DRAMAT HISZPAŃSKI
(ze wstępu BN do „Życia snem” Calderona)
1. „Comedia nueva”- geneza i charakterystyka gatunku
- możliwe, że wpływ na powstanie c.n. miała włoska komedia dell'arte
- pierwszym wybitnym hiszpańskim komediopisarzem był Lope de Vega
- słowo „comedia” na przełomie XVI i XVIII wieku znaczyło w Hiszpanii „utwór
dramatyczny pisany wielorozmiarowym wierszem, składający się z trzech aktów”
- c.n. zrywała z klasycznymi normami (chociażby z zasadą trzech jedności)- de Vega napisał:
„i kiedy mam pisać komedię,
zamykam prawidła na cztery spusty”
- gracioso - charakterystyczna postać c.n.; sługa; komentował akcję; wprowadzał do sztuki wiele komizmu
- cechy c.n. wg A. Parkera:
- akcja ważniejsza od charakterystyki postaci
- prymat tematu nad akcją- w konsekwencji: nieprzestrzeganie zasady prawdopodobieństwa
- temat podporządkowany jest „wyższej moralnie wartości”
- w dramacie hiszpańskim wyróżnia się:
- dramaty religijne i sztuki o świętych
- d. filozoficzne
- d. historyczne
- tragedie honoru
- komedie płaszcza i szpady
- sztuki mitologiczne
2. Organizacja przedstawień teatralnych
- teatr hiszpański XVI i XVII wieku skupiał wszystkie grupy społeczne
- przedstawienia często poruszały aktualne sprawy
- teatry hiszpańskie były skomercjalizowane - dochód twórców pochodził wyłącznie ze sprzedaży biletów - w konsekwencji dramaturdzy musieli liczyć się z gustami publiczności
- w tym miejscu pozwolę sobie uczynić glosę: pewien hiszpański dramaturg tak pisał o widzach przychodzących na spektakle:
„ Przybywszy do teatru [widz] o to tylko zabiega, aby nie uiścić zapłaty. […] Wszedłszy ów frant do środka, chyżo bieży ku temu, co miejsca w ławkach przydziela. Pyta o miejsce siedzące i słyszy, że nie ma miejsc wolnych, ale być może jedno z już sprzedanych nie zostanie zajęte, przeto niech poczeka aż zabrzmią gitary, a wtedy, jeśli nadal miejsce będzie wolne, usiądzie” - czy czegoś to wam nie przypomina?
- w teatrze hiszpańskim, w przeciwieństwie do elżbietańskiego, mogły występować kobiety
- aktorzy zrzeszali się w zawodowych trupach
- ważną rolę w dramacie hiszpańskim nadal odgrywały monologi - stąd wymagano od aktorów dużych umiejętności retorycznych
- teatr hiszp. współpracował zarówno z dworem królewskim jaki i Kościołem- to drugie szybko uciszyło zarzuty o „bezbożność” przedstawień
3. Pedro Calderon de la Barca
Życie snem
Streszczenie
Akcja rozgrywa się w stolicy Polski, o której nie wiele wiadomo oprócz tego, że …leży nad morzem. Gdy król Polski- Bazyli spodziewał się syna, przepowiednie powiedziały, że będzie on okrutny, gdy dorośnie. Bazyli postanowił więc zamknąć syna Zygmunta w więzieniu w górach. Jako, że Bazyli nie miał innego potomka, postanowił, że tron obejmą jego siostrzeńcy (dzieci dwóch różnych sióstr)- Astolf i Estrella, którzy wezmą ślub.
Akcja rozpoczyna się, gdy Rozaura przybyła do Polski. Rozaura była kochanką Astolfa, który porzucił ją zwabiony perspektywą posiadania tronu. Oprócz tego Rozaura była córką Klotalda- prawej ręki króla, który m.in. zajmował się wychowaniem Zygmunta. Rozaura przyjechała, żeby zabić Astolfa.
Mniej więcej w tym samym czasie, stary król Bazyli podjął decyzję, że pomimo przepowiedni da szansę Zygmuntowi. Podano Zygmuntowi jakieś środki nasenne i sprowadzono na dwór. Po przebudzeniu myślał, że to sen, ale powiedziano mu całą prawdę o jego pochodzeniu i powodach jego zamknięcia. Zygmunt na wolności rzeczywiście zachowywał się okrutnie (każdemu groził śmiercią, zabił jednego sługę). Znowu go „uśpiono” i odesłano do więzienia. Tam, gdy się obudził, wmówiono mu, że to wszystko to był tylko sen. Wkrótce jednak pod mury więzienia przybył wzburzony lud, który dowiedział się prawdy o pochodzeniu Zygmunta i domagał się, by to właśnie on, a nie Astolf został królem. Gdy Zygmunt dowiedział się, że to jednak nie był sen, tym razem postanowił zachowywać się zupełnie inaczej i wyzbyć się okrucieństwa.
Równolegle rozwija się wątek Rozaury: Jej ojciec Klotald nie zgodził się na zabicie Astolfa, ze względu na lojalność wobec króla i szacunek wobec jego następcy. Rozaura zwróciła się o pomoc do Zygmunta, który na czele podburzonych mas szykował się do walki z królem.
Wojna domowa została wygrana przez Zygmunta, jednak okazał on łaskę przegranym. Zachował wszystkich przy życiu. Astolfowi kazał poślubić Rozaurę, co było mu nawet na rękę, bo nadal ją kochał. Sam Zygmunt wziął sobie za żonę Estrellę. Na zmianie króla ucierpieli tylko ci, którzy …wspierali nowego władcę w wojnie domowej- Zygmunt stwierdził, że zdrajcy pozostaną zdrajcami w każdych warunkach.
- „Ż.s.” uważane jest za dramat filozoficzny
- Calderon przede wszystkim stawia w nim pytania o ludzka wolę, wpływ człowieka na swoje życie (spór o wolę był jednym z najbardziej płomiennych sporów filozoficzno-teologicznych XVI i XVII wieku)
- zakończenie utworu wskazuje raczej, że człowiek posiada wolną wolę, jest w stanie „zmienić swoje przeznaczenie”- Zygmunt wbrew przepowiedniom stał się dobrym władcą
- ważną dla wymowy dzieła jest metafora więzienia- wielu widzi w tym nawiązanie do platońskiej jaskini- Zygmunt po wyjściu z jaskini przeżywa przemianę ku „dobru”- ta przemiana rozpoczyna się, jak u Platona, od fascynacji pięknem cielesnym Rozaury
- losy Zygmunta rodzą także pytania o rzeczywistość- co istnieje naprawdę? co jest tylko snem, iluzją?
- te filozoficzne problemy są umieszczone w konkretnym, społeczno-politycznym kontekście
- w utworze pojawiają się także motywy bardzo charakterystyczne dla dramatu hiszp. - zemsta (Rozaura dążąca do zabicia Astolfa) i honor
- Calderon do „Ż.s” wprowadził też elementy ludyczne- głównie przez postać gracioso Klaryna- sługi Rozaury- jest to jedyny bohater, który ginie; został zastrzelony podczas wojny domowej, pomimo tego, że nie poparł żadnej ze stron i skrył się w na górze… No cóż, może jednak człowiek nie ma wpływu na swoje przeznaczenie?