Konstytucja duszpasterska o Kociele w wiecie wspóczesnym
"Gaudium et Spes"
7.12.1965
KDK 1. Rado i nadzieja, smutek i trwoga ludzi wspóczesnych, zwaszcza ubogich i wszystkich cierpicych, s te radoci i nadziej, smutkiem i trwog uczniów Chrystusowych; i nie ma nic prawdziwie ludzkiego, co nie miaoby oddwiku w ich sercu. Ich bowiem wspólnota skada si z ludzi, którzy zespoleni w Chrystusie prowadzeni s przez Ducha witego w swym pielgrzymowaniu do Królestwa Ojca, i przyjli ordzie zbawienia, aby przedstawia je wszystkim. Z tego powodu czuje si ona naprawd cile zczona z rodzajem ludzkim i jego hierarchi.
KDK 24. (Wspólnotowy charakter powoania czowieka w planie Boym). Bóg troszczcy si po ojcowsku o wszystko chcia, by wszyscy ludzie tworzyli jedn rodzin i odnosili si wzajemnie do siebie w duchu braterskim. Wszyscy bowiem, stworzeni na obraz Boga, który "z jednego uczyni cay rodzaj ludzki, aby zamieszka cay obszar ziemi" (Dz 17,26), powoani s do jednego i tego samego celu, to jest do Boga samego. […]
KDK 25. (Wzajemna zaleno osoby ludzkiej i spoeczestwa ludzkiego). Z natury spoecznej czowieka wynika, e istnieje wzajemna zaleno midzy postpem osoby ludzkiej i rozwojem spoeczestwa. Osoba ludzka jest i powinna by zasad, podmiotem i celem wszystkich urzdze spoecznych, poniewa z natury swej koniecznie potrzebuje ona ycia spoecznego. Poniewa ycie spoeczne nie jest dla czowieka tylko czym dodatkowym, wzrasta on we wszystkich swych przymiotach i staje si zdolny odpowiedzie swemu powoaniu przez obcowanie z innymi, przez wzajemne usugi i rozmow z brami.
Sporód powiza spoecznych, koniecznych czowiekowi do jego wyrobienia, jedne, jak rodzina i wspólnota polityczna, odpowiadaj bardziej bezporednio jego najgbszej naturze; inne natomiast pochodz z jego wolnej woli. W naszej epoce z rónych powodów mno si z dnia na dzie wzajemne wizi i uzalenienia, w wyniku czego powstaj róne zrzeszenia oraz instytucje o charakterze publicznym czy prywatnym. Fakt ten, zwany socjalizacj, jakkolwiek nie jest wolny od niebezpieczestw, to jednak przynosi liczne korzyci dla umocnienia i rozwinicia przymiotów osoby ludzkiej i dla ochrony jej praw. […]
Rozdzia IV
YCIE WSPÓLNOTY POLITYCZNEJ
KDK 73. (Wspóczesne ycie publiczne). W naszych czasach daj si zauway gbokie przemiany równie w strukturze i w instytucjach narodów, które to przemiany s nastpstwem rozwoju kulturalnego, ekonomicznego i spoecznego. Przemiany te wywieraj duy wpyw na ycie wspólnoty politycznej, zwaszcza gdy chodzi o prawa i obowizki wszystkich w dziedzinie swobód obywatelskich i osignicia dobra wspólnego, a take w zakresie normowania stosunków obywateli midzy sob i z wadzami pastwowymi.
Wskutek ywszego uwiadomienia sobie godnoci ludzkiej rodzi si w rónych stronach wiata denie do odnowy porzdku prawno-politycznego, w którym znalazyby lepsz ochron prawa osoby w yciu publicznym, jak prawo do swobodnego zrzeszania si, stowarzyszania, wypowiadania swoich pogldów oraz do prywatnego i publicznego wyznawania religii. Ochrona bowiem praw osoby jest nieodzownym warunkiem, by obywatele, czy to wzici jednostkowo czy zespoowo, mogli czynnie uczestniczy w yciu i kierowaniu sprawami pastwowymi.
Wraz z postpem kulturalnym, gospodarczym i spoecznym umacnia si u wielu ludzi pragnienie wikszego udziau w ksztatowaniu ycia wspólnoty politycznej. W wiadomoci wielu wzrasta denie, by zachowa w poszanowaniu prawa jakiej mniejszoci narodowej, która ze swej strony nie moe zaniedbywa obowizków wobec wspólnoty politycznej; ronie ponadto ustawicznie szacunek dla ludzi innych przekona lub innej religii. Równoczenie dy si do szerszej wspópracy, aby wszyscy obywatele, a nie tylko garstka uprzywilejowanych, mogli naprawd korzysta z praw osobowych.
Potpia si natomiast wszelkie formy ustroju politycznego, panujce w niektórych krajach, które krpuj swobod obywatelsk lub religijn, mno ofiary namitnoci i przestpstw politycznych, a sprawowanie rzdów przestawiaj ze suby dobru wspólnemu na dogadzanie jakiemu stronnictwu lub na korzy wadzy pastwowej.
Nic bardziej nie sprzyja odnowieniu ycia politycznego na prawdziwie ludzkich zasadach, jak popieranie gbokiego poczucia sprawiedliwoci i yczliwoci oraz suby dobru wspólnemu, a take umacnianie podstawowych pogldów na prawdziw natur wspólnoty politycznej, jej cel, i na praworzdno oraz zakres wadzy pastwowej.
KDK 74. (Natura i cel wspólnoty politycznej). Jednostki, rodziny i zrzeszenia, które skadaj si na wspólnot obywatelsk, maj wiadomo wasnej niewystarczalnoci dla urzdzenia prawdziwie ludzkiego ycia i uwiadamiaj sobie konieczno szerszej wspólnoty, w której wszyscy wspópracowaliby codziennie dla coraz lepszego rozwoju dobra wspólnego. Z tej przyczyny tworz rónego rodzaju wspólnoty polityczne. Wspólnota polityczna istnieje wic dla dobra wspólnego, w którym znajduje ona pene uzasadnienie i sens i z którego bierze swoje pierwotne i sobie waciwe prawo. Dobro za wspólne obejmuje sum tych warunków ycia spoecznego, dziki którym jednostki, rodziny i zrzeszenia mog peniej i atwiej osign swoj wasn doskonao.
Liczni i róni ludzie zbieraj si we wspólnocie politycznej i mog róni si w pogldach. Aby na skutek upierania si kadego przy swoim zdaniu nie rozpada si wspólnota polityczna, konieczna jest wadza, która by kierowaa siy wszystkich obywateli ku dobru wspólnemu, i to nie w sposób mechaniczny lub tyraski, ale przede wszystkim jako sia moralna, oparta na wolnoci i wiadoma ciaru przyjtego obowizku.
Jest wic jasne, e wspólnota polityczna i wadza publiczna opieraj si na naturze ludzkiej i nale do porzdku okrelonego przez Boga, jakkolwiek forma ustroju i wybór wadz pozostawione s wolnej woli obywateli.
Std te wynika, e wykonywanie wadzy politycznej, czy to we wspólnocie jako takiej, czy to w instytucjach reprezentujcych pastwo, winno si zawsze odbywa w granicach porzdku moralnego, dla dobra wspólnego - i to dobra pojtego dynamicznie - wedug norm porzdku prawnego, legalnie ju ustanowionego lub te tego, który winien by ustanowiony. Wówczas obywatele zobowizani s w sumieniu do posuszestwa wadzy. Z tego za jasno wynika odpowiedzialno, godno i znaczenie ludzi sprawujcych rzdy.
Tam za, gdzie wadza pastwowa, przekraczajc swoje uprawnienia, uciska obywateli, niech ci nie odmawiaj jej wiadcze, których obiektywnie domaga si dobro wspólne. Niech za wolno im bdzie broni praw swoich i wspóobywateli przed naduyciami wadzy, w granicach nakrelonych przez prawo naturalne i ewangeliczne.
Konkretne sposoby, jakimi wspólnota polityczna okrela swoj wewntrzn struktur i zakres wadzy pastwowej, mog by róne zalenie od charakteru ludów i dziejowego postpu; zawsze jednak winny przyczynia si do ksztatowania czowieka kulturalnego, usposobionego pokojowo, yczliwego dla wszystkich - ku poytkowi caej rodziny ludzkiej.
KDK 75. (Wspópraca wszystkich w yciu publicznym). W peni odpowiadaj naturze ludzkiej takie struktury prawno-polityczne, które by zawsze i coraz lepiej daway wszystkim obywatelom bez adnej dyskryminacji skuteczn moliwo swobodnego i czynnego udziau w uchwalaniu zarówno podstaw prawnych wspólnoty politycznej, jak i w zarzdzaniu pastwem, w okrelaniu pola dziaania i celów rónych instytucji oraz w wyborze wadz. Niech wic wszyscy obywatele pamitaj o swoim prawie i obowizku brania udziau w wolnych wyborach na poytek dobra wspólnego. Koció uznaje za godn pochway i szacunku prac tych, którzy dla posugi ludziom powicaj swoje siy dobru pastwa i podejmuj si tego trudnego obowizku.
Aby wspópraca obywateli wykonywana ze wiadomoci penienia obowizku przynosia w yciu codziennym pastwa pomylne skutki, potrzebny jest pozytywny porzdek prawny, który by ustala odpowiedni podzia funkcji i organów wadzy pastwowej, a równoczenie skutecznie dba o zachowanie praw bez czyjejkolwiek szkody. Prawa wszystkich jednostek, rodzin i zrzesze oraz korzystanie z nich powinny by wraz z obowizkami wicymi wszystkich obywateli uznane, zachowane i popierane. Wród tych obowizków trzeba pamita o obowizku wiadcze materialnych i osobistych na rzecz pastwa, jakich wymaga dobro wspólne. Rzdzcy niech bacz, by nie stawia przeszkód spoecznociom rodzinnym, zwizkom spoecznym i kulturalnym, zarzdom i instytucjom porednim, i niech nie pozbawiaj ich legalnej i poytecznej dziaalnoci, ale raczej niech staraj si chtnie i ustawicznie je popiera. Obywatele natomiast, czy to poszczególni, czy zrzeszeni, niech wystrzegaj si zarówno udzielania zbyt wielkich uprawnie wadzy pastwowej, jak te domagania si od nich natarczywie nadzwyczajnych wygód i korzyci, aby dziki temu umniejszy ciar obowizków spoczywajcych na jednostkach, rodzinach i zrzeszeniach spoecznych.
Zawikane stosunki naszej epoki zmuszaj wadz publiczn do czstszego ingerowania w sprawy spoeczne, gospodarcze i kulturalne celem stworzenia dogodniejszych warunków obywatelom i zrzeszeniom do swobodnego zdobywania penego ludzkiego dobra w sposób bardziej skuteczny. Zalenie od rónorodnoci krajów i od rónego stopnia rozwoju ludów w róny sposób mona pojmowa stosunek socjalizacji do autonomii osoby ludzkiej i do postpu. Jeeli jednak korzystanie z praw ulega gdzie czasowemu ograniczeniu ze wzgldu na dobro wspólne, z chwil zmiany warunków naley natychmiast przywróci swobod. A ju nieludzk jest rzecz, gdy wadza polityczna przybiera formy totalitarne lub dyktatorskie, które naruszaj prawa jednostek lub zrzesze spoecznych.
Niech obywatele pielgnuj wielkodusznie i wiernie mio ojczyzny, jednak bez ciasnoty duchowej, tak by zawsze mieli równie wzgld na dobro caej rodziny ludzkiej, któr czy w jedno róne wizy midzy plemionami, ludami i narodami.
Wszyscy chrzecijanie niech odczuwaj swoje szczególne i sobie waciwe powoanie we wspólnocie politycznej, na mocy którego winni wieci przykadem, sumiennie spenia obowizki i suy dobru wspólnemu, pokazujc czynem, jak da si pogodzi wadza z wolnoci, inicjatywa jednostkowa z organiczn wizi i wymogami caego ciaa spoecznego, poyteczn jedno z owocn rozmaitoci. W porzdkowaniu spraw doczesnych niech bior pod uwag suszne, cho rónice si midzy sob pogldy i niech szanuj obywateli take stowarzyszonych, którzy uczciwie tych opinii broni. Partie za polityczne winny popiera to, czego wedug ich mniemania domaga si dobro wspólne; nigdy natomiast nie wolno stawia wasnej korzyci ponad dobro wspólne.
Troskliwie naley dba o wychowanie obywatelskie i polityczne, tak bardzo dzisiaj potrzebne ludziom, a zwaszcza modziey, aby wszyscy obywatele mogli spenia swoje zadanie w yciu swej wspólnoty politycznej.
Ci, którzy posiadaj talent do dziaalnoci politycznej lub mog si do niej nada, a jest to sztuka trudna i zarazem wielce szlachetna, niech si do niej sposobi i oddaj si jej nie mylc o wasnej wygodzie lub zyskownym stanowisku. Niech wystpuj przeciw uciskowi ze strony jednostki lub samowadztwu i nietolerancji partii politycznej, dziaajc roztropnie i nienagannie pod wzgldem moralnym, a niech powicaj si dobru wspólnemu w duchu szczeroci i susznoci, owszem z mioci i odwag polityczn.
KDK 76. (Wspólnota polityczna a Koció). Jest spraw donios, eby zwaszcza w spoeczestwach pluralistycznych doceniano waciwy stosunek midzy wspólnot polityczn a Kocioem i by jasno rozróniano to, co czyni wierni, czy to poszczególni, czy te stowarzyszeni, we wasnym imieniu jako obywatele kierujcy si gosem sumienia chrzecijaskiego, od tego, co czyni wraz ze swymi pasterzami w imieniu Kocioa.
Koció, który z racji swego zadania i kompetencji w aden sposób nie utosamia si ze wspólnot polityczn ani nie wie si z adnym systemem politycznym, jest zarazem znakiem i zabezpieczeniem transcendentnego charakteru osoby ludzkiej.
Wspólnota polityczna i Koció s w swoich dziedzinach od siebie niezalene i autonomiczne. Obydwie jednak wspólnoty, cho z rónego tytuu, su powoaniu jednostkowemu i spoecznemu tych samych ludzi. Tym skuteczniej bd wykonywa t sub dla dobra wszystkich, im lepiej bd rozwija midzy sob zdrow wspóprac uwzgldniajc take okolicznoci miejsca i czasu. Czowiek bowiem nie jest zacieniony do samego tylko porzdku doczesnego, ale yjc w historii, zachowuje w caoci swoje wieczne powoanie. Koció za oparty w swoich podstawach na mioci Zbawiciela przyczynia si do tego, by w granicach narodu i midzy narodami szerzej krzewia si sprawiedliwo i mio. Koció goszc prawd ewangeliczn i rozjaniajc wiatem swej nauki i wiadectwem okazywanym przez wiernych wszelkie dziedziny aktywnoci ludzkiej, szanuje równie i popiera polityczn wolno i odpowiedzialno obywateli.
Gdy Apostoowie i ich nastpcy oraz ich pomocnicy otrzymuj posannictwo, aby wieci ludziom Chrystusa, Zbawiciela wiata, wspieraj si w swym apostolacie na potdze Boga, który czsto w saboci wiadków ukazuje moc Ewangelii. Ci bowiem, którzy powicaj si posudze sowa Boego, powinni korzysta z dróg i pomocy waciwych Ewangelii, które pod wieloma wzgldami róni si od rodków stosowanych przez pastwo ziemskie.
Rzeczy bowiem doczesne i te, które w obecnym stanie czowieka przewyszaj ten wiat, cz si cile ze sob, a nawet sam Koció posuguje si rzeczami doczesnymi w stopniu, w jakim wymaga ich waciwe mu posannictwo. Nie pokada jednak swoich nadziei w przywilejach ofiarowanych mu przez wadz pastwow; co wicej, wyrzeknie si korzystania z pewnych praw legalnie nabytych, skoro si okae, e korzystanie z nich podwaa szczero jego wiadectwa, albo e nowe warunki ycia domagaj si innego ukadu stosunków. Koció winien mie jednak zawsze i wszdzie prawdziw swobod w goszeniu wiary, w uczeniu swojej nauki spoecznej, w spenianiu nieskrpowanie wród ludzi swego zadania, a take w wydawaniu oceny moralnej nawet w kwestiach dotyczcych spraw politycznych, kiedy domagaj si tego podstawowe prawa osoby lub zbawienie dusz, stosujc wszystkie i wycznie te rodki, które zgodne s z Ewangeli i dobrem powszechnym wedug rónorodnoci czasu i warunków.
Trzymajc si wiernie Ewangelii i penic sw misj w wiecie, Koció, którego zadaniem jest popiera i podnosi wszystko, co prawdziwe, dobre i pikne w spoecznoci ludzkiej, umacnia midzy ludmi pokój na chwa Bo.