Bronisław Malinowski: TUBYLCY Z WYSP TRIOBRANDA [w:] Argonauci zachodniego Pacyfiku.

Największa z Wysp Triobrandzkich - Boyowa tu: różnorodność wyglądy tubylców; ozdoby głowy, wyplatane naramienniki i pasy, kolczyki ze skorup żółwia i krążków muszli. Ozdabiają się kwiatami i aromatycznymi ziołami.

Widać występowanie rangi i zróżnicowania społecznego - widać szacunek w stosunku do niektórych i ich zachowanie. W obecności wodza żaden członek plemienia nie może znajdować się wyżej od niego - w sensie fizycznym.

KOBIETY

Są swobodne i przyjazne; ich zachowanie różni się też od pozycji w hierarchii społecznej; noszą spódniczki zrobione z rafii z kilku warstw; 3 kolory na wierzchnich warstwach.

Nie znana jest tu czystość seksualna. Dorastają w wolnej miłości powstają stałe związki małżeństwa.

Praktyki katuyausi - dziewczęta z jednej wioski wybierają się z chłopcami z drugiej na noc. Dziewczęta z wioski mają także zaspokoić seksualne potrzeby gości - rola ceremonialnych praktyk seksualnych.

Małżeństwo - kobieta po prostu przenosi się do domu męża następuje wymiana darów. Rodzina żony musi łożyć na gospodarstwo. Żona nie musi być wierna mężowi. Kobieta jest niezależna; mąż musi ją dobrze traktować i otaczać względami; jeżeli tak nie jest, kobieta ta wraca do swojej rodziny; mąż może ją odzyskać perswazjami i darami.

Pozycja kobiety w plemieniu - też wysoka. Mają nadzór nad pewnymi stadiami ceremonialnego podziału żywności (zw. z rytuałem pogrzebowym). Niektóre formy magii - też należą tylko do kobiet (np. nad pierworodnym dzieckiem lub inne elementy czarnej magii). Szczególną pozycję mają kobiety z wysokich pozycji społecznych - np. mężczyźni z niższych muszą się nad nimi zginać.

Kobiety nie biorą udziału w naradach mężczyzn. Kobieta posiadająca rangę wodza poślubiona przez zwykłego członka plemienia zachowuje swój status nawet w stosunku do własnego męża i musi być przez niego odpowiednio traktowana.

Matrylinearność - pozycja społeczne nie przechodzi z ojca na syna, lecz z wuja, czyli brata matki na siostrzeńca.

BUDOWA WIOSKI

Przestrzeń w kształcie koła, otoczona pośrodku pierścieniem zabudowań - spichlerze na yam. (Wzniesienie na palach, ściany z okrągłych belek - jedna na drugiej - ze szparami, żeby było widać co jest w środku). Spichlerze większe i starannie zbudowane, bardziej zdobione - należą do wodza lub osób wysokiej rangi. Na dole - ławy do pogawędek.

Koncentrycznie do rzędy spichlerzy pierścień domów mieszkalnych. Między spichlerzami a domami ulica - dookoła wioski. Domy - niższe, bo bez pali. Dom ma tylko drzwi - bez okien.

Każdy dom zajmuje jedna rodzina. Młodzież mieszka w osobnych domach.

Dom wodza - w centralnym pierścieniu spichlerzy

Baku - centralny, okrągły plac; miejsce publicznych ceremonii.

W domu tylko nocują albo mieszkają w deszczowe dni.

Bliskie miejsca gaju - miejsce pracy i zabawy dzieci. Dalsze - miejsca do celów sanitarnych - rozróżnienie dla płci.

Baku - tu częste tańce; raz w roku związek ze zbiorami zwanymi milamala, kiedy też duchy zmarłych wracają z Tuma - świata cieniów. Czasem tańce rozciągają się na specjalny okres tańców - usigda (czasem ponad miesiąc). Uroczystość często zainaugurowana specjalną ucztą i zakończona wielkim, kulminacyjnym przedstawieniem - asystują tu w charakterze widzów mieszkańcy wielu wiosek. Taniec - w specjalnych strojach: malowane twarze, ozdobione kwiatami, biżuterią i przybieranie głów białymi piórami kakadu. Główne przedstawienie - taniec w kole - przy akompaniamencie śpiewu i bicia w bębny. Niektóre tańce - z rzeźbioną tarczą tancerza.

Społeczeństwo wioski wspólnie uprawia tereny ogrodowe, odprawia ceremonie, prowadzi działania wojenne, podejmuje wyprawy handlowe itp.

Wioski - oddalone od siebie co 1 lub 2 mile

Każdego roku ¼ lub 1/5 całej powierzchni jest zajęta pod uprawę ogrodową. Ogrody - starannie pielęgnowane.

PRACA

Głównie w ogrodach. Pracują ciężko, ale systematycznie, wytrwale. W ogrodnictwie zawsze zbierają więcej niż potrzebują (kiedyś nadwyżki niszczały, teraz export). Wiele czasu poświęca się estetyce ogrodów.

Gdy ziemia została oczyszczona i przygotowana pod uprawę - podział ziemi na kwadraty. Umieszcza się skośne słupy - kamkokola - cel dekoracyjny i magiczny.

Magia - odrębna sfera działania. Czarownik ogrodowy, obok wodza i osoby uprawiającej czarną magię, jest najważniejszą osobą w wiosce stanowisko to jest dziedziczne. Związany z nim system magii jest przekazywany w linii żeńskiej przez pokolenia. („system” - bo czarownik odprawia całą serię obrządków i zaklęć, równolegle do właściwych prac; rozpoczynają one każdy etap pracy i rozwoju roślin). Przed rozpoczęciem prac czarownik poświęca ziemię - wielka uroczystość z udziałem wszystkich mężczyzn z wioski. Czarownik inauguruje w szeregu obrządków kolejne etapy pracy. Pewnymi obrządkami i zaklęciami pomaga roślinom w kiełkowaniu itp. Czarownik wywiera wpływ na pracę człowieka i na siły przyrody. Jest równocześnie bezpiecznym nadzorcą prac ogrodowych. Magia jest czynnikiem systematyzującym, regulującym i kontrolującym pracę. Czarownik nadaje rytm pracy. Tubylcy wykonują w obrębie pracy wiele zbędnych czynności (zw. z magią i tabu)

Koncepcja „EKONOMICZNEGO CZŁOWIEKA PIERWOTNEGO” Malinowski twierdzi, że to nieprawda. Triobriandczycy kierują się w pracy motywami społecznymi i tradycyjnymi. Praca i wysiłek to dla nich cel sam w sobie. Tytuł: tokwaybagula = „dobry, wydajny ogrodnik” - to wielkie wyróżnienie - stąd rywalizacje podczas pracy.

Triobriandczyk nie tyle pracuje dla zysku, co dla samej pracy - wiele wysiłku wkłada w uporządkowanie i ogólny, estetyczny wygląd ogrodu.

Owoce pracy - przechodzą na rodzinę żony krajowca. Ok. ¾ zbiorów mężczyzna przeznacza na daninę dla wodza, resztę dla męża siostry i jej rodziny. Jako ogrodnik otrzymuje wiele pochwał.

Plony są wystawiane w ogrodach - w stertach stożkowych. Zbiory każdego mężczyzny wystawione są na jego działce - krajowcy chodzą i oglądają.

Gdy spodziewane są bogate zbiory, wódz ogłasza tzw. żniwa kayasa - ceremonialne, konkursowe pokazy.

INSTYTUCJA WODZOSTWA

Wodzostwo - połączenie dwóch instytucji: wodzostwa lokalnego (naczelnika wioski) oraz klanu totemowego (podziału społeczeństwa na klany, kasty)

Wódz to naczelnik o wysokiej randze. Często w społeczeństwie członek sprawujący najwyższą władzę - często jest tylko pierwszym w grupie starszyzny wioski; decyzje podejmuje za powszechną zgodą.

Naczelnik wojskowy nie jest nikim innym jak tylko mistrzem ceremonii plemiennych, czasem głównym mówcą plemienia i rzecznikiem jego spraw w stosunku do reszty świata zewnętrznego.

Na Triobrandach mamy 4 klany, które dzielą się dalej. Wszyscy wywodzą pochodzenie od wspólnej przodkini - z jej postacią związany jest szereg tabu.

Tabalu - najwyższy rangą podklan, należy do klanu totemowego Malasi. Do tego podklanu należy naczelny wódz - jest naczelnikiem swojej wioski.

Wódz ma często wielkie wpływy poza swoją wioską. Mieszkańcy innych wsi podporządkowują się mu, a w razie wojny występują w roli sprzymierzeńców. Kiedy wódz potrzebuje ludzi do wykonania jakiejś pracy, daje znać do odległych wiosek, które dostarczają mu robotników. Wioski należące do jego obrębu biorą udział we wszystkich uroczystościach, w których wódz występuje w roli mistrza ceremonii. Za usługi wódz musi jednak płacić - nawet za składane hołdy (z nagromadzonego bogactwa)

Bogactwo - zewnętrzny wyraz i istota władzy oraz ośrodek jej sprawowania.

Z każdej podległej wioski wódz wybiera sobie żonę, której rodzina ma oddawać pokaźną część swoich zbiorów. Żona wodza to zawsze siostra lub krewna naczelnika podległej wioski pracuje na niego cała społeczność. Dzięki przywilejowi poligamii wódz ma zapewnione środki w postacie żywności i wartościowych przedmiotów, które wykorzystuje do utrzymania swojej wysokiej pozycji społecznej.

Wódz ma także władzę karania głównie za pomocą czarnej magii. Ma do dyspozycji najlepszych czarowników.

Wojny do jakich dochodziło między prowincjami rzadko bywały krwawe, raczej ograniczały się do współzawodnictwa o charakterze sportowym. Klęska była jednak poważna w skutkach - zniszczenie pokonanych wiosek i wygnanie na rok lub dwa. Potem ceremonialne pojednanie: przyjaciele i wrogowie pomagali sobie wzajemnie w odbudowie.

Triobriandczycy twierdzą, że latające wiedźmy żyją w pd. części wyspy.

Okręgi tworzą określone jednostki polityczne i kulturowe. Mieszkańcy różnych regionów i prowincji różnią się od siebie; są podziwiani lub pogardzani przez innych.

Społeczności wioskowe są dość niezależne - posiadają własnego naczelnika, ich mieszkańcy uprawiają ogrody tworząc jeden zwarty obszar. Urządzają własne uczty i odprawiają sobie tylko właściwe obrzędy.

We wszystkich właściwych wydarzeniach - na szczeblu okręgu czy plemienia, członkowie społeczności wioski trzymają się razem i działają jak jedna grupa.

TOTEMIZM, SOLIDARNOŚĆ KLANOWA I POKREWIEŃSTWO

Istnieje też podział na klany totemiczne - każdy z nich posiada zespół powiązanych ze sobą totemów - gł. tematem jest ptak.

Nawet w każdym domu reprezentowane są co najmniej dwie odrębne grupy totemiczne (mąż musi zawsze pochodzić z odrębnego klanu niż żona i dzieci)

W obrębie klany stopień solidarności oparty na poczuciu pokrewieństwa z totemicznymi ptakami i poczuciu wspólnoty związku z licznymi obowiązkami natury społecznej (np. odprawianiem pewnych ceremonii, np. żałobnych, które zespalają szczególnie członków danego klanu).

PODKLAN - lokalna część składowa klanu; podstawa: zasada wspólnoty krwi i związania z miejscowością, z której wyłonili się pierwsi przodkowie. Z podklanami - związek pojęcia rangi społecznej.

POKREWIEŃSTWO - matrylinearne. Brat matki to rzeczywisty opiekun chłopca. Istotne pokrewieństwo istnieje wyłącznie między mężczyzną i krewnymi ze strony jego matki. Szczególnie bliscy są mu bracia i siostry. Na rzecz siostry będzie pracował, gdy wyjdzie ona za mąż. Jest to związane z szeregiem tabu: gdy rodzeństwo dorasta, chłopiec nie może swobodnie żartować i rozmawiać w obecności siostry, ani na nią spoglądać.

Nie uznaję się tu więzów ojca z dziećmi, jednak jest on najbliższym ich przyjacielem - rola sentymentu. Pozycja wuja, jako najbliższego krewnego dziecka siostry, pojmowana jest jako regulowany zasadą prawną przywilej i zwyczaj.

DUCH ZMARŁYCH

Brak obawy przed duchami. Strach koncentrują się wokół czarnej magii, latających wiedźm itp. Duchy po śmierci udają się na wyspę Tuma ­- tam przez pewien okres czasu przebywają pod ziemią (inni twierdzą, że jako niewidzialni - na ziemi) Raz w roku przybywają w odwiedziny do swoich wiosek; biorą udział w uroczystościach milamala - wtedy otrzymują ofiary, pokazują się niektórym. Składane są im ofiary także podczas kilku mniejszych obrzędów o mniejszym znaczeniu.

MAGIA

„Próba kierowania przez człowieka siłami natury w sposób bezpośredni za pomocą specjalnej wiedzy” Tu - to wszechprzenikająca siła o wielkim znaczeniu we wszystkich dziedzinach życia.

Wszelkie poczynania gospodarcze mają swoją magię. Wszystko może być zarówno umacniane, jak i niszczone przez magię. Szczególny typ magii towarzyszy wymianie KULA. Choroba, zdrowie lub śmierć też są rezultatem magii lub przeciwmagii. Jeżeli ktoś dłużej choruje, to uważa się to za wynik działania złych mocy.

Najczęściej występująca formą czarnej magii są ozory bwaga'u = złego czarownika. Mężczyzna za darmo otrzymuje wiedzę czarownika od ojca, musi za to samo płacić swojemu wujowi, którego jest spadkobiercą. Pierwszą ofiarą mężczyzny, który zna sztukę czarnej magii musi być zawsze ktoś z jego rodziny. Sztukę tą może on potem przekazywać na innych, co w efekcie staje się jego stałym źródłem dochodu.

Najcięższe zaklęcie powoduje dolegliwości - kayunagda reumatyzm, przeziębienie. Kiedy chory leży w domu, bwaga'u zbliża się do domu w towarzystwie nocnych ptaków. Musi wrzucić specjalne zioła w ogień w domu i wypowiedzieć specjalne zaklęcie - wówczas osoba wdychająca śmiertelne opary zachoruje na jakąś chorobę. Często rodzina ofiary czuwa na czatach przed domem lub zwraca się o pomoc do innego czarownika. Pierwszy może zgładzić ofiarę także za pomocą tzw. przeszywania kością.

Czarna magia jest jednym ze sposobów podtrzymywania ustalonego porządku społecznego, ten znów wzmacnia magię. Rola psychiki i sugestii.

Ludzie boją się także latających wiedźm - z pd. i wsch. części wyspy. Są one przyczynami wszystkich nagłych chorób. Latające wiedźmy - mulukwausi - są niewidoczne dla ludzkiego oka, osiadają na wysokich punktach wioski i rzucają czary. Pomoc - opłacona inna wiedźma. Innym czynnikiem mogącym powodować śmierć są taura'u - antropomorficzne wyobrażenia chorób zakaźnych. Mogą przybrać postać ludzką, płaza albo gada. Nie można ich zabić, ale trzeba je traktować jak wodza - umieścić na wyższej platformie i złożyć dary. Mogą one czasem mieć stosunki seksualne z kobietami - wtedy te są niebezpiecznymi czarownicami.

Istnieje też tokway - leśny duch żyje w drzewach i skałach, podkrada zbiory z pól, spichlerzy i sprowadza lżejsze dolegliwości. W dawnych czasach przekazywał swoją siłę i wiedzę pewnej liczbie osób - te przekazują ją dalej swoim potomkom.

„ISTOTA KULA”

KULA - forma wymiany o rozległym, międzyplemiennym charakterze. Prowadzona jest przez społeczności zamieszkujące szeroki pierścień wysp, tworzących zamknięty okrąg. Wzdłuż tego szlaku wędrują stale w pewnych kierunkach dwa rodzaje przedmiotów.

W kierunku zgodnym ze wskazówkami zegara - długie naszyjniki z czerwonej muszli - saulara. W przeciwnym kierunku - bransolety lub naramienniki z białej muszli - mwali. Każdy z tych przedmiotów jest nieustannie wymieniany na przedmioty z grupy drugiej.

Żaden z uczestników wymiany nigdy dłużej nie zachowuje w swoim posiadaniu żadnego z tych przedmiotów. Związek pomiędzy dwoma partnerami wymiany jest stały i trwa całe życie.

Zasada: „raz w kula, zawsze w kula” dotyczy przedmiotów będących w obiegu i osób biorących w nim udział.

Wymiana obrzędowa + wiele czynności wtórnych. Obok kula zwykły handel. Przed wyprawą budowa dalekomorskich czółen; pewne formy wielkich ceremonii żałobnych oraz tabu przygotowawcze.

Kula stwarza specyficzną więź łączącą znaczną liczbę plemion; obejmuje szeroki zespół czynności wzajemnie ze sobą powiązanych i tak zharmonizowanych, że tworzą jedną organiczną całość.

Jest to także instytucja gospodarcza (dotyczy wymiany dóbr i przedmiotów użytkowych). To nie handel, ale raczej „handel pierwotny” (przekazywanie z rąk do rąk artykułów użytkowych).

Kula - powiązana z mitem, oparta na tradycyjnym prawie, otoczona magicznymi rytuałami. Jej główne transakcje są publiczne i mają charakter obrzędowy. Są przeprowadzane wedle ściśle określanych reguł.

Wymiana - w określonych odstępach czasu, w terminach z góry ustalonych, na utartych szlakach handlowych.

Uczestnictwo w Kula - zakłada różne wzajemne obowiązki i przywileje. Stwarza pewien typ międzyplemiennych stosunków na ogromną skalę.

Ekonomiczny mechanizm transakcji - oparty na specjalnej formie kredytu wysoki stopień wzajemnego zaufania i handlowego honoru.

Cel - wymiana; jednak to wielkie znaczenie staje się podstawą potężnej międzyplemiennej instytucji.

Naramienniki - mwali - przez odłamanie wierzchołka i wąskiego końca dużej stożkowatej muszli - pozostaje pierścień, który się poleruje.

Saulara - z małych krążków z czerwonej muszli spondylusa. Jako ozdoby nakładane tylko do najokazalszego stroju tanecznego i noszone tylko przy uroczystych okazjach (tańce, obrzędy, uczty, duże zgromadzenia). Przywilej przyozdabiania się nimi nie jest istotnym celem ich posiadania. Naszyjniki i naramienniki mają też - w większości - za duże lub za małe rozmiary, żeby mógł je ktokolwiek nosić.

Istnieją przedmioty posiadające swą wartość ze względu na to, że ich posiadanie przez pewien czas było odznaką prestiżu i dodawało sławy społeczności wioski.

Klejnoty vaygu'a - posiada się dla samego posiadania, a płynąca stąd sława jest głównym źródłem ich wartości. To pewien sentymentalizm historyczny.

Każdy naprawdę wartościowy artykuł kula ma swoją indywidualną nazwę, a tradycja tubylcza nadaje mu wartość historyczną.

Kosztowności Kula można zaliczyć do „obrzędowych” przedmiotów symbolizujących bogactwo.

Vaygu'a - kosztowności Kula - to przedmioty użytkowe, które przestały pełnić już tą funkcję, a są przedmiotami obrzędowymi w wąskim i właściwym tego słowa znaczeniu.

Transakcje Kula mogą być dokonywane tylko pomiędzy partnerami. Człowiek, który należy do Kula może dokonywać wymiany tylko z pewną ograniczoną liczbą partnerów. Związek partnerski zawiązuje się w określony sposób, po wypełnieniu szeregu formalności i trwa całe życie. Liczba partnerów zależy też od rangi i znaczenia uczestnika (np. wódz ma więcej)

Partnerzy Kula powinni wymieniać między sobą także inne przedmioty - zachowują się jak przyjaciele i mają szereg zobowiązań. Ponadto uczestnik Kula dokonuje wymiany kula z jednym lub dwoma wodzami ze swojego lub sąsiadującego obszaru.

Na obcym, nieznanym terenie partner Kula był gwarancją bezpieczeństwa.

Szlakami Kula wędrują też zwyczaje, pieśni, motywy artystyczne i ogólne wpływy kulturowe.

Charakter operacji dokonywanej między partnerami określany jest także położeniem każdego w stosunku do stron świata. Każdy uczestnik musi podporządkować się regułom wyznaczającym kierunek geograficzny transakcji.

Nikt nigdy nie przetrzymuje kosztowności Kula przez dłuższy czas. Jeśli ktoś dłużej przetrzymuje - ma opinię „skąpca” lub „powolnego”

Sukces w Kula przypisany jest specjalnej, osobistej sile, związanej przeważnie z posiadaniem mocy magicznych. Sława spływa na całą społeczność, z której pochodzi dana jednostka.

Główna zasada złożony ceremonialny dar po pewnym czasie musi być odwzajemniany darem o równej wartości. Tubylcy odróżniają Kula od handlu wymiennego. Ustalanie wartości daru pozostawia się uznaniu odwzajemniającego się. Od partnera, który otrzymał dar Kula, oczekuje się, że odpłaci się jego równoważnikiem.

Kodeks społeczności Kula - „posiadanie jest źródłem wielkości i znaczenia”; „bogactwo jest nieodzownym uzupełnieniem rangi społecznej oraz atrybutem cech osobistych.” ; „Posiadanie = dawanie” Człowiek wysokiej rangi musi ukrywać rzeczy, które przeznacza na własny użytek.

Główną oznaką potęgi jest bogactwo, a przejawem bogactwa - hojność. Skąpstwo - wada najbardziej pogardzana. Hojność - przejaw dobrego charakteru moralny nakaz hojności szczodrość. Często rywalizacja w okazywaniu hojności.

Dwie główne transakcje Kula:

• Złożenie daru, za który trzeba złożyć dar rewanżowy.

• Określenie ekwiwalentu pozostawia się dającemu i nie można wpływać na jego decyzję.

• Yotie - dar odwzajemniający

• Basi - dar zastępczy

Targowanie się - wykluczone.

Czynności towarzyszące Kula - budowa czółna, wyposażanie i zaopatrywanie w prowiant, ustalanie dat oraz organizacja społeczne przedsięwzięcia, obrzędowa uczta przed wyprawą, potem: końcowa ceremonia ocena i obliczanie zdobyczy. Obrzędy - dla pomyślności i bezpieczeństwa czółna.

• Rola dodatkowych wymian towarowych

• Prezenty - przekazuje się partnerom

Magia - przy budowaniu czółna; nad zbudowanym - dla pomyślności i bezpieczeństwa. Właściwa magia kula - mwasila obrządki, zaklęcia mają spowodować uległość partnera.

Istnieje bogata mitologia Kula.

W niektórych okręgach Kula związana z obrzędami żałobnymi.

Wioski - w Kula mają swoich przywódców.

Kula ma też swój etap śródlądowy.

1

8

DTP: Michał Pyka

---