Zjednoczenie Włoch i Państwa Kościelnego
Austria w 1859 wypowiedziała wojnę Sardynii, której z pomocą przyszła Francja. Armia austriacka została pobita w bitwach pod Magentą i Solferino. Zwycięstwa wojsk francusko-sardyńskich wywołały entuzjazm wśród mieszkańców Włoch, którzy demonstracjami starali się nakłonić panujących do zjednoczenia. Napoleon III nie chciał zbytnio osłabiać Austrii, dlatego w lipcu 1859 roku doszło do zawarcia traktatu w Villafranca. Na mocy tego traktatu Austria utraciła jedynie Lombardię, którą Francja na mocy układu w Zurychu przekazała Sardynii w zamian za Niceę i Sabaudię. Za zgodą Napoleona III tereny środkowych Włoch także zostały włączone do Królestwa Sardynii.
W 1860 roku Giuseppe Garibaldi rozpoczął organizację wyprawy, której celem było opanowanie Królestwa Obojga Sycylii. Choć wyprawa była organizowana za przyzwoleniem Wiktora Emanuela,król oficjalnie się od niej odciął. Nie ma też jasności, czy władca nie chciał się pozbyć Garibaldiego, znanego ze swoich republikańskich i rewolucyjnych poglądów, wysyłając go na samobójczą misję. Ostatecznie wyprawa tysiąca, nazwana od liczebności ludzi Garibaldiego, ruszyła w maju tego roku na podbój południa półwyspu. Garibaldi opanował samą Sycylię w ciągu dwóch tygodni, był to efekt poparcia miejscowej ludności oraz rozkładu armii neapolitańskiej. We wrześniu 1860 roku król Obojga Sycylii Franciszek II Burbon uciekł z Neapolu. W przeprowadzonym w międzyczasie plebiscycie na terenie opanowanego kraju ludność wyraziła wolę zjednoczenia z resztą Włoch. W październiku Garibaldi spotkał się z królem Wiktorem Emanuelem, pozdrawiając go tytułem króla Włoch. Na południe wojska sardyńskie wkroczyły przez terytorium Państwa Kościelnego, które w porozumieniu z Napoleonem III okrojono.
W marcu 1861 roku ogłoszono powstanie Zjednoczonego Królestwa Włoch i koronowano Wiktora Emanuela II na króla Włoch.
W 1866 roku w wyniku wojny prusko-austriackiej uzyskano Wenecję, zaś zdobycie przez wojska włoskie Rzymu (stolicy Państwa Kościelnego) miało miejsce 20 września 1870. Sam papież Pius IX ogłosił się "więźniem Watykanu". Wkrótce potem Rzym został obwołany przez parlament nową stolicą.
Skutki zjednoczenia Włoch:
zmiana mapy politycznej Europy
powstanie w Europie kolejnego mocarstwa, dążącego do nowego podziału kolonialnego
Wojna secesyjna - wojna domowa, która miała miejsce w latach 1861-1865 w Stanach Zjednoczonych Ameryki, pomiędzy stanami wchodzącymi w skład Stanów Zjednoczonych (tzw. Unią lub "północą") i Skonfederowanymi Stanami Ameryki (tzw. Konfederacją lub "południem"), które wystąpiły z Unii.
Bitwa pod Cedynią została rozegrana 24 czerwca 972 roku między wojskami księcia Polan - Mieszka I i margrafa Marchii Łużyckiej - Hodona, wspomaganego przez grafa Zygfryda z Walbeck i była jedynym większym epizodem najazdu Hodona na opanowane przez Polan Pomorze Zachodnie. Bitwa pod Cedynią położyła kres marzeniom margrabiego Marchii Łużyckiej o opanowaniu Pomorza i utrwaliła stan dominacji Polan w tym nadmorskim kraju.Sukces militarny Mieszka zaniepokoił Ottona I i zdecydował on o podjęciu kroków zabezpieczających Cesarstwo przed ewentualnym atakiem rosnącego w siłę księcia Polan.
Bitwa pod Kircholmem (obecnie miejscowość Salaspils na Łotwie, 25 km na południowy wschód od Rygi) - bitwa stoczona 27 września 1605 w czasie polsko-szwedzkiej wojny o Inflanty w latach 1600-1611. Przyczyną bitwy były zmagania o dominium Maris Baltici.. Dodatkowym czynnikiem była walka o tron szwedzki między Karolem Sudermańskim a Zygmuntem III Wazą.
Bitwa pod Chocimiem została stoczona 11 listopada 1673. Wojska koronne i litewskie pod dowództwem hetmana wielkiego koronnego Jana Sobieskiego odniosły zwycięstwo nad wojskami tureckimi pod wodzą Husejna Paszy (ok. 35 tys. umocnionych w dawnym - z czasów pierwszej bitwy chocimskiej w 1621 roku - obozie polskim). Dzięki błyskawicznemu szturmowi wojska polskie zdobyły obóz ze 120 działami i rozbiły pierwszą armię osmańską. Chocimska wiktoria, traktowana przez Polaków jako odwet za pokój buczacki, pozwoliła Sobieskiemu rok później wygrać elekcję i zasiąść na tronie Polski.
Bitwa pod Cecorą rozegrała się we wrześniu 1620 roku między wojskami polskimi (komputowymi) i prywatnymi (magnackimi) dowodzonymi przez hetmana wielkiego koronnego Stanisława Żółkiewskiego a wojskami turecko-tatarskimi.
Bitwa pod Racławicami miała miejsce 4 kwietnia 1794 pod Racławicami, w czasie insurekcji kościuszkowskiej, gdzie wojska polskie pod dowództwem naczelnika Tadeusza Kościuszki stoczyły wielką bitwę z wojskami rosyjskimi pod dowództwem generała majora Aleksandra Tormasowa. W wyniku wygranej wojsk polskich pomimo niezbyt dużego znaczenia militarnego, pozwoliła podnieść morale powstańców już 12 dni po rozpoczęciu powstania.
Immunitet (łac. immunitas 'uwolnienie od obciążeń') - instytucja prawna, mocą której osoba z niej korzystająca (np. sędzia, Prezes NIK, Rzecznik Praw Obywatelskich, sędzia Trybunału Konstytucyjnego lub sędzia Trybunału Stanu) nie podlega określonym przepisom, do przestrzegania których inne osoby są zobowiązane. Immunitet może też oznaczać ograniczenie odpowiedzialności prawnej danej osoby z tytułu pełnienia przez nią określonej funkcji. Istotą immunitetu jest więc wyłączenie spod obowiązku i tym się właśnie różni od przywileju, czyli nadania szczególnego uprawnienia, którego inni będący w tej samej sytuacji prawnej czy faktycznej nie posiadają; mówienie, iż "immunitet, to przywilej" obarczone jest więc błędem logicznym. "Wyłączenie spod obowiązku" samo w sobie jest przywilejem W doktrynie prawa konstytucyjnego[1] wyróżnia się dwa rodzaje immunitetu: materialny i formalny.
Tekst ten powszechnie uważa się za regest dokumentu, którego wystawcą był Mieszko I - pierwszy źródłowo potwierdzony władca Polski. Sam dokument sporządzony został prawdopodobnie w kancelarii wystawcy w Gnieźnie (możliwe jest również, że powstał w Kwedlinburgu lub w Rzymie) około 991 lub 992lu tez, najbardziej zasługującą na uwagę jest teoria czyniąca z Dagome iudex element walki o niezależność diecezji poznańskiej od arcybiskupstwa w Magdeburgu. Ślady walki o ten obszar kościelny widać choćby w kronice biskupa merseburskiego Thietmara. Pod datą 968 kronikarz ten zapisuje zależność poznańskiego Jordana od Magdeburga. Zapisek ten obfituje jednak w błędy merytoryczne i uznaje się go powszechnie za stronniczy. Identycznie, władzę Magdeburga nad Poznaniem chcieli utrzymywać tamtejsi hierarchowie kościelni, poprzez fałszowane dokumenty cesarskie. Inna, równie popularna teza, utrzymuje, że Dagome iudex stara się zabezpieczyć prawa do tronu dla synów Mieszka I, którzy zostali zrodzeni z Ody. Zagadkowe jest tu jednak odwołanie się do papieża - w tamtych czasach wpływy biskupów Rzymu na politykę Europy były znikome.
Niestety enigmatyczność podjętej w dokumencie decyzji jest nierozwiązywalna, ponieważ oryginalny dokument nie zachował się do naszych czasów. Najstarszy znany regest pochodzi z roku 1099. Jest bardzo dokładną kopią tekstu zapisanego przez kardynała Deusdedita w znanym dziele Collectio Canonum. Księga ta w oryginale powstała około 1087. Kardynał Deusdedit nie zdawał sobie sprawy, że tekst odnosi się do Polski i podejrzewał, że jego sygnatariuszem są władcy Sardynii ("puto autem Sardos fuisse"), do czego skłoniło go wymienienie aż 4 wystawców. Nosili oni także podobne jak tam tytuły: iudex i senatrix. Jak w większości przypadków dla Deusdedita liczyła się sama czynność a nie osoby i obszary biorące w niej udział; Dagome iudex było dla niego jedynie dowodem na możliwość przyjmowania przez papiestwo takich donacji.
Testament Bolesława Krzywoustego (zwany inaczej statutem) - akt prawno-polityczny, w którym władca ustalił zasady następstwa tronu i wprowadził podział terytorialny Polski między swoich synów. Od tej pory główna władza należała do księcia zwierzchniego (princepsa), którym każdorazowo miał zostawać najstarszy przedstawiciel (senior) rodu. Miał on władzę zwierzchnią nad juniorami. Do jego obowiązków należała obrona granic i prowadzenie polityki zagranicznej, a także mianowanie arcybiskupa i biskupów. Utrzymywał też w dzielnicach innych książąt załogi. Jedynie senior miał prawo bicia monety.
Od 1138 księciem zwierzchnim był najstarszy syn Bolesława Krzywoustego - Władysław II, zwany później Wygnańcem. Jako senior sprawował bezpośrednią władzę nad tzw. dzielnicą senioralną, w skład, której wchodziły: wschodnia Wielkopolska z Gnieznem, zachodnia Małopolska z Krakowem, ziemia sieradzka, zachodnia część Kujaw. Książę senior sprawował ponadto kontrolę nad Pomorzem Gdańskim, gdzie rządzili miejscowi władcy i posiadał władzę senioralną nad Pomorzem Zachodnim, które było lennem seniora.
Pozostali synowie Bolesława Krzywoustego otrzymali następujące dzielnice:
Wracający w roku 1163 z wygnania synowie Władysława II - Bolesław I Wysoki i Mieszko I Plątonogi - otrzymali Śląsk. Bolesław Krzywousty w testamencie uwzględnił również księżną wdowę Salomeę, która otrzymała ziemię łęczycką.W założeniu Bolesława Krzywoustego podział ten miał utrzymać jedność kraju oraz ugruntować pokój i zgodę między braćmi. Ustawa ustalająca zasady dziedziczenia ograniczała wpływ możnych na obsadę tronu po śmierci władcy i utrwalała rządy dynastii piastowskiej w Polsce. Jednakże testament przyczynił się do rozbicia dzielnicowego Polski (zjawisko występujące w wielu europejskich krajach w średniowieczu) i upadku władzy centralnej.
Ruś Halicka, tak zwana Ruś Czerwona, to tereny bogate, położone na ważnym szlaku handlowym biegnącym od brzegów Morza Czarnego i docierającym do dużych miast portowych nad Bałtykiem. Wyprawy na te tereny były szczególnie bardzo pożądane przez rycerstwo, które mogło uzyskać znaczne łupy. Walki o Ruś były trudne i długie. Rozpoczęły się w 1340 roku, kiedy to umarł książę Rusi Halicko-Włodzimierskiej, Bolesław Jerzy. Jeszcze w 1338 roku nie mając potomstwa i szukając pomocy przeciwko opozycji bojarskiej, zawarł układ z Kazimierzem Wielkim. Po jego śmierci to właśnie on miał stać się panem na Rusi. Po śmierci Bolesława, Kazimierz zbrojnie najechał na te tereny, rozprawiając się z częścią miejscowych bojarów oraz z Tatrami i Litwinami. Konflikt trwał do 1366 roku. W wyniku wojny Ruś Halicko-Włodzimierska znalazła się pod panowaniem Korony Polskiej.
Unia lubelska - umowa międzynarodowa Królestwa Polskiego z Wielkim Księstwem Litewskim zawarta 1 lipca 1569 na Sejmie w Lublinie. Określana jako unia realna, w odróżnieniu od poprzednich, wiążących oba państwa tylko osobą władcy (unia personalna). Została przyjęta 28 czerwca, a podpisana 1 lipca 1569, ostatecznie ratyfikowana przez króla 4 lipca 1569. W jej wyniku powstało państwo znane w historiografii jako Rzeczpospolita Obojga Narodów - ze wspólnym monarchą, herbem, sejmem, walutą, polityką zagraniczną i obronną - zachowano odrębny skarb, urzędy, wojsko i sądownictwo.
Postanowienia unii lubelskiej:
Oba człony Rzeczypospolitej zobowiązały się prowadzić wspólną politykę obronną i zagraniczną
Zachowano odrębne urzędy centralne, tytuły i dostojeństwa z zakresem kompetencji identycznym w obu krajach
Wprowadzono identyczną monetę, bitą osobno w każdym państw
Zachowano odrębne wojsko polskie i litewskie
Zachowano odrębne języki urzędowe (na Litwie język ruski)
Uchwalono unifikację systemów prawnych
Zniesiono zakaz nabywania przez Polaków dóbr na Litwie
Powstanie styczniowe (1863-1864) - polskie powstanie narodowe przeciwko Imperium Rosyjskiemu, ogłoszone manifestem 22 stycznia 1863 wydanym w Warszawie przez Tymczasowy Rząd Narodowy, spowodowane narastającym rosyjskim terrorem wobec polskiego biernego oporu, wybuchło 22 stycznia 1863 w Królestwie Polskim i 1 lutego 1863 w byłym Wielkim Księstwie Litewskim, trwało do jesieni 1864[3]; zasięgiem objęło tylko zabór rosyjski: Królestwo Polskie oraz ziemie zabrane - Litwę, Białoruś i część Ukrainy; było największym polskim powstaniem narodowym, spotkało się z poparciem międzynarodowej opinii publicznej; miało charakter wojny partyzanckiej, w której stoczono ok. 1 200 bitew i potyczek, mimo początkowych sukcesów zakończyło się klęską powstańców, z których kilkadziesiąt tysięcy zostało zabitych w walkach, blisko 1 tys. straconych, ok. 38 tys. skazanych na katorgę lub zesłanych na Syberię, a ok. 10 tys. wyemigrowało[4]; Wilno zostało spacyfikowane przez oddziały Murawjowa Wieszatiela; po upadku powstania Kraj i Litwa pogrążyły się w żałobie narodowej; w 1867 zniesiono autonomię Królestwa Polskiego, jego nazwę i budżet, w 1869 zlikwidowano Szkołę Główną Warszawską, w latach 1869-1870 setkom miast wspierających powstanie odebrano prawa miejskie doprowadzając je tym samym do upadku, w 1874 zniesiono urząd namiestnika, w 1886 zlikwidowano Bank Polski; skasowano wszystkie klasztory w Królestwie, skonfiskowano ok. 1 600 majątków ziemskich i rozpoczęto intensywną rusyfikację ziem polskich; po stłumieniu powstania znaczna część społeczeństwa Królestwa i Litwy uznała dalszą walkę zbrojną z zaborcą rosyjskim za niecelową i zwróciła się ku pracy organicznej; powstanie przyczyniło się do korzystniejszego niż w dwóch pozostałych zaborach uwłaszczenia chłopów; pozostawiło trwały ślad w literaturze (Orzeszkowa - Nad Niemnem, Dąbrowska - Noce i dnie) i sztuce polskiej (Grottger - Polonia i Lithuania, Matejko - Polonia) XIX i XX wieku w kraju, na Litwie i na Białorusi.
Gdy 3 września 1943 roku Alianci wysadzili desant we Włoszech głównodowodzący frontu Sd Marszałek Kesselring rozpoczął zorganizowany odwrót na północ, gdzie trwały przygotowania do stworzenia linii Gustawa, mającej powstrzymać atakujących nieprzyjaciół. Główną pozycją na wyznaczonej linii obrony stało się małe miasteczko Cassino leżące u stóp wzgórza Monte Cassino, na szczycie którego znajdował się klasztor benedyktyński założony w I połowie VI w. Marszałek Kesselring zamierzał opóźniać "pochód " sił sprzymierzonych przynajmniej do wiosny 1944 roku broniąc przepraw przez rzekę Volturno, aż do momentu całkowitego ukończenia umocnień obronnych. Tymczasem już 8 września 1943 r. Włochy ogłosiły kapitulację a kiedy 1 października 1943 roku 5 Armia generała Clarka zdobyła Neapol uznano, że droga do serca Niemiec stoi otworem.
Głównodowodzącym obrony twierdzy Monte Cassino został mianowany generał Richard Heidrich, współtwórca koncepcji desantów powietrznych oraz błyskotliwy ich dowódca. Podczas przygotowania obrony posiadał w swojej dyspozycji świetnie wyszkolone, elitarne jednostki powietrzno- desantowe wzmocnione artylerią 88 mm dział przeciwlotniczych i możdzierzy. Wąskie ścieżki pnące się w kierunku klasztoru zostały zaminowane, stanowiska spadochroniarzy głęboko okopane i zamaskowane a doskonały, szybkostrzelny karabin maszynowy MG 42 (Maschinengewehr 42) z górujących nad atakującymi stanowisk dawał olbrzymią oraz skuteczną siłę ognia. Tym razem taktyczny "odwrót wojsk" niemieckich był rzeczywiście świetnie zaplanowanym manewrem utworzenia skutecznej obrony przed nacierającymi Aliantami, a przygotowana taktyka walki na wzgórzu Monte Cassino stworzyła z niego twierdzę nie do zdobycia.
Na drodze do Rzymu stało wzgórze Monte Cassino i dowództwo sił sprzymierzonych wzmocniło oddziały liniowe świeżymi dywizjami. W celu zminimalizowania niemieckiego oporu, po długich dyskusjach postanowiono zbombardować klasztor i przeprowadzić atak po długim przygotowaniu artyleryjskim. 15 lutego 1944 roku 230 samolotów bombowych zrzuciło ponad 600 ton bomb burzących na wzgórze a haubice brytyjskie przystąpiły do długotrwałego ostrzału umocnień. Skutek tych działań był odwrotny od zamierzeń. Ruiny i zgliszcza, respektowanego dotychczas jako neutralnego, klasztoru zostały obsadzone elitarną 1 Dywizją Spadochronową, która świetnie wyszkolona wykorzystywała lochy, podziemia i pozostałości murów klasztornych do aktywnej obrony. Rzucone już następnego dnia jednostki brytyjskie i nowozelandzkie zostały całkowicie rozgromione. Straty w poszczególnych oddziałach sięgały nawet 90 % stanów osobowych. Była to czysta rzeź. Kilka następnych natarć zostało całkowicie odpartych. Wobec tak silnego oporu alianci zdecydowali się na powstrzymanie dalszych prób zdobycia wzgórza do momentu rozwoju sytuacji na innych odcinkach frontu.
Atak na Monte Cassino wznowiono 16 marca 1944 roku gdy, po potężnym przygotowaniu artyleryjskim oraz bombardowaniu lotniczym w dniu poprzednim, do walki wysłano piechotę hinduską, następnie kompanię Ghurków i batalion Essex - oddziały tracą ponownie gros swoich żołnierzy do tego stopnia, iż niektóre z nich zostają całkowicie zniszczone. 19 marca wykutą przez saperów drogą rzucono do walki 14 czołgów jednakże niemiecka artyleria bez większego trudu zniszczyła wszystkie wozy odpierając ostatnie natarcie. Ogromne straty wynoszące prawie 4 000 ludzi przyczyniły się do wstrzymania dalszych ataków zmieniając linię Monte Cassino w walkę pozycyjną. Alianci zostają całkowicie powstrzymani w swoim marszu do Rzymu.
O godzinie "H" (godzina 23.00 11 maja 1944 r.) rozpoczęto zmasowany ogień artyleryjski na wzgórze Monte Cassino z ponad 1 600 ciężkich dział. W przeciągu 40 minut wzgórze zostało pokryte wybuchającymi pociskami burzącymi i odłamkowymi a w chwilę później do ataku ruszyły oddziały II Korpusu Polskiego. Przez cała dobę trwały zaciekłe walki lecz pomimo heroicznego poświęcenia poszczególne ataki zostały odparte przez niemieckich spadochroniarzy, którzy na czas artyleryjskiego bombardowania byli ukryci w piwnicach klasztornych. Przez całe dwa dni polscy żołnierze z 5 Dywizji Kresowej walczyli o wzgórze San Angelo (sąsiadujące z klasztorem), ponawiając atak za atakiem. W niespotykaną dotychczas determinacją polscy żołnierze, pomimo ogromnych strat, kontynuowali natarcie.
17 maja 1944 roku dywizje II korpusu Polskiego rzuciły do ataku na Monte Casino wszystkie swoje odwody uzupełnione nawet o kierowców, mechaników samochodowych oraz oficerów sztabowych. Rozpoczęła się ostatnia faza bitwy o punkt otwierający drogę ku sercu Włoch. Centymetr po centymetrze żołnierze wypierali z okolicznych wzgórz niemieckich obrońców spychając ich z umocnień. Wobec groźby okrążenia gdy Polacy zdobywali jeden po drugim umocnienia Niemcom pozostał tylko odwrót z klasztoru i 18 maja o godzinie 10.30 patrol 12 Pułku Ułanów Podolskich zatknął na ruinach klasztornych polską flagę a 3 Dywizja Strzelców Karpackich połączyła się z brytyjskim XIII Korpusem, tym samym Polacy po krwawym boju przerwali obronę na linii Gustawa otwierając nacierającym wojskom alianckim drogę do Rzymu.
Bitwa o Monte Casino była jedną z najtrudniejszych w ciężkiej kampanii włoskiej a walki trwały przez pełne pięć miesięcy. Specyficzne ukształtowanie terenu sprzyjało obrońcom i przyczyniło się do ogromnych strat aliantów - ponad 200 000 zabitych i rannych. Tylko dzięki pełnemu poświęceniu i odwadze natarcia polskich oddziałów niemiecka obrona na linii Gustawa została przełamana.
Władysław Eugeniusz Sikorski (ur. 20 maja 1881 w Tuszowie Narodowym, zm. 4 lipca 1943 na Gibraltarze) - polski wojskowy i polityk, generał broni Wojska Polskiego, Naczelny Wódz Polskich Sił Zbrojnych i premier Rządu na Uchodźstwie podczas II wojny światowej.
Przed I wojną światową był jednym ze współzałożycieli i członków kilku nielegalnych polskich organizacji niepodległościowych. Walczył w Legionach Polskich w trakcie I wojny światowej, potem w nowo utworzonej armii polskiej podczas wojny polsko-bolszewickiej (1919-1921). Odegrał w niej znaczącą rolę, zwłaszcza podczas bitwy warszawskiej w 1920. W pierwszych latach II Rzeczypospolitej Sikorski pełnił najważniejsze funkcje rządowe, włączając w to stanowisko premiera (1922-1923) i ministra spraw wojskowych (1923-1924). Wkrótce potem jednak, po przewrocie majowym Józefa Piłsudskiego w 1926 został odsunięty od pełnienia eksponowanych stanowisk. Pozostawał w opozycji do rządów sanacji. W tym czasie napisał kilka książek dotyczących sztuki wojennej i stosunków międzynarodowych państwa polskiego.
W trakcie II wojny światowej został premierem rządu RP na uchodźstwie, Naczelnym Wodzem Polskich Sił Zbrojnych i niestrudzonym adwokatem sprawy polskiej na europejskiej i światowej scenie dyplomatycznej. Był zwolennikiem ponownego nawiązania stosunków dyplomatycznych pomiędzy Polską a ZSRR, które zostały zerwane po wspólnej z Niemcami inwazji Związku Radzieckiego na Polskę w 1939. Jednak w kwietniu 1943 Józef Stalin zerwał stosunki dyplomatyczne z polskim rządem na uchodźstwie. Zostało to spowodowane przez żądanie Sikorskiego, aby Międzynarodowy Czerwony Krzyż zbadał sprawę zbrodni katyńskiej. Władysław Sikorski zginął 4 lipca 1943 w katastrofie samolotu, który rozbił się zaraz po starcie z lotniska na Gibraltarze. Według oficjalnych ustaleń, katastrofa nastąpiła z przyczyn technicznych, lecz część okoliczności zdarzenia pozostaje niewyjaśniona, co sprawia, że pojawiło się kilka niepotwierdzonych teorii spiskowych dotyczących rzekomego celowego spowodowania śmierci Sikorskiego.
Dwudziestolecie międzywojenne w Polsce - wybrane daty, terminy i pojęcia
1. Sytuacja w Polsce po zamachu majowym
- 12 - 15 maj 1926 r. - przeprowadzono zamach stanu, na którego czele stanął Józef Piłsudski wraz z grupą swoich zwolenników. W obawie przed niepotrzebnym rozlewem krwi rząd Witosa podał się do dymisji. Uczynił to również prezydent Wojciechowski, przekazując swe uprawnienia marszałkowi sejmu Maciejowi Ratajowi. Ten w porozumieniu z Piłsudskim powołał rząd Kazimierza Bartla, w którym marszałek objął tekę ministra spraw wojskowych.
- 1 czerwiec 1926 - Zgromadzenie Narodowe wybrało prezydentem Igancego Mościckiego
- 2 sierpień 1926 - uchwalenie przez sejm tzw. noweli sierpniowej. Zmieniała ona konstytucje marcową z 1921 r. zwiększając uprawnienia prezydenta. Pozwalała mu na rozwiązanie obu izb parlamentu, wydawanie rozporządzeń z mocą ustawy.
- 6 sierpień 1926 - dekretem prezydenckim zostaje utworzony Generalny Inspektorat Sił Zbrojnych (GISZ), na którego czele stanął Józef Piłsudski.
- 4 grudnia 1926 r. Roman Dmowski utworzył Obóz Wielkiej Polski (OWP). Miał on przybrać charakter ponadpartyjny i skupiać przedstawicieli różnych grup społecznych.
- 19 stycznia 1928 r. powstał Bezpartyjny Bloku Współpracy z Rządem (BBWR), na którego czele stanął Piłsudski. Zwycięstwo w wyborach z 1928 r. stało się udziałem BBWR. BBWR uzyskał 122 miejsca w sejmie. W skali kraju wyniki te były znaczące, ale trudno uznać je za zdecydowane zwycięstwo, ponieważ nie zapewniły Blokowi większości bezwzględnej, co umożliwiłoby mu sprawowanie samodzielnych rządów. Wynik ten nie dawał także możliwości samodzielnej zmiany konstytucji, do czego dążył BBWR.
- 1929 r. Powstaje Centrolew, czyli najważniejsze antysanacyjne porozumienie ugrupowań opozycyjnych po zamachu majowym. W jego skład wchodzą: PPS, PSL "Piast", PSL "Wyzwolenie", NPR, PSChD i Stronnictwo Chłopskie.
- 1930 w wyniku kryzysu parlamentarnego prezydent Mościcki rozwiązał sejm i zarządził nowe wybory. Dzięki aresztowaniu przywódców partii opozycyjnych, którzy osadzeni zostali w twierdzy brzeskiej BBWR odniósł zdecydowane zwycięstwo zdobywając 247 mandatów. Umożliwiło to obozowi sanacyjnemu przeprowadzenie zmiany konstytucji.
- 27 kwietnia 1935 r. - uchwalenie konstytucji kwietniowej. Wzmocniła ona władzę wykonawczą oraz ograniczyła uprawnienia parlamentu i partii politycznych.
2. Główne osiągnięcia i wytyczne polityki zagranicznej II Rzeczypospolitej w latach trzydziestych
- zachowanie równowagi w stosunkach z Niemcami i Związkiem Radzieckim
- zajęcie Zaolzia
- nieustępliwość wobec żądań niemieckich dotyczących Gdańska
- działalność na rzecz utrwalenia sojuszy wojskowych Polski z Francją oraz z Rumunią
3. Centralny Okręg Przemysłowy
Okręg, w którym w 1935 r. z inicjatywy ministra Kwiatkowskiego rozpoczęto intensywna industrializację.
Obszar COP obejmował części czterech województw: wschodnią krakowskiego, zachodnią lwowskiego i lubelskiego oraz południową kieleckiego. Najistotniejsza część COP - u znajdowała się w widłach Wisły i Sanu. COP położony był na pograniczu tzw. Polski A i B, czyli dwóch wielkich i różniących się diametralnie części kraju. Umowna granica między nimi przebiegała wzdłuż linii rzek Sanu i Bugu. Część A obejmowała tereny zachodnie i centralne, zamieszkane w większości przez ludność polską. Na tym obszarze skoncentrowany był przemysł. Część B obejmująca wschodnie terytoria, zamieszkiwała głównie ludność ukraińska, białoruska i żydowska. Brak było tutaj większych ośrodków przemysłu, dominowało rolnictwo, które ze względu na słabe wykorzystanie nawozów sztucznych i nowych rozwiązań technicznych było zacofane i mało wydajne Jednym z zamiarów Kwiatkowskiego było również zapoczątkowanie likwidacji różnic pomiędzy Polską A i B, pomiędzy terenami dobrze rozwiniętymi i zacofanymi.
4. Ważniejsi politycy Polski międzywojennej
- Prezydenci Polski: Gabriel Narutowicz, Stanisław Wojciechowski, Ignacy Mościcki
- Eugeniusz Kwiatkowski
- Edward Rydz Śmigły - po śmierci Piłsudskiego został marszałkiem Polski, naczelnym wodzem oraz Głównym Inspektorem Sił Zbrojnych
- Eugeniusz Kwiatkowski- w 1935 r. objął on funkcję wicepremiera do spraw ekonomicznych oraz równocześnie tekę ministra skarbu. To właśnie Kwiatkowski, dysponując stałym poparciem prezydenta, wywarł decydujący wpływ na gospodarczą działalność państwa polskiego w okresie 4 ostatnich przedwojennych lat. Wcześniej pełnił funkcję ministra przemysłu i handlu oraz odznaczył się niezwykłą energią podczas budowy portu gdyńskiego
5. Droga ku wojnie - sytuacja międzynarodowa w drugiej połowie lat trzydziestych
- 1935 r.- Hitler łamie ograniczenia nałożone na armie niemiecka traktatem wersalskim. Przeprowadza powszechny pobór do wojska, rozbudowuje lotnictwo i marynarkę wojenną. Tworzy także kolejne fabryki, które produkują na potrzeby armii
- 1936 r. - Hitler zajął zdemilitaryzowaną traktatem wersalskim Nadrenię; oddziały niemieckie wzięły udział w hiszpańskiej wojnie domowej, która była próba ich możliwości
-1938 r.- Hitler wcielił Austrię do Niemiec; na konferencji w Monachium uzyskał od Francji i Wielkiej Brytanii zgodę na aneksję części Sudetów, gdzie mieszkała silna mniejszość Niemiecka; zajął Czechosłowacje i doprowadził do jej podziału;
- 1939 r. Hitler zgłosił żądania skierowane do Polski: przebiegająca przez terytorium polskiego Pomorza eksterytorialna autostrada
5 maj 1939 r. - słynne przemówienie polskiego ministra spraw zagranicznych Józefa Becka na forum polskiego parlamentu, w którym odrzucił on niemieckie żądania..
- 23 sierpień 1939 r. - zawarcie układu Ribbentrop - Mołotow, w którym Stalin i Hitler ustalili zakres radzieckiej i niemieckiej strefy wpływów w Europie.
- 25 sierpień 1939 r. - brytyjskie gwarancje bezpieczeństwa dla Polski
Folwark - (niem. Vorwerk) Istniejące od XII wieku wielkie gospodarstwo rolne lub rolno-hodowlane funkcjonujące od XIV wieku, nastawione na masową produkcję zboża przeznaczonego na zbyt, wykorzystujące pracę przymusową chłopów (tzw. pańszczyznę). Pierwsze folwarki powstawały w dobrach kościelnych i klasztornych, także gospodarstwa sołtyskie miały zbliżony do folwarków charakter.
Na dynamiczny rozwój folwarków miało wpływ rosnące zapotrzebowanie na zboże na ziemiach polskich i w zachodniej Europie. Do pracy w folwarkach potrzebna była siła robocza, którą stanowili chłopi. W XV wieku doszło do zmiany charakteru renty feudalnej. Zamiast naturalno-czynszowej (danina i czynsz), zaczęła przeważać odrobkowa (pańszczyzna).
Należące do feudała gospodarstwo, posługiwało się głównie darmową, przymusową pracą chłopa pańszczyźnianego. Statuty piotrkowskie i toruńskie doprowadziły do zwiększenia wyzysku chłopstwa, co z biegiem czasu zaczęło wywierać negatywny wpływ. W XVI wieku wykształciły się dwa typy folwarków:
Na przełomie XVII i XVIII wieku doszło do kryzysu gospodarki folwarcznej, wywołanej spadkiem cen na produkty rolnicze. Nie udało się go właściwie przezwyciężyć mimo powiększania areału gospodarstw i wymiaru pańszczyzny. Do końca XVIII wieku folwarki były podstawą znaczenia gospodarczego i politycznego szlachty. Z uwłaszczeniem chłopów miejsce folwarku pańszczyźnianego zajął folwark oparty o najemną siłę roboczą.
W Polsce kres gospodarce folwarcznej położył dekret PKWN z 6 września 1944 o Reformie rolnej. Po II wojnie światowej, gospodarstwa folwarczne zostały rozparcelowane, lub utworzono z nich Państwowe Gospodarstwa Rolne.
Kolonizacja na prawie niemieckim
-ziemia immunizowana
-umowa była spisana pomiędzy zasadźcą (sołtysem) a osadnikami
-wolnizna - było to zwolnienie z płacenia podatków od 2-24 lat
-renta feudalna jasno określona, płacono czynsz - 12gr z łana, kościołowi dziesięcine, odrabiał pańszczyznę od 1-4 dni w roku
-1 łan ziemi -16ha - mały łan, 24ha - duży łan
-sołtys dostawał kilka łanów ziemie, najlepszej, 1/6 czynszu i 1/3 opłat z kar sądowych. Miał prawo do karczy, jadki (ubój), młyna
-duży samorząd - ława wiejska, sądownictwo
Osadnicy niemieccy przywozili nową technologię, trójpolówkę, brony, kosy. Kolonizowano nieużytki - gospodarowano tereny, które od tej pory pozostawały bez uprawy. Nadawano immunitety, które osłabiały władzę królewską.
Bitwa pod Płowcami - bitwa rozegrana 27 września 1331 r. pomiędzy wojskami Władysława Łokietka a oddziałami zakonu krzyżackiego pod wodzą komtura krajowego chełmińskigo Otto von Lutterberga, marszałka zakonu Dietricha von Altenburga, wielkiego komtura Otto von Bonsdorfa, w okolicach wsi Płowce na Kujawach.
Bitwa pod Chojnicami miała miejsce 2 stycznia 1657 roku w rejonie Chojnic w czasie potopu szwedzkiego pomiędzy wojskami polskimi i szwedzkimi. wycofanie się Polaków przed nadejściem głównych sił szwedzkich.
Gabriel Narutowicz herbu własnego (ur. 17 marca 1865 w Telszach, zm. 16 grudnia 1922 w Warszawie) - inżynier hydrotechnik, elektryk, profesor Politechniki w Zurychu, minister robót publicznych, minister spraw zagranicznych, pierwszy prezydent II Rzeczypospolitej Polskiej.
Walery Jan Sławek, ps. Gustaw, Soplica polityk okresu II Rzeczypospolitej, trzykrotny premier Polski, marszałek Sejmu, wolnomularz, podpułkownik dyplomowany piechoty Wojska Polskiego. Członek Polskiej Partii Socjalistycznej i jej Organizacji Bojowej, jeden z najbliższych współpracowników Józefa Piłsudskiego, lider obozu sanacyjnego (tzw. grupy pułkowników), jeden z głównych twórców założeń konstytucji kwietniowej. Pod koniec życia zmarginalizowany wewnątrz sanacyjnego obozu rządowego, popełnił samobójstwo.
Józef Stalin, zm. 5 marca 1953 w okolicy Moskwy w niejednoznacznych, niewyjaśnionych okolicznościach) - formalnie pełnił obieralne, kadencyjne funkcje sekretarza generalnego KPZR i jej poprzedniczek oraz premiera ZSRR, a faktycznie był dożywotnim dyktatorem Związku Radzieckiego, posiadającym nieograniczoną władzę i stosującym w celach wyznawanej idei walki klasowej jako metodę rządzenia masowy, państwowy wewnętrzny i zewnętrzny terror, który pochłonął według różnych ocen od kilku do kilku dziesiątków milionów ofiar śmiertelnych. Podpisując sojusz z III Rzeszą, umożliwił Niemcom rozpoczęcie agresji zbrojnej na Polskę, przyczyniając się do wybuchu II wojny światowej[5]. Jednocześnie, podobnie jak niekiedy w Niemczech w stosunku do Hitlera, powraca, przede wszystkim w Rosji, pogląd o zasługach Stalina dla industrializacji i obrony ZSRR.
Józef Klemens Piłsudski - polski działacz niepodległościowy, dowódca wojskowy, polityk, naczelnik państwa Polskiego w latach 1918-1922 i naczelny wódz Armii Polskiej od 11 listopada 1918, pierwszy marszałek Polski od 1920; dwukrotny premier Polski (1926-1928 i 1930), twórca tzw. rządów sanacyjnych w II Rzeczypospolitej wprowadzonych w 1926 po zamachu stanu. W młodości, podczas prowadzenia działalności konspiracyjnej znany pod pseudonimami Wiktor i Mieczysław. Pośród zwolenników Piłsudskiego, zwłaszcza jeszcze z czasów służby w Legionach, używano jego przydomków - Komendant, Dziadek i Marszałek.
Pielgrzymka cesarza Świętego Cesarstwa Rzymskiego Ottona III do grobu biskupa Wojciecha (którego znał osobiście) oraz spotkanie z księciem Bolesławem Chrobrym i jego 4 synami w celu pozyskania relikwii męczennika, po to, aby złożyć je w planowanej fundacji kościelnej pw. świętego Wojciecha w Akwizgranie. Otton III pragnął także pozyskać Bolesława dla realizacji swych planów uniwersalistycznego cesarstwa zachodniego, na które miały złożyć się prowincje Galia, Romania, Germania i Sclavinia (artykuł Ludolfingowie wymienia Galię, Italię (Lombardia i Romania), Germanię i Flawię czyli Słowiańszczyznę, zobacz też Cesarstwo Ottonów). Podczas zjazdu Otton III nałożył na głowę Bolesława diadem cesarski (co zdaniem jednych historyków mogło być koronacją królewską, w opinii innych być może oznaczało ustanowienie go namiestnikiem prowincji Sclavinia) oraz obdarował go kopią Włóczni św. Maurycego - jednym z symboli władzy cesarskiej.[1]
Najdonioślejszym efektem zjazdu było utworzenie, być może planowanej już od 999 r. metropolii gnieźnieńskiej (I metropolii kościelnej w Polsce), na czele której postawiono brata św. Wojciecha Radzima Gaudentego oraz powołanie podległych jej nowych biskupstw-sufraganii w Krakowie z biskupem Popponem, w Kołobrzegu z biskupem Reinbernem, Wrocławiu z biskupem Janem. Biskupstwo w Poznaniu, być może dopiero wówczas powołane do życia, pozostało poza metropolią gnieźnieńską aż do śmierci biskupa Ungera. Zjazd z pewnością przyczynił się do umocnienia pozycji Bolesława wobec władców państw sąsiadujących z Polską. Tradycję Synodu gnieźnieńskiego ( w jego wymiarze kościelnym i europejskim) podtrzymuje w naszych czasach abp Henryk Muszyński, metropolita gnieźnieński.
Wiślanie to plemię słowiańskie, które zamieszkiwało tereny w dorzeczu górnej Wisły. W IX wieku zostali podbici, a następnie schrystianizowani przez Państwo Wielkomorawskie. Weług niektórych źródeł Wiślanie stworzyli silny organizm państwowy. Najważniejszym grodem był Kraków. Organizm ten istniał do X w, przynajmniej do zmierzchu panowania Mieszka I. Od X wieku weszli w skład państwa Polan.
Sejm Czteroletni (także Sejm Wielki) - sejm zwołany 6 października 1788 za zgodą cesarzowej Rosji Katarzyny II w Warszawie, obradujący do 29 maja 1792 pod węzłem konfederacji pod laską marszałka konfederacji koronnej Stanisława Małachowskiego i marszałka konfederacji Wielkiego Księstwa Litewskiego Kazimierza Nestora Sapiehy mający na celu, w zamyśle organizatorów, przywrócenie pełnej suwerenności i przyśpieszenie rozwoju gospodarczego Rzeczypospolitej. Od grudnia 1790 obradował w podwojonym składzie. Wliczając króla i senatorów na Sejmie Czteroletnim obradowały łącznie 483 osoby
nihil novi (łac. nic nowego), zwrot ten występuje również w sentencji nihil novi sub sole czyli nic nowego pod słońcem (Księga Koheleta 1,9).
W 1505 roku na sejmie radomskim na zamku radomskim uchwalono w Polsce konstytucję Nihil Novi nisi commune consensu, czyli „nic nowego bez zgody ogółu ”, co potocznie tłumaczono jako "nic o nas bez nas". Zakazywała ona królowi wydawania ustaw bez uzyskania zgody szlachty, reprezentowanej przez Senat i izbę poselską; król mógł wydawać samodzielne edykty tylko w sprawach miast królewskich, Żydów, lenn, chłopów w królewszczyznach i w sprawach górniczych.
Konstytucja ta unieważniała akt mielnicki i w znaczny sposób wzmacniała pozycję szlacheckiej izby poselskiej. W dokumencie tym ukonstytuował się sejm złożony z 3 stanów: senatu, izby poselskiej i króla. Wejście w życie Nihil novi często uważa się za początek wprowadzenia demokracji szlacheckiej w Rzeczypospolitej.
Artykuły henrykowskie (łac. Articuli Henriciani) - akty prawne sformułowane w czasie bezkrólewia, zostały spisane na sejmie elekcyjnym 20 maja 1573 r., którego głównym zadaniem było wybranie monarchy. Były prawami niezmiennymi, zawierającymi najważniejsze uregulowania dotyczące sprawowania władzy w państwie oraz określały stosunki między sejmem walnym a monarchą. Był to zbiór przepisów prawnych, których przestrzegać musiał każdy król Polski wybrany w drodze wolnej elekcji. Poprzez podpisanie tych artykułów król uzależniał się od szlachty. Wraz z pacta conventa stanowiły podstawę ustroju Rzeczpospolitej w dobie wolnych elekcji. Nazwa pochodzi od imienia pierwszego władcy, który musiał ten dokument podpisać by wstąpić na tron polski - Henryka Walezego.
Artykuły:
określały zasady ustroju i prawa Rzeczypospolitej,
król na stałe miał przy swoim boku radę doradczą złożoną z szesnastu senatorów (tak zwanych rezydentów),
nie pozwalały na używanie tytułu dziedzicznego; król miał być wybierany tylko poprzez wolną elekcję,
politykę wewnętrzną i zagraniczną poddawały kontroli sejmu,
zabraniały królowi podejmowania istotnych decyzji politycznych bez zgody senatorów przebywających na dworze królewskim,
narzucały zależność monarchy od praw Rzeczypospolitej, czyli od szlachty, która te prawa sporządzała,
Bitwa pod Wiedniem - bitwa stoczona 12 września 1683 roku między wojskami polsko-austriacko-niemieckimi, pod dowództwem Jana III Sobieskiego, a armią Imperium osmańskiego pod wodzą wezyra Kara Mustafy pod Wiedniem. Zakończyła się przegraną Turcji, która nie podniosła się już po tym uderzeniu i przestała stanowić zagrożenie dla chrześcijańskiej Europy.
Bitwa pod Kłuszynem miała miejsce 24 czerwca 1610 roku[1] podczas wojny polsko-rosyjskiej 1609-1618.
Bitwa stoczona została między wojskami polskimi pod dowództwem hetmana polnego koronnego Stanisława Żółkiewskiego (6556 kawalerii - w tym 5556 husarii, 200 piechoty), a armią rosyjską pod dowództwem kniazia Dymitra Szujskiego (ok. 35 000 wojsk rosyjsko-szwedzkich) oraz szwedzkich posiłków dowodzonych przez Jakuba Pontussona De la Gardie.
Atak wojsk Żółkiewskiego rozbił wojska moskiewskie, a następnie skłonił do zaprzestania walki cudzoziemców posiłkujących Szujskiego. Bitwa zakończyła się paniczną ucieczką Szujskiego i ocalałych Rosjan. Pociągnęło to za sobą kapitulację zablokowanej armii Grzegorza Wałujewa w Carewie Zajmiszczu (ok. 8000 ludzi).
W obliczu klęski bojarzy zdetronizowali cara Wasyla Szujskiego i obwołali carem królewicza polskiego Władysława, a Żółkiewski wkroczył do Moskwy. Według innych danych wojska Rzeczypospolitej liczyły 3900 kawalerii, 400 spieszonych Kozaków, 200 piechurów więc 4500 żołnierzy a wojska wrogie liczyły 25 000 żołnierzy i 20 000 uzbrojonych chłopów.
Bitwa pod Obertynem - bitwa rozegrana 22 sierpnia 1531[2] niedaleko wioski Obertyn pomiędzy wojskami polskimi pod dowództwem hetmana wielkiego koronnego Jana Amora Tarnowskiego, a armią mołdawską, na której czele stał władca Mołdawii Piotr Raresz, zwany Petryłą. Bitwa zakończyła się całkowitym zwycięstwem Polaków nad wojskami hospodara i zdecydowała o zakończeniu konfliktu o Pokucie, a tym samym o końcu marzeń Raresza o mołdawskiej potędze. Pośrednim skutkiem kampanii pokuckiej Raresza była utrata przez Hospodarstwo Mołdawskie resztek pozorów niezależnej od Turcji państwowości.
Wincenty Witos (ur. 22 stycznia 1874 w Wierzchosławicach koło Tarnowa, zm. 31 października 1945 w Krakowie) - polski polityk, działacz ruchu ludowego, trzykrotny premier.
Od 1895 w Stronnictwie Ludowym, w latach 1908-1914 poseł do galicyjskiego Sejmu Krajowego, od 1909 do 1931 wójt Wierzchosławic. Poseł do austriackiej Rady Państwa (1911-1918), od 1914 w PSL "Piast" (prezes ugrupowania w latach 1918-1931) i w Naczelnym Komitecie Narodowym, później w Lidze Narodowej (1917-1918) i Polskiej Komisji Likwidacyjnej (1918-1919). Od 1919 poseł na polski Sejm. Trzykrotnie sprawował funkcję prezesa rady ministrów (od 24 lipca 1920 do 13 września 1921, od 28 maja 1923 do 14 grudnia 1923 i od 10 maja 1926 do 14 maja 1926), jego rząd został obalony w wyniku przewrotu majowego. W latach 1929-1930 jeden z przywódców Centrolewu. W 1930 aresztowany przez władze sanacyjne, osadzony w twierdzy brzeskiej, oskarżony w tzw. procesie brzeskim o przygotowywanie zamachu stanu, skazany na 1,5 roku więzienia, udał się na emigrację do Czechosłowacji. Do kraju powrócił tuż przed wybuchem II wojny światowej, po jej rozpoczęciu internowany przez Niemców, odrzucił propozycję utworzenia rządu kolaboracyjnego. Po wojnie powołany na wiceprzewodniczącego Krajowej Rady Narodowej (nie podjął obowiązków), w 1945 prezes nowo powstałego Polskiego Stronnictwa Ludowego.