Krzysztof Łopaciński
Jerzy Stępniewicz
В старой песенке поется:
После нас на этом свете
Пара факсов остается
И страничка в интернете...
(В. Калашников)
Studencka piosenka turystyczna.
Zaraza i inne piosenki rosyjskie
Historia polskiej studenckiej piosenki turystycznej nie byłaby kompletna bez przynajmniej kilku słów o śpiewanych przy ogniskach piosenkach rosyjskich. Taką piosenką śpiewaną przez ostatnie 60 lat przy polskich i rosyjskich ogniskach była Зараза (Zaraza) będąca niejako wprowadzeniem do tematu. Wrócimy do niej później.
Autorzy najobszerniejszego polskiego zbioru studenckiej piosenki turystycznej Bazuna zamieścili w nim 144 piosenki rosyjskie, w tym 31 piosenek B. Okudżawy. Większości z tych piosenek przy studenckich ogniskach się już nie śpiewa, ale przynajmniej część z nich stanowiła ważny element historii studenckiej piosenki turystycznej w Polsce.
Jedną z najstarszych śpiewanych do dziś zarówno w Polsce (coraz rzadziej) jak i w Rosji była rosyjska wojskowa piosenka Солдатушки, бравы ребятушки znana już w okresie wojen napoleońskich. Dzisiaj w Rosji piosenkę tą śpiewają zarówno dzieci jak i zespoły wojskowe. W rosyjskich śpiewnikach można znaleźć wiele wariantów słów tej piosenki.
Ciekawostką jest, że ostatnia zwrotka śpiewana w Polsce brzmiała:
Солдатушки, бравы ребятушки,
А кто ваш родимый?
- Наш родимый - Царь непобедимый,
Вот кто наш родимый!
Sołdatuszki, brawy riebiatuszki
A kto wasz rodimyj?
- Nasz rodimyj - Car niepobiedimyj.
Wot kto wasz rodimyj!
Żołnierzyki, odważne chłopczyki
Kim jest wasz ojczulek?
Nasz ojczulek - Car niezwyciężony.
Oto kim wasz ojczulek!
Ta zwrotka Polsce odnosiła się do wersji z czasów carskich, zapewne była to hurapatriotyczna pieśń koszarowa dla rekruta.
Współczesna wersja rosyjska kończy się słowami
Солдатушки, бравы ребятушки,
А кто ваша слава?
- Наша слава - русская держава
Вот кто наша слава!
Sołdatuszki, brawy riebiatuszki
A kto wasza sława?
- Nasza sława - ruskaja dierżawa.
Wot kto wasza sława!
Żołnierzyki, odważne chłopczyki
Kim jest wasza chwała?
Nasza chwała - rosyjskie państwo.
Oto kim wasza chwała!
ale spotykamy też inny, łagierny wariant ostatniej zwrotki:
Солдатушки, бравы ребятушки,
Где же ваша хата?
- Наша хата - лагерь супостата,
Вот где наша хата!
Sołdatuszki, brawy riebiatuszki
Gdie że wasza chata?
- Nasza chata - łagier' supostata.
Wot gdie wasza chata!
Żołnierzyki, odważne chłopczyki
Gdzież wasza chata?
Nasza chata - łagier zbója. {w domyśle: łagier Stalina}
Oto gdzie nasza chata!
Piosenka ta reprezentuje nurt piosenek i pieśni wojskowych znanych w Polsce głównie dzięki nagraniom i występom chóru im. Aleksandrowa. Dzięki temu znane były w Polsce takie piosenki jak Катюша, Полюшко поле czy Калинка. Chór ten co dwa, trzy lata występuje w Polsce, a jego koncerty i sprzedawane przy tej okazji CD cieszą się dużym powodzeniem.
Jedną z bardzo popularnych rosyjskich pieśni wojskowych była pieśń Варяг ze słowami R. Greinsa (tłum. Е.Студенского) i muzyką А.Турищева nadawana w polskim radiu w latach pięćdziesiątych i śpiewana również po polsku przy studenckich ogniskach. Jej słowa wielokrotnie były zamieszczane w śpiewnikach żeglarskich
Zanim przejdziemy do rosyjskich piosenek i pieśni śpiewanych przy ogniskach przez polskich studentów warto poświęcić trochę miejsca rosyjskiej piosence śpiewanej przez lata poza oficjalnym nurtem.
Istnieje wiele rosyjskich określeń na piosenki śpiewane wspólnie, bądź wspólnie słuchane przy ogniskach, na biwakach, czy po prostu na prywatnych spotkaniach. Dzisiaj wiele z tych piosenek prezentowanych jest w oficjalnych programach telewizyjnych, są wydawane na płytach, czy CD.
Jednym z ciekawszych przedsięwzięć mających na celu zachowanie piosenek z minionych pięćdziesięciu lat XX wieku jest projekt Песни Нашего Века skupiający w Rosji pokaźną grupę autorów i wykonawców piosenek, którzy zaczynali swoją, najczęściej nieoficjalną karierę w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych. Powołany w ramach projektu zespół Песни Нашего Века starszych już panów i znacznie młodszych pań śpiewa pieśni i piosenki swojej młodości na wielu estradach, a nawet w telewizji, propagując teksty, które w przeszłości rzadko, lub wcale nie były prezentowane w oficjalnych mediach.
Początkowy skład zespołu stanowili: Виктор Берковский, Олег Митяев, Дмитрий Богданов, Александр Мирзаян, Валерий и Вадим Мищуки, Алексей Иващенко, Леонид Сергеев, Константин Тарасов, Галина Хомчик, Елена Фролова, Лидия Чебоксарова, Вадим Егоров (Wiktor Bierkowskij, Oleg Mitiajew, Dmitrij Bogdanow, Alieksandr Mirzajan, Walierij i Wadim Miszczuki, Alieksiej Iwaszczenko, Leonid Siergiejew, Konstantin Tarasow, Galina Chomczik, Jeliena Frołowa, Lidia Czeboksarowa, Wadim Jegorow).
Kluczowym pojęciem dla omawianego nurtu w rosyjskiej piosence jest aвторская песня (piosenka autorska) zwana również бардовская музыка (muzyka bardów). Tak, za licznymi pozycjami literatury, definiuje ją rosyjska Wikipedia:
Авторская песня, или бардовская музыка — nurt piosenkarski powstały w połowie XX wieku w ZSRR. Nurt wyrósł w latach 1950—1960 z twórczości (художественной самодеятельности) niezależnej od kulturalnej polityki władz radzieckich, który szybko stał się szeroko popularny. Piosenka oparta głównie na poetyckim tekście.
Za pierwowzór autorskiej pieśni można uznać miejski romans (городской романс) i śpiewane miniatury A. Wertyńskiego (А. Вертинского).
Początkowo nurt ten stanowiły piosenki studenckie i turystyczne odróżniające się od „oficjalnych” prezentacji i charakteryzujące się osobistą intonacją oraz żywym, nieformalnym podejściem do tekstu.
Городско́й рома́нс (romans miejski) - jeden z typów romansu będącego w Rosji folklorem końca XIX i pierwszej połowy XX wieku.... "jako folklor w Rosji końca XIX - pierwszej połowy XX wieku. Podstawowymi wyróżniającymi cechami romansu miejskiego z literackiego punktu widzenia wydają się: konkretność w obrazach, stopniowana kompozycja, wyobrażenie o sobie samym lirycznego bohatera, jako o doświadczonym człowieku, nieosiągalność obiektu miłości. Z muzycznego punktu widzenia romans miejski wyróżnia się harmonicznym minorem i charakterystyczne dla niego szablonowe kadencje i sekwencje, włącznie ze "złotą sekwencją". Źródła romansu miejskiego znajdują się w "wysokim" rosyjskim romansie i w miejskim folklorze drugiej połowy XIX wieku, w tym w tak zwanym "okrutnym romansie". Późniejsze formy romansu miejskiego doświadczyły wpływu romansu cygańskiego, operetki i klezmerstwa. Romans miejski posłużył za glebę dla rozwoju pieśni złodziejskiej (błatnaja piesnia), jej tradycje także rozwijają się twórczo w piosence autorskiej”.
Podobnie jak w Polsce, ale w znacznie szerszym zakresie, już w latach sześćdziesiątych ubiegłego wieku w ówczesnym Związku Radzieckim odbywało się (nie zawsze oficjalnie, czy legalnie) wiele przeglądów piosenki autorskiej oraz spotkań gitarzystów. Spotkania takie, w których potrafiło uczestniczyć kilka tysięcy słuchaczy (i setki gitarzystów)¸ były zazwyczaj organizowane w miejscach znacznie oddalonych od większych skupisk ludzkich i często wymagały od wykonawców i słuchaczy długiej wędrówki z plecakiem, namiotem i gitarą. Imprezy te, nie zawsze w najlepszym świetle, opisywał już w latach sześćdziesiątych wydawany w Związku Radzieckim miesięcznik dla turystów Турист. W jednym z artykułów znaleźć można „mrożący krew w żyłach” opis jak to zgodnie z panującą modą na koniec jednego z „festiwali” wykonawcy wspólnie rozbijają o drzewa kilkaset przywiezionych gitar.
Dzisiaj również odbywa się wiele przeglądów i konkursów piosenki autorskiej. Do najbardziej znanych (dzięki przewodnikowi Lonnely Planet także poza Rosją) należy organizowany od 1968 roku Всероссийский фестиваль авторской песни имени Валерия Грушина (Wsierosijskij fiestiwal' awtorskoj piesni imieni Walierija Gruszina - Wszechrosyjski festiwal piosenki autorskiej imienia Walerija Gruszyna). Obecnie Festiwal Gruszyńskiego odbywa się w Fiodorowskich Ługach (Федоровских Лугах) pod Samarą i kończy się w pierwszą niedzielę lipca. W 2010 roku festiwal można było oglądać bezpośrednio w Internecie za pośrednictwem strony internetowej festiwalu. W rekordowych latach w imprezie uczestniczyło ponad 200 tys. osób.
Innym znanym, ale znacznie bardziej kameralnym jest Сибирский фестиваль туристической песни „Белый Иркут” (Sibirskij fiestiwal turisticzieskoj piesni "Biełyj Irkut" - Syberyjski festiwal piosenki turystycznej "Biały Irkut"). Festiwal odbywa się corocznie na przełomie kwietnia i maja o zbiegu dwu rzek Белый Иркут i Мугувек (Biały Irkut i Mugawiek) 328 km od Irkucka (przy granicy z Mongolią) 22 km od wioski Монды (Mondy).
Najbardziej znany studencki festiwal piosenki autorskiej Фестиваль авторской песни „АкБард” (Fiestiwal' awtorskoj Piesni "AkBard" - Festiwal piosenki autorskiej "AkBard") odbywa się koło nowosybirskiego Академгородкa (Akadiemigorodka).
Bardziej dostępny dla mieszkańców Polski jest Международный Фестиваль Авторской Песни «Петербургский Аккорд» (Mieżdunarodnyj Fiestiwal' Awtorskoj Piesni "Pietiersburskij Akkord" - Międzynarodowy Festiwal Piosenki Autorskiej "Petersburski Akord"), który corocznie odbywa się w Petersburgu.
Po rozpadzie Związku Radzieckiego szereg festiwali piosenki autorskiej odbywa się w nowych postradzieckich krajach. Najbliższy dla mieszkańców Polski jest Открытый туристский слет/фестиваль авторской песни «Родник» (Otkrytyj turistskij sliet/fiestiwal' awtorskoj piesni "Rodnik" - Otwarty turystyczny zlot/festiwal piosenki autorskiej "Źródło") poświęcony pamięci Jurija Dmitruka, który odbywa się zawsze w uroczysku Родник (Rodnik - Źródło) koło wioski Тартаки (Tartaki) w baranowickim powiecie województwa Brzeskiego.(w Baranowiczskom rajonie Briestskoj obłasti).
Wróćmy teraz do piosenek śpiewanych przy ogniskach przez polskich studentów. W drugiej połowie lat pięćdziesiątych i na przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych najczęściej śpiewano stare pieśni rosyjskie.
Do popularnych należało kilka piosenek śpiewanych przez wojsko. Należały do nich zarówno pieśni sprzed rewolucji, jak wspomniana już Солдатушки, бравы ребятушки (Sołdatuszki brawyje riebiatuszki - Żołnierzyki odważne chłopczyki), Прощание славянки (Proszczanije sławianki - Pożegnanie Słowianki) В. Агапкинa, В. Лазаревa znana nam w Polsce jako pieśń partyzancka Nie szumcie wierzby nam, czy znana po rosyjsku od 1897 roku w tłumaczeniu Г. Кржижановского (H. Krzyżanowskiego) Варшавянка (Warszawianka autorstwa W. Święcickiego z 1879 roku). Do tej ostatniej melodii napisano w Rosji wiele tekstów.
Po drugiej wojnie światowej pojawiło się wiele piosenek z filmów wojennych. Jedną z bardziej znanych w Polsce była Темная Ночь (Н.Богословский - В.Агатов) z filmu Два Бойца. Rosyjscy studenci (patrz studenckie śpiewniki) śpiewali tą piosenkę do innych słów zaczynających się zwrotką:
Темная ночь,
Только ветер в пустой голове.
Даже пулю не пишет никто.
Завтра будет расплата
наверняка,
Кто в семестре валял дурака,
Забананив начнет получать
Не степон, а зарплату.
W Polsce ta piosenka śpiewana była pod tytułem Ciemna dziś noc do słów J. Tuwima.
Z rosyjskich pieśni ludowych (Народная песня) przy polskich, studenckich ogniskach śpiewano oczywiście частушки (czastuszki), czyli krótkie (najczęściej czterowierszowe) wykonywane w szybkim tempie rymowane przyśpiewki o miłości, lub też o różnych innych przejawach życia. Czastuszki to typowa dla Rosji forma ludowej twórczości. Śpiewano też piosenki znane z polskiego radia, które w latach pięćdziesiątych często nadawało rosyjskie piosenki.
Przy ognisku częściej śpiewano piosenki typu Бродяга (Bradiaga - Włóczęga), Печора (Pieczora), czy Палуба (Pałuba - Pokład). Śpiewano także typowe rosyjsko brzmiące piosenki typu Виновата ли я (Winowata li ja? - Czyż jestem winna?)..
Z folkloru miejskiego śpiewano wspomnianą już piosenkę Зараза wykonywaną również dzisiaj w Rosji w typowej współczesnej aranżacji, starą złodziejską (kryminalną) piosenkę Когда я был мальчишкой (w Rosji znaną w różnych wersjach), cygańską Эх, шарабан мой, американка, a także znaną również w wersji polskiej Murkę (znana od przynajmniej 1920 roku w Odessie Мурка). Interesujący może być źródłosłów imienia Murka. Jak się zdaje nie ma takiej świętej w prawosławnym kalendarzu, ale jest МУР - Mосковской Уголовный Розыск (Moskowskij Ugołownyj Razysk - Moskiewski Wydział Kryminalny [Śledczy]), Imię Murka jest więc swoistym kalamburem i jest znaczące - Murka to agentka MUR-a, i, jak zresztą wynika ze słów piosenki, była ""suką", zdrajczynią. Zapłaciła za to śmiercią. Typowo "błatna" piosenka. Murkę do Polski przeniosły prawdopodobnie nie polskie oddziały tworzone w Sowietach, a część słynnej odeskiej złodziejskiej szkoły, głównie żydowskiej, która po rewolucji i wojnie bolszewickiej osiadła w Warszawie. Stąd też polska gwara więzienna i zwyczaje roją się od rusycyzmów wziętych często wprost od błatnych.
W literaturze rosyjskiej trwa nieprzerwana dyskusja nad początkami i miejscem powstania tej piosenki. Piosenka była na pewno znana już 1920 roku. Bohaterką najstarszych wersji z Rostowa i Odessy jest nie Murka lecz Masza, a w innych wersjach Lubka (Любка). Imię Murka (jako pochodne od Marysi i Maszy) pojawiło się najprawdopodobniej w Moskwie kiedy ta piosenka tam dotarła, a więc w latach 30-40 ubiegłego wieku. Niektóre źródła mówią, że autorem słów był odeski poeta Jakow Jadow (autor słów piosenki Bubliki), a autorem muzyki znany odeski kompozytor Oskar Strok. Obie informacje nie znajdują jednak potwierdzenia w ówczesnych źródłach.
Jedną z najczęściej śpiewanych na przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych przez polskich studentów była odeska piosenka Школа Танцев Соломона Пляра (Szkoła Tancew Sołomona Pliara - Szkoła Tańców Solomona Pliara) znana conajmniej od 1910 roku autorstwa (słowa i muzyka) W. Rudenkowa.
Równie często w tych czasach śpiewano kilka pieśni związanych z życiem w łagrach. Pieśni te najczęściej zaliczane są do tzw. блатных песни (pieśni złodziejskie). Przykładem mogą tu być najbardziej znane utwory takie jak По тундре по железной дороге (Po tundrie po żelieznoj darogie - Przez tundrę koleją) znana też pod tytułem Поезд Воркута-Ленинград, czy Колыма (Kołyma) znana też od pierwszych słów Я помню тот Ванинский порт (Ja pomniu tot Waninskij port - Pamiętam ten Waniński port) napisana i skomponowana przez nieznanych autorów najprawdopodobniej w latach 1945-1947.
O dziwo z pieśni okresu Rewolucji Październikowej chyba najczęściej śpiewano antypolską pieśń z 1935 roku Конармейская песня (Konarmiejskaja piesnia - Konnoarmijna pieśń [Pieśń Armii Konnej Budionnego]) ze słowami А. Суркова, muzyką Дм. i Дан. Покрассовa znaną również jako Восемнадцатый год (Wosiemnadcatyj god - Osiemnasty rok). Znana i równie popularna w środowisku studenckim była piosenka Тачанка (Taczanka) M.E. Rudermana i K. A. Listowa w tłumaczeniu L. Pasternaka.
Warto również poświęcić kilka słów starszym piosenkom studenckim, turystycznym i tzw autorskim. Najstarszą z nich jest prawdopodobnie znana już w pierwszej połowie dziewiętnastego wieku studencka piosenka Коперник целый век трудился (Kopiernik cełyj wiek trudiłsia - Kopernik cały wiek pracował) znana również w Rosji z kilku innych wersji słów. Z przełomu XIX i XX wieku pochodzi znana w wielu wersjach piosenka studencka znana od pierwszych słów refrenu śpiewanego w Polsce Bера чудная моя (Wiera czudnaja maja - Moja cudna wiara), a w Rosji pod wieloma tytułami, jak Там где Крюков Канал (Tam gdie Kriukow Kanał - Tam gdzie Kriukow Kanał) - wariant petersburski, От зари до зари (Ot zari do zari - Od zorzy do zorzy).
Z 1934 roku pochodzi piosenka Студенточка (Studientoczka - Studenteczka) z muzyką К. Москоподa i słowami П. Лещенко śpiewana m.in. przez П. Лещенко (Piotra Leszczenkę). W 1937 roku G. Lepskij (muzyka) i P. Kogan (tekst) napisali piosenkę Бриганти́на (Brigantina - Brygantyna) śpiewaną przez liczne pokolenia bardów rosyjskich. Na przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych hymnem turystów nazywano piosenkę Глобус (Głobus - Globus) ze słowami М. Львовского (M. Lwowskogo - M. Lwowskiego) i muzyką М. Светлова (M. Swietłowa - M. Swietłowa) napisaną w końcu lat trzydziestych (według innych źródeł w 1947 roku) dla spektaklu studenckiego teatru МГУ.
Do Polski trafiło też kilka piosenek wykonywanych przez rosyjskich bardów takich jak: Гренада (Grenada) ze słowami М. Светловa i muzyką В. Берковского z 1959 roku, Хромой король z muzyką А. Дуловa do wiersza poety belgijskiego Maurice Carêma, Перекаты i Чистые пруды z muzyką i słowami А. Городницкого, lub На далёкой Амазонке (Na daliokoj Amazonkie - Na dalekiej Amazonce) do wiersza R. Kiplinga przetłumaczonego przez С. Маршака śpiewana do muzyki В. Берковского i М. Синельниковa. Wiersz R. Kiplinga z bajki The Beginning of the Armadillos zaczynał się słowami
I've never sailed the Amazon,
I've never reached Brazil;
But the “Don” and “Magdalena”,
They can go there when they will!
W polskim wydaniu wiersz Brazylii brzeg z bajki O powstaniu Żółwców, w: Takie sobie bajeczki, Nasza Księgarnia, Warszawa, 1982, brzmiał następująco:
Nie znany mi Brazylii brzeg
Ni Amazonka - rzeka,
A statki „Magdalena”, „Don”
Płyną, gdy chcą, daleko!
Co tydzień statki z Southampton
Mkną, białe, poprzez wody,
Fale kołyszą je do Rio -
(W dal do Rio! W dal do Rio!)
I mnie się marzy: w dal do Rio-
Dziś póki jestem młody!
Nie znany mi Jaguar - zwierz,
Nie znam się z Armadillem-
I jego zbroi nie poznam też,
I jego sztuk, o ile
Nie pomknę w dal, aż do Rio,
Po dziwne te przygody,
W dal do Rio! W dal do Rio-
Wreszcie naprawdę w dal do Rio.
Ach, chciałbym płynąć w dal do Rio
Dziś, póki jestem młody!
Melodia piosenki śpiewanej obecnie w Rosji pochodzi z 1968 roku, a jej pierwsza zwrotka brzmi:
На далекой Амазонке не бывал я никогда.
Никогда туда не ходят иностранные суда.
Только "Дон" и "Магдалина" - быстроходные суда,
Только "Дон" и "Магдалина" ходят по морю туда.
Tą piosenkę należałoby zaliczyć do piosenek dla dzieci, wśród których w środowisku polskich studentów chyba największą popularność zdobyła kołysanka (колыбельная) На Сущёвке есть наш старый дом (Na Suszczowkie jest' nasz staryj dom - Na Suszczowce jest nasz stary dom). W Rosji jest znanych wiele wersji słów tej piosenki a jednym ze znanych jej wykonawców jest Сергей Гусев.
Innym typem rosyjskich piosenek była piosenka Однажды морем я плыла (Odnażdy moriem ja płyła - Pewnego razu płynęłam morzem) wykorzystana również w filmie Китайский сервиз (Kitajskij sierwiz - Chiński serwis) podobnie jak wiele innych piosenek ludowych. Takim muzycznym kolorowym filmem (wielokrotnie poprawianym) był m.in. Сказание о земле Сибирской (Skazanije o ziemlie Sibirskoj - Opowieść o ziemi syberyjskiej) film z 1947 roku reż. Ivana Pirieva (drugi kolorowy film wyprodukowany w Związku Radzieckim) ze znakomitym obrazem rejsu do pieśni Бродяга.
I tak wchodzimy w lata sześćdziesiąte i siedemdziesiąte. W Związku Radzieckim to czasy wielkich bardów: B. Okudżawy (wraz z N. Matwiejewą B. Okudżawa zaczął występować w połowie lat pięćdziesiątych), W. Wysockiego, J. Kukina, ale również mniej w Polsce znanych autorów i wykonawców jak: А. Галич, В. Туриянский, В. Берковский, С. Никитин, А. Городницкий, А. Крупп, Е. Клячкин, А. Мирзаян, В. Бережков, В. Матвеева, В. Луферов, П. Старчик, А. Суханов, В. Долина, А.Дольский (A. Galicz, W. Turianskij, W. Bierkowskij, S. Nikitin, A. Gorodnickij, A. Krupin, J. Kliaczkin, A. Mirzajan, W. Bierieżkow, W. Matwiejewa, W. Łufierow, P. Starczik, A. Suchanow, W. Dolina, A. Dolskij - A. Galicz, W Turiański, W. Bierkowski, S. Nikitin, A. Gorodnicki, A. Krupin, J. Kliaczkin, A. Mirzajan, W. Bierieżkow, W. Matwiejewa, W. Łufierow, P. Starczik, A. Suchanow, W. Dolina, A. Dolski). To również okres festiwali pieśni autorskiej, piosenki turystycznej czy też pieśni amatorskiej? (самодеятельной песни).
Z uwagi na szeroko znane i dostępne na licznych płytach i CD piosenki B. Okudżawy i W. Wysockiego chcięlibyśmy skupić się przez chwilę na Juriju Kukinie i jego najlepiej znanym w Polsce utworze z 1964 roku pod tytułem А я еду за туманом lub За туманом (A ja jedu za tumanom lub Za tumanom - A jadę za mgłą lub Za mgłą) znanym pod polskim tytułem Goniąc marzenia, lub Gonić marzenia z polskimi słowami R. Krajowskiego. W polskich tekstach piosenka ta często jest przypisywana B. Okudżawie. Jurij Kukin znany był również z takich utworów jak: Туристская песенка, Гостиница, Париж, О вреде пьянства на воде, Солдат Киплинга, czy Маленький гном (Turistskaja piesienka, Gostinica, Pariż, czy Malieńkij gnom - Piosenka turystyczna, Hotel, Paryż, czy Maleńki gnom). J. Kukin śpiewał także piosenki innych autorów. M.in. wykonywał piosenki W. Wysockiego, jak napisaną w 1966 roku Песня-сказка о нечисти znana też jako Страшно, аж жуть.
Od połowy lat siedemdziesiątych w śpiewach przy ognisku zaczyna dominować piosenka wykonywana przez gitarzystę. Rola piosenek śpiewanych przez wszystkich spada. Widać to wyraźnie również w piosence rosyjskiej śpiewanej przez studentów. Miejsce piosenek B. Okudżawy śpiewanych przez wszystkich przy akompaniamencie gitary do głosu dochodzę piosenki W. Wysockiego śpiewane solo przez gitarzystę - wykonawcę. O ile więc Balonik mogli jeszcze śpiewać wszyscy to trudno było tego wymagać przy piosence Obława.
Czy w latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych śpiewano w Polsce nowe rosyjskie piosenki? Chyba nie. Brak znajomości języka rosyjskiego, wzrost liczby polskich piosenek turystycznych i znaczenia polskiej Piosenki biesiadnej, a także rozwój przenośnego sprzętu elektronicznego i znaczenia mediów ograniczyły rolę piosenki śpiewanej samodzielnie. Otwarcie na świat zmniejszyło także kontakty z ruchem rosyjskiej piosenki autorskiej, z muzyką współczesnych bardów. Jak się okazało również dostęp do satelitarnych kanałów telewizji rosyjskiej (PTP Планета ...[RTR Płanieta - RTR Planeta].i Russia Today oraz internetowej Шансон ТВ) nie zwiększył w znaczący sposób zainteresowania piosenką turystyczną.
Czy więc jest szansa na spopularyzowanie rosyjskich wydarzeń ze sfery piosenki autorskiej, czy współczesna rosyjska muzyka bardów może stać się tym czym była muzyka rosyjskich bardów z lat sześćdziesiątych?
Warszawa, lipiec 2010
Bibliografia
Krzysztof Gozdowski, Obecność bardów rosyjskich, Nowaja Polsza 12 (92)/2007, tekst został napisany po polsku, na rosyjski przetłumaczyła go Natalia Gorbaniewska (tekst dostępny w internecie na stronach http://www.strefapiosenki.pl.
Krzysztof Gozdowski, Kim są polscy spadkobiercy tak zwanej „rosyjskiej pieśni autorskiej?, w: kwartalniku Piosenka, nr 8, 2007, wyd. internetowe http://www.piosenka.waw.pl/.
Krzysztof Gozdowski, „Ermitaż osmotrien, zamieczanij niet”, albo o sposobach obecności rosyjskich bardów w świadomości polsk iego odbiorcy, w: kwartalniku Piosenka, nr 8, 2007, wyd. internetowe http://www.piosenka.waw.pl/.
Jadwiga Sawicka, “Wolnolubiwaja gitara” - o Włodzimierzu Wysockim, w: „Bardowie”, pod red. J.Sawickiej i E.Paczoskiej, Ibidem, Łódź, 2002. Materiały z konferencji zorganizowanej przez Instytut Literatury Polskiej Wydziału Polonistyki UW
Anna Bednarczyk, Przeszłość i teraźniejszość rosyjskich bardów w Polsce, w: „Bardowie”, pod red. J.Sawickiej i E.Paczoskiej, Ibidem, Łódź, 2002. Materiały z konferencji zorganizowanej przez Instytut Literatury Polskiej Wydziału Polonistyki UW
Авторская песня. Антология, Red. Д. А. Сухарев. Екатеринбург: У-Фактория, 2003
Русские народные песни. Zebrał В. В. Варгановой, Правда, 1988
И. Каримов. История самодеятельной песни w Московский клуб самодеятельной песни и его история", Альманах Менестрель, №1, ноябрь 1979.
Песни студенческие, школьные, дворовые, wyd. Эксмо, 2006.
Лучшие дворовые песни. Песенник с нотами и аккордами, wyd. Феникс, Ростов-на-Дону, 2010
Блатная песня: Сборник, wyd. Эксмо-Пресс, 2001.
Запрещенные песни (zebrali. Железный А.И., Шемета Л.П., Шершунов А.Т. i inni) Wydanie 2-е. Wyd. Современная музыка, 2004.
Павлинов А. Т., Орлова Т. П. Ни пуха ни пера. Студенческие и туристские песни. Издательство «Композитор», Санкт-Петербург, 2000.
Strony internetowe
http://festival.samara.net/ oraz http://grushinka.ru/ - oficjalne strony Всероссийского фестиваля авторской песни имени Валерия Грушина
http://angara.net/fest/2010/ - oficjalna strona Сибирского фестиваля туристической песни „Белый Иркут”
Niniejszy tekst jest kontynuacją artykułu K. Łopacińskiego Studencka piosenka turystyczna w dobie globalizacji
Według Виталийa Мироновa (Истоки туристской бардовской песни), patrz http://www.proza.ru/2010/06/23/1228 jest to stara piosenka studencka (brak jest jednak dokładnych źródeł potwierdzających tą tezę)
Studencki zbiór piosenek turystycznych Bazuna, tomy I i II, wydanie II poprawione i rozszerzone, Kadłubiski E. (red.), Gdańsk 1989, Studencki Klub Turystyczny Politechniki Gdańskiej Fify.
Patrz np. http://www.a-pesni.golosa.info/popular20/soldatuchki.htm
Rosyjski krążownik Варяг pierwszego dnia wojny rosyjsko-japońskiej 27.01.1904 roku (wg rosyjskiego kalendarza) po nierównej walce z przeważającymi siłami japońskimi i poważnych uszkodzeniach został zatopiony przez własną załogę u wybrzeży koreańskich. Już w lutym 1904 roku poeta niemiecki Rudolf Greins napisał wiersz opisujący walkę Варягa z okrętami japońskimi. W tym samym roku wiersz został przetłumaczony na rosyjski. Po spotkaniu z marynarzami Варягa wojskowy muzyk А.Турищев z Astrachania napisał do wiersza muzykę. W 1946 roku nakręcono również film Крейсер „Варяг” oczywiście z podkładem muzycznym w postaci wspomnianej pieśni.
w przekładzie - W.Wróblewskiego
Pełną dyskografię wraz z nagraniami wszystkich płyt zespołu dokonanymi w latach 1998-2008 można znaleźć na stronach http://bards.pp.ru/PNV/1/ i dalszych numerach, a historię i skład zespołu na stronach http://ru.wikipedia.org pod hasłem Песни нашего века.
Patrz: Авторская песня. Антология. Opracował Д. А. Сухарев. Екатеринбург: У-Фактория, 2003. Джагалов Росен Авторская песня как жанровая лаборатория «социализма с человеческим лицом» / Autoryzowany przekład z angl. А. Скидана. Новое литературное обозрение. № 100 . 2009.
Добровольский Б. М. Современные бытовые песни городской молодежи // Фольклор и художественная самодеятельность. 1968; Попова Т. В. О песнях наших дней. 1969; Каманкина М. В. Самодеятельная авторская песня 1950-1970-х : Автореф. канд. дис. 1989; Рубанова И. Голос из хора // Искусство: Соврем, творч. процессы. 1993; От костра к микрофону: Из истории самодеят. песни в Ленинграде. СПб., 1996; 50 российских бардов. Справочник М., 2001.
błat - złodziej, błatny - złodziejski, gwara więzienna. Więc "błatnaja piesnia" to pieśń "elementu socjalnie bliskiego", czyli po prostu "pieśń złodziejska". Trudno jest znaleźć polski odpowiednik - może Szemrane piosenki? Mieści się w tym gatunku zarówno Fred Buscaglione jak i Stanisław Grzesiuk. Klasycznym przykładem jest wykonywana przez tego ostatniego piosenka, śpiewana także na rajdach studenckich Ballada o Felku Zdankiewiczu.
Patrz http://ru.wikipedia.org
Na temat początków festiwali pieśni autorskiej przeczytać można w artykule И. Каримовa (I. Karimowa) История самодеятельной песни (Istoria samodiejatiel'noj piesni - Historia piosenki amatorskiej) dostępnym na http://www.a-pesni.golosa.info/dvor/a-karimov.htm
W tym samym roku zorganizowana została po raz pierwszy Ogólnopolska Studencka Giełda Piosenki Turystycznej w Szklarskiej Porębie
Historię festiwalu można znaleźć na stronie Wikipedii pod nazwą Всероссийский фестиваль авторской песни имени Валерия Грушина. Oficjalnymi stronami festiwalu w Internecie są: http://festival.samara.net/ oraz http://grushinka.ru/
Patrz strona festiwalu http://angara.net/fest/2010/
Patrz strona festiwalu http://www.akbard.ru/
Patrz strona festiwalu http://akkord.spb.ru/
M.in. Спите спокойно, борцы за идею (Spijtie spokojno borcy za idieju - Śpijcie spokojnie szermierze idei) (1901), Пробил час грозный избавленья (Probił czas groznyj izbawlienija - Wybiła groźna godzina zbawienia) (1905), Россиянка (Стонет Россия под властью жестокой) (Rossijanka (Stoniet Rossija pod włastju żestokoj) - Rosjanka (Jęczy Rosja pod władzą okrutną) (1905-1907), Слава погибшим во имя свободы (Sława pogibszym za imia swobody - Chwała poległym w imię wolności) (1905-1907), Песня ижевцев (Piesnia iżewcew - Pieśń iżewców) (1918).
Bradiaga jest dobrym przykładem zatarcia granicy między pieśnią "łagierną" [polityczną] a "błatną", w tradycji sięgającej czasów carskich
Piosenka z filmu Коллеги (Koledzy) z 1962 roku. Muzyka Ю. Левитин, słowa Г. Шпаликов
W Rosji znana też jako Школа бальных танцев Соломона Пляра, a w Polsce śpiewana również jako Szkoła Tańców Solomona Perla.
Należy wspomnieć, że w rosyjskiej literaturze Łagiernyje piesni to niekoniecznie błatnyje, chociaż śpiewali je wszyscy, którzy przez łagry przeszli. Inną treść niosły piosenki tych z osławionego paragrafu 58-go, a inną urków - złodziei, ale, że śpiewali je wszyscy, to łatwo je wrzucić do jednego worka. Ci z 58-go to często wysokiej klasy intelektualiści, także poeci i pisarze, jak choćby Mandelsztam czy Pilniak, i ich twórczość była nieco inna. Ale co chwytliwsze melodie śpiewali wszyscy. W rosyjskich omówieniach trochę zamazuje się ten podział, może jako wciąż wstydliwą przeszłość. Część piosenek łagiernego nurtu powstawała zresztą poza łagrami (dobrym przykładem może być to Towariszcz Stalin wy bol'szoj uczonyj śpiewana przez W. Wysockiego)
W rosyjskich i radzieckich śpiewnikach i nagraniach brakuje następującej zwrotki śpiewanej przy ogniskach przez polskich studentów:
Пришол приказ з наркома,
Розстрелять всех по домах.
Розстрелять всех по домах бах, бах.
Один раз приехали,
Один два розстреляли.
Один три уехали домой.
Do tej melodii istnieje również polski tekst Bosman (z korespondencji z J.P.Dudą)
Np. Исак Ньютон всю жизнь век трудился (Isak Niuton wsiu żizń wiek trudiłsia - Izaak Newton całe życie pracował), czy Колумб Америку открыл (Kołumb Ameriku otkrył - Kolumb odkrył Amerykę). Znana jest także dłuższa wersja zawierająca wszystkie te warianty pod nazwą По рюмочке, по маленькой
Polska wersja słów tej piosenki Tajemnice wiary mej napisana przez M. Zembatego do filmu Niebieskie jak morze czarne (1971) była wykonywana m.in. w kabarecie „Dudek”. (http://www.youtube.com/watch?v=fFjCvnIhd0Y&NR=1)
Według J.P. Dudy piosenka jest łudząco podobna do fragmenu niemieckiej piosenki biesiadnej Morgen wird mein Schatz abreisen. Kilka wariantów śpiewanych w Rosji dostępnych jest na stronie
http://www.a-pesni.golosa.info/dvor/tamgdekruk.htm
Wspomniani autorzy napisali tylko dwie zwrotki, dalsze ułożyli studenci МГУ (cześć zwrotek jest pochodzenia ludowego). Według niektórych źródeł М. Светлов napisał w 1937 roku melodię do wiersza За зеленым забориком, a później wykorzystano ją do omawianej piosenki.
Maurice Carême (1899-1978) - belgijski poeta znany szczególnie z poezji dla dzieci. Piosenka Хромой король była znana w Rosji już w latach pięćdziesiątych i wykonywana również w oficjalnych mediach, ale bez ostatniej zwrotki, która brzmiała:
Бой барабанный, знамен карнавал -
Король с войны возвратился домой.
Войну проиграл, полноги потерял,
Но рад был до слез, что остался живой.
W Związku Radzieckim kołysanka ta była bardzo popularna w latach sześćdziesiątych (wspomina ją jako piosenkę śpiewaną przez rodziców i dziadków wielu współczesnych internautów). Jest także wariant tej kołysanki autorstwa Г. Поженянa (słowa) i П. Тодоровского (muzyka - mocno zmieniona w stosunku do wersji z lat sześćdziesiątych) pochodzący z filmu По главной улице с оркестром z 1986 roku. Warto dodać, że m.in. za wykonanie tej piosenki W. Masłyk dostał pierwszą nagrodę na Pierwszym Jesiennym Studenckim Przeglądzie Piosenki Turystycznej „Bazuna 1971”.
W środowisku turystycznym piosenkę tą spopularyzował Adam Drąg.
Ciekawostką jest, że J. Kukin wystąpił kiedyś w Polsce na festiwalu w Zielonej Górze. Dzisiaj prawie osiemdziesięcioletni J. Kukin nadal od czasu do czasu występuje w klubach, ale również na świeżym powietrzu. Na wzór swej kultowej piosenki За туманом już w XXI wieku napisał współczesną wersję За туманом II.
Na tym kanale od czasu do czasu można trafić na występy zespołu Пе́сни на́шего ве́ка (Piesni naszego wieka - Pieśni naszego wieku).
Szereg tekstów m.in. o piosence tegoż autora (Фима Жиганец to artystyczny pseudonim Александрa Сидоровa) można znaleźć na stronie http://www.proza.ru/avtor/fimasid&book=117#117
Charakter tej strony najlepiej ilustruje czterowiersz В. Калашниковa stanowiący jej motto i przyjęty za motto niniejszego artykułu:
В старой песенке поется:
После нас на этом свете
Пара факсов остается
И страничка в интернете...
Patrz strona festiwalu http://www.akbard.ru/
7