Starożytność : a/ filozofie: stoicyzm, epikureizm, platonizm, b/ archetyp: Hiob, Abraham, Prometeusz, Narcyz, Syzyf, Niobe, Narcyz, c/ topos ( motyw): homo viator, arkadia,

d/ tematy : historia rodu Labdakidów, historia wojny trojańskiej („Król Edyp”, „Iliada” ) e/ liryka: Horacy non omnis moria, exegi monumentum, epikureizm, stoicyzm.

jedność estetyki, zasada decorum, zasada trzech jedności, bohater tragiczny, porównanie homeryckie, patos, epitet stały

wina tragiczna, zbłądzenie tragiczne

Średniowiecze - V- XV wieku

• Teocentryzm

• Główne hasło : Memento Mori

• Literatura w języku łacińskim

• Toposy: Danse macabre, Ubi sunt ?

• Symbole średniowiecza: miecz, krzyż

• Wzorce osobowe: a/asceta ( św. Aleksy, św. Franciszek )

b/ rycerz ( idealny Roland „Pieśń o Rolandzie- ars moriendi;

błędny „Opowieści o rycerzach okrągłego stołu” -

Parsifal, Galahad - św. Graal), atrybuty rycerza - miecz

c/ władca - ( Kronika Galla Anonima - Bolesław Chrobry)

• Utwory liryczne: a/ Bogurodzica - Maryja boska istota, motyw desis, zasada

hierarchii i pośrednictwa, pośredniczka grzeszników,

b/ „Lament świętokrzyski” - Maryja ziemska kobieta,

cierpiąca po stracie jedynego syna, apokryf, plankt.

c/ „Rozmowa mistrza Polikarpa ze śmiercią” - wizerunek

śmierci - kościotrup, kosa, ma budzić przerażenie.

• Koncepcja człowieka : a/ ciało

b/ dusza - wędruje po śmierci (piekło, czyściec, raj )

Renesans- XVI w. ( odrodzenie)- złoty okres w dziejach kultury polskiej czasy panowania ostatnich Jagiellonów.

• Humanizm

• Reformacja

• Główne hasła : Jestem człowiekiem , więc nic co ludzkie nie jest mi obce

Do źródeł ( powrót do starożytności )

Człowiek miarą wszechrzeczy ( człowiek mały świat

powiązany ściśle z naturą )

• Literatura w językach narodowych

• Styl klasyczny w literaturze:

1. Porządek - ład w dziele literackim.

2. Harmonia - łączność wszystkich elementów świata Bóg, człowiek, natura.

3. Uniwersalizm - ponadczasowość prawd głoszonych w dziełach.

4. Jasność i prostota - konstrukcja tekstu i obraz świata jasny , nieskomplikowany.

• Koncepcja człowieka: a/sfera materialna -ciało sfera duchowa - dusza

wzajemnie się dopełniają

b/ człowiek harmonijnie współistnieje z naturą drugim

człowiekiem i Bogiem

• Toposy: a/ Deus artifex

b/ Fortuny,

c/ utopii

d/ świata teatru

e/ człowiek Boże igrzysko

• Twórczość : J.Kochanowski : pieśni, fraszki, treny.

• Elementy charakterystyczne dla twórczości poety:

1. Humanizm - podmiot liryczny utożsamiany z poetą wszechstronne wykształcenie, twórczość w języku narodowym, twórca polskiego języka poetyckiego, bogactwo środków poetyckich, cechy stylu klasycznego.

2. Horacjanizm - nawiązania do rzymskiego poety, świadomość wielkości własnej twórczości - non omnis moria, exegi monumentum.

3. Nawiązania do starożytności - motywy mitologiczne, filozofie starożytne - epikureizm, stoicyzm,

4. Patriotyzm - zainteresowanie sprawami państwa.

5. Cnota, uczciwość - najważniejsze wartości.

6. Motywy renesansowe.

Załamanie tych wartości w „Trenach”.

Barok- XVII w. słabość polityczna i gospodarcza państwa, liczne wojny, spadek poziomu wykształcenia.

• Kontrreformacja

• Cechy stylu barokowego :

1. Niepokój i ruch - dynamika , brak spokoju.

2. Nieład - wrażenie chaosu w tekście literackim.

3. Skomplikowanie i niejasności - trudna forma tekstu , liczne środki poetyckie.

4. Zmysłowość - poezja ma działać na zmysły, olśniewać bogactwem form.

5. Indywidualizm - odrzucenie klasycznego uniwersalizmu na rzecz subiektywnych odczuć.

• Prądy literackie :

1. marinizm- bogactwo środków poetyckich ( kompozycja łańcuchowa, figura sumacji)

2. konceptyzm - pomysł na kompozycję dzieła, ujęcie tematu , ma szokować.

• Symbole:

1. róża - ideał, piękno, doskonałość.

2. klepsydra - upływ czasu, przemijalność.

3. czaszka - nieuchronność śmierci.

• Toposy:

1. marności - vanitas,

2. życia - snu,

3. miłości i śmierci

• Bóg i człowiek:

1. Bóg ponadczasowy, potężny, wpływa na życie człowieka.

2. Człowiek słaby, kruchy jest niczym w porównaniu z wielkością Boga.

3. Całe życie człowiek toczy walkę, ulega pokusom i znów się „podnosi” naprawia błędy.

• Twórczość literacka:

Nurt dworski	Nurt sarmacki
Daniel Naborowski Jan Andrzej Morsztyn	Wacław Potocki Jan Chryzostom Pasek
Elementy barokowe	Elementy sarmatyzmu - sarmacki mesjanizm Sarmackie ceremonie, Sarmacka ksenofobia.

Oświecenie XVIII w.- konieczność przeprowadzenia licznych reform, panowanie ostatniego króla polskiego Stanisława Augusta Poniatowskiego - mecenat króla ( teatr, czasopiśmiennictwo, obiady czwartkowe, Szkoła Rycerska), liczne reformy - Sejm czteroletni - Konstytucja 3 maja.

• Racjonalizm - wiedza oparta na rozumie.

• Empiryzm.- wiedza oparta na doświadczeniu, umysł ludzki czysta karta.

• Klasycyzm - jasność, porządek, prostota ( uzależnienie od reguł ).

• Prądy filozoficzne:

1. Ateizm.

2. Deizm.

3. Libertynizm.

• Główne hasło: Myślę, więc jestem.

• Twórczość : Ignacy Krasicki : satyry, bajki ( narracyjne i epigramatyczne, bohaterowie - zwierzeta )

• Cechy twórczości:

1. Dydaktyzm,

2. Miłość do ojczyzny.

3. Pamflet - ośmieszenie zjawisk lub postaci.

4. Walka z cudzoziemszczyzną.

5. Świadomość konieczności reform i słabości państwa polskiego.

6. Moralizatorstwo.

• Sentymentalizm -

1. koniec oświecenia, okres przejściowy pomiędzy oświeceniem a romantyzmem.( pochwała czułości i prostoty, zachwyt nad pięknem przyrody, powrót do ludowości - krajobrazy wiejskie, bohaterowie prości ludzie : pasterze.

2. Twórczość : Franciszek Karpiński „Laura i Filon”

---