Wychowanie:

wg Suchodolskiego: to przygotowanie człowieka do zadań, jakie powstają w wyniku współczesnej cywilizacji, przygotowanie człowieka do życia.

wg Wroczyńskiego: wychowanie to system działań zmierzających do określonego rezultatu wychowawczego.

wg Muszyńskiego: szczególny rozwój ludzkiej działalności , który polega na zamierzonym określaniu zmian w osobowości człowieka.

Historia wychowania:

Dyscyplina naukowa, która metodami historycznymi bada zjawiska wychowawcze i ich relacje z czasem i msc, kulturą w której przebiegały. Jest nauką społ i pedagogiczną.

- wzbogaca erudycję każdego człowieka,
- uświadamia kulturotwórczą rolę tradycji wychowawczej,
- uczy dostrzegać związki zjawisk edukacyjnych,
- ułatwia rozumienie i ocenę rzeczywistości oświatowej.
Prekursorzy:

Hugo Kołłątaj (1750-1812). Klasycznym jego dziełem, które jest przyjmowane jako faktyczny początek polskiej historiografii było opracowanie pt.; „Stan oświecenia w Polsce w ostatnich latach panowania Augusta III”. Dzieło Kołłątaja, który jako działacz Komisji Edukacji Narodowej poznał dokładnie stan szkolnictwa i oświaty w Polsce, wyrosło z potrzeby dokonania rachunku ze smutnym dziedzictwem epoki saskiej.

Józef Łukaszewicz (1797-1873) jeden z pierwszych twórców historii szkolnictwa w Polsce, bibliotekarz w Bibliotece Raczyńskich w Poznaniu, pedagog, publicysta, współzałożyciel „Tygodnika Literackiego” i „Orędownika Naukowego”, znakomity badacz dziejów szkolnictwa i Kościoła w Polsce.

Antoni Karbowiak (1856-1919) zasłużony i ofiarny badacz dziejów wychowania w Polsce, zwłaszcza szkolnictwa w wiekach średnich, docent Uniwersytetu Jagiellońskiego, pierwszy habilitowany docent historii wychowania w naszych uniwersytetach.

Stanisław Łempicki (1886-1947) profesor Uniwersytetu Lwowskiego, redaktor pierwszych polskich czasopism poświęconych dziejom wychowania i szkolnictwa, historyk kultury i szkolnictwa polskiego zwłaszcza renesansu.

Stanisław Kot b. Profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, historyk kultury i wychowania w Polsce, zwłaszcza szkolnictwa parafialnego i innowierczego, przez wiele lat redaktor periodyku „Reformacja w Polsce” autor najobszerniejszego dotychczas polskiego podręcznika „Historia wychowania” w 2 tomach i 2-tomowych „Źródeł do historii wychowania” .

Rodzaje mediów:

Prasa, książka, ilustracja, gazeta, obraz, album, TV, Internet, radio.

Ideały wychowawcze i edukacyjne humanizmu.

Przeobrażenia ekonomiczne jakie nastąpiły w Europie w XIV i XV w. pod wpływem rozwoju handlu zamorskiego spowodowały, że wiele miast włoskich, także portowych miast holenderskich, jak staje się potężnymi ośrodkami handlowymi.

Również wiele innych miast włoskich - dzięki nagromadzonemu kapitałowi, znalazło się w sytuacji, w której dominującą grupą społeczną staje się, nie rodowa arystokracja, ale mieszczaństwo, tworzące warstwę „dobrobytu i intelektu”.

Pieniądz staje się coraz większą potęgą, a rodząca się burżuazja, zaczyna odgrywać ważną rolę . Porządek feudalny wyraźnie ustępuje miejsca nowemu układowi stosunków społecznych.

Pod wpływem tych nowych relacji społecznych budzą się nowe prądy umysłowe, które działaj ożywczo na sposób myślenia i torują drogę innym poglądom na życie doczesne, jak również na wartość kultury antycznej. Świecka część społeczeństwa dąży do wyzwolenia się z krępujących ją autorytetów i dyktatury duchowej Kościoła. Życie doczesne i dobra ziemskie zyskują uznanie, jakim cieszyły się w dawnych czasach. Głębokie w swej treści, pięknie wyrażone myśli greckich i rzymskich pisarzy, poetów, mówców - olśniewają ; budzą chęć zgłębiania i naśladowania owych wzorów.

To swoiste zmartwychwstanie skarbów kultury antycznej - nazwano Odrodzeniem, czyli Renesansem, a towarzyszący mu zupełnie nowy kierunek myślenia – nazwano humanizmem (humanus = ludzki).

Człowiek Odrodzenia żąda, by mu pozwolono myśleć krytycznie, według wskazań własnego rozumu, a rozwijająca się racjonalistyczna filozofia - odrzuca scholastykę, uczy szacunku dla człowieka i wiedzy ludzkiej.

W centrum zainteresowania nowej filozofii, literatury, sztuki - staje człowiek; jego życie, uczucia, nastroje, wrażenia, skłonności, a cały otaczający go świat przyrody – to wspaniałe dzieło Boga.

Entuzjazm dla starożytności ogarnął przede wszystkim włoskie uniwersytety, elity intelektualne ludzi świeckich i duchownych.

Idee humanizmu ogarnęły także teorię i praktyk pedagogiczną. Dotychczasowe kształcenie i wychowanie poddawane jest totalnej krytyce. Szkolnictwo kościelne oraz towarzyszące mu treści, formy i metody nauczania - tracą zaufanie.

Na dworach książęcych i wśród zamożnego mieszczaństwa modna staje się prywatna edukacja, prowadzona przez pedagogów - humanistów, przepojona nowym duchem i organizowana według klasycznych wzorów.

Pedagogowie-humaniści optowali za:

1. Wychowaniem i kształceniem użytecznym, opartym na gruntownym wykształceniu językowym ( łacina i greka).

2. Celem edukacji miała być nauka pięknej wymowy (retoryka), oparta na doskonałej znajomości klasycznej łaciny i lekturze pism Cycerona, Horacego i Wergiliusza.

3. Szczególną wagę przykładali do wychowania fizycznego; - zamiast ascezy i umartwiania ciała, chcieli wychować ludzi zdrowych, dzielnych i radosnych; cechuje ich dbałość o wygląd zewnętrzny, ładną postawę, zgrabne ruchy, o harmonijną budowę i higienę ciała; a więc gimnastyka i zabawy ruchowe na wolnym powietrzu, pływanie i hartowanie ciała - stają się głównym rysem nowego wychowania.

4. W zakresie edukacji moralnej - odżywa zasada oddziaływania na wychowanka przez budzenie honoru i ambicji; przez pochwały i nagrody, przez rozwijanie współzawodnictwa.

Surowe zasady i dyscyplina ustępują miejsca łagodności; wyrozumiałemu liczeniu się z naturą dziecka w przekonaniu, że w wychowaniu dziecka łagodnością można więcej osiągnąć niż surowymi karami; chłosta i kary cielesne są w pogardzie, bo uwłaczają godności tak ucznia, jak i nauczyciela.

Typowy dla humanistów zapał do studiów wpływał pobudzająco na teorię i praktykę pedagogiczną. Rozwija się twórczość pedagogiczna na nieznaną dotąd skalę. Ukazują się liczne traktaty głoszące nowe hasła.

Poszukuje się: skuteczniejszych form oddziaływania wychowawczego na młodzież, lepszych metod nauczania, wielką wagę przywiązuje się do nowych nauk i podręczników szkolnych; Rośnie pozycja społeczna nauczycieli. Niemal w każdym kraju można odnaleźć wybitnych przedstawicieli, którzy propagują nowe pedagogiczne idee.

Reformy edukacyjne w Polsce XVIII w. ( Collegium Nobilium szkoły pijarskie , Szkoła Rycerska , KEN)

1. Pierwszy etap reformy.

Sytuacja Rzeczypospolitej w początkach XVIII w. była rozpaczliwa. Wskutek wojen i klęsk żywiołowych kraj był zniszczony, miasta w upadku, a ludność zubożała. Ubóstwu materialnemu towarzyszyło obniżenie poziomu kulturalnego i umysłowego. Brakowało przywódców zdolnych przeprowadzić potrzebne reformy.

Aby temu zaradzić pijar Stanisław Konarski założył w 1740 roku w Warszawie Collegium Nobilium – była to ekskluzywna, płatna szkoła, której celem miało być dążenie do upowszechnienia określonych idei społecznych i politycznych, prowadzących do reformy Rzeczypospolitej. Zależało mu na tym, by pozyskać młodzież magnacką, czyli tą, od której będzie zależała przyszłość Rzeczypospolitej.

Aby ją przyciągnąć ogłosił,że zakład we wszystkim stosować się będzie do ustaw i zwyczajów cudzoziemskich kolegiów; że przyjmowani będą wyłącznie synowie legitymujący się niewątpliwym szlachectwem. Ustalił wysoką opłatę za naukę - 80 złotych dukatów rocznie. Ta bariera miała skutecznie eliminować mniej zamożnych. Wszyscy wychowankowie mieli się znaleźć w towarzystwie równych sobie urodzeniem i zamożnością. By zagwarantować elitarność, Konarski ograniczył liczbę uczniów do 60. Pewny był, że właśnie dzięki temu rodzice będą sobie poczytywali za zaszczyt pobyt syna w takim Kolegium.

Ideałem wychowawczym lansowanym przez Konarskiego był dobry chrześcijanin, zdrowy uczciwy i światły człowiek, rozumny i odpowiedzialny obywatel, patriota.

Nasycił program nauczania i program wychowawczy swej szkoły wiedzą o rzeczywistym stanie państwa, jego wadach ustrojowych i słabości ekonomicznej. Z myślą o przygotowaniu młodzieży do zrozumienia i podjęcia koniecznych reform opracował zestaw około 200 tematów wypracowań, związanych w większości z wymagającymi reformy sprawami państwa.

Nauczanie łaciny połączył z językiem polskim, kładąc nacisk na logikę myślenia i umiejętność wypowiadania się językiem prostym i eleganckim. Wprowadził do programu prawo polskie, historię Polski i powszechną, polityczną i gospodarczą geografię Europy, elementy matematyki wyższej, fizykę eksperymentalną i elementy wiedzy o przyrodzie. Wiele miejsca w nauczaniu zajęły języki obce nowożytne.

Wychowankowie Kolegium przebywali w luksusowym otoczeniu, w zdrowych i higienicznych warunkach życia. Uczyli się i wychowywali pod okiem doskonale wykształconych i przygotowanych do zawodu nauczycieli.

W latach pięćdziesiątych Konarski doprowadził do reformy w tym samym duchu patriotyczno – obywatelskim wszystkich kolegiów pijarskich w Koronie, obejmując także uboższą szlachtę.

Opracowane przez niego „Ustawy szkolne” objęły całość pracy szkół pijarskich: kształcenie nauczycieli, ich obowiązki i prawa, model nauczyciela pijarskiego – obywatela, programy nauczania i organizację szkół, zasady nadzoru pedagogicznego, w tym także opiniowania nauczycieli.

Wynikiem prac Konarskiego było przygotowanie gruntu do całościowej reformy edukacji w Rzeczypospolitej.

Drugi nurt doświadczeń, prowadzących do generalnej reformy szkolnej w Rzeczypospolitej, zapoczątkował Stanisław Leszczyński założeniem w Lotaryngii w 1737 roku całkowicie świeckiej szkoły rycerskiej – Szkoły Kadetów, w której połowa miejsc zarezerwowana była dla Polaków. Ten typ instytucji rozwinął Stanisław August Poniatowski, zakładając w Warszawie w 1765 roku Szkołę Rycerską Korpusu Kadetów, dostosował do kształcenia polskiej uboższej młodzieży szlacheckiej dla zaszczepienia w niej nowoczesnego patriotyzmu i wyposażenia w nowoczesną wiedzę ogólną i wojskową.

Szkoła Rycerska była bezpłatna, finansowana z kasy królewskiej. Program nauczania i wychowania, całkowicie świecki, łączył wysoki poziom kształcenia ogólnego z przygotowaniem oficerów do służby wojskowej.

Jako szkoła narodowa, od początku zapewniała dominację językowi ojczystemu oraz historii i kulturze polskiej.

Hasłami wywoławczymi były: Bóg, Ojczyzna i Cnota.

Wewnętrzne życie szkoły, choć oparte było na zasadach ładu i dyscypliny wojskowej, dalekie było od rygoryzmu. Młodzieży pozostawiono znaczny margines w bardziej swobodnych formach życia. Dbano o jej wyrobienie towarzyskie, o schludność i o elegancję mundurów. W szkole panowała atmosfera oświecenia; kadetom wolno było czytać najnowsze dzieła filozoficzne i polityczne, korzystali z nowocześnie urządzonych gabinetów nauk.

Zreformowane szkoły pijarskie i szkoły rycerskie gromadziły doświadczenia i oswajały społeczeństwo z rewolucją w programie nauczania. Wprawdzie te nowe szkoły objęły stosunkowo niewielką grupę młodzieży, ale towarzyszące ich powstaniu i działalności piśmiennictwo propagowało nowy model kształcenia, ideę reformy edukacji jako warunku i nadziei na naprawę Rzeczypospolitej.

2. Drugi etap reformy szkolnej – KEN (1773 – 1794)

Osłabienie Rzeczypospolitej doprowadziło do I rozbioru w 1772 roku. Podczas obrad sejmu nad ratyfikacją nowych granic, posłowie dowiedzieli się o kasacie przez papieża zakonu jezuitów, który prowadził ponad połowę szkół średnich na okrojonym przez I rozbiór terenie Rzeczypospolitej. Szukając sposobu zapobieżenia grabieży dóbr pojezuickich i rozpadu szkół, sejm powołał 14 października 1773 roku Komisję Edukacji Narodowej.

Komisja przejęła nie tylko nadzór nad szkołami jezuickimi, ale też duży majątek Zakonu. Zapewniło to jej samodzielność finansową.

Do opracowania programów, podręczników i zasad organizacji systemu szkolnego powołała Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych, skupiających doświadczonych nauczycieli.

Komisja stworzyła nowoczesną, jednolitą w całym państwie, hierarchiczną strukturę szkolną, nadzór pedagogiczny i organizacyjny, opracowała nowoczesne programy nauczania i wychowania wraz z podręcznikami. Powołała godziwie wynagradzaną nauczycielską grupę zawodową, do której kwalifikowało określone wykształcenie i praca w szkole średniej lub wyższej. Nadała wysoki prestiż społeczny, obywatelski i naukowy zawodowi nauczycielskiemu.

System szkolny Komisji był trójpoziomowy i stanowy, obejmował szkoły parafialne, średnie i wyższe.

KEN nie zajmowała się organizacją szkolnictwa parafialnego dla ludu wiejskiego i miejskiego, pozostawiając je inicjatywie Kościoła i szlachty. Zajęła się przede wszystkim szkołami średnimi.

Szkoły średnie, zwano wydziałowymi (jeśli miały pełną obsadę nauczycielską) lub podwydziałowymi (jeżeli nauczało w nich trzech lub czterech nauczycieli). Pełny kurs nauczania trwał 7 lat w szkole wydziałowej lub 6 lat w podwydziałowej. Program nauczania był ogólnokształcący, obejmował oprócz nauki moralnej i religii – język polski, łaciński, historię, elementy geografii, prawo, matematykę i geometrię, fizykę i nauki przyrodnicze, naukę o zdrowiu, o handlu.

Nauczycieli do szkół średnich kształciły szkoły wyższe. Aby mogli wykładać nowowprowadzone przedmioty szkolne w zakresie nauk matematyczno – przyrodniczych i humanistyczno – społecznych, konieczne stało się wprowadzenie nowych katedr w tych dziedzinach nauk w szkołach wyższych. Reforma szkół średnich pociągnęła więc konieczność reformy naukowej i organizacji, pozostałych w granicach państwa po I rozbiorze, Akademii Wileńskiej i Akademii Krakowskiej.

Obydwie Akademie kształciły nauczycieli, lekarzy, duchowieństwo. Jako szkoły główne, wobec braku państwowej administracji oświatowej pełniły nadzór pedagogiczny i organizacyjny nad szkołami niższych szczebli.

Zreformowana szkoła KEN zapewniała harmonijny rozwój fizyczny, moralny i intelektualny przez racjonalną organizację dnia i tygodnia pracy uczniowskiej, uwzględnienie czasu na rekreację i wypoczynek, wychowanie fizyczne. Szkoła sprawowała nadzór nad czasem pozalekcyjnym uczniów i ich korepetytorami.

Polska myśl pedagogiczna XVIII (S. Konarski , G. Piramowicz)

PIRAMOWICZ
Po kasacie jezuitów został mianowany sekretarzem KEN i stał się jednym z najczynniejszych jej członków aż do likwidacji tej instytucji. To on układał sprawozdania, prowadził korespondencję i utrzymywał kontakty z uczonymi, redagował ustawy i wizytował szkoły. Jako sekretarz TKE inicjował projekty i ustawy szkolne, programy nauczania, przepisy dotyczące podręczników. Jest autorem „Nauki moralnej dla ludu” zamieszczonej w „Elementarzu dla szkół narodowych”, „Wymowy i poezji dla szkół narodowych”.

Opracował poradnik dla wychowawców dzieci ludu „O Powinności Nauczyciela” dzieło składa się z 4 części:
1) omawia cele i obowiązki nauczyciela parafialnego, mówi o powołaniu nauczyciela i sposobach ich wypełniania, o kształceniu kandydatów w seminariach. 2) mówi o wychowaniu fizycznym na wsi i w miasteczkach. Nauczyciel powinien pouczać jak należy dzieci żywić, odziewać, dbać o higienę. Ideał jego to dziecko wesołe, żywe, ochotne do zabawy, śpiewu.
3) „perła dzieła” – o wychowaniu moralnym, zaleca znajomość natury i skłonności dziecka, oraz realne warunki wprowadzenia ich w dobre nałogi. Dzieci uczyć porządku, punktualności, poszanowania i innych obowiązków. Z naturą obyczajową wiąże się uczenie religii.
4) metodyka nauczania czytania, pisania, rachunku, rzemiosła, handlu, rolnictwa, ogrodnictwa. W zakończeniu zamieszczone są uwagi dla tzw. mistrzyń uczących dziewczęta. Zajmuje tu tradycyjne stanowisko. Powinno zmierzać do przygotowania na żonę, matkę, gospodynię. Zaś nauki ogranicza do czytania, pisania, rachunków, nauki wiary i robót kobiecych. „Powinności” – stanowiły jakby urzędowy dokument, na pracy tej była oparta Instrukcja dla nauczycieli. Pozostały one do dziś cennym źródłem.
Poglądy pedagogiczne Piramowicza – chodzi mu o szkoły życia, poczciwości, cnoty, kształcące umysł i charakter. Jest przeciwnikiem nauki pamięciowej i przeładowywania umysłu treściami. Zaleca zrozumienie treści (wtedy wiedza jest pożyteczna), stopniowanie trudności (wiedzieć kiedy i czego uczyć), naukę czytania łączyć z pisaniem, stosowanie poglądowości na wszystkich szczeblach nauczania przez obserwację; uczyć bez pośpiechu, powoli dodając nowe treści; w nauczaniu języków najpierw dojść do wprawy, a później do gramatyki; kary, tylko w ostateczności, skuteczniejsze są objaśnienia dobre przykłady, zachęty, nagrody, przyzwyczajanie do dobrych uczynków, zawstydzanie.

KONARSKI

Bardzo ważną datą w życiu Konarskiego jest rok 1740, kiedy to zdobywa tytuł prowincjała pijarskiego i przystępuje do reorganizacji polskiego systemu szkolnictwa. Pierwszym i zarazem najważniejszym krokiem było założenie w 1741 roku elitarnego Collegium Nobilium w Warszawie, gdzie, według myśli Konarskiego, mieli kształcić się przyszli działacze polityczni pragnący dokonywać reformy. Szkoła kształcąca z zakresu języków obcych, historii, geografii, nauk politycznych oraz kładąca duży nacisk na język polski stała się w krótkim czasie wzorem chętnie naśladowanym w innych szkołach pijarskich na terenie kraju i w Europie. Przyczyniła się do tego zmiana stosunku na drodze nauczyciel - uczeń, bowiem żądał od wykładających nie tylko gruntownego wykształcenia z konkretnej dziedziny, ale także wszechstronnych umiejętności pedagogicznych, opartych na filozofii Johna Locka, wysokiej kultury osobistej oraz ogłady zdobytej w czasie europejskich podróży. Wszelkie instrukcje w tej kwestii zawarł w dziele Ordynacje wizytacji apostolskiej 1753 - 1756, które wprowadził jako podręcznik obowiązkowy dla kadr nauczycielskich w Collegium Nobilium. Wydawać by się mogło, że reorganizacji oraz reformowaniu szkolnictwa pijarskiego w Polsce Konarski poświęcił większość czasu i sił z lat 1740 - 1760, jednak właśnie w tym czasie powstawało najważniejsze dzieło w jego literackim dorobku - O skutecznym rad sposobie, które światło dzienne ujrzało w latach 1760 - 63. Głównymi tezami tegoż były jasno sformułowane sugestie, związane z programem naprawy państwa poprzez pełną i niezwykle konsekwentną reformę sejmu polskiego. Proponuje między innymi całkowite zniesienie zasady liberum veto, w której upatruje źródła anarchii i postępującego rozwarstwienia ideologicznego szlachty zasiadającej w sejmie, podjęcie negocjacji opartych na przyjaznym dialogu oraz wzajemnym szacunku z rządami państw ościennych ale także nie graniczących z Królestwem w sposób bezpośredni, wreszcie oskarża magnaterię o pełną egoizmu i egzaltacji stanowej politykę skupioną wokół problemów pomnażania własnego majątku.

. Przedstawiciele polskiej pedagogiki XIX w.

Stanisław Staszic – był gorącym zwolennikiem poddania szkolnictwa pod władzę rządu i wychowania obywatelskiego w duchu ofiarności patriotycznej, pracowitości i przedsiębiorczości. Jednocześnie dostrzegał niesprawiedliwość społeczną, uprzywilejowanie klasowe wykształcenia i dlatego pragnął by młodzież wychowywana była w duchu równości , by młodzież szlachecka i mieszczańska stanowiła jeden „naród”.

W swojej działalności porozbiorowej wiele uwagi poświęcił szkolnictwu dla stanów niższych: szkołom niedzielnym, zawodowym, oświacie ludowej.

Tadeusz Czacki - jako zastępca kuratora i wizytator szkół guberni wołyńskie, podolskiej i kijowskiej , współpracując blisko z Hugonem Kołłątajem utworzył w 1805 r. gimnazjum w Krzemieńcu, które po reorganizacji w 1819 r. przekształcone zostało na liceum. Nauczanie w nim trwało 10 lat i składało się z dwóch poziomów kształcenia. Pierwszy- 4-letni miał nastawienie filologiczne. Drugi 6 letni składał się z trzech dwuletnich kursów. Każdy stanowił swoiste połączenie nauk społecznych z naukami matematyczno-przyrodniczymi.

Nauka była bezpłatna, a dla mniej zamożnych stworzono stypendia. T. Czacki przekazał szkole własną bibliotekę oraz bogaty gabinet numizmatyczny. Podziw budziła lokalna drukarnia i księgarnia, liczne gabinety i laboratoria, zbiory modeli i maszyn, ogród botaniczny i oranżeria oraz tereny do jazdy konnej, fechtunku i rekreacji. Gimnazjum już w pierwszym roku skupiało ponad 300 uczniów, a potem ich liczba znacznie wzrosła.

Józef Dietl – uważał, że oświata powinna służyć utrwalaniu dorobku kultury narodowej i wszechstronnemu rozwojowi życia narodu, a szkoła rozwijać indywidualnie ucznia oraz dawać mu przygotowanie zawodowe.

Uważał, że o szkołach powinna decydować rodzina i społeczeństwo, a nie Kościół i państwo. Bardzo dużo uwagi poświęcał znaczeniu, organizacji i konieczności zapewnienia wysokiego poziomu szkoły ludowej i jej nauczycieli.

Bronisław Trentowski - swoje poglądy na wychowanie zawarł w dziele pt. „Chowanna”. Tytuł pochodzi od imienia słowiańskiej bogini opiekującej się dziećmi. Dzieło podzielone jest na trzy części : 1. Niepiotyka (z greckiego niepios – niemowlę, dziecko) traktuje o dziecku i sposobach jego wychowania. 2. Dydaktyka zajmuje się nauczycielem, naukami i sposobami nauczania. 3 Epika przedstawia organizację szkół i obejmuje historię wychowania.

Jego zdaniem wychowanie musi być oparte na znajomości duszy dziecka. Do dziecka należy odnosić się zawsze z miłością i szacunkiem.

Od wczesnej młodości należy zaprawiać wychowanków do samorządności – poczynając od sądów koleżeńskich można ich organizować nawet w sejm. Jest to jedna z dróg wyrobienia samodzielności, co należy jego zdaniem do naczelnych zadań wychowania.

Wielką wagę przywiązywał do wychowania fizycznego, ale przestrzegał przed zbytnią gorliwością.

W wykształceniu domagał się wszechstronności. Doceniał potrzebę kształcenia formalnego opartego na nauce języków klasycznych, ale na równi stawiał matematykę, której nakazywał uczyć jak najwcześniej.

Był gorącym zwolennikiem szerzenia oświaty ludowej. Uważał ją za warunek odzyskania niepodległości. Szkoła powinna być jednolita dla wszystkich stanów, dla miast i wsi.

Był obrońcą godności i uprawnień stanu nauczycielskiego. Akcentował konieczność należytego przygotowania nauczycieli do zawodu w prowadzonych na wysokim poziomie seminariach.

Konrad Prószyński – odegrał dużą rolę w walce z analfabetyzmem. W 1875 r. wydał w nakładzie 5 tys. egzemplarzy „Elementarz ścienny”, a w kilka miesięcy później, w podobnym nakładzie „Elementarz, na którym nauczysz się czytać w 5 albo 8 tygodni”. Obydwie te publikacje były pomyślane nie tyle, jako podręczniki szkolne, ale jako narzędzie do samodzielnego wyuczenia się sztuki czytania. Adresowane były głównie do

ludzi dorosłych. Pod względem treści obejmowały problematykę bliską chłopu, a pod względem metodycznym - opierały się na zasadach poglądowości. Dzięki bardzo niskiej cenie (5 kopiejek) i trafności metodycznej elementarze stały się wśród ludu najbardziej poczytnymi książeczkami, powszechnie używanymi do początkowej nauki czytania.

W późniejszym okresie K. Prószyński, wydał „Obrazkową naukę czytania do użytku szkolnego, domowego i dla samouków” oraz „Obrazkową naukę czytania i pisania”.

Jan Władysław Dawid - był pedagogiem i psychologiem, badaczem i autorem dzieł pedagogicznych. Opracował ideał i koncepcję kształcenia nauczycieli. Interesował się i badał wpływ uzdolnień wrodzonych i instynktów oraz warunków środowiskowych na rozwój umysłowy dziecka.

Jako pierwszy w Polsce zorganizował wraz z Anielą Szycówną i Izą Moszczeńską badania zespołowe dzieci warszawskich za pomocą kwestionariusza obserwacji psychologicznych i pedagogicznych. Wyniki opublikował w książce „Zasób umysłowy dziecka”, wskazując, że czynnikiem różnicującym jest przede wszystkim środowisko. Kwestionariusz obserwacji mógł służyć nauczycielom jako narzędzie doskonalenia zawodowego i być podstawą do systematycznych badań. W 1913 roku przygotował projekt ogólnonarodowego Instytutu Pedagogicznego w Krakowie dla nauczycieli z całej Polski (zrealizowany w okresie międzywojennym).

Stanisław Karpowicz – jako działacz oświatowy szczególnie podejmował i propagował akcję „ruchu umysłowego” wśród chłopów, jako wychowawca włączał się w pracę wychowawczą domów dziecka, jako nauczyciel szczególnie pragnął służyć samouctwu.

Uważał, że szkoła powinna być zreformowana w duchu szkoły pracy. Nauczanie powinno stracić charakter książkowy; jeśli młodzież ma być przysposobiona do życia społecznego, to musi być przysposobiona do pracy. Dlatego młodzież ma być wychowywana w atmosferze i w środowiskach pracy. Podkreślał tutaj szczególnie dwie drogi : udział wychowanków w pracy rodziny i w pracy zbiorowej, pożytecznej dla otoczenia, oraz pracę ręczną w zakresie rzemiosła lub rolnictwa, pojętą nie jako bezpośrednie przygotowanie do zawodu, lecz jako wychowawczą formę działania. Był zwolennikiem rozwijania i pobudzania czynnych zainteresowań wychowanków.

37. XX- wieczna myśl pedagogiczna i psychologiczna.

Jeden z głównych prądów myśli pedagogicznej- zapoczątkowany na przełomie XIX i XX wieku ruch reformatorski w pedagogice charakteryzował się niezwykłą, niespotykaną przedtem dynamiką, różnorodnością problemów,ogromnym zasięgiem terytorialnym, a przede wszystkim wielością kierunków organizacyjnych i prądów nawiązujących do różnych koncepcji filozoficznych, społecznych i przyrodniczych.

Ruch ten w Ameryce nazywano mianem progresywizmu, w Europie nowymi szkołami, szkołą życia, szkołą twórczą czy też nowym wychowaniem.

Głównym punktem wyjścia dla formułowania i prezentowania myśli pedagogicznych nowego wychowania była totalna krytyka tzw. szkoły tradycyjnej

„ Nowe wychowanie” w XX wieku miało ogromne znaczenie dla rozwoju myśli pedagogicznej.

Porównywano je z przewrotem kopernikańskim, a wiek XX zaczęto nazywać wiekiem szczęśliwego dzieciństwa. Jednak nie trwało to zbyt długo, bo na początku lat 30 siła nowego wychowania zaczęła słabnąć. Powstało wiele zarzutów, iż dzieci i młodzież wykazywały braki w wiedzy ogólnej, a ich wiadomości były przypadkowe i nie stanowiły zwartego systemu.

J. Dewey - amerykański filozof, pedagog i socjolog, twórca „szkoły pracy”. Głównym jej celem było pobudzanie wrodzonych zdolności dzieci, zainteresowań samą pracą, natomiast wiedzę zdobywano przy okazji. Szkoła powstała na wzór samowystarczalnego gospodarstwa domowego, gdzie dzieci wykonywały różne zajęcia rzemieślnicze i gospodarcze. Nie było w niej przedmiotów, lecz był jakiś problem, który musiał być rozwiązany a to właśnie prowadziło do nabywania przez dzieci nowych wiadomości. Zgodnie z myślą Deweya w nauczaniu bardzo wiele zależy od nauczyciela, którego odpowiedni stosunek do ucznia może uchronić go od negatywnych doświadczeń życiowych.Zarzuca się Deweyowi, że był idealistą, a szkoła której hołdował, to szkoła niedościgłych marzeń, jednak koncepcje „szkoły pracy” wywarły wielki wpływ na współczesne myślenie pedagogiczne i z kolei na inne koncepcje zmierzające do reformowania lub ulepszania nauczania szkolnego.

C. Freinet - zapoczątkowany w latach 20 system dydaktyczny zwany również technikami Freineta zakładał odrzucenie w szkole nudnych lekcji, podręczników czy ćwiczeń. Opierał się natomiast na zainteresowaniach dzieci, ich aktywności, twórczości i samodzielnym działaniu. Głównie chodzi tutaj o pracę w polu, ogrodzie, warsztaty szkolne, rysunki, układanie swobodnych tekstów literackich. Zgodnie z jego koncepcją psychologiczną poznawanie i opanowywanie rzeczywistości dokonuje się nie tylko przez intelekt, ale i przez emocje oraz instynkty.

M. Montessori - do podstawowych elementów jej systemu pedagogicznego należało przekonanie, że powodzenie metod wychowawczych zależy przede wszystkim od środowiska rodzinnego dziecka, od urządzenia samej szkoły ,oraz od zaangażowania wychowawcy. Utworzone przez nią domy dziecka miały stanowić przedłużenie środowiska rodzinnego dziecka, były to najczęściej domy z ogrodem, gdzie dzieci wykonywały wszelkie prace domowe. Otwierała przedszkola dla dzieci rodzin robotniczych w wieku 3-6 lat pozostających w czasie pracy rodziców bez żadnej opieki.

Jej zasadą było, aby dzieci czuły się tam jak w rodzinnym domu(podobne wyposażenie i ustawienie mebli. Najczęściej przedszkola były tworzone w pobliżu domów rodzinnych, tak aby rodzice w każdej chwili mogli skontaktować się z dziećmi. Wprowadziła swobodny wybór materiałów dydaktycznych, dowolność czasu i miejsca pracy. Zniosła nagrody i kary. Wprowadziła naukę czytania i pisania, oraz podstawy matematyki.

Pedagogika Montessori daje dziecku szansę wszechstronnego rozwoju: fizycznego, duchowego, kulturowego i społecznego: wspiera jego spontaniczną i twórczą aktywność.

R. Baden-Powell - był twórcą skautingu, oficer angielskiej armii kolonialnej, doskonały dowódca, odnoszący też sukcesy dziennikarskie, literackie, plastyczne, wspaniały obserwator życia, a zwłaszcza rozwoju młodego pokolenia. W pewnym momencie swego życia poświęcił się wychowaniu młodzieży, mającemu na celu wyrwanie młodych chłopców z zadymionych, uprzemysłowionych miast, bezpośrednie zetknięcie z przyrodą, a przez to ich uzdrowienie psychiczne i moralne, wychowanie dobrych, patriotycznie nastawionych obywateli za pomocą przemyślanych gier z ukierunkowaną treścią.
Pierwszy obóz zorganizował w 1907 roku, gdzie wypróbował swe metody m. in. wprowadzenie systemu zastępowego, wynikłego z obserwacji rodzin wielodzietnych, gdzie starszy brat opiekował się skutecznie grupą młodszego rodzeństwa. W rok później wydał książkę "Scouting for boys", zawierającą wszystkie zasady skautingu z prawem i przyrzeczeniem. Odtąd błyskawicznie skauting rozwinął się w Anglii, a potem na całym świecie. Baden - Powell uważał, że jego posłannictwem jest rozprzestrzenienie przyjaźni i braterstwa na całym świecie. Zwracał się do młodych ludzi słowami: "Starajcie się zostawić ten świat choć trochę lepszym, niż go zastaliście".

Z. Freud - austriacki neurolog, psychiatra, twórca psychoanalizy. Początkowo zajmował się neuropatologią, później leczeniem nerwic, zwłaszcza histerii. Był pierwszym który wskazał, że nieświadome i irracjonalne procesy mogą odgrywać istotną rolę w motywowaniu zachowania człowieka, pierwszy też zajął się problemem rozwoju osobowości i zwrócił uwagę, że doświadczenia wczesnego dzieciństwa mogą mieć wpływ na psychikę dorosłego człowieka.

Według klasycznej koncepcji Freuda aparat psychiczny człowieka składa się z 3 instancji:

1.Id (ono)- obejmuje całokształt nieświadomych pierwotnych popędów, jest podstawowym źródłem energii kieruje się zasadą przyjemności.

2. Ego (ja, jaźń)- zdolność do orientacji w otoczeniu i świadomej regulacji zachowania, kieruje się zasadą rzeczywistości.

3. Superego (nadjaźń)-ukształtowanie wskutek internalizacji wymagań społecznych, norm moralnych i wzorów kulturowych, ma charakter irracjonalny.

B. Russell – uważał, że podstawowym zadaniem wychowania powinno być nauczenie ludzi kierowania się rozumem. Nie tyle chodziło o wszechstronność kształcenia, ile o wyrobienie samodzielnego sądu, konsekwentnego i trzeźwego sceptycyzmu.

Wychowanie powinno być tolerancyjne, a człowiek wtedy jest wyrozumiały i tolerancyjny, gdy umie sam powątpiewać o swojej słuszności.

Russell próbował także praktyki pedagogicznej. W 1927 roku założył szkołę dla małych dzieci wraz z internatem i prowadził ją wraz z żoną do 1932 roku, opierając system wychowawczy na zasadach „wychowania swobodnego”.

37. Ideały wychowawcze w Polsce okresu międzywojennego.

Oficjalne ideały wychowawcze formułowane były przez:

1. Kościół – dobrego chrześcijanina, katolika

2. Państwo – dobrego obywatela

- w czasach rządów narodowej demokracji – ideał narodowy

- w czasach sanacji – ideał państwowca, umiejętnie pracującego dla państwa i stawiającego dobro państwa na pierwszym miejscu

3. Partie polityczne – ideały klasowe i stanowe.

39. Przedstawiciele polskiej pedagogiki w II Rzeczypospolitej

Urszula Ledóchowska - założycielka szkół specjalnych dla dziewcząt „trudnych” (Urszulanki). Przedstawicielka pedagogiki specjalnej.

Stefania Sempołowska - pedagog, organizatorka tajnego nauczania w czasie zaborów, współzałożycielka zawodowych organizacji nauczycielskich, redaktorka czasopism i autorka książek dla młodzieży, wielki przyjaciel dzieci.

Róża Czacka - założyła Towarzystwo Opieki nad Ociemniałymi i rozpoczęła dzieło tworzenia placówki szkoleniowo – wychowawczej dla dzieci i młodzieży niewidomej najpierw w Warszawie, a potem w podwarszawskich Laskach.

W procesie wychowawczym uwzględniała dwa elementy wzajemnie się wspierające – „wiarę i rozum”; niewidomy, który zaakceptuje swoje kalectwo i będzie je radośnie niósł przez życie, może osiągnąć sukces i współtworzyć otaczającą go rzeczywistość. Chciała z niewidomego uczynić człowieka użytecznego, który swym talentem i wypracowanymi umiejętnościami czynnie włączy się w życie zawodowe, społeczne i kulturalne.

Henryk Rowid - reformował system kształcenia nauczycieli, autor koncepcji szkoły twórczej (odmiana szkoły pracy).

Janusz Korczak - był bezwzględnym obrońcą „praw dziecka”, wychowawcą wszystkich dzieci, zwłaszcza dzieci wymagających specjalnej troski. Stworzył system wychowania samorządowego opartego na miłości i poszanowaniu każdego dziecka, na wychowawczej sile tkwiącej w grupie dziecięcej oraz w porozumieniu się z dzieckiem. Dokonał przełomu w praktyce smutnych przytułków dla osieroconych dzieci. Domagał się traktowania dzieci poważnie, jak ludzi dorosłych, mających prawa do osobistego szczęśliwego życia oraz do szacunku i godności.

Helena Radlińska - twórczyni najbardziej wszechstronnej polskiej szkoły pedagogicznej - szkoły pedagogiki społecznej. Położyła też ogromne zasługi dla rozwoju oświaty, była organizatorką i teoretykiem bibliotekarstwa i badaczem czytelnictwa.

Pedagogika społeczna stworzona przez Radlińską traktuje wychowanie jako proces integralny, obejmujący całe życie człowieka, przywiązujący wielką wagę do zagadnień pracy społecznej, organizacji życia kulturalnego, poradnictwa i wypoczynku. Rozległość tych zagadnień powoduje wyodrębnienie się szczegółowych dziedzin pedagogiki społecznej, do których należą:

- teoria pracy społecznej zajmująca się rozpoznawaniem warunków, w których zachodzi potrzeba opieki i pomocy,

- teoria oświaty dorosłych, w której Radlińska usiłuje stworzyć podbudowę teoretyczną przez uściślenie terminologii działalności oświatowej, określając możliwość badań i ich metodologię,

- historia pracy społecznej i oświatowej

Dużą wagę przywiązywała do kształcenia pracowników bibliotecznych. Zasługą Jej było utworzenie na Wolnej Wszechnicy Polskiej - Studium Kształcenia Bibliotekarzy na poziomie wyższym, gdzie wdrażano słuchaczy w problemy pedagogiki bibliotecznej w oparciu o psychologię, socjologię i statystykę.

Marian Falski - bardzo aktywnie brał udział w przygotowaniach do tzw. Sejmu Nauczycielskiego w 1919 r. Był zwolennikiem siedmioklasowej szkoły powszechnej, szkoły średniej o zróżnicowanym poziomie nauczania. Jest autorem polskiego elementarza.

Bogdan Nawroczyński - kierował powołaną przez rząd Komisją Pedagogiczną; autor pierwszej w Polsce dydaktyki ogólnej pt. „Zasady nauczania”. Pedagog, twierdził, że „uczenie ma miejsce wtedy, gdy jesteśmy czynni”. Uważał, że celem nauczania jest kształtowanie osobowości.

Kazimierz Sośnicki - teoretyk, wychowawca i dydaktyk. Jeden z twórców polskiej dydaktyki naukowej. Stwierdził, że programy nauczania są przeładowane materiałem, co powoduje wiele ujemnych następstw – sprzeczności z rozwojem nauki, której osiągnięcia powinny być uwzględnione w programach szkolnych. Dlatego do programów należy włączać treści najważniejsze, stanowiące trwały dorobek danej nauki, nawiązując jednak do jej historycznych źródeł i do osiągnięć najnowszych.

Maria Grzegorzewska - prowadziła badania nad dziećmi upośledzonymi. Stworzyła teoretyczne i organizacyjne podstawy systemu szkolnictwa specjalnego w Polsce.

40. Systemy szkolne w Polsce okresu międzywojennego , reforma szkolna Jędrzejewicza.

Od pierwszych chwil niepodległości państwo polskie wzięło odpowiedzialność, władzę i nadzór nad oświatą. Powstało Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Szkoła była traktowana jako jeden z najważniejszych czynników integracji społeczeństwa, chociaż wypracowanie zasad polityki oświatowej utrudniały rozbieżne interesy polityczne grup pretendujących do władzy. Konieczne stało się szybkie wypracowanie prawa szkolnego, stworzenie administracji szkolnej, ujednolicenie programów nauczania i podręczników, zaradzenie niedostatkowi polskich nauczycieli.

W okresie kształtowania się podstaw polityki oświatowej państwa przedmiotem ostrych dyskusji w środowiskach nauczycieli i polityków były zasady ustroju szkolnego. Istotą sporów był stosunek do dualizmu szkolnego. Były dwie koncepcje:

1. Utworzenie systemu demokratycznego i drożnego (obowiązkowej szkoły powszechnej jako podstawy szkoły średniej oraz

2. Zachowania dwóch ścieżek kształcenia: odrębnej szkoły powszechnej dla ludu i kształcenie elit w tradycyjnym gimnazjum.

Jednym z pierwszych aktów prawnych nowego państwa był ogłoszony 7 lutego 1919 roku dekret o obowiązku szkolnym, który głosił, że wykształcenie w zakresie szkoły powszechnej jest obowiązkowe dla wszystkich dzieci w wieku szkolnym oraz, że szkoły powszechne będą tworzone w takiej liczbie, aby wszystkie dzieci w wieku szkolnym mogły korzystać z nauki. Dopuszczano wypełnianie obowiązku szkolnego w szkołach niepublicznych i w domu, oraz przejściowo (ze względów ekonomicznych i kadrowych) zakładanie szkół niżej zorganizowanych, to jest o mniejszej liczbie nauczycieli i klas.

Jednocześnie, też 7 lutego 1919 roku, wydany został dekret o kształceniu nauczycieli szkół powszechnych, postanawiający, iż nauczyciele mają kształcić się w pięcioletnich seminariach na podbudowie siedmioletniej szkoły powszechnej.

Podstawy funkcjonowania sieci szkolnej, szkół średnich, wyższych, zawodowych, ustroju władz szkolnych regulowały przede wszystkim ustawy i rozporządzenia z lat 1919 – 1922.

Jednolity system szkolny wprowadziła Ustawa o ustroju szkolnictwa z 11 marca 1932 roku zwana jędrzejowiczowską, która objęła całokształt spraw oświatowych, od przedszkoli do szkół wyższych. Przewidywała nie tylko siedmioletni obowiązek szkolny w zakresie szkoły powszechnej, ale i obowiązek dokształcania się do 18 roku życia tej młodzieży, która nie podejmowała dalszej nauki szkolnej.

W myśl jej postanowień szkoły powszechne dzieliły się na 3 stopnie organizacyjne, w których obowiązywały 3 szczeble programowe. Nauka we wszystkich szkołach powszechnych miała trwać 7 lat, ale w szkole I stopnia realizowano program 4 klas; w szkole II stopnia- 6 klas; w szkole III stopnia- 7 klas. Klasa siódma miała stanowić swoiste zamknięcie kształcenia w szkole powszechnej

Najpoważniejszą wadą Ustawy było to zróżnicowanie struktury szkoły powszechnej dopuszczające istnienie szkół czteroklasowych (takich szkół najwięcej było na wsi), ponieważ podstawą szkoły średniej był program 6 klas szkoły powszechnej i szkoła wiejska była w istocie instrumentem selekcji społecznej.

Ustawa nowocześnie rozwiązała kwestie szkolnictwa średniego zawodowego opierając je na gimnazjum i wprowadzając licea zawodowe – w tym pedagogiczne – kończące się egzaminem maturalnym. Umożliwiało to absolwentom podejmowanie studiów wyższych.

Odrębnym aktem uregulowane zostały zasady funkcjonowania szkolnictwa wyższego, ograniczające jego samorządność, co spowodowało poważne konflikty świata akademickiego z władzą.

Ustawie towarzyszyły dobrze przygotowane pod względem merytorycznym i pedagogicznym programy nauczania i podręczniki.

O wartości ustawy świadczy fakt, że na jej podstawie funkcjonowało tajne nauczanie w okresie okupacji hitlerowskiej, a w pierwszym okresie po II wojnie światowej, według jej podstawowych zapisów odbudowano szkolnictwo.

43. Wychowanie i edukacja w Polsce w czasie II wojny światowej

Jesienią 1939 roku przestały istnieć szkoły polskie na terytorium Rzeczypospolitej włączonej do Rzeszy Niemieckiej. Na ziemiach Generalnej Guberni zamknięto szkoły wyższe i średnie, a programy szkół powszechnych zostały sprowadzone do sprymitywizowanego nauczania początkowego. W strefie zajętej przez ZSRR szkoła polska została włączona w system szkoły radzieckiej. Oświata Polska zeszła do podziemia. Kierowana była przez dwa zakonspirowane ośrodki : Tajną Organizację Nauczycielską (konspiracyjny kryptonim ZNP) oraz departament Oświaty i Kultury, agendę Delegatury Rządu RP w Londynie na Kraj.

Tajna oświata przybrała dwie podstawowe formy:

1.Tajnego nauczania w jawnie działających szkołach powszechnych i zawodowych oraz na prywatnych kursach zawodowych,

2. Tajnych kompletów w prywatnych mieszkaniach.

Dzięki tej akcji, w którą zaangażowani byli w równym stopniu nauczyciele, uczniowie i ich rodzice, utrzymana została ciągłość szkolnictwa wszystkich szczebli. Uruchomione zostały wszystkie roczniki studiów uniwersyteckich, politechnicznych, medycznych. Odbywały się egzaminy, nawet na stopnie naukowe.

Tajne nauczanie pomogło zmniejszyć straty wynikające z zawieszenia normalnej pracy szkół polskich podczas wojny i straty ludzkie: nauczycieli i uczonych, którzy ginęli z rąk okupantów lub na frontach wojny. Uchroniło wiele tysięcy dzieci i młodzieży przed demoralizacją, planowo organizowaną przez okupanta.

Ze względów bezpieczeństwa wiele kompletów tajnego nauczania na poziomie średnim organizowano w małych miejscowościach. Przed wojną na obszarze Generalnej Guberni szkoły średnie były w 100 miejscowościach, podczas okupacji w około 770; w niektórych pozostały po wojnie jako normalne szkoły średnie.

44. Wychowanie i edukacja w Polsce w epoce PRL-u

Szkoły na terenach wyzwalanych spod okupacji niemieckiej podejmowały działalność natychmiast, na podstawie przepisów, programów i podręczników sprzed wojny. Było to bardzo trudne, w odbudowę jednak włączyło się spontanicznie całe społeczeństwo. Temu procesowi towarzyszyły rozporządzenia tymczasowych władz oświatowych przystosowujące przepisy przedwojenne do zmienionej rzeczywistości. Już na jesieni 1944 roku w Wytycznych resortu oświaty na rok szkolny 1944/45 obwieszczano ujednolicenie szkoły powszechnej, tak aby programy wszystkich klas były jednoroczne. Wprowadzono jednakowy program do wszystkich szkół powszechnych znosząc ich podział na trzy szczeble programowe i trzy stopnie organizacyjne.

W czerwcu 1945 roku odbył się wielki Ogólnopolski Zjazd Oświatowy, na którym wytyczono koncepcję szkoły powszechnej, bezpłatnej, publicznej i jednolitej. Podstawą systemu szkolnego miała być ośmioletnia i ośmioklasowa szkoła powszechna, jednolita dla wsi i miasta, poprzedzona obowiązkowym przedszkolem. Tego postulatu – mimo prób nie udało się jednak od razu zrealizować.

W latach 1948 – 1973 szkoła była trzykrotnie poddana reformie strukturalnej.

Pierwsza reforma – w 1948 roku KC PZPR zdecydował o powołaniu 11-letniej szkoły ogólnokształcącej, składającej się z 7-letniej szkoły podstawowej i 4-letniego liceum ogólnokształcącego lub maturalnych szkół zawodowych umożliwiających podjęcie studiów wyższych.

Drugą reformę poprzedził dekret o obowiązku szkolnym w 1956 roku – nastąpiło rozszerzenie obowiązku szkolnego do ukończenia przez dziecko szkoły podstawowej, jednak nie dłużej niż do roku szkolnego, w którym dziecko kończy 16 lat. W 1959 roku usunięto z programów nauczania slogany ideologiczne i zmniejszono wymiar godzin nauki szkolnej.

Druga reforma – w lipcu 1961 roku sejm uchwalił ustawę „O rozwoju systemu oświaty i wychowania”. Wprowadzono szkołę laicką, nauczanie religii pozostawiając Kościołowi. Obowiązek szkolny miał być wykonywany w 8-klasowej szkole podstawowej, podbudowującej 4-klasowe licea ogólnokształcące i 4 lub 5-letnie technika i licea zawodowe. Absolwenci szkoły podstawowej mogli też zdobywać kwalifikacje w 2 lub 3-letnich zasadniczych szkołach zawodowych. Kształcenie nauczycieli prowadziły 5-letnie licea pedagogiczne i studia pedagogiczne na podbudowie szkół średnich. Ustawa obejmowała wychowanie przedszkolne i placówki wychowania pozaszkolnego.

Trzecia reforma – inspiracją dla niej było upowszechnienie szkoły średniej, wprowadzenie szkoły dziesięcioletniej, powszechnej, o jednolitym programie nauczania, którą poprzedzać miał roczny pobyt dziecka w przedszkolu. Ze względu na kryzys ekonomiczno – społeczny reforma upadła i powrócono do systemy wprowadzonego w 1961 roku.

Mimo braków i błędów dorobek oświaty w okresie PRL-u jest znaczący. Nastąpiło upowszechnienie kształcenia w wysoko zorganizowanej szkole podstawowej. Rozwinęło się szkolnictwo ponadpodstawowe różnych typów, co oznaczało przedłużenie dla znacznej części młodzieży okresu kształcenia.

Dzięki rozwojowi, zwłaszcza w latach 60-tych i 70-tych systemu pomocy dla uczących się (stypendia, internaty, domy akademickie, opieka zdrowotna, tanie książki) szkoła średnia stała się dostępna dla każdego, kto chciał się uczyć. Nastąpił ogromny wzrost liczby studiujących i rozwój sieci szkół wyższych.

Niewątpliwym osiągnięciem był rozwój placówek oświaty dorosłych, instytucji pracy pozaszkolnej (domy kultury, kluby osiedlowe w miastach).

Oficjalne ideały wychowawcze – po wojnie oficjalny ideał wychowawczy „budowniczego socjalizmu” przybierał różnorodne odmiany: przewodnika pracy, internacjonalisty. Od lat 60- tych człowieka uspołecznionego i wykształconego, fachowca, dobrego organizatora, nasycany coraz bardziej ideologią patriotyczną i narodową.

45. Polska myśl pedagogiczna po II wojnie światowej

STEFAN SZUMAN - koncentrował swoją uwagę na procesach poznawania rzeczywistości przez dzieci, zwłaszcza na rozwoju spostrzegania, mowy i myślenia. Poza problematyką psychologiczną, przejawiał szerokie zainteresowanie zagadnieniami pedagogicznymi. Napisał wiele prac na temat wychowania estetycznego, jak również motoryki dziecka i fizjologicznych podstaw jego zachowania.

ALEKSANDER KAMIŃSKI - Do najbardziej znanego dzieła wydanego po II wojnie światowej należy "Nauczanie i wychowanie metodą harcerską" - jako czołowy działacz teoretyk ZHP przedstawia oryginalną wersje metody wychowania harcerskiego. Szczególne zainteresowania pedagogiczne Kamińskiego dotyczą funkcjonowania organizacji młodzieżowych, ruchu młodzieżowego i gospodarowania wolnym czasem.

Był jednym z głównych organizatorów badań historyczno-oświatowych z zakresu historii wychowania i myśli pedagogicznej - w ośrodku łódzkim. Odniósł także osiągnięcia w zakresie pedagogiki społecznej.

STEFAN WOŁOSZYN - Zajmował się przede wszystkim metodologią nauk i zagadnień pedagogicznych, historią myśli pedagogicznej i pedagogiką porównawczą.

46. Reformy oświaty po roku 1989. Rozwój nowych kierunków pedagogiki w Polsce na przełomie XX i XXI wieku.

Od 1989 roku następuje przebudowa zmierzająca do demokracji, decentralizacji i unowocześnienia programu nauczania. Nastąpiła także rozbudowa szkolnictwa niepaństwowego (od przedszkola do szkolnictwa wyższego).

W dziedzinie strukturalnej przebudowy systemu szkolnego nastąpiło obniżenie wieku rozpoczęcia nauki szkolnej do 6 roku życia; rozszerzenie strumienia młodzieży kierowanej po ukończeniu szkoły podstawowej do liceum ogólnokształcącego; przebudowa szkolnictwa zawodowego pod katem wymagań dyktowanych przez rynek pracy oraz zwiększenie liczby studentów poprzez rozbudowę licencjatów. Jednakże planowane prze ministra edukacji projekty przebudowy szkolnictwa pozostawały na papierze.

W tej sytuacji w czerwcu 1994 roku powstał dokument ministerialny w którym rezygnuje się z terminu “reforma” na rzecz terminu “ustawiczne ulepszanie szkolnictwa’.

Dopiero resort edukacji pod kierownictwem Mirosława Handkego, nowelizując w lipcu 1998 r. ustawę o systemie oświaty, zapowiedział długofalowe wprowadzenie radykalnie nowego ustroju szkolnego. Przewiduje on przedłużenie jednolitej edukacji do lat 16 i przesunięcie o rok decyzji o zróżnicowaniu dalszego typu kształcenia oraz wprowadzenie nowego typu szkół, których cykl kształcenia będzie dostosowany do faz rozwoju i specyficznych potrzeb danej grupy wiekowej dzieci czy młodzieży :

Podstawówka po reformie
Sześć klas podstawówki podzielonych jest na dwa etapy: klasy I-III oraz klasy IV-VI. Lekcje w pierwszych trzech klasach wyglądają zupełnie inaczej niż dotychczas. Nie ma 45-minutowych odcinków polskiego, matematyki itp. Nauczyciel swobodnie rozporządza czasem. Jednym tematem może zajmować się kilka godzin albo dni. Jedno, o czym trzeba pamiętać, to minimum trzy godziny zajęć ruchowych tygodniowo.

W klasach IV-VI pojawiają się już 45-minutowe lekcje. Są przedmioty takie jak matematyka albo język obcy. A na przyrodzie uczą tej wiedzy, która była dotąd wykładana osobno na lekcjach geografii, biologii, fizyki. Oprócz tego wprowadzone zostały tzw. ścieżki edukacyjne, czyli tematy, które poruszą wszyscy nauczyciele: zdrowie, ekologia, media.

Podstawówka kończy się sprawdzianem kompetencyjnym. Sprawdzian obejmuje podstawowe umiejętności rozwijane w szkole podstawowej, tzn. czytanie, pisanie, liczenie oraz elementy wiedzy o społeczeństwie, wiedzy z języka polskiego, matematyki, przyrody oraz historii. Sprawdzian przygotuje i sprawdzi Regionalna Komisja Egzaminacyjna, niezależna od szkoły i kuratorium.

Wynik sprawdzianu nie będzie miał wpływu na promocję. Każde dziecko i tak przejdzie do gimnazjum. Uczeń po prostu dowie się, w czym jest dobry, a nad czym musi popracować.

Gimnazjum
Nauka w gimnazjum trwa trzy lata. To obowiązkowa szkoła dla wszystkich uczniów.
Gimnazjaliści mają tradycyjne przedmioty - język polski, matematykę, biologię, geografię, ale też nowy przedmiot - kulturę i tradycję.
Więcej jest ścieżek edukacyjnych - wszystkie lekcje mają być wzbogacone o elementy filozofii, ekologii, wychowania do życia w rodzinie.
Na koniec gimnazjum czeka uczniów sprawdzian preorientacyjny. Punkty ze sprawdzianu będą decydowały, do którego liceum czy szkoły zawodowej uczeń trafi. Wynik ma też pomóc wybrać młodzieży odpowiedni profil.

Nowe liceum
Szkoły ponadgimnazjalne - profilowane licea i szkoły zawodowe.

Nauka w zreformowanym liceum będzie trwa trzy lata. Uczniowie uczęszczają na trzy rodzaje zajęć:

- wspólne dla wszystkich profili przedmioty: j. polski, matematyka, j. obce, wychowanie fizyczne, obrona cywilna;

- lekcje właściwe dla danego profilu, np. więcej j. polskiego i historii w klasie humanistycznej;

- zajęcia zintegrowane (kultura i sztuka, człowiek i środowisko, człowiek i świat współczesny), uzupełniające programy poszczególnych profili.
Naukę w liceum kończy egzamin państwowy - matura. Żeby otrzymać świadectwo dojrzałości, uczeń musi zdać więcej przedmiotów niż przed reformą. Obowiązkowe są: język polski, język obcy, matematyka i jeden przedmiot wybrany (historia, biologia, chemia, fizyka, geografia albo drugi język obcy). Matura jest ustna i pisemna. Ustną przeprowadza szkoła, pisemną Regionalna Komisja Egzaminacyjna. Wynik nowej matury jest podstawą przyjęcia na studia bez dodatkowego egzaminu wstępnego.