Wymagania techniczne dla oświetlenia awaryjnego.

Norma PN-EN 1838 (U) określa wymagania stawiane instalacjom oświetlenia awaryjnego w obiektach lub miejscach, w których instalacje te są wymagane. Norma jest przeznaczona głównie do stosowania w miejscach publicznych lub miejscach pracy.

Informacje ogólne

1. Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z 12 kwietnia 2002r.

1. Zakres obligatoryjnego stosowania oświetlenia awaryjnego.

2. Wymagany czas działania oświetlenia awaryjnego.

3. Ogólne wymagania dla przewodów i kabli wraz z zamocowaniami stosowanych w systemach zasilania urządzeń przeciwpożarowych.

1. Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 16 czerwca 2003r. - instalacje oświetlenia ewakuacyjnego zaliczono do urządzeń przeciwpożarowych i nakazuje dokonywanie przeglądów technicznych oraz czynności konserwacyjnych w sposób zgodny z instrukcją narzuconą przez producenta, nie rzadziej jednak niż raz w roku.

2. Rozporządzenia Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z 30 maja 2000r. - podano ogólne wymagania dotyczące doboru rodzaju kabli służących do zasilania oświetlenia awaryjnego oraz sposobu ich prowadzenia.

We wprowadzeniu do normy został dokonany podział oświetlenia awaryjnego. Przedstawia go schemat nr 1.

1. Wymagania wymienione w normie to wymagania minimalne dla celów projektowania i obowiązują w całym okresie stosowania oświetlenia awaryjnego (do przewidzianego w projekcie końca żywotności sprzętu). Przy projektowaniu, dla zapewnienia określonego w normie natężenia oświetlenia, należy pomijać udział w oświetleniu składowej rozproszonej natężenia oświetlenia, powstającej na skutek światła odbitego (w projektowaniu należy przyjmować, że ściany, sufit i podłoga są czarne i nie odbijają światła).

2. Zgodnie z normą, podstawą funkcją oświetlenia ewakuacyjnego jest zapewnienie warunków do bezpiecznego wyjścia z miejsca przebywania osób w przypadku zaniku oświetlenia podstawowego. Oświetlenie ewakuacyjne powinno umożliwić odnalezienie drogi ewakuacyjnej i właściwego kierunku poruszania się, a także łatwe zlokalizowanie i użycie sprzętu przeciwpożarowego i pierwszej pomocy medycznej.

3. W dokumencie tym wprowadzone zostały nowe pojęcia, które do tej pory nie występowały w polskich normach. Najważniejszym novum jest wprowadzenie pojęcia oświetlenia strefy otwartej. Jest to rodzaj oświetlenia ewakuacyjnego stosowanego poza drogami ewakuacyjnymi na przestrzeniach otwartych w budynkach, w celu umożliwienia bezpiecznego przemieszczania się w kierunku dróg ewakuacyjnych.

4. Oświetlenie strefy otwartej (w niektórych krajach nazywane oświetleniem antypanicznym) powinno zmniejszyć prawdopodobieństwo paniki i umożliwić ludziom bezpieczne przejście do najbliższej drogi ewakuacyjnej przez zapewnienie warunków widzenia umożliwiających dotarcie do miejsca, z którego droga ewakuacyjna może być rozpoznana. Zaleca się przy tym, aby drogi ewakuacyjne lub strefy otwarte były oświetlone światłem padającym bezpośrednio na płaszczyznę roboczą, ponadto zaleca się oświetlenie przeszkód występujących na wysokości do 2m powyżej tej płaszczyzny.

5. Stosowanie oświetlenia strefy wysokiego ryzyka ma na celu zwiększenie bezpieczeństwa osób biorących udział w potencjalnie niebezpiecznym procesie lub znajdujących się w potencjalnie niebezpiecznej sytuacji, a także umożliwienie właściwego (bezpiecznego) zakończenia tego procesu.

6. Warto w tym miejscu zwrócić uwagę, iż w normie nie występuje pojęcie oświetlenia bezpieczeństwa, które było zdefiniowane w normie PN-84/E-02033 [5], jako rodzaj oświetlenia awaryjnego, umożliwiającego bezpieczne dokończenie, a w niektórych przypadkach kontynuację wykonywanych czynności. Należy dodać, iż pojęcie to występuje w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z 12 kwietnia 2002r. [2]. W tej części rozporządzenie to nie jest zgodne z omawianą normą. Z normy tej wynika, że mamy do czynienia jedynie z oświetleniem ewakuacyjnym, w skład którego wchodzi oświetlenie strefy wysokiego ryzyka, a nie równorzędnym do oświetlenia ewakuacyjnego- oświetleniem bezpieczeństwa, jak było w PN z 1984roku. [5].

7. W normie PN- EN 1838 zwraca się również uwagę na możliwość zastosowania nowych technik oświetlenia dróg ewakuacyjnych, nie objętych co prawda tą normą, ale które po ich zastosowaniu wraz z konwencjonalnymi awaryjnymi oprawami oświetleniowymi mogą wzmacniać skuteczność oświetlenia w przypadku awarii.

8. Zwraca się również uwagę na różnice zdolności widzenia, wynikające z indywidualnych cech poszczególnych ludzi. Wiążą się one z różną ilością światła niezbędną do sprawnego widzenia, oraz różnym czasem akomodacji soczewki oka u różnych ludzi. Najczęściej ludzie starsi potrzebują więcej światła i więcej czasu, aby przystosować się do niskiego poziomu oświetlenia podczas zagrożenia lub na drodze ewakuacyjnej. Dlatego dzięki właściwemu rozmieszczeniu znaków wskazujących drogę wyjścia z miejsca przebywania można uniknąć strachu i zamieszania. Bardzo ważne jest zatem, aby takie wyjścia miały wyraźne oznakowanie i były widoczne zawsze, gdy w obiekcie znajdują się ludzie.

9. W punkcie 3 norma przyjmuje następujące definicje, które warto w tym miejscu przytoczyć, gdyż różnią się one zasadniczo od określonych wcześniej w PN-84/E-02033 [5].

1. Oświetlenie awaryjne: Oświetlenie przeznaczone do stosowania podczas awarii zasilania urządzeń do oświetlenia podstawowego. [IEC 50 - Dział 845]

2. Droga ewakuacyjna: Droga przeznaczona do ewakuacji w przypadku zagrożenia.

3. Oświetlenie ewakuacyjne: Część oświetlenia awaryjnego zapewniająca bezpieczne opuszczenie zagrożonego miejsca lub umożliwiająca uprzednie podjęcie próby zakończenia potencjalnie niebezpiecznego procesu.

4. Oświetlenie drogi ewakuacyjnej: Część oświetlenia ewakuacyjnego mająca na celu zapewnienie, że droga ewakuacyjna będzie jednoznacznie zidentyfikowana i wykorzystana bezpiecznie do ewakuacji.

5. Oświetlenie strefy otwartej (w pewnych krajach znane jako oświetlenie antypaniczne): Część oświetlenia ewakuacyjnego stosowana w celu uniknięcia paniki oraz umożliwienia dotarcia do miejsca, z którego droga ewakuacyjna może być rozpoznana.

6. Oświetlenie strefy wysokiego ryzyka: Część oświetlenia ewakuacyjnego stosowana dla bezpieczeństwa osób biorących udział w potencjalnie niebezpiecznym procesie lub znajdujących się w potencjalnie niebezpiecznej sytuacji, a także umożliwiająca właściwe zakończenie działań w sposób bezpieczny dla wszystkich osób w niej przebywających.

7. Oświetlenie rezerwowe: Część oświetlenia awaryjnego umożliwiająca kontynuację normalnych czynności w sposób niezmieniony. [IEC 50 - Dział 845]

8. Wyjście awaryjne: Wyjście przewidziane do użytku podczas zagrożenia.

9. Znak bezpieczeństwa: Znak przekazujący ogólną informację dotyczącą bezpieczeństwa, uzyskaną przez kombinację barwy, kształtu oraz szczegółową informację dotyczącą bezpieczeństwa przez dodanie symbolu graficznego lub tekstu. [ISO 3864:1984]

10. Znak bezpieczeństwa oświetlony zewnętrznie: Znak oświetlony (gdy jest to wymagane) przez zewnętrzne źródło światła.

11. Znak bezpieczeństwa oświetlony wewnętrznie: Znak oświetlony (gdy jest to wymagane) przez wewnętrzne źródło światła.

Wymagania dla oświetlenia ewakuacyjnego:

1. Aby osiągnąć właściwą widzialność umożliwiającą ewakuację, należy oświetlić przestrzeń drogi ewakuacyjnej, co najmniej do wysokości 2m nad podłogą.

2. Znaki przy wszystkich wyjściach awaryjnych i wzdłuż dróg ewakuacyjnych powinny być tak oświetlone, aby jednoznacznie wskazywały kierunek ewakuacji do strefy bezpiecznej.

3. Jeśli wyjście awaryjne nie jest bezpośrednio widoczne, to powinien być umieszczony, w odpowiednim miejscu, oświetlony znak kierunkowy (lub szereg znaków).

4. W celu zapewnienia odpowiedniego natężenia oświetlenia, oprawy oświetlenia ewakuacyjnego (odpowiadające normie PN- EN 60 598-2-22 [6]) powinny być usytuowane w pobliżu każdych drzwi wyjściowych oraz tam, gdzie jest to konieczne, aby zwrócić uwagę na potencjalne niebezpieczeństwo lub umieszczony sprzęt bezpieczeństwa. Zatem oprawy powinny być umieszczane:

1. Przy każdych drzwiach wyjściowych przeznaczonych do użycia w przypadku zagrożenia.

2. W pobliżu schodów, tak aby każdy stopień był oświetlony bezpośrednio.

3. W pobliżu każdej zmiany poziomu drogi ewakuacyjnej.

4. Obowiązkowo przy wyjściach ewakuacyjnych i znakach bezpieczeństwa.

5. Przy każdej zmianie kierunku drogi ewakuacyjnej.

6. Przy każdym skrzyżowaniu korytarzy.

7. Na zewnątrz i w pobliżu każdego wyjścia końcowego (na zewnątrz obiektu lub strefy bezpiecznej).

8. W pobliżu (patrz uwaga) każdego punktu pierwszej pomocy.

9. W pobliżu (patrz uwaga) każdego urządzenia przeciwpożarowego i ręcznego przycisku alarmowego.

Oświetlenie drogi ewakuacyjnej.

1. Natężenie oświetlenia na drodze ewakuacyjnej o szerokości do 2m, mierzone w jej osi przy posadzce, musi wynosić co najmniej 1lx. W obszarze środkowym, który jest nie mniejszy niż połowa szerokości tej drogi, natężenie oświetlenia nie może się zmniejszyć o więcej niż 50%.

Uwaga:

1. Drogi ewakuacyjne szersze niż 2m mogą być traktowane jako kilka dróg ewakuacyjnych o szerokości 2m albo należy je wyposażyć w oświetlenie jak w strefach otwartych.

2. Stosunek wartości maksymalnego do minimalnego natężenia oświetlenia na drodze ewakuacyjnej nie może być większy niż 40:1 (aby wyeliminować zjawisko olśnienia przykrego). UWAGA w normie [5] przez pojęcie „olśnienie przykre” należy rozumieć powstanie niewygody widzenia, niekoniecznie związane z zakłóceniem czynności wzrokowej).

1. Zdefiniowane zostały również parametry olśnienia przykrego w obszarze twarzy, w przypadku zbyt silnego źródła światła zastosowanego w oprawach na drodze ewakuacyjnej (należy ograniczać światłość opraw w obrębie pola widzenia).

2. Na poziomych drogach ewakuacyjnych- wewnątrz strefy wyznaczonej kątami od 60^o do 90^o mierzonymi od pionu, co pokazano na rysunkach 1 i 2- wartość światłości nie może przekraczać wartości z tabeli 1, a jeśli droga ewakuacyjna nie jest pozioma, to wartości z tabeli nr 1 nie mogą być przekroczone przy żadnym kącie.

Uwaga:

Największym problemem na drogach ewakuacyjnych jest olśnienie przykre, kiedy oślepiające światło oprawy powoduje utratę zdolności rozpoznawania przeszkód i znaków. Duży kontrast pomiędzy oprawą i jej tłem, na którym jest zamontowana, również może być przyczyną olśnienia.

Maksymalna światłość przy oświetleniu dróg ewakuacyjnych i stref wysokiego ryzyka w zależności od wysokości umieszczenia opraw

Wysokość (h) umieszczenia opraw nad poziomem podłogi m	Maksymalna światłość Imax przy oświetleniu dróg ewakuacyjnych i stref otwartych (zapobiegającym panice) cd	Maksymalna światłość Imax przy oświetleniu stref wysokiego ryzyka cd
h < 2,5	500	1 000
2,5 ≤ h < 3,0	500	1 800
3,0 ≤ h < 3,5	1 600	3 200
3,5 ≤ h < 4,0	2 500	5 000
4,0 ≤ h < 4,5	3 500	7 000
h ≥ 4,5	5 000	10 000

Instalacja oświetlenia ewakuacyjnego powinna ponadto spełniać następujące, dodatkowe wymagania:

1. W celu właściwego rozpoznawania barw bezpieczeństwa, minimalna wartość wskaźnika oddawania barw R_a dla źródeł światła powinna wynosić 40. Oprawa nie powinna istotnie zmieniać wartości tego wskaźnika.

2. Minimalny czas stosowania oświetlenia na drodze ewakuacyjnej w celach ewakuacji powinien wynosić 1h.

3. Na drodze ewakuacyjnej, 50% wymaganego natężenia oświetlenia powinno być wytworzone w ciągu 5s, a pełny poziom natężenia oświetlenia w ciągu 60s.

Oświetlenie strefy otwartej (zapobiegające panice)

Parametry tego typu oświetlenia właściwie są takie same jak parametry oświetlenia drogi ewakuacyjnej, omówione wyżej; jedyną różnicą jest wielkość natężenia oświetlenia. Natężenie oświetlenia nie powinno być mniejsze niż 0,5lx na poziomie posadzki, na niezabudowanej powierzchni tej strefy, z wyjątkiem wyodrębnionego na jej obwodzie pasa o szerokości 0,5m, gdzie natężenie oświetlenia może być mniejsze.

Oświetlenie strefy wysokiego ryzyka

1. W strefach wysokiego ryzyka natężenie oświetlenia awaryjnego na płaszczyźnie odniesienia nie powinno być mniejsze niż 10% eksploatacyjnego natężenia oświetlenia podstawowego wymaganego dla danych czynności, jednakże nie powinno być mniejsze niż 15 lx. Należy wyeliminować efekt stroboskopowy.

2. Równomierność natężenia oświetlenia w strefie wysokiego ryzyka nie powinna być mniejsza niż 0,1.

3. Olśnienie przykre powinno być utrzymywane na niskim poziomie przez ograniczenie wartości światłości opraw w polu widzenia. Wartość światłości, w obrębie strefy wyznaczonej kątami 60^o do 90^o , mierzonymi od pionu, nie powinna przekraczać wartości podanych w tabeli 1 w przypadku oświetlenia drogi ewakuacyjnej.

4. W celu zapewnienia właściwego rozpoznawania barw bezpieczeństwa, minimalna wartość wskaźnika oddawania barw R_a dla źródeł światła powinna wynosić 40. Oprawa nie powinna istotnie zmieniać wartości tego wskaźnika.

5. Minimalny czas działania oświetlenia powinien być wyznaczony czasem, w którym może wystąpić zagrożenie dla ludzi.

6. Oświetlenie strefy wysokiego ryzyka powinno zapewniać pełne wymagane natężenie oświetlenia w sposób ciągły lub w przypadku przełączenia na pracę awaryjną w ciągu 0,5 s.

W dziale 5 normy zawarte są następujące wymagania, stawiane znakom ewakuacji i pierwszej pomocy:

1. Znaki bezpieczeństwa powinny być oświetlone w taki sposób, aby w ciągu 5s osiągały 50% wymaganej luminancji, a w ciągu 60s- 100%

2. Barwy powinny spełniać wymagania ISO 3864 [8]

3. Luminancja każdej części barwnej znaku bezpieczeństwa powinna wynosić co najmniej 2cd/m² we wszystkich kierunkach widzenia mających znaczenie dla bezpieczeństwa (jak w załączniku A „Pomiary luminancji i natężenia oświetlenia”)

4. Stosunek maksymalnej do minimalnej luminancji, zarówno białych, jak i barwnych części znaków bezpieczeństwa, powinien być nie większy niż 10:1.

UWAGA: zalecane jest unikanie dużych różnic luminancji sąsiednich części znaków.

1. Stosunek luminancji części białej znaku (L_biel) do luminancji części barwnej znaku (L_barwa) nie powinien być mniejszy niż 5:1 i większy niż 15:1 (załącznik A)

2. Znak oświetlony wewnętrznie jest dostrzegany z większej odległości, niż znak o takich samych wymiarach oświetlony zewnętrznie. Maksymalną odległość widzenia należy według poniższego rysunku wyznaczyć z następującego równania opisanego graficznie na rys. 3

d = s · p

gdzie:

d - odległość widzenia

p - wysokość znaku

s - stała o wart. 100 dla znaków

oświetlonych zewnętrznie i 200 dla znaków oświetlonych wewnętrznie

UWAGA: Format tablic ze znakami bezpieczeństwa jest określony w dyrektywie 92/58/EWG z dnia 24 czerwca 1992r.[7],.

Pomiary luminacji i natężenia oświetlenia.

W załączniku A zostały określone zasady pomiaru luminancji znaków i natężenia oświetlenia.

Luminancje mierzy się w kierunku prostopadłym do powierzchni, na polu o średnicy 10mm dla każdej barwnej części znaku. Mierzy się minimalną i maksymalną luminancję pól dla każdej

barwy. Przy barwnym tle znaku, z pomiarów jest wyłączony pas o szerokości 10mm, zewnętrzny w stosunku do znaku. Aby określić stosunek luminancji dwóch przyległych barwnych części znaku, zaleca się wykonywanie pomiarów luminancji w odległości 15mm od granicy przylegania każdej ze stron dwóch części barwnych. Należy poszukiwać stosunków minimalnych i maksymalnych luminancji. Jeśli barwne pole jest węższe niż 30 mm, to pole pomiarowe należy zmniejszyć.

W przypadku znaków bezpieczeństwa o najkrótszym wymiarze mniejszym niż 100mm, średnicę pola pomiarowego i szerokość pomijanego granicznego pasa należy zmniejszyć do wartości nie mniejszej niż 10% tego najkrótszego wymiaru znaku. Typowe rozmieszczenie punktów pomiarowych przedstawia powyższy rysunek.

Przepisy prawne i normy:

1. Ustawa z 12 czerwca 2002r. o normalizacji (Dz. U. 169 poz. 1396)

2. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dn. 12 kwietnia 2002 r w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. z 2002 r., Nr 75, poz. 690, zm.: Dz. U. z 2003 r., Nr 33, poz. 270; Dz. U. z 2004 r., Nr 109, poz. 1156)

3. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 16.czerwca.2003 w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów ( Dz. U. nr 121 poz. 1138 ).

4. Rozporządzenie Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 30 maja 2000 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać drogowe obiekty inżynierskie i ich usytuowanie ( Dz. U. nr 63 z 2000 r. poz. 735)

5. PN-84/E-0233. „Oświetlenie wnętrz światłem elektrycznym”.

6. PN-EN 60598-2-22 „ Oprawy oświetleniowe. Część 2: Wymagania szczegółowe. Dział 22: Oprawy oświetlenia awaryjnego.”

7. Dyrektywa 92/58/EWG z 26 czerwca 1992r. dot. minimalnych wymagań związanych ze stosowaniem znaków bezpieczeństwa i/lub ochrony zdrowia w miejscach pracy.

8. ISO 3864:1984 “Safety colors and safety signs.“

6

---