Brama Zielona - Gdańsk
Istnieje sztych Dickmana z 1617 r., który ukazuje Bramę Zieloną i plac na Moście Zielonym. Było to miejsce handlu. Wszystkie te trzy obiekty tworzyły integralną całość. Most i plac zostały zrealizowane w 1563 r., a Brama Zielona w latach 1564-1568. Brama swoją nazwę zawdzięcza właśnie Mostowi Zielonemu, który zbudowany był z kamienia o zielonkawym zabarwieniu.
Wcześniej w niedalekim sąsiedztwie Bramy Zielonej znajdowała się Brama Kogi. Następnie powstała nowa Brama, która zbudowana została w stylu renesansu niderlandzkiego. Jako materiał budowlany wykorzystano sprowadzoną z Amsterdamu drobną cegłę holenderską oraz kamień, który posłużył do ozdoby przejazdu, przejść oraz okien.
Autorstwo Bramy przypisuje się Hansowi Kramerowi i Mistrzowi Regnierowi z Amsterdamu. Wiemy, że Kramer stał się miejskim architektem dopiero w roku 1565, a przed nim pracował w Gdańsku Daniels. Wynika z tego, że Kramer miał tylko częściowy udział w budowie Bramy i nie jest to wyłącznie jego dzieło. Być może to Daniels był autorem projektu Bramy, a do końca zrealizował go właśnie Kramer.
Budowla posiada trzy kondygnacje, przy czym najniższa posiada cztery arkady, choć pierwotnie były trzy. Nad nimi zamieszczono herby Polski, Prus Królewskich oraz Gdańska. Czwartą arkadę przebito dopiero w 1883 r., umieszczając nad nią godło Prus.
Na drugiej kondygnacji znajdowała się niegdyś ogromna sala, która miała wymiary ok. 10 x 33 m. Dziś jest przebudowana i podzielona na mniejsze pomieszczenia. W tym pomieszczeniu odbywać się mogły różne wydarzenia, w których brali udział mieszczanie- np. były to widowiska artystyczne, wesela, bankiety itp. Sala ta posiadała bardzo duże okna, przez które można było podziwiać piękne widoki, nie tylko na Długi Targ, ale także na zielone tereny w okolicach Motławy.
Trzecia kondygnacja posiada ozdobne szczyty.
Fasada od strony mostu podzielona jest niezwykle regularnie, całość jest bardzo symetryczna. Arkady wykonane są z jasnego kamienia, zastosowano boniowanie. Ponad arkadami dekoracje płaskorzeźbione- 4 herby wspomniane wcześniej- Polski, Prus Królewskich oraz Gdańska, a nad czwartą, późniejszą arkadą, godło Prus. W klińcach przedstawienia lwich głów. (Te głowy powtarzają się wyżej!). Kondygnacje oddzielone są od siebie gzymsami. Całe powierzchnie między przęsłami wypełnione są przez okna, smukłe szczyty posiadają własne podziały. Na szczytach umieszczone są rzeźby.
W dekoracji rzeźbiarskiej powiązanie form okuciowo-zwijanych z elementami groteski. Maszkarony wzorowane są na Cornelisie Florisie.
Początkowo projekt budowli nie obejmował ozdobnych szczytów. Wiemy to z zachowanych opisów z 1910 r. Istniał też pierwotny projekt, jednak dzisiaj nie znany. Istniały także inne projekty, które przewidywały zupełnie inny wygląd Bramy.
Właściwy projekt datowany jest na rok 1564. Jest to także data rozpoczęcia budowy, umieszczona zresztą w kartuszu nad oknem. Wnętrza urządzono w roku 1567, a rok później ukończono budowę. Dekoracja Bramy odpowiada projektowi z 1564 r., choć wiemy, że istniała alternatywa- budowla mogłaby być zwieńczona tarasem widokowym z rzeźbami, ale wybrano pierwotny projekt.
Autorka książki "Przebudowa Gdańska w jego złotym wieku", Teresa Zarębska, wskazuje na analogie z założeniem w Ufizzi we Florencji. Od 1560 r. budowano tam plac, który był powiązany z pasażem Medyceuszy, przeprowadzonym nad rzeką Arno między Pałacem Signorii a Pałacem Pittich.
Brama Zielona została wkomponowana w układ sąsiadujących kamienic. Od południa zaprojektowano skrzydło, które stanowiło jakby dodatkową kamienicę. Skrzydło to zostało podzielone na 4 kondygnacje i mogło pełnić różne funkcje- m.in. pomieszczeń mieszkalnych lub administracyjnych. Uzyskało ono również oświetlenie od południa. Od strony północnej zaś znajdował się drugi aneks, niewielki, mieszczący reprezentacyjną klatkę schodową.
Brama została zaprojektowana jako urbanistyczne zamknięcie Długiego Targu. Gdy Jan Kramer przybył do Gdańska, część budowli była już zrealizowana. To właśnie ten architekt dokończył budowlę, oraz dodał jej charakterystyczne szczyty. Zaangażowanym w budowę był także Mistrz Regnier z Amsterdamu.
Dekoracyjne szczyty nadały Bramie oś, której wcześniej nie posiadała. Nie zgadzała się ona jednak z trzema arkadami, z którymi tworzyła manierystyczną kompozycję.
Za panowania króla Zygmunta Augusta pojawił się spór o Zieloną Bramę. Władzom nie podobało się, że tak piękny pałac, jakim była Brama, przeznaczony jest dla mieszczan i handlu. Chciano zatem odebrać budowli jej funkcje i przeznaczenie, ale sprawa ucichła, gdy Zygmunt August zmarł. Brama pozostała miejscem handlu. Na najniższej kondygnacji znajdowała się waga miejska. Było to ważne miejsce w Gdańsku, o którym wielokrotnie pisano. Uważano tę budowlę za najpiękniejszą w całym mieście. Pisał o niej podróżnik Csombor, który odwiedził Polskę w latach 1616-1618: "U jej stóp znajdują się różne wagi: centnary, funty, etc., za pomocą których waży się i mierzy towary wyładowywane ze statków. Gdybyś wyszedł przez tę bramę, wkroczyłbyś na ciągnący się przy murach wewnętrznych pomost, u którego statki znajdują bezpieczną przystań. Niekiedy tak ogromna mnogość statków zbiera się w tym miejscu, że wskutek gęstego ich ustawienia ledwie można dojrzeć przeciwległy pomost. Tu sprzedaje się zniesione z okrętów towary, jak: sukno, żelazo, drogie marmury, ołów. Na przeciwległy pomost znoszą ze statków wielkie mnóstwo śledzi i innych ryb, a także masy ziarna".
W czasie II wojny światowej Brama Zielona uległa pożarowi, a w następnych latach tylko bardziej niszczała, przez co groziła jej katastrofa budowlana. Dziś jest już odrestaurowanym budynkiem i mieści oddział Muzeum.
Na koniec chciałabym pokazać, do jakich budowli nawiązuje Brama Zielona w Gdańsku:
-Ratusz w Bremie, budowa zaczęta w XV w.
(w tekście pojawia się "Hans Kramer", a potem "Jan Kramer"- Zarębska mówi o Janie, a wszyscy pozostali o Hansie; to tak tylko gwoli wyjaśnienia)