanistycznej. Był twórcą pierwszego systemu wychowania przedszkolnego zwanego Fröbizmem. Zainicjował w państwie pruskim zreformowany typ placówki edukacyjnej dla najmłodszych, określanej mianem ogrodu dziecięcego (Kindergarten). Główną metodą pracy w ogródkach były szeroko stosowne zabawy ruchowe z towarzyszeniem śpiewu, ćwiczenia w rysowaniu, wycinaniu wyszywaniu, wyplataniu itp. Z towarzyszeniem opowiadań i wierszy, pielęgnowanie roślin i zwierząt itd. Chciał, by dzieci czuły się w nim od najmłodszych lat samodzielności myślenia oraz umiejętności współżycia z ludźmi. Określił tez relacje jakie powinny być w jego ochronkach miedzy wychowawca a dziećmi. Swoje ochronki nazwał ogrodami dziecięcymi. Tak jak w prawdziwym ogrodzie zadaniem ogrodnika(wychowawcy)jest stymulowanie rozwoju roślin (dzieci). Wychowawczyni nie może dzieciom nic nakazywać, a jedynie bacznie obserwować. Koncepcja Froebla zyskała dużą popularność w Niemczech. Powstało seminarium kształcące wychowawczynie do tych przedszkoli. Powstała tez fabryka produkująca dary. Z czasem jednak zaczęto krytykować Froebla, bo zakładając swobodny rozwój dzieci podobno poddawane one były nadmiernemu dydaktyzmowi i zbyt wiele chciano je nauczyć.

69. Koncepcja darów wg F. Froebel'a 1782

Odnosił się do zabawy z ogromnym szacunkiem. podkreślał ze odgrywa ważną role w rozwoju dziecka. nie podobały mu się tradycyjne zabawki. Twierdził, że zabawki które maja z góry określoną formę, jak misie czy lalki, są niekształcące. Dzieci się kłócą o te zabawki i wyzwalają u dzieci złe emocje. Propagował dary. kula sześcian i walec, dary czyli klocki. Uważał, że zabawa darami ma wiele zalet np. uczą się odróżniać kształty, kolory, przestrzeń, rozwijają wyobraźnie i pomysłowość. Zabawy darami sprzyjają współpracy i wspólnej zabawie wielu dzieci naraz. Uzupełnieniem zabaw ma być cięcie, klejenie, swobodne zabawy na powietrzu, wycinanie. Wyróżniał trzy dary odpowiednie dla trzech okresów przedszkolnych (okres kuli, walca i sześcianu) w rozwoju dziecka:

• I okres, w którym dzieci otrzymują piłkę jako kulę (do zabawy w ogródku)

• II okres, dzieci otrzymują walec

• III okres, dzieci otrzymują klocki jako sześcian

70. Działalność S. Wilderspina. 1792

Samuel Wilderspin, autor cenionej rozprawy „O znaczeniu wychowania przedszkolnego biednych dzieci” oraz „O domach ochrony”. Z jego inicjatywy w 1824 roku powstało Towarzystwo Szkółek Dziecięcych w Anglii, które w wielu miejscowościach stanowiło jedyne źródło zdobycia elementów wiedzy przez dzieci. Wilderspin opracował program nauczania dla angielskiego wychowania przedszkolnego, które obowiązywało po drugiej połowy XIX wieku. Przedszkole zwane przez niego „Szkółką dla małych dzieci” zapewniała dzieciom minimum wiedzy na całe życie. Jej program zawierał naukę czytania, pisania, rachunków, elementów geografii, przyrody i katechizmu. Nauka elementarna była łączona z zajęciami praktycznymi, które wyrabiały w dzieciach sprawności potrzebne każdemu robotnikowi fabrycznemu. Dzieci zapoznawały się z częściami maszyn, surowcami przemysłowymi i najważniejszymi narzędziami pracy. Program ten uwzględniał również rozwój. Głównym celem systemu Wilderspina było wychowanie dzieci w dyscyplinie i posłuszeństwie. W wielu miejscowościach owe przedszkola zastępowały szkoły elementarne, których na terenie Anglii była niewielka ilość. Do roku 1836 powstało na terenie wysp brytyjskich 150 szkółek prowadzonych według tego programu. W celu ułatwienia i ujednolicenia ich pracy Wilderspin zorganizował w latach 1893-1841 w Dublinie centralna wzorcową szkółkę dla dzieci, w której kształcił kandydatów na nauczycieli placówek zorganizowanych według jego wzoru. Dzięki utylitaryzmowi oraz niskim kosztom, szkółki zyskały wielka popularność w kapitalistyczno-przemysłowych sferach Europy i Ameryki. Mimo to postęp w dziedzinie wychowania dzieci biedoty był niewielki. Największy problem stanowiły głęboko zakorzenione dążenia do wczesnego zatrudniania dzieci i obawa klas rządzących, iż oświata ludu może wzmóc jego niezadowolenie, a nawet doprowadzić do rewolucji.

PRZEMIANY W OŚWIACIE EU W XIX w

71. Nauczanie w szkołach wzajemnego nauczania. Omów system Bella i Lancastera. XVIII/XIX w

System Bella-Lancastera , system monitorialny, stworzony w XVIII/XIX w. w Anglii przez A. Bella i J. Lancastera system wzajemnego nauczania, polegający na wykorzystywaniu w nauczaniu uczniów zdolniejszych zwanych monitorami, którzy mieli pod swoją opieką grupkę (ok. 10) uczniów i uczyli tego, czego sami nauczyli się od swojego nauczyciela. Spełniali również funkcje kontrolne wobec uczniów, promowali ich do następnej klasy. Nauczyciel w tym systemie zajmował się głównie sprawami organizacyjnymi, uczył monitorów oraz udzielał im wskazówek dotyczących uczenia innych. System ten został po raz pierwszy zastosowany 1797 przez A. Bella w angielskiej szkole dla sierot w Madrasie w Indiach, a w szkołach w Wielkiej Brytanii wprowadził go w pocz. XIX w. J. Lancaster. System monitorialny polegał na tym ze w sali gromadził się tłum dzieci , które dzielono  na  grupy według wieku i pojętności.

Nauczyciel wyuczał najpojętniejszych i najstarszych a ci z kolei uczyli  młodszych.  System ten odbywał się bez książek i przy bardzo malej liczbie nauczycieli, a obejmowały dużą liczbę dzieci. Był to system bardzo ekonomiczny.

72. Szkółki niedzielne.

Powstały na przełomie XVIII i XIX wieku. Za ich założyciela uznaje się Roberta Raikesa, który postanowił zająć się edukacją dzieci pracujących w ciągu tygodnia m.in. w fabrykach. Na zorganizowanie zajęcia dzieciom w niedzielę naciskali również dorośli, którzy zmęczeni całotygodniową pracą, chcieli wypocząć, co często uniemożliwiały im dzieci. Program szkółek niedzielnych ze względu na bardzo ograniczoną liczbę lekcji od początku był niewielki i oferował dzieciom właściwe naukę czytania, pisania oraz rachowania. Nauka w tych szkółkach była mało efektywna, gdyż spotkania dzieci z nauczycielem jedynie raz w tygodniu powodowały, że często zapominali oni tego, czego nauczyli się wcześniej. Jednak mimo tej wady szkółki niedzielne cieszyły się dużym zainteresowaniem i powstawały w wielu miejscowościach. Zjawiskiem tym zainteresował się Kościół, którego przedstawiciele szybko przejęli kontrolę nad szkółkami. Doszło wówczas do jeszcze większego ograniczenia programowego, gdyż kościół pozostawił w programie szkoły jedynie naukę czytania, której celem miało być nabycie przez dzieci umiejętności czytania Biblii.

73. Narodziny i rozwój „Nowego wychowania” XIX

Naturalizm czy też inaczej pajdocentryzm, to ruch, któremu początki dał francuski filozof i pedagog Jan Jakub Rousseau, głosząc tezę swobodnego wychowania zgodnego z natura dziecka. W Stanach Zjednoczonych na początku XX wieku pedagogika naturalistyczna przyjęła nazwę progresywizmu, którego inicjatorem był Jon Dewey. Progresywizm stał się początkiem dużego ruchu nowatorskiego zwanego NOWYM WYCHOWANIEM, a razem z nim zaczęły powstawać liczne szkoły eksperymentalne.

Ruch ten przyjął się także w Europie i dał początek licznym eksperymentom pedagogicznym. Liczne reformy nastawiane było głównie na upowszechnianie i demokratyzację oświaty - szkoła miała być aktywna, uwzględniać indywidualność ucznia, rozwijać działania i twórczość dzieci. W wyniku, czego powstawały różne odmiany szkół i nauczania, łącznie z podejmowanymi próbami zreformowania szkół tradycyjnych.

GŁÓWNE ZASADY NOWEGO WYCHOWANIA:

• Wychowanie powinno być dostosowane do naturalnego rozwoju dziecka

• Dziecko powinno uczyć się wtedy, gdy poczuje potrzebę zdobywania wiedzy

• Nauczyciel ma stwarzać warunki do rozwoju potrzeb poznawczych i moralnych dzieci

• Nauczanie powinno być zindywidualizowane

• Szkoły mają pobudzać aktywność dziecka

• Ocena prac indywidualnych i zbiorowych, oraz testy pomiaru uzdolnień, zamiast egzaminów

• Udział uczniów w planowaniu programu

• Nie przywiązywanie znaczenia do nagród i kar zewnętrznych a poleganie na wewnętrznej motywacji dziecka

• Położenie nacisku na kooperację i pracę zespołową

• Pobudzanie twórczej ekspresji i odpowiednie zaplecze szkolne: zabawki, książki, przybory do rysowania itp.

74. Szkoła eksperymentalna J. Dewey'a.1859

Szkoła aktywna jest odbiciem społecznych dążności teorii pedagogicznych. Najsilniej rozwinęła się w Ameryce, w Europie nazywana była "szkołą pracy". Jej głównym teoretykiem był John Dewey, amerykański filozof pragmatysta. W swoich rozprawach: "Szkoła i społeczeństwo" (1900 r.), "Szkoła i dziecko" (1905 r.) rozwinął własne spostrzeżenia wiążąc je w zwarty system, który zyskał wielu zwolenników. Dewey za punkt wyjścia swoich rozumowań uważał ujemny wpływ życia w wielkim mieście na rozwój dziecka (niemożność przebywania ze zwierzętami we folwarku, czy pracy w ogrodzie; brak sposobności by dziecko obserwowało w jaki sposób wyrabia się sprzęty domowe, środki żywności w domu rodzinnym; nie jest wciągane do tych zajęć, które wychowały dawne pokolenia w poczuciu porządku, pilności, spostrzegawczości). Gdy wraz z rozwojem gospodarczym zniknęły czynniki wychowawcze to powinna zastąpić je szkoła, ale dotychczasowa sprzyjała bierności ucznia- musi ją zastąpić szkoła kształcąca aktywność, pobudzająca do działania. Szkoła powinna stać się "naturalną formą życia społecznego", która będzie wychowywać społeczeństwu członków przystosowanych do współpracy i solidarności. Można to osiągnąć, jeśli godziny szkolne zamiast lekcyjnych wypełni czynna praca. W szkole doświadczalnej Deweya podstawę kształcenia stanowiły zajęcia fizyczne; dzieci tkały, przędły gotowały, a przy tym badały, próbowały, poznawały naukową stronę różnych procesów. Dewey tak dobierał prace, aby ich poszczególne etapy były odzwierciedleniem historycznych wysiłków i wynalazków całej ludzkości. Praca pełniła rolę wychowawczyni- dzieci udzielały sobie na wzajem wskazówek, wymieniały spostrzeżenia, doradzały i pomagały; wykonując pracę wspólnie zżywały się ze sobą. Przy pracy wychowankowie wyładowywali wrodzone popędy (badawczy, twórczy, społeczny itd.). Jeśli program naukowy dostosuje się do tych popędów, stają się zbyteczne takie pobudki jak np. kara, czy zachęta. Natomiast nauczyciel powinien pełnić rolę dyskretnego kierownika twórczej pracy, nie może przyzwyczajać uczniów do zależności i uległości, ponieważ tłumi to samodzielność ucznia. W programie mieściły się również różne przedmioty teoretyczne (szczególnie ceniona była geografia). Dzieci uczyły się, że praca ręczna nie jest zajęciem bezmyślnym oraz poniżającym w porównaniu z tradycyjnymi przedmiotami nauki. W szkole aktywnej nie można uczniów traktować masowo, podczas wykonywania szeregu prac należy każdej jednostce poświęcić odrębną uwagę, jej indywidualnym właściwościom i brakom. W szkole Dewey'a centralną pozycję zajmuje dziecko; staje się ono ośrodkiem, wokół którego obracają się, do którego dostosowują się wszystkie środki wychowawcze.

75. Pajdocentryzm i jego wpływ na rozwój pedagogiki na przełomie XIX i XX w.

Nurt pedagogiczny, którego początki stworzył Jan Jakub Rousseau głosząc tezę swobodnego wychowania zgodnego z naturą dziecka. Potępiał on całą ówczesną teorię i praktykę wychowania domowego i szkolnego, jako wytwór cywilizacji i kultury, źródło fałszywych sądów o człowieku, społeczeństwie i wzajemnych relacjach między ludźmi, utrwalający nierówność. Sądził, że odrodzenie ludzkości może nastąpić przez wychowanie jednostek zgodnie z prawami natury i w warunkach naturalnych.

Pajdocentryzm przyznaje dziecku centralne miejsce w procesie wychowawczym. Wynika z przekonania o decydującym wpływie na rozwój człowieka cech i zdolności wrodzonych. Zgodnie z nim wychowanie powinno sprowadzać się do opieki nad naturalnym (nie krępowanym) rozwojem dziecka. Nie docenia znaczenia i wpływu rzeczywistości politycznej, społecznej i kulturalnej ani też dominującej roli wychowawcy, dlatego pajdocentryzm traktuje wychowanie jako samą tylko opiekę nad samorzutnym rozwojem dziecka, do którego należy dopasować programy, metody i organizacje pracy dydaktyczno-wychowawczej. Jednocześnie nie docenia roli nauczyciela i społecznych uwarunkowań edukacji.

Główne zasady wychowania w tym nurcie:

• wychowanie powinno być dostosowane do natury dziecka • dziecko powinno uczyć się wtedy, kiedy poczuje potrzebę zdobywania wiedzy • nauczanie powinno być zindywidualizowane • nauczyciel ma stwarzać warunki do rozwoju potrzeb poznawczych i moralnych dzieci • szkoła ma pobudzać aktywność dziecka • zamiast egzaminów wprowadzenie oceny prac grupowych oraz indywidualnych i testów pomiaru uzdolnień • udział uczniów w planowaniu programu • nieprzywiązywanie znaczenia do nagród i kar z zewnątrz, poleganie na wewnętrznej motywacji dziecka • położenie nacisku na kooperację i pracę zespołową oraz twórczą ekspresję

• zarzucenie pierwszoplanowości nauczyciela i adaptacyjnych dążeń środowiska;

• wychowanie wychodzące od naturalnych potrzeb dziecka oraz uwzględniające jego fazy rozwojowe;

• uszanowanie naturalnego tempa rozwoju każdego wychowanka, bez sztucznego przyspieszania i heteronomicznych celów

• wychowanie jako życie, spontaniczna aktywność wyznaczone bieżącymi zainteresowaniami, aktualnie przeżywanymi problemami

• szkoła głęboko tkwiąca w życiu, akceptująca indywidualne różnice, spontaniczną socjalizację.

76. Formy kształcenia dorosłych w XIX w.

Rozwój przemysłu i wprowadzenie nowej technologii spowodowało w XIX konieczność dokształcania osób dorosłych aktywnych zawodowo. Do przemysłu wprowadzono na masową skale maszyny parowe. Aby móc je prawidłowo obsługiwać i nie zepsuć, bo narażało to na ogromne straty oraz pracować przy maszynach bezpiecznie, należało poznać zasady jej funkcjonowania i jej obsługi. W tym celu na ludzi dorosłych, robotników organizowane były kursy a znaczącą rolę odegrał w tym zakresie Instytut Mechaniki.

77. Typy uniwersytetów w XIX w.

Wiek XIX stanowił też okres krystalizacji trzech zasadniczych typów uniwersytetów- niemieckiego, angielskiego, francuskiego.

Uniwersytet niemiecki kładł nacisk na wolność akademicką, łączenie przez profesorów ról nauczyciela i badacza, rozwijanie teorii nauk humanistycznych i matematyczno-przyrodniczych, które wykładane były na wydziałach filozoficznych, stanowiących podstawę kształcenia uniwersyteckiego oraz wprowadzenie młodzieży studiującej do samodzielnego rozwijania studiów oraz twórczości .Ten model uniwersytetu utożsamiany był z liberalnym typem, który zdominował europejskie systemy edukacyjne na początku XX wieku. Jednak proces jego rozwoju został zahamowany poprzez brak możliwości rozwoju nauk stosowanych, zwłaszcza technicznych. Ten rodzaj działalności badawczej prowadzony był w politechnikach, czyli nie akademickich wyższych szkołach zawodowych. A także z powodu utraty autonomii i ich pełnego podporządkowania władzą państwowym o ustroju totalitarnym.

Z kolei typ angielski uniwersytetu długo zachowywał swą średniowieczną strukturę związana z podziałem na samodzielne jednostki o nazwie college. Miały one na celu kształcić młodzież z elitarnych kręgów społecznych(tzw. dżentelmenów ). Dlatego tez najstarsze uczelnie były skoncentrowane bardziej na nauczaniu niż badaniach naukowych oraz rozwijały tradycyjne dziedziny wiedzy. W XIX wieku zapoczątkowano w tego typu szkołach kształcenie w dziedzinach nauk stosowanych i technicznych. Odbywało się ono w instytutach politechnicznych i edukacji wyższej .W 1992 roku, został rozpoczęty proces rozdzielania uniwersytetów i politechnik. Dzięki czemu nastąpiła szybka ekspansja szkolnictwa wyższego pod koniec XX wieku.
Natomiast typ uniwersytetu francuskiego, czyli elitarnej szkoły wyższej charakteryzował się orientacją na kształcenie wysoko wykwalifikowanych specjalistów, co miało na celu powiązać ten typ nauczania z potrzebami gospodarki. Pierwszą szkołą wyższą początkującą tą tendencję była założona w 1794 roku

78. Zróżnicowanie programowe szkolnictwa średniego w XIX w. Szkoły realne. Szkoły klasyczne.

Porównaj szkoły klasyczne i realne.

W XIX wieku szkoły średnie możemy podzielić zasadniczo na dwa rodzaje:

Szkoły klasyczne którym podbudowę teoretyczną dał neohumanizm oraz pedagogika naukowa Herbarta

Neohumanizm był nurtem, który głosił powrót do kultury i wartości antycznej, szczególnie starogreckiej.

Powrót ten w szkołach klasycznych widoczny był przede wszystkim w ich programie, oferowały bowiem jednostronny program o nachyleniu filologiczno-retorycznym, znalazły się z nim m.in. języki klasyczne.

Nauka w tych szkołach trwała ok. 8 lat, niekiedy przedłużana nawet do 10 lat. Dziennie uczniowie realizowali 10-12h lekcyjnych. W nauczani dominowały metody pamięciowe. W szkołach panowała surowa dyscyplina, której rygorowi byli poddani uczniowie i nauczyciele. Nauka w tej szkole kończyła się egzaminem dojrzałości, uprawniającym do podjęcia studiów uniwersyteckich. Na naukę w tych szkołach mogli pozwolić sobie jedynie bardzo zamożne osoby, które stać było na poświęcenie tylu lat na naukę.

Szkoły realne oparte na pedagogice naukowej Spencera

Szkoły realne rozwijały się z opozycji do szkół klasycznych. Ich podbudowę dała pedagogika Spencera, który ostro krytykował szkoły klasyczne, twierdząc, że są one nieużyteczne, przywiązują młodzież nauką i lekceważą wychowanie fizyczne. Uważał on, że warunkiem powodzenia w życiu „jest być zdrowym zwierzęciem”. Uzasadniał to tym, że w świecie rozwijającego się przemysłu, walki o byt wygrają tylko jednostki najsilniejsze. Uważał, że kształcenie musi nieć bezpośredni związek z życiem codziennym.

Szkoły realne skierowane były przede wszystkim do mieszkańców miast, którzy chcieli łączyć swoją aktywność zawodową z przemysłem. Czas nauki trwał 2-3 lata, a w programie nauczania oprócz języków nowożytnych znalazły się przedmioty matematyczno-przyrodnicze). Początkowo ze względu na brak egzaminów końcowych nie dawały swoim absolwentom możliwości kontynuacji nauki na studiach uniwersyteckich, z czasem jednak wywalczyli on sobie takie prawo i mogli uczyć się dalej na politechnikach. Dopiero w późniejszym czasie egzamin końcowy upoważniał do studiów uniwersyteckich.

POD ZABORAMI

79. Oświata i nauka polska w zaborze rosyjskim.

W początkach XIX w. największe możliwości rozwoju polskiej oświaty nauki otworzyły się w zaborze rosyjskim. Car Aleksander I utworzył Ministerstwo Oświecenia Publicznego i przeprowadził reformę szkolnictwa (1804). Zgodnie z projektem Czartoryskiego cały obszar państwa podzielono na 6 okręgów naukowych, w którym kierownictwo miało spoczywać w rękach uniwersyteckich. Dzieło Komisji Edukacji Narodowej było tak wielkie, iż szkolnictwo w zaborze rosyjskim rozwijało się w jej duchu. Ziemie włączone do Rosji po rozbiorze Polski wyodrębniono w odrębny okrąg szkolny- wileński, na którego czele stal A. J. Czartoryski. W okręgu rym rozpoczął się kilkunastoletni bujny rozwój oświat polskiej. Szkołę Główną w Wilnie przekształcono na Cesarski Uniwersytet z wydziałami: fizyczno-matematycznym, lekarskim, nauk moralnych i teologicznych oraz literatury i sztuk wyzwolonych. Celem uniwersytetu było prowadzenie badań naukowych i działalności oświatowej, jak również był instytucją nadzoru nad szkolnictwem w całym okręgu. Ustawa nadawała uniwersytetowi szeroką autonomię , prawo nadawania stopni naukowych i samodzielnego powoływania profesorów. Wśród młodzieży rozwijała się niezwykła aktywność naukowa, kulturalna i polityczna. Czołową , ściśle tajną organizację , było Towarzystwo Filomatów utworzone w 1817 r., a potem Promienistych i Filaretów, które pielęgnowały najwznioślejsze ideały ogólnoludzkie i narodowe. Cały ten ruch został rozbity. W głośnym procesie filomatów (1823-24) zapadły surowe wyroki: zsyłki studentów w głąb Rosji i wcielenia do wojska.

Na szczególną uwagę zasługuje działalność Tadeusza Czackiego , który jako zastępca kuratora utworzył w 1805 r. gimnazjum w Krzemieńcu, które po reorganizacji w 1819 r. przekształcone zostało na liceum.

Nauczanie w nim trwało 10 lat i składało się z dwóch poziomów kształcenia.

- Pierwszy- 4-letni miał nastawienie filologiczne. Obok języka polskiego uczono łaciny i języków nowożytnych: rosyjskiego, francuskiego i niemieckiego oraz arytmetyki, geografii i

nauki moralnej.

- Drugi 6 letni składał się z trzech dwuletnich kursów. Każdy stanowił swoiste

połączenie nauk społecznych z naukami matematyczno-przyrodniczymi :

*Kurs pierwszy łączył program matematyki i logiki z historią , geografią i wymową ;

*Kurs drugi fizykę z prawem

*Kurs trzeci historię naturalną z chemią i literaturą .

Dla absolwentów tych kursów organizowano dodatkowo wyższe kursy matematyki, medycyny, mechaniki, architektury itd. Nauka była bezpłatna, a dla mniej zamożnych założono konwikt na 100 uczniów i stworzono stypendia. T. Czacki przekazał szkole własną bibliotekę oraz bogaty gabinet numizmatyczny. Podziw budziła lokalna drukarnia i księgarnia, liczne gabinety i laboratoria, zbiory modeli i maszyn, ogród botaniczny i oranżeria oraz tereny do jazdy konnej, fechtunku i rekreacji. Gimnazjum już w pierwszym roku skupiało ponad 300 uczniów, a potem ich liczba znacznie wzrosła. Czacki miał nadzieję, że z czasem uczelnia ta przekształci się w uniwersytet. Bieg wydarzeń politycznych sprawił , że tak Uniwersytet, jak i Liceum Krzemienieckie po upadku powstania listopadowego w 1831 r. zostały przez cara Mikołaja I zamknięte. Uniwersytet Wileński został przeniesiony do Kijowa. Tam przewieziono też zbiory Liceum,

a w jego budynkach umieszczono prawosławne seminarium duchowne. Dla zabezpieczenia nowo powstającym szkołom odpowiednio przygotowanych nauczycieli, w 1819 r. utworzono w Puławach drugi Instytut Nauczycieli Elementarnych i Organistów według wzoru instytutu łowickiego. Dzięki inicjatywie Stanisława Staszica, pragnącego umożliwić młodzieży uczącej się u majstrów rzemiosła, zdobycie elementarnej wiedzy, powstaje w Warszawie, w 1817 r. rządowa szkoła rzemieślniczo-niedzielna, na modelu której zaczęto tworzyć w innych większych miastach podobne szkoły. Do 1830 r. powstało ich 15. Ze względu, że skupiały one na lekcjach często po kilkuset terminatorów i czeladników, stosowano w nich zwykle nauczanie metodą Bell-Lankastra (wzajemnego nauczania). Głównie z inicjatywy Staszica powstają teraz pierwsze teoretyczno-praktyczne szkoły zawodowe.

Znaczne ożywienie nastąpiło w zakresie rozbudowy szkolnictwa artystycznego. Na kanwie otwartej jeszcze w 1811 r. Szkoły Dramatycznej Wojciecha Bogusławskiego, która na skutek wydarzeń wojennych przechodziła liczne perturbacje, doszło w 1817 r. do uruchomienia Szkoły Muzyki i Sztuki Dramatycznej.

W niewiele mniejszym niż w okresie Księstwa Warszawskiego rozwijało się szkolnictwo wojskowe :

- okres rosyjskiej okupacji (od 1813 do 1815 r.) przetrwał Korpus Kadetów w Kaliszu i Szkoła Elementarna Artylerii i Inżynierii.

- wielki książę Konstanty już w 1815 r. podjął decyzję o utworzeniu w Warszawie Szkoły Podchorążych Piechoty i Szkoły Podchorążych Jazdy.

- przy Głównym Szpitalu Wojskowym na Ujazdowie otwarto w 1818 r. Szkołę Felczerów,

- w 1819 r. powstała Zimowa Szkoła Artylerii

- w 1820 r. car podpisał dekret o powołaniu w Warszawie Szkoły Aplikacyjnej Artylerii i Inżynierii.

Bardzo dynamicznie rozwijała się też edukacja dziewcząt. Pensji i szkół żeńskich w przededniu wybuchu powstania listopadowego było 65. Dobrze rozwijał swoją działalność także Instytut Rządowy Guwernantek.

Wspomnieć trzeba o początkach szkolnictwa specjalnego, o założeniu w 1816 r., najpierw początkowego Instytutu Głuchoniemych i Ociemniałych połączonego ze Szkołą Podwydziałową w Szczuczynie, a w rok później nastąpiło uroczyste otwarcie Instytutu Głuchoniemych w Warszawie. Największym bodajże sukcesem edukacyjnym tego okresu było utworzenie w Warszawie Uniwersytetu. Uczelnia składać się miała z 5 wydziałów: Teologii, Prawa , Medycyny, Filozofii oraz Nauk i Sztuk Pięknych.

Wybuch powstania listopadowego bardzo silnie zaważył na dalszych losach oświaty i szkolnictwa w Królestwie Polskim. Niemal całkowicie zniesione zostało szkolnictwo wyższe (z Uniwersytetu Warszawskiego zachowano tylko Wydział Teologiczny, który przekształcono w Akademię Duchowną Rzymsko-Katolicką ). Szkolnictwo średnie zostało okrojone i poddane procesowi narastającej systematycznie rusyfikacji. Z życia szkoły i społeczeństwa, starano się wyrugować wszystko co polskie, co

wiązało się z jego wielowiekowymi tradycjami, jak również osiągnięciami polskiej kultury i nauki.

Chcąc ograniczyć liczbę młodzieży ubiegającej się o przyjęcie do jedynych dostępnych dla niej rosyjskich uniwersytetów lub na posady urzędnicze, zaczęto kosztem szkół filologicznych rozwijać szkolnictwo realne nie dające takich uprawnień. Młodzież kończąca gimnazjum mogła zdobywać wyższe wykształcenie tylko na rosyjskich uniwersytetach, o ile otrzymała stosowne pozwolenie lub stypendium.

Niedostateczny rozwój rządowego szkolnictwa i nasilające się dążenie do szybkiej rusyfikacji całego systemu kształcenia i wychowania młodzieży spowodowały, że na niespotykaną dotąd skalę zaczęła się rozwijać edukacja prywatna, połączona najczęściej z tajnym nauczaniem języka i literatury polskiej, historii ojczystej i pielęgnowaniem przywiązania do narodowych tradycji. Zyskuje coraz więcej zwolenników pozytywistyczna ideologia pracy organicznej i pracy u podstaw. Zwracała się ku tym obszarom oddziaływania ideowego na dzieci i młodzież , które były główną ostoją wychowania narodowego, a więc na rodzinę , na wychowanie domowe i na edukację dziewcząt (kobiet), czyli na edukację prywatną oraz na społeczną działalność samokształceniową otwartą na różne formy oświaty pozaszkolnej i na oświatę dorosłych. Ważną rolę w tym procesie, a zwłaszcza w upowszechnianiu nowej pozytywistycznej ideologii, tworzeniu opartego na jej kanonach nowoczesności życia społecznego - odgrywała bujnie rozwijająca się literatura piękna i publicystyka zwłaszcza Aleksandra Głowackiego (Bolesława Prusa) i Henryka Sienkiewicza. Prywatne szkolnictwo, tak ogólnokształcące, jak i zawodowe, ze szczególną siłą zaczęło rozwijać się pod koniec XIX stulenia. Działacze oświatowi różnych politycznych orientacji przystąpili do organizowania na szeroką skalę tajnego nauczania. W miastach, w wielu prywatnych mieszkaniach, zaczęto organizować nielegalne nauczanie w kompletach, składających się z 5 - 8 uczniów tej samej klasy, prowadzone przez studentów, nauczycieli domowych i prywatnych, a nawet przez nauczycieli szkół rządowych. Tworzeniem tajnych szkół zajmowały się zarówno lewicowe, jak i prawicowe organizacje oświatowe. Wspólna walka o nową Polskę i demokratyczną szkołę zbliżała do siebie młodzież i nauczycieli.

Ze względów społecznych i ekonomicznych pod koniec stulecia ukształtował się mocno zróżnicowany zakres kształcenia w szkolnictwie prywatnym. Najczęściej zakładano jedno i dwuklasowe szkoły lub pensje żeńskie. Niezależnie od zakresu i poziomu nauczania wykładane w nich przedmioty tworzyły trzy

swoiste grupy:

- do pierwszej należały przedmioty jawne, które zgodnie z programem nauczanie musiały być prowadzone w języku rosyjskim przez nauczycieli Rosjan ze szkół rządowych.

- do drugiej - przedmioty półjawne, matematyczno-fizyczne i przyrodnicze, które w znacznym zakresie prowadzono w języku polskim.

- do trzeciej należały przedmioty tajne, takie jak język i literatura polska oraz historia i geografia Polski, które w formie zakonspirowanej, prowadzono zwykle na lekcjach robót ręcznych, rysunków itp.

Organizacją tajnych kompletów wspomagających samokształcenie wśród młodzieży na poziomie elementarnym, średnim i wyższym zajmowały się nielegalne towarzystwa oświatowe tworzone przez studentów, nauczycieli oraz działaczy społecznych i politycznych. Do najbardziej aktywnych należały : Ludowe Koło Oświaty; Uniwersytet Ludowy obejmujący swoją działalnością młodzież rzemieślniczą i robotniczą , a także Uniwersytet Latający prowadzący działalność odczytową na poziomie wyższym.

Strajki szkolne

Na wiecach w Politechnice i na Uniwersytecie Warszawskim 28 stycznia studenci poparli uchwały solidaryzujące się z walką proletariatu. Do nich dołączyła młodzież narodowa i uczniowie warszawskich gimnazjów, przerywając szkolne zajęcia i niszcząc carskie portrety. Ogłoszony strajk szkolny, wspierany przez organizacje socjalistycznej młodzieży, rozwijał się żywiołowo i szybko ogarnął wszystkie szkoły średnie w Królestwie. Wszędzie jednomyślnie żądano szkoły polskiej, domagano się zmian w nauczaniu i

wychowaniu oraz zniesienia wszelkich ograniczeń wyznaniowych i narodowościowych. Strajki i bojkot rządowych szkół przedłużał się . Na wiosnę ruszyły strajki chłopskie, które obok walki o ziemię dotyczyły także spraw narodowych: zaprowadzenia języka polskiego w urzędach gminnych, sądach pokoju i szkołach wiejskich. Pod naciskiem tych wydarzeń rząd uczynił dwa ważne ustępstwa: zezwolił na posługiwanie się w urzędach językiem polskim, obok rosyjskiego oraz wydał tzw. ukaz tolerancyjny, pozwalający na swobodne przechodzenie z prawosławia na inne wyznania. W ślad za tymi decyzjami poszły następne: 1 października 1905 r. car podpisał ukaz zezwalający na otwieranie prywatnych szkół z polskim językiem nauczania, a w marcu 1906 r. na tworzenie stowarzyszeń kulturalnych i oświatowych.

80. Oświata i nauka polska w zaborze pruskim.

Początkowo, za panowania Fryderyka Wilhelma II z dużym zainteresowaniem, a nawet uznaniem odnoszono się do stworzonego przez Komisję Edukacji Narodowej systemu szkolnictwa. Ale w istocie rzeczy polski system wychowania obywatelskiego młodzieży nie odpowiadał pruskim planom germanizacji, której głównym celem miała być pełna asymilacja pozyskanych ziem. Wstąpienie na tron w 1797 r. Fryderyka Wilhelma III radykalnie zmieniło stosunek Prus do polskiego szkolnictwa. Młody monarcha wyraźnie określił naczelne cele polityki szkolnej. Edukacja miała się koncentrować na szkolnictwie ludowym, które powinno wychowywać lojalnych, posłusznych i pracowitych obywateli. Stosownie do tego ustalono dokładnie zakres nauki elementarnej dodając do niej, jako obowiązkową , naukę języka

niemieckiego, zajęto się opracowaniem stosownych podręczników i zadbano o odpowiednio

przygotowanych nauczycieli. Dążąc do pełnego upowszechnia oświaty elementarnej powołano dozory szkolne, które troszczyć się miały o zabezpieczenie dla szkół stosownych pomieszczeń i zgromadzenie niezbędnych środków finansowych na utrzymanie nauczyciela. Kształceniem nauczycieli miały się zająć oparte na nowych zasadach seminaria w Poznaniu i Łowiczu. Szkoły średnie, czyli gimnazja, w których uczyła się głównie młodzież szlachecka, jako źle urządzone i niepotrzebne, bo nie zdolne były wykształcić urzędników przydatnych dla pruskiej administracji, postanowiono zredukować z 24 do 6 lub 8, a resztę przekształcić na miejskie szkoły wydziałowe, uwolnione od wpływów kościoła, z programem nauczania dostosowanym do potrzeb miejscowego przemysłu, rzemiosła i handlu, w których uprzywilejowane miejsce miała zająć nauka języka niemieckiego. Z dawnych nauczycieli w nowo urządzonych gimnazjach pozostawiono tylko tych, którzy znali język niemiecki. Pozostałych, zwłaszcza młodych, chętnych i zdolnych, głównie pijarów, postanowiono wysłać jako stypendystów (opłacanych z pojezuickich funduszów edukacyjnych) do niemieckich uniwersytetów dla wzbogacenia wiedzy i wydoskonalenia znajomości języka niemieckiego. Na początku XIX stulecia nastąpił dalszy rozwój szkół średnich, ale tylko takich, które by umacniały pruską politykę oświatową . Tak więc w Kaliszu, na wzór istniejącej w Chełmnie, utworzono Szkołę Kadetów dla germanizowania synów miejscowej szlachty, a we Wschowie czysto niemieckie gimnazjum. Ważnym wydarzeniem w życiu naukowym tego zaboru było zawiązanie w 1800r. Królewskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Warszawie, które skupiało najwybitniejszych reprezentantów życia umysłowego z wszystkich ziem dawnej Polski. W tym czasie dojrzała także myśl zorganizowania w Warszawie Królewskiego Liceum, w którym dominującą rolę miał odgrywać język niemiecki. Model organizacyjny tej nowej placówki zakładał istnienie w niej trzech poziomów kształcenia.

Pierwszy - stanowić miał 2-letni kurs przygotowawczy, stawiający sobie za cel wyćwiczenie uczniów w poprawnym używaniu języka niemieckiego.

Drugi - miała tworzyć szkoła literacka 6 klasowa, w której od klasy trzeciej wszystkie przedmioty, z wyjątkiem literatury polskiej i francuskiej, miały być wykładane po niemiecku. Program przewidywał ponadto naukę języka łacińskiego i greckiego, a dla chętnych miała być prowadzona nauka języka hebrajskiego, angielskiego, włoskiego i rosyjskiego (razem 9 języków). Dla uniknięcia tej językowej jednostronności wprowadzono do programu naukę umiejętności czyli geografię i historię , wiadomości z przyrody, matematykę, technologię, fizykę i chemię oraz filozofię, estetykę, naukę moralną i religię. Ponadto każdy uczeń mógł uczęszczać na lekcje tańców, muzyki, jazdy konnej i fechtunku.

Trzeci- miały tworzyć kursy poboczne, obejmujące szkołę handlową i seminarium nauczycielskie.

Wiosna Ludów odbiła się w pierwszym rzędzie na szkolnictwie ludowym i na seminariach.

Z programu nauczania w seminarium nauczycielskim usunięto psychologię, pedagogikę i dydaktykę; lekturę arcydzieł literatury klasycznej; z nauki rachunków nawet ułamki dziesiętne i pierwiastkowanie. Główny nacisk położono na katechizm, Biblię i śpiew kościelny. Aby uchronić nauczycieli przed tzw. niebezpiecznym duchem czasu, zaczęto umieszczać seminaria w małych miasteczkach, a nawet po wsiach; kandydatów zamknięto w internatach, aby skutecznie odizolować ich od niekontrolowanych wpływów z zewnątrz. Zmieniono także programy nauczania szkół ludowych. Na pierwszy plan wysunięto naukę religii z obfitym materiałem pamięciowym. Wiadomości ojczyste, naukę przyrody i rysunku dopuszczono tylko, o ile czas pozwoli. Nauczyciele mieli bezwzględnie trzymać się przepisanego podręcznika i metody pamięciowej. Szkoły oddano pod ścisły nadzór proboszczów i pastorów. Oddanie szkół pod zależność kościoła przyniosło ugruntowanie ich polskości na Śląsku i w Wielkopolsce. Nie tylko do szkół katolickich, ale i do ewangelickich wprowadzono naukę w języku polskim, a w gimnazjach i seminariach nauczycielskich zyskiwał popularność jako język nadobowiązkowy.

W 1887 r. władze pruskie zupełnie usunęły ze szkół elementarnych język polski. W 1898 r. prywatna nauka języka polskiego została zakazana. W tej sytuacji, inteligencja polska zaczęła zakładać bezpłatne tajne kursy nauki języka polskiego, rozwijała się także coraz silniej ogólnospołeczna akcja oświatowa. Jej początki sięgają 1872 r., kiedy z inicjatywy posła Mieczysława Waligórskiego zawiązało się Towarzystwo Oświaty Ludowej, które stawiało sobie za cel szerzenie wśród ludu oświaty w języku ojczystym przez zakładanie bibliotek, popieranie popularnych wydawnictw, kolportowanie tanich książek, wspieranie ochron itd.

Po trzech latach działalności Towarzystwo miało już 96 bibliotek wiejskich i 8 miejskich. Niestety nie zdążyło rozwinąć szerszych lotów, bo pod pozorem walki z liberalizmem, wystąpiła przeciwko temu ruchowi kuria arcybiskupstwa poznańskiego.

Po upływie dwóch lat, w 1880 r. , z inspiracji społecznej Wielkopolan doszło do utworzenia Towarzystwa Czytelń Ludowych. Za główny swój cel postawiło sobie szerzenie pożytecznych i pouczających książek polskich oraz zakładanie bibliotek ludowych Podkreślając swój etyczno-religijny charakter mogło działać i liczyć na poparcie kleru.

Strajki szkolne

Do ogólnego wzburzenia ludności polskiej doszło w 1901 r. we Wrześni, gdzie dzieciom w szkole wręczono niemieckie katechizmy i zaczęto naukę religii i śpiewu kościelnego po niemiecku. Wywołało to opór dzieci podtrzymywany przez rodziców. Dzieci zwróciły nauczycielowi niemieckie katechizmy i odmawiały udzielania odpowiedzi w języku niemieckim. Ten bierny opór dzieci władze szkolne starały się przełamać . Kiedy nie poskutkowały namowy, zastosowano kary karceru i chłosty, a w dniu 20 maja 1901 r., w obecności inspektora szkolnego dokonano zbiorowej chłosty dzieci. Wywołało to z kolei wielkie poruszenie wśród rodziców, którzy masowo wystąpili w obronie katowanych dzieci. Epilog strajku rozegrał się przed sądem w Gnieźnie. Na ławie oskarżonych zasiadło 25 rodziców i dzieci, z których 20 osób skazano na kary wiezienia (łącznie na 17 miesięcy), ale napięcie i walka nie ustawały.

Strajki „solidarności” wybuchały w szkołach elementarnych w Poznaniu, Mirosławiu, Pleszewie i in. Władze pruskie jednak nie ustąpiły. Wobec rodziców uczniów opornych stosowano surowe kary, represje ekonomiczne w postaci zwolnień z pracy, utrudnień w załatwianiu jakichkolwiek spraw urzędowych.

81. Oświata i nauka polska w zaborze austriackim.

Stosunkowo najkorzystniej ułożyły się dzieje kształcenia i wychowania polskiej młodzieży w zaborze austriackim. W 1760 r. powołana została Nadworna Komisja Studiów, która miała zająć się reformą oświaty. W 1774 r. ustanowiła 3 rodzaje szkół ludowych:

-szkoły trywialne miały być zakładane w każdej parafii; ich program nauczania miał obejmować naukę czytania, pisania, rachunki i religię oraz praktyczne wskazówki na temat prowadzenia gospodarstwa;

-szkoły główne zakładane w miastach obwodowych, miały realizować program poszerzony o naukę łaciny, geografii, geometrii i rysunków;

-szkoły normalne (wzorowe)- zakładane w stolicy kraju, z nauką języka niemieckiego, geografii i historii, rachunków i geometrii, które na 6 miesięcznych praktycznych kursach, miały także kształcić nauczycieli szkół trywialnych.

Szkoły ludowe miały być utrzymywane przez szlachtę i gminy. W 1781 r. wprowadzono obowiązek szkolny dla wszystkich dzieci od 6 do 12 roku życia. Rodzicom za nie posyłanie dzieci na naukę grożono grzywnami i karą aresztu. Od 1790 r. wprowadzono zakaz przyjmowania chłopców do służby i na naukę rzemiosła bez

okazania świadectwa szkolnego. Wprowadzono także do wszystkich szkół język niemiecki, jako język nauczania. Język polski mógł być używany jedynie jako pomocniczy w nauczaniu religii, w klasach najmłodszych.

Realizacja reformy przebiegała opieszale, bo nie zagwarantowano stosownych środków finansowych. Obowiązek utrzymania szkoły i nauczyciela miały wziąć na siebie gminy i dwory, które nie były zainteresowane upowszechnieniem oświaty wśród dzieci chłopskich i biedoty miejskiej. Poza tym brakowało nauczycieli. Znalezienie takich, którzy znali język niemiecki, nawet w miastach było bardzo trudne.

Szkolnictwo średnie było w jeszcze gorszej sytuacji. Na ziemiach I zaboru było 15 szkół średnich. W 1775 r. zostały upaństwowione i przez Nadworną Komisję Studiów zreformowane.

W gimnazjach, w ciągu 5 lat nauki, podstawą nauczania była nadal łacina, a wszystkie inne przedmioty (historia, geografia, matematyka, historia naturalna) wykładane były w języku niemieckim. Głównym celem kształcenia było przygotowanie oddanych monarchii kandydatów na urzędników. Życie szkolne poddano ścisłemu nadzorowi władz politycznych.

Szkolnictwo wyższe. W zaborze austriackim były dwie takie szkoły: 1. Akademia

Zamojska i 2. Akademia jezuicka we Lwowie.

Akademię Zamojską przekształcono na gimnazjum, z 2-letnim studium filozoficznym, a Akademię jezuicką zamieniono na Lwowski Uniwersytet z 4 wydziałami: filozofii, prawa, medycyny i teologii. Głównym jego celem było kształcenie urzędników i pełnienie misji germanizacyjnej. Język łaciński z wydziału prawa i medycyny szybko został wyparty przez niemiecki.

Po III rozbiorze (w 1795 r.) całemu systemowi oświaty postanowiono nadać charakter stanowy.

- Dla ludności wsi i małych miasteczek miała wystarczyć edukacja na poziomie szkoły trywialnej. Jej głównym celem miało być umocnienie zasad moralnych wśród najbiedniejszych warstw społeczeństwa, wychowanie młodzieży na wiernych poddanych monarchii oraz zapobiegliwych i roztropnych rolników.

- Szkoły główne, zakładane w miastach obwodowych, przeznaczone były dla młodzieży mieszczańskiej przygotowującej się do pracy w rzemiośle i handlu

- W miejsce dotychczasowych szkół normalnych wprowadzono szkoły realne, które miały kształcić niższych urzędników państwowych, pracowników administracji w majątkach ziemskich oraz księgowych i kupców. Szkoły takie powstały tylko dwie.

- Gimnazja przeznaczone były dla bogatego mieszczaństwa i szlachty. Odpowiednio więc dobrano treści nauczania i nauczycieli. Bezpośrednim kierownikiem gimnazjum był zazwyczaj prefekt, a funkcję dyrektora pełnił najczęściej starosta obwodowy, który od strony politycznej czuwał nad pracą nauczycieli i postępowaniem uczniów.

- Na nowych zasadach urządzono także szkolnictwo wyższe. Uniwersytet Lwowski zamknięto, tworząc w jego miejsce liceum stanowiące rodzaj studium filozoficznego z wydziałami prawa i teologii połączone z Uniwersytetem Krakowskim. Do obu uczelni wprowadzono język niemiecki jako wykładowy i odebrano im wszelkie prawa autonomii.

Nauka we wszystkich typach szkół pod względem pedagogicznym była bardzo zacofana. Głównymi środkami wychowania była surowa dyscyplina, czarne księgi, kary cielesne itp., a nauczanie oparte zostało na metodzie pamięciowej. Dla każdego przedmiotu wprowadzono zatwierdzone przez cenzurę podręczniki, z których usunięto wszystko, co mogłoby pobudzać uczniów do zastanawiania się nad panującymi w kraju stosunkami politycznymi, społecznymi, nad życiem kulturalnym itd. Żaden podręcznik nie mógł nawiązywać, ani przypominać uczniom rodzimych tradycji kulturowych, ani własnej historii. Przy każdej natomiast okazji mówiono o dziejach i tradycjach Austrii i o kulturze niemieckiej. Starano się przy tym budzić w uczniach pro austriacki patriotyzm i przywiązanie do dynastii Habsburgów.

- nauka w szkole ludowej jest obowiązkowa i bezpłatna dla wszystkich dzieci tylko od 6 do 12 roku życia, a dla jej absolwentów będzie organizowane 2 letnie dokształcanie w dni niedzielne.

- koszty utrzymania szkół miały ponosić gminy i dwory, a utrzymanie nauczycieli władze powiatowe i krajowe.

W II połowie XIX w. Galicja była jedynym zaborem, w którym do rozkwitu doszło szkolnictwo wyższe. Początkowo było ono całkowicie zniemczone. Rozwojowi szkolnictwa wyższego towarzyszyło silne ożywienie ruchu naukowego. Jego wyrazem były liczne, zwłaszcza we Lwowie, towarzystwa naukowe. Początkowo powstawały jako stowarzyszenia naukowe i stanowiły swoisty patronat nad oświatą zawodową oraz zajmowały się popularyzacją wiedzy przez wydawanie własnych czasopism i wydawnictw. Do najstarszych należało działające od 1845 r. Galicyjskie Towarzystwo Gospodarskie. Podobną rolę pełniły utworzone w ostatniej ćwierci XIX w. towarzystwa: Politechniczne, Lekarskie, Leśne i Weterynaryjne. W tym samym okresie zaczęły powstawać stowarzyszenia o charakterze czysto naukowym, takie jak: Polskie Towarzystwo Przyrodnicze, Historyczne i Literackie.

Rozwój szkolnictwa wyższego i licznych towarzystw naukowych doprowadził do powstania w Krakowie w 1872 r. Akademii Umiejętności, która od 1900 r. na międzynarodowych zjazdach występowała jako reprezentantka całej polskiej nauki. Odegrała też dużą rolę w inicjowaniu ogólnopolskiego ruchu naukowego, prowadziła szeroką działalność wydawniczą , gromadziła zbiory naukowe, dzieła sztuki oraz udzielała stypendiów. Znaczna część nauczycielstwa, starała się krzewić wśród młodzieży przywiązanie do kultury ojczystej i patriotyzm poprzez zachęcanie jej do czynnego manifestowania swojego udziału w różnych uroczystościach poświęconych historycznym rocznicom dziejów Polski lub pamięci wybitnych Polaków. Poważnym czynnikiem służącym kształceniu świadomości narodowej były koła samokształceniowe i prasa młodzieżowa, która uzupełniała braki w edukacji szkolnej. Z owych kół i tajnych

związków wyszło wielu późniejszych, wybitnych działaczy ruchu niepodległościowego.

82. Reformy szkolne A. Wielopolskiego.

Mimo braku społecznej akceptacji A. Wielopolski, jako rzecznik ugodowej polityki z caratem, natychmiast przystąpił do prac nad nową ustawą dla szkolnictwa troszcząc się przede wszystkim o to, by nadać mu w pełni polski, narodowy charakter.

• Wszystkie przedmioty nauczania miały być wykładane w języku polskim.

• szerokie upowszechnienie oświaty elementarnej i stworzenie takich warunków dalszego kształcenia, aby wszyscy mieszkańcy kraju, bez względu na stan i wyznanie, mieli „ułatwione środki usposobienia się do rozmaitych powołań bądź w zakładach specjalnych, bądź wyższych naukowych”.

• Projektowany był powszechny podatek szkolny na rzecz oświaty elementarnej, wsparty zasiłkiem ze skarbu państwa, który miał zabezpieczyć środki na utrzymanie takich szkół.

• Edukację na poziomie średnim miały krzewić 5-klasowe szkoły powiatowe i 7-klasowe gimnazja. Pierwsze - miały cel dwojaki: przygotowywać uczniów do dalszej nauki w gimnazjach (szkoły ogólne) lub do pracy zawodowej (szkoły pedagogiczne, agronomiczne, technologiczne, mechaniczne i handlowe). Gimnazja natomiast miały mieć głównie profil humanistyczny i doprowadzić uczniów do pełnej dojrzałości umysłowej pozwalającej na dalsze samokształcenie oraz dające przygotowanie się do studiów wyższych.

• Szkolnictwo żeńskie miało być oddane w ręce prywatne, bo takie szkoły, a zwłaszcza niezbyt liczne pensje dają gwarancję lepszego dozoru i „pieczołowitości macierzyńskiej” niż publiczne szkoły rządowe. Planowano więc urządzenie dla dziewcząt tylko dwóch rządowych szkół średnich w Warszawie.

• Szkolnictwo wyższe miały tworzyć: Szkoła Główna Warszawska z wydziałami: medyko-chirurgicznym, matematyczno-fizycznym, prawa i administracji oraz filologiczno-historycznym; Instytut Politechniczny i Rolniczo-Leśny w Puławach z oddziałami: mechaników, inżynierów cywilnych, chemików-górników oraz rolników i leśników w miejsce Gimnazjum Realnego i Instytutu Gospodarstwa Wiejskiego i Leśnictwa w Marymoncie oraz Szkoła Sztuk Pięknych z oddziałami: budownictwa, malarstwa oraz rzeźby i rytownictwa.

Wybuch powstania (w nocy z 22 na 23 stycznia 1863 r.), spowodował w całkowite zahamowanie procesu reform i wszystkich planów przebudowy wychowania młodzieży w duchu nowej Ustawy.

Nowy system szkolny zrywał ostatecznie z zasadą stanowości. Szkoły średnie, połączone z elementarnymi tzw. klasami przygotowawczymi, dzieliły się na 5- klasowe szkoły powiatowe, 7- klasowe gimnazja i jedno ośmioklasowe Liceum w Lublinie. Program poszczególnych typów był tak ułożony, że umożliwiał przechodzenie od niższego do wyższego. Szkoły żeńskie miały być prywatne. Szkoły średnie miały charakter filologiczny, z wyjątkiem ostatniej klasy szkół powiatowych, podzielonej na techniczną i pedagogiczną oraz ósmej klasy liceum, w której uczono między innymi ekonomii, podstaw inżynierii, architektury i gospodarstwa wiejskiego.

83. Reformy szkolne Izby Edukacyjnej. 1812

Izba Edukacyjna -najwyższy organ w hierarchii administracji szkolnej, w jej skład weszli wszyscy członkowie eforatu. Nowa władza edukacyjna, mimo braku środków finansowych, natychmiast przystąpiła do tworzenia nowych podwalin dla całego systemu szkolnictwa przywracając wszędzie język polski i ducha narodowego w wychowaniu młodzieży.

W opracowanym pod koniec 1807 r. „Planie edukacji narodowej” Izba Edukacyjna sformułowała główne zasady i założenia swej polityki, którą z pełną determinacją zaczęto wcielać w życie.

• władze oświatowe wchodzą w skład rządu i jako organa administracji państwowej mają pieczę nad wszystkimi sprawami dotyczącymi edukacji i oświecenia publicznego

• Na poziomie departamentu wszystkie szkoły podlegały zwierzchności i nadzorowi prefekta, a w powiatach - należały do podprefekta.

1. szkolnictwo elementarne

utworzono dozory społeczne mające się troszczyć się o zabezpieczenie środków na utrzymanie szkoły i nauczyciela, dbać o stan budynku szkolnego i jego wyposażenie w pomoce naukowe oraz czuwać nad frekwencję szkolną uczniów.

• Izba Edukacyjna opracowała dwa podstawowe dokumenty: Urządzenie szkół miejskich i wiejskich elementarnych (z 12 stycznia 1808 r.) oraz Regulament szkół miejskich i wiejskich elementarnych (z 16 października 1808 r.). Pierwszy: regulował tryb i warunki ich utrzymania. Słynny zapis mający torować drogę powszechności nauczania na poziomie elementarnym stanowił, że „żadne miasto, miasteczko ani wieś nie ma zostawać bez potrzebnej dla siebie szkoły, (...) że „wszyscy mieszkańcy miasta lub wsi, jakiegokolwiek bądź stanu, składają tak nazwane towarzystwo szkolne”, do którego należy opieka i dozór nad szkołą. Ustalono wreszcie, że składki na utrzymanie szkoły i nauczyciela wnosić mają „wszyscy gospodarze i mieszkańcy, z handlu i rzemiosła żyjący lub grunt jakowy posiadający, tak dzietni jak bezdzietni, bez względu na różnicę stanu i religii”. Drugi dokument: określał szczegółowo organizację, czas i program nauki szkolnej oraz prawa i powinności nauczycieli.

• Dla zabezpieczenia szkołom elementarnym odpowiednio wykształconych nauczycieli Izba Edukacyjna wydała szczegółową Instrukcję o sposobie egzaminowania kandydatów do tego zawodu oraz opracowała nowe Zasady urządzenia „seminarii czyli szkoły nauczycieli w Łowiczu”, które swoją działalnością miało wspierać seminarium nauczycielskie w Poznaniu.

• W trosce o zabezpieczenie szkołom podręczników szkolnych, wzorem Komisji Edukacji Narodowej, utworzono „Towarzystwo Ksiąg Elementarnych”, którego pracami kierował Konstanty Wolski

2. szkolnictwo średnie

• obejmowało trzy rodzaje szkół:

-podwydziałowe

- wydziałowe

- departamentowe

Szkoły podwydziałowe - miały tworzyć pomost miedzy szkołami elementarnymi a średnimi. Ich program nauczania, obok poszerzonego nieco programu klasy elementarnej (o wiadomości z rolnictwa oraz przydatne dla przyszłych kupców i rzemieślników), obejmował dwie najniższe klasy gimnazjalne. Tworzono je głównie w mniejszych miastach.

Szkoły wydziałowe - tworzyły cztery klasy gimnazjalne.

Szkoły departamentowe, czyli licea lub gimnazja, miały sześć klas. Tym najwyżej zorganizowanym szkołom wyznaczono cel dwojaki: miały one dawać uczniom „gruntowne zasady wszystkich nauk i umiejętności kształcące rozum i napawające serca szlachetnymi uczuciami tak, ażeby młodzieniec ukończywszy chwalebnie wszystkie tej szkoły klasy, był usposobiony do słuchania w Szkole Głównej tej umiejętności, w której się szczególnie wydoskonalić zechce”. Dla tych uczniów, na wzór pruski, po raz pierwszy na ziemiach polskich wprowadzono egzamin dojrzałości. Pozostali uczniowie - mieli się w takim zakresie sposobić, ażeby mogli „z pożytkiem dzieła uczone czytać i one rozumieć”, by jako światli obywatele umieli „sami się dobrze rządzić i radami swemi współobywateli wspierać”, a także, by mogli te urzędy, „które tylko ogólnego obeznania się ze wszystkimi gatunkami nauk i umiejętności użytecznych potrzebują, z dobrem narodu sprawować”.

3. szkolnictwo zawodowe

• szkolnictwo zawodowe było tworzone od podstaw i obejmowało dwie płaszczyzny działań:

a) szkolnictwo wojskowe, głównie sapersko-inżynieryjne i artyleryjskie oraz

b) szkolnictwo cywilne, na poziomie akademickim w postaci Szkoły Lekarskiej i Szkoły Prawa, do której później dołączono Oddział Administracji. Szkoły te legły u podstaw założonego w 1816 r., Uniwersytetu Warszawskiego.

4. kształcenie dziewcząt.

Utworzony pod koniec 1808 r. dozór szkół i pensji żeńskich przedstawił w 1810 r. „Regulament pensji i szkół płci żeńskiej”.

• program nauczania rozłożony na cztery lata.

• Podstawę edukacji dziewcząt stanowić miała nauka języków: polskiego, francuskiego i niemieckiego oraz nauka arytmetyki i buchalterii, historia powszechna i historia Polski połączone z nauką geografii, początki astronomii.

• Nauki praktyczne: o zachowaniu zdrowia, o fizycznym i moralnym wychowaniu dzieci, wiadomości o pożytecznych i szkodliwych roślinach, rysunki i roboty kobiece, wiadomości na temat cen i gatunków żywności, sposobów jej przyrządzania oraz o cenach mebli, płacach służby i wartości usług.

• Ponadto każda pensjonarka, według upodobań i talentu, mogła się uczyć muzyki i tańca.

• Ważne miejsce zajmowała nauka religii. Wraz z zasadami wiary, ale bez dewocji, miano im zaszczepiać prawdomówność, cierpliwość, dobroczynność, szacunek dla innych, miłość ojczyzny i przywiązanie do kraju.




- 3 -

---