ROLA POLIT. IMPERIUM OSM. W EUROPIE W XVI- XVII W.
Celem Tureckiej Ekspansji była od XVI w. Europa S-E, Azja Mn. I Afryka N. Na pocz. Stulecia posiadł. Ich obejmowały:
Większość podbitych krajów stanowiły prowincje imperium. Wasalem tur. Był CHANAT KRYMSKI (OD 1474). Turcy wyparli z Krymu Genueńczyków, zdobywając ich ost. Twierdzę- KAFFĘ.
Sułtan MEHMED II zdobywca Konstatntynopola, organizator potęgi Tur. , zostawił swoje państwo w trakcie przygotowań do nowych wypraw (ku Afryce N)
Na progu nowego stulecia stanęły przed Portą Ottomańską 2 zasadn. Zadania wojen.- polit.:
Aby te zamierzenia zrealizować należało zlikwid. Walki o władzę w rodzinie sułtana. Walczą bracia- sułtan DŻEM i BAJEZYD. Zwyc Bajezyda. Dźem ucieka do Europy, gdzie jest obiektem antytur. intryg dyplom.
1512 nowy przewrót (janczarzy). Na tron wyniesiony SELIM. Podjął się on real. 3 wspomnianych zadań. Najpierw postanowił przeprowadzić czystki w rodzinie, aby uspokoić państwo. Chciał wyeliminować wszystkich, którzy mogli zgłaszać jakiekolwiek pretensje do tronu. Makakrę poprzedził bunt zorg. Przez czł. Jego rodziny. Do Persji zbieg łMURAD. Zyskał poparcie szacha Ismaila.
PERSJA Szach Ismail po zwyc. Walkach z Uzbekami zjedn. Państwo perskie i zdobył Armienię, Azerbejdżan, Gruzję, płaskowyże Irańskie, Irak, Kurdystan, Mezop Do pocz. XVIIstos. Pl.-tur. Były poprawne. Ale wkrótce T. Połasili się na Ukrainę. Dopóki Rp. W przymierzu z Krymem walczyła z Moskwą, ani Tatarzy ani Turca nie śmieli forsować swych zaborczych planów w stos. Do Ukr,.
Traktat andruszowski spowod., że T. Zacząła się bać ewent. Akcji pl- mosk przeciw niej.
1672 ATAK NA RP. Padł Kamieniec Podolski. X 1672 BUCZACZ
1673 CHOCIM J. Sobieski zwyc T., co otwarło mu pośr. Drogę do tronu.
1676 ŻÓRAWNO rozejm. Oparty o artykuły buczackie. Zapow. Zwrot w pol. Pl- tur.
1677 T. Atakują ros. Ukrainę. Zdobywają Czehryń. 1681 BAKCZYSARAJ Rosja uznaje władztwo Porty nad prawobrzeżną Ukr. T. Godzi się z protekt. Mosk. Nad Zaporożem.
WĘGRY 1682 bunt antyhabsb. TOKOLY uznaje się za lennika sułtana. Porta popiera powst. Najazd na Austrię wydawał się nieunikniony. Austria zawiera przymierze z Pl
KARA MUSTAFA oblega Wiedeń. JIII Sobieski na czele wojsk pl. I posiłków z rzeszy odnosi zwyc. (12 IX 1683)/ porta poniosła klęskę, która złamała jej siłę ofensywną.
Bezpośr. Po zwyc. Wied.
Koal. Antytur. 1684 Długotrwała wojna z T. Wyprawy pl. Do Mołdawii zak. Się niepowodzeniem.
Na froncie austr- tur. Wojska ces., pod dow. Eugen. Sabaudz., ks. Ludwika Badeń., ks. Karola Lotar. Odnosiły sukcesy 1686 ZDOBYCIE BUDY 1687 ZWYC. POD MOHACZEM Pod wrażeniem tych zwyc. Węgrzy na sejmie w Bratysł. Uznali prawa dziedziczne Habsb. Do Węgier. (1687)
1695 wojna ros- tur. Rosjanie uderzają na Azow. Klęska. Zdobyli ją w 1696. Mieli flotę.
|
W państwie Ismaila mieszk. Obok siebie ludy i plemiona stanowiące mozaikę etn., język. I rel. Obok ludów osiadłych- wys. Kult. Rolna, żyły plemiona kocz., trudniące się hodowlą bydła. Char. cechą rozwoju tych plemion było, że mimo zach. Trad. Obyczajów panowały u nich stos. Społ. Typowe dla feud. W Iranie cz. Chłopów był wolna. Ich wolność była jednak poważnie ograniczona.
W Iranie uznano szyityzm (forma imamizu) za rel. Państwową. Turcy byli sunnitami. Uważali oni szyitów za heretyków. Zawiści rel. Ułatwiały sułtanom tur. I szochom per. Bezustanną walkę (w. XVI- XVII)
ISTOTĘ PERMAMENTNEGO KONFLIKTU TURECKO= PER. STANOWIŁY SPORY O ZIEMIE POGRAN., I RYWAL. O HEGEMONIĘ W AZJI MN.
Udzielenie schronienia Muradowi Selim uznał za powód do wojny. W Porcie wymordowano 40 tys. szyitów tur. (1511-12)
1514 CZAŁYDRAN rozstrzyg. Bitwa. Totalne zwyc. Turków (gł. dzięki artylerii). Granice Turcji przesunęły się zznacznie na E. Drobne państewka kurdyjskie, stan. Swoisty pas bezp. Oddzielający Portę od Persji zostały włączone do Turcji. To nie oznaczało upadku Persji Szachowie w dalszym ciągu prowadzili pol. Antytur, co w ciągu XVI i XVII w. wykorzystywały państwa europ. , szachując Portę Ottomańską.
Przed Portą otworzyła się droga ekspansji na S-E ku krajom arab. PAŃSTWO MAMELUKÓW-
Przed napaścią Turków p. mam. Przeżywało ciężki kryzys. Zniżka cen, zniżka pieniądza, ruina Gr. Eg. , bunty w wojku, upadek autorytetu władców. Gospodarka dobita, kiedy odkryto nową drogę do Indii (wokół przyl. Dobrej Nadziei).
1516 sułtan mamul. Kansu al.- Ghuri decyd. Się na walkę z Turcją. 1697 ZENTA Eug. Sab. Gromi T.
Azow i Zenta były ostatecznymi ciosami wymierzonymi w potęgę Porty
1699 KARŁOWICE
Agresywna siła Imperium Ottomań. Została definitywnie złamana. Dla Europy powstał nowy problem- jak zlikwidować i podzielić Turcję |
Selim wkracza do Syrii MAJR DABIK- śmierć Kansu. Rozbicie wojsk mamul. OTWARCIE DROGI DO ŚWIATA ARAB. Zajęcie Aleppo i Damaszku. Armia Selima pokonuje pustynię i góry Pod Kairem- zwyc. Selima 1517 szturm Kairu All imperium mamul w rękach tur. Szeryf Mekki uznaje Selima za opiekuna re. Muzułm.
Z chwilą podboju p. mamul. Wraz ze św. Miejscami Mekką i Medyną sułtan tur. Stał się najpotężn. Władcą w świecie islamu.
SULEJMAN WSPANIAŁY Szczytowy okres potęgi ottomnań. Za jego rządów ekspansja była na E. W wojnach z Persją zdobył Azerbejdżan. Potem skier. Się ku Mezpopt. Zdobył Bagdad. Turcy dotarli do Jemenu i Zat. Perskiej, a nawet do wybrzeży Indii.
W swej pol. Na Bliskim E., Turcy dążyli do odrodzenia lewant. Dróg handl. Od tego zależał rozwój Eg. I Syrii. Polit. Tur. Spotkała się tu z przeciwdziałaniem portug. ANTAG. TUR- PORTUG. Silnie uwydatnił się na terenie Abisynii. Etiopia zajmowała ważne miejsce na interesujących oba p. szlakach handl. Od 1534 Turcja znajd. Się w stanie wojny z Abisynią. Opanowanie all kraju wobec przeciwdziałania Portug. Było nie możliwe.
JEMEN Bezustanna walka miejsc. Imamów.
WYBRZEŻE AFRYKI N. opanowali Algier, kraj korsarzy. Ich wódz Chaireddin Rudobrody został mianowany dow. Floty tur. W tamtym rejonie. Jego zuchwałe łupiestwa na M. Śródz., wyprawy na wybrzeża hiszp. i wł., zwł. Zajęcie Tunisu spowod. INTERW. CES. KAROLA V. Wyprawa ces. Do Tunisu- pełne zwyc. KV. Dawny bej, jako wasal hiszp. został przywr. Do władzy. 1541 całk. Klęska floty hiszp. u wybrzeży Algieru- kres interw. Ces. KV w sprawie N. Afryki. Dostała się ona całk. W ręce tur.
MOHACZ I WĘGRY Walki o Algier i Tunis zw. Były ściśle z europ. Polit. P. Osmanów. |
Mimo klęski zadanej im przed laty przez Hunyadego, Turcy nie zrezygnowali z zamiaru podboju Węgier. Panowanie Sulejmana Wspaniałego upłynęło pod znakiem nieust. Podbojów.
1521 armia Sulejmana zdobyła BELGRAD, kluczową twierdzę, broniącą dostępu do Węgier.
Aby lepiej się przygotować do podboju w 1522 zajął RODOS (zakon Joann.). dzięki temu umocniło siępanowanie Turków w E. Cz. M. Śródz.
Teraz Turcy skier. Się ku Węgrom. W oblicz niebezp. Kraj ten został pozost. Wł. siłom.
Ludwik II Jagiell. Zmuszony został do samodzielnego postawienia czoła potędze Osm. Jego wojska- liczebniei jakośc. Nie dorównywały oddziałom tur. Ani janczarom ani artylerii tur (Węgrzy jej po prostu niemieli)
29 VIII 1526 MOHACZ pogrom Węgrów, śmierć Ludwika II Jag. Sulejman wkracza jako zwyc. Do Budy i Pesztu.
Od klęski pod Mohaczem ten, dotąd niezal. I dobrze rozw. Się kraj, stał się areną rywal. I wojen tur- habsb.
Po śm. LIIJ. Sukcesję węg. Omawiano na kongresie wied. 1515. Na władcę wybrano habsb. Ferdynanda (brat KV).
Czesi na wieść o klęsce pod Mohaczem na króla wybrali Ferd.
WĘGRY Opozycja antyhabsb. W Tohai na króla obrała JANA ZAPOLYIĘ, wojewodę 7grodzk. XI 1526 koronuje się na króla Węgier.
W tym czasie sejm w Bratysł. Obrał królem Ferd.
Wybór Zapolyi oznaczał pocz. Walki Węgrów przeciw Habsb. W WALCE TEJ SZUKAŁ POMOCY Zapolya u wrogów Habsb.- od FR. do TURCJI (w Pl. Też). Otrzymał pomoc fin. Od Franciszka I. i tak przegrywał. Musiał uciekać z Węgier- do Pl, potem do 7grodu. Uznał pomoc Fr. I Pl. Za iluzoryczną. Jedyny ratunek widział w Turcji. Uznał się jej lennikiem (1528). Pl. Okazywała Zapolyi życzliwą neutr. |
Nie wyszła dalej ze wzgl. Na Habsb. I reakcję pap. Klemensa VII, który wyst. z gwałtowną akcją dyplom. Przeciw Zapolyi.
Pozyskawszy pomoc Turków, Z. Odzyskał przy ich pomocy Węgry i koronę św. Stefana. To oznaczało otwarty konflikt habsb.- tur.
Armia tur. Stanęła pod murami Wiednia (1529). Kilka lat później dotarli do Styrii. Wówczas ujawniła się fikcja pojęcia idei Rei Publicae Chrystianae. Franciszek I nawiązał ścisłe kontakty z Sulejmanem. KV nawiązał kontakty z Persją szyicką.
1536 formalny traktat przyjaźni (Fr.- Tur.)- układ handl.+ antyces. Przym zaczepno- odporowe- współdziałanie na morzu. Ponieważ Fr. Nie miała floty, pomagała Turcji kasą dla korsarzy. Traktat ten zapewniał też Fr. I katol. Na terenie Imperium Osmań. Opiekę konsulów fr.
Austria i Wiedeń ocalały dzięki jednolitej wobec najazdu tur. Postawy Rzeszy. Sejm w Ratyzbonie uchwalił duże kontyng. Wojsk. KV miał wtedy przewagę nad Fr. Mógł ściągnąć posiłki z Hiszp., Wł., i Niderl. Sulejman wycofał się bez walki. Sukces KV. Bezpośr. Groźba tur. Przestała istnieć dla Rzeszy na prawie 1,5 wieku.
Wycofanie T. Nie oznaczało rozw. Sprawy węg. Wobec wzmocnienia ces. T. Zgodziła się na Kompromis w stos. Do Węgier. WARADYN WIELKI 1538
Po jego śmierci all prawa wraz z teryt. Przechodziły wył. na Habsb.
1540 umiera Jan Zap. Wdowa Izabella i niemowlę JAN ZYGMUNT- jego stronn. Antyhabsb. Obwołuje królem
układ warad. Złamanhy. Poseł węg. Przekonuje sułtana o słuszności praw Jana Zygm. SULEJMAN uznał go królem węg. Za daninę roczną (50 tys. florenów) |
Odp. Habsb. Natychm. Ferd. Wkracza na Węgry. Oblega Budę. Równie szybki był Sulejman. .Jego kontrofensywa. Zwyc.
KRAJ PODZIELONY NA 3 CZ.
15-letnia walka o Węgry zak. Się całk . zwyc. Turcji , której panowanie w tym kraju zostało ugruntowane. Habsb. Dostała się tylko niewielka jego cz. Podział Węgier utrzymał się przez 1,5 wieku. Nie zapobiegł jednak ciągłym walkom w tym kraju.
LEPANTO SELIM II. Postanowił kontynuować podboje Sulejmana. Ku posiadłościom weneckim w E. Cz. M. Śródz. CYPR- bogactwa natur. I baza wypadowa korsarzy na brzegi tur. Ludność Cypru, gł. Grecka, niechętna była rządom łacinników (Wenecjan).
1570 zdobycie Cypru.
Ten nowy sukces zmusił p. europ. Do kontrakcji.
Papież PIUS V chciał zmontować koalicję antytur. Chciał wciągnąć doń: wenecję, Hiszp., Rzeszę, Pl., Moskwę i Fr.
Niemcy nie czuły się bezpośr. Zagrożone Pl. Kontynuowała politykę koegzyst, przyjaźni z Portą (przymierze z 1553) Moskwa za swego gł wroga uważała wtedy Szw. i Pl. Fr. Nie wchodziła w rachubę. Była przyjacielem T. Była też zajęta wojną dom.
20 V 1571 LIGA ŚW.
Liga wystawiła potężną flotę. Dow don Juan d'Austria. 314 galer bojowych i żaglowych okrętów transport. 50 tys. wioślarzy i marynarzy, 3100 żołn. Siły tur. Też takie. 7 X 1571 LEPANTO pogrom floty muzułm.
Korzyści polit. Małe- żadne. Liga po zwyc. Przestała właśc. Istnieć. WENECJA- zniechęcona, zawarła z T. Pokój (1573) Wyrzekła się Cypru i wybrzeży Albanii. Zwraca T. Cz. Kosztów woj. Za pewne koncesje handlowe.
OBJAŚNIENIA N- północ S- południe E- wschód W- zachód
All- każdy, cały, wszyscy i odmiany tych słów w zależności od kontekstu |
HISZP- kontynuje przez jakiś czas walkę. D' Austria zajmuje Tunis (1573). Odwołany przez Filipa II. Bał się on nadmiernego wzrostu znaczenia brata. T. Zajmują miasto i kraj. 1579 rozejm z Turcją.
Bitwa po Lepanto to potężny cios dla milit. Potęgi Imperium Osm. Nie przyniosła żadnych większych korzyści ani Lidze ani Hiszp.
W poł XVII w. sułtan Mehmed IV uznał wojnę za podst. środek zaradczy ma rozładowanie napięcia w państwie., dost. Łupu wojskom i zapełnienie pustego skarbu. To wymagało modern. Armii i floty.
Od końca XV w. chanat krymski był wasalem turcji. W XVIIw. Krym przeżywała rozkwit polit. Pokonali ordę budziacką, co zwiększyło jego prestiż i siłę.
W poł. XVII stąd w l 60-tych Tatarzy z kozakami napadali na ziemie pl. . było to i tsk zaledwie preludium do wielkiej wojny z Turcją.
Porta już wcześniej walczyła z Wenecją. Pocz. Flota wen. Odnosiła sukcesy. Zagroziła ona bezpośr. STAMBUŁOWI. Kiedy MEHMED IV objął władzę Wenecjanie zostali wyparci z Dardaneli. Turcja przeszła do ofensywy. Zaatakowała KRETĘ..
W międzyczasie porta wplątała się w wojnę z Austrią na Węgrzech.
Jerzy II Rakoczy pozbawiony tronu za najazd na Pl. Szukał pomocy u ces. LeopoldaI. Uprzedzając interw. Ces. W 7grodzie. ZT. Przekroczyli granice Węgier habsb. (pocz. L.60tych XVIIw.)
Pocz. Sukcesy 1662 Wielki Waradyn.
Wojna rozszerza się. Ces. Dostaje posiłki fr. 1664 ST. GOTHARD zwyc ces.
VASWAR pokój.
Na Węgrzech rozczarowanie. Wzrost nastrojów protur. Organizują wiielkie powst, by zjedn Węgry pod protekt. Porty Spisek wykryty. Represje Habsb.
Turcy kierują się na S. Zdobywają stolicę Krety 1669.
|