dr Katarzyna Majchrzak
adiunkt w Katedrze Ekonomiki i Organizacji Turystyki,
Zakład Ekonomiki Turystyki i Marketingu
Wydział Turystyki i Rekreacji AWF Poznań
Możliwość wykorzystania
potencjału Ostrowa Tumskiego i Śródki
dla celów rozwoju turystyki kulturowej
1. Czym jest turystyka kulturowa?
TURYSTYKA KULTUROWA - to „przemieszczanie się osób z miejsc ich stałego zamieszkania do miejsc atrakcji kulturalnych w celu zdobycia nowych informacji i doświadczeń oraz zaspokojenia własnych potrzeb” (...) Turystyka kulturowa związana jest zarówno z poznawaniem wytworów kultury z przeszłości, jak i wytworów kultury współczesnej oraz sposobów życia danych grup ludzi lub regionów, obejmuje turystykę zorientowaną na dziedzictwo kultury oraz turystykę zorientowaną na sztukę”. Inaczej mówiąc, turystyka kulturowa jest to taka forma turystyki, w której głównymi motywami wyjazdów są chęci zwiedzania różnorodnych obiektów kulturalnych, np. miejsc historycznych, archeologicznych, obiektów sakralnych, zespołów urbanistycznych miast, pałaców, zamków, galerii, parków i ogrodów itp., a ponadto uczestnictwo w imprezach i wydarzeniach kulturalnych.
2. Turystyka kulturowa z perspektywy trendów w europejskiej turystyce według ETC
Turystyka kulturowa jest jednym z najszybciej rozwijających się segmentów rynku turystycznego doby globalizacji. W raporcie Europejskiej Komisji Turystyki (European Travel Commision) pt. „Trendy w europejskiej turystyce” podkreśla się wzrost przeciętnego poziomu wykształcenia ludności. Bezpośrednią konsekwencją tego faktu jest, i w najbliższej przyszłości nadal będzie, wzrost popytu na produkty turystyczne, w których sztuka, kultura i historia odgrywać będą większą rolę, w których nacisk kładzie się na doświadczenia duchowe i poznawcze. W szczególności, jak podkreśla się w raporcie ETC, przejawiać się to będzie w następujących działaniach:
włączaniu elementów historii, kultury oraz sztuki do pakietów turystycznych, a także do wakacji organizowanych przez turystów we własnym zakresie,
w potrzebie lepszego i bardziej twórczego przekazywania informacji,
wzroście popytu na wyjazdy typu „city breaks” i innego rodzaju krótkie wyjazdy wakacyjne, w tym zwłaszcza na wyjazdy związane z uczestnictwem w różnego rodzaju wydarzeniach,
oraz we wzroście popytu na nowe destynacje w Europie Środkowej i Wschodniej.
Wzrost liczby podróży do Polski stał się faktem - wraz z wejściem Polski do Unii Europejskiej odnotowujemy systematyczny wzrost liczby przyjazdów do naszego kraju.
3. Turystyka kulturowa szansą dla Poznania
Poznań zatem stoi przed szansą aby stać się destynacją, na którą zapanuje moda nie tylko wśród turystów polskich oraz licznie już dziś przybywających do nas turystów niemieckich, ale także wśród obywateli innych państw UE, w tym zwłaszcza obywateli Wielkiej Brytanii Holandii i Francji.
Przed 7 laty powstała „Strategia Rozwoju Rynku Turystycznego w Poznaniu” pod redakcją prof. Stefana Bosiackiego. W wyniku badań, które przeprowadziliśmy wówczas wśród turystów krajowych i zagranicznych, wśród mieszkańców miasta, jak również w wyniku konsultacji z przedstawicielami branży turystycznej Poznania opracowaliśmy koncepcję, w której zwróciliśmy uwagę na warte wykreowania produkty mogące podnieść rangę miasta w skali kraju i Europy. Jednym z obszarów strategii były produkty dla turystyki kulturowej i krajoznawczej. Postulaty w tym obszarze produktowym miałam możliwość opracowywać osobiście.
4. Strategia Rozwoju Narodowego Produktu Turystycznego „Trakt Królewsko-Cesarski”
Prace podjęte przez miasto Poznań nad opracowaniem Strategii Rozwoju Narodowego Produktu Turystycznego „Trakt Królewsko-Cesarski”, są odpowiedzią na wysunięte w naszej strategii postulaty rozwoju turystyki kulturowej. Wraz z rozpoczęciem prac nad powstaniem tego produktu Poznań jako drugie po Warszawie miasto w Polsce przystąpił do realizacji Narodowego Programu Kultury na lata 2004-2013: „Ochrona Zabytków i Dziedzictwa Kulturowego. Program ten wskazuje, że podstawową gwarancją skutecznej ochrony dziedzictwa kulturowego w systemie wolnorynkowym jest powiązanie tego dziedzictwa ze sferą gospodarczą, a łącznikiem między nimi może być właśnie turystyka kulturowa.
Zgodnie ze Strategią Rozwoju Narodowego Produktu Turystycznego „Trakt Królewsko-Cesarski”,” biegnący od Śródki, poprzez Ostrów Tumski, Stary Rynek, Zamek Cesarski, plac Mickiewicza, most Teatralny i Jeżyce ma być markowym produktem turystyki kulturowej Poznania.
5. Marketingowe ujęcie „produktu turystycznego”
Ostrów Tumski i Śródka to bardzo ważne elementy tego „produktu” o ogromnym potencjale dla turystyki kulturowej. Aby wskazać na możliwości wykorzystania tego potencjału warto zwrócić uwagę na to, co dokładnie oznacza marketingowe pojęcie „PRODUKT TURYSTYCZNY”. Jest to pojęcie wieloznaczne które może być rozumiane w następujący sposób:
z punktu widzenia potencjalnego klienta rozważającego dowolną formę podróży, produkt turystyczny może być definiowany jako pakiet składników materialnych i niematerialnych opartych na możliwościach spędzania czasu w miejscu docelowym. Pakiet ten to dla turysty przeżycie dostępne za określoną cenę.
w szerokim ujęciu produkt turystyczny to całość przeżyć oraz doświadczeń zdobytych przez turystę w trakcie podróży - od wyjazdu z domu do powrotu do niego.
produkt turystyczny to także produkt obszaru (miejsca docelowego). na który składa się pięć następujących składników:
atrakcje i środowisko miejsca docelowego, które w znacznej mierze określają wybór i wpływają na motywacje konsumentów, w tym:
atrakcje naturalne: krajobraz, plaże, klimat i inne cechy geograficzne miejsca docelowego i jego zasoby naturalne,
atrakcje stworzone przez człowieka: budynki i infrastruktura turystyczna obejmujące architekturę zabytkową i współczesną, zabytki, promenady, parki i ogrody, ośrodki konferencyjne, ośrodki żeglarskie, stoki narciarskie, archeologię przemysłową, pola golfowe, specjalistyczne sklepy i specjalistyczne centra handlowe,
atrakcje kulturowe: tradycje i folklor, religia i sztuka, teatr, muzyka, taniec i inne rozrywki, a także muzea; niektóre z nich mogą organizować imprezy specjalne, festiwale i konkursy .
atrakcje społeczne: sposób życia mieszkańców lub lokalnej społeczności, język i możliwości spotkań towarzyskich.
infrastruktura i usługi miejsca docelowego czyli elementy w miejscu docelowym lub z nim związane, które umożliwiają turystom pobyt i korzystanie z atrakcji, a wśród nich m.in. :
baza noclegowa: restauracje, bary i kawiarnie: transport w miejscu docelowym: taksówki, autobusy, wynajem samochodów, wynajem rowerów (oraz wyciągi narciarskie w ośrodkach sportów zimowych),
sieć sprzedaży detalicznej: sklepy, agencje turystyczne, pamiątki, zaopatrzenie kempingów,
inne usługi: zakłady fryzjerskie, informacja, wypożyczalnia sprzętu, policja turystyczna,
dostępność miejsca docelowego, czyli elementy miejsca docelowego, które wpływają na koszt, szybkość i wygodę dotarcia podróżnego do miejsca docelowego, na które składają się m.in.:
infrastruktura: drogi, porty lotnicze, koleje, porty morskie, ośrodki żeglarskie,
sprzęt: wielkość, szybkość i zasięg pojazdów transportu publicznego,
czynniki eksploatacyjne: trasy, częstotliwość połączeń, ceny,
wizerunki i postrzeganie miejsca docelowego, czyli elementy bardzo silnie wpływające na decyzje zakupu, które nie muszą być oparte na przeżyciach ani faktach, ale mimo to są potężnym motywatorem w turystyce; wizerunki i oczekiwania doświadczenia turystycznego w świadomości konsumentów są ściśle ze sobą powiązane,
cena płacona przez konsumenta, która jest sumą kosztów przejazdu, zakwaterowania i wybranych usług oraz atrakcji, które się tam znajdują.
Dobrze skomponowany produkt turystyczny miejsca docelowego to taki produkt , do którego turysta będzie chciał powrócić, a ponadto będzie skutecznie go promował wśród swojej rodziny czy znajomych. Im bardziej charakterystyczny, unikatowy będzie to produkt, tym szanse na to są oczywiście większe.
6. Cztery wymiary Traktu Królewsko-Cesarskiego
Dzięki „Traktowi Królewsko-Cesarskiemu” Poznań wychodzi naprzeciw trendom we współczesnej turystyce, w której podstawowe znaczenie w przyciąganiu turystów mają produkty markowe. Zgodnie z postulatami Koncepcji Rozwoju Produktu Turystycznego „Trakt Królewsko-Cesarski w Poznaniu” produkt ten powinien mieć charakter zintegrowany - czyli łączyć wiele aspektów przestrzeni historycznej i kulturowej miasta. Wyodrębniono w nim 4 wątki linii produktowych czyli 4 wymiary, które podkreślają unikatowość Poznania w skali regionu i kraju:
TRAKT HISTORII - Tu zaczęła się Polska - W Poznaniu zaczęła się Polska
TRAKT ZABYTKÓW ARCHITEKTURY: Tak budował się Poznań - Trakt Pracy i Piękna
TRAKT ARTYSTYCZNY (KULTURALNY) - Trakt tętniący życiem (kulturalnym - Europejska Stolica Kultury
TRAKT TRADYCJI WIELKOPOLSKIEJ - Nie tylko pyry z gzikiem - Dobra Strawa i Zabawa
Potencjał Ostrowa Tumskiego może być z powodzeniem wykorzystany w trzech pierwszych wątkach, a w powiązaniu z rewitalizacją obszaru Śródki także i w czwartym wątku tematycznym.
7. Walory historyczne i kulturowe Ostrowa Tumskiego
Podstawową siłą i wartością Ostrowa Tumskiego jest to, że, jak powiedział w swojej homilii Jan Paweł II, „Tu się Polska zaczęła”. Te słowa w sposób szczególny można skojarzyć z tą najstarszą historycznie częścią Poznania, z którą wiążą się początki naszego państwa a także chrześcijaństwa w Polsce. Ranga Ostrowa jest ogromna, tu przecież w siedzibie wzniesionej przez Mieszka I mieszkali pierwsi polscy królowie, tu w podziemiach katedry znajdują się ślady grobowców najstarszych władców naszego kraju - Mieszka I i Bolesława Chrobrego.
Opracowanie Strategii Rozwoju Narodowego Produktu Turystycznego „Trakt Królewsko-Cesarski” przygotowane przez zespół Konsorcjum Projektowe Polskiej Agencji Rozwoju Turystyki S.A. - RES MANAGEMENT zawiera bardzo ciekawe propozycje dotyczące Ostrowa Tumskiego.
8. Ostrów Tumski Wyspą Kultury Duchowej
Celem strategicznym jest to, aby Ostrów Tumski stał się Wyspą Kultury Duchowej, gdzie prezentowane będzie widowisko historyczne odwołujące się do tysiącletnich dziejów Polski i Poznania.
Zakłada się, że wokół otoczonej 15 kaplicami Katedry Świętych Piotra i Pawła zostanie zbudowany teatr inspirowany formami średniowiecznych misteriów. W tym celu na plecach poszczególnych kaplic okalających Katedrę zbudowane zostaną mansjony - osobne sceny, każda do prezentacji jednego wydarzenia z historii. 15 scen z historii Polski mogłyby obejmować ramy czasowe od chrztu Polski do Poznańskiego Czerwca i powstania Solidarności.
Pomysłodawcy wnioskują, aby takie widowisko było stałym, odgrywanym codziennie przez cały sezon letni o określonych porach widowiskiem. Widzowie przechodziliby od mansjonu do mansjonu oglądając scenę za sceną, wędrując w czasie i przestrzeni. Byłaby to swoista podróż do źródeł państwowości polskiej, polskiego chrześcijaństwa.
Rozwijając ten pomysł można podkreślić następujące kwestie:
zważywszy na podstawowe rynki źródłowe, z których pochodzą turyści zagraniczni przyjeżdżający do Polski i Poznania, w tym przede wszystkim Niemców, a także Francuzów, Holendrów i Brytyjczyków można by uwzględnić opcje odgrywania tych scen przynajmniej raz w ciągu dnia o wyznaczonych porach w językach niemieckim i angielskim (ewentualnie francuskim).
aby zwiększyć atrakcyjność takiego przekazu i wzbogacić go, można by opracować syntetyczny „Przewodnik po najważniejszych scenach z historii Polski”, który turyści mogliby zakupić. Przewodnik ten obok polskiej wersji językowej powinien być dostępny także w językach obcych. Byłaby to wymierna pamiątka z tego magicznego miejsca i jednocześnie wkład Poznania w popularyzację wiedzy nt. historii Polski, która jest obcokrajowcom mało znana. Taki przewodnik mógłby zapełnić „białą plamę na Polsce” - jak obrazowo komentują śladową jedynie obecność naszego kraju w europejskich podręcznikach historii dziennikarze tygodnika „Wprost”.
9. Ekspozycja ołtarzy Jana Pawła II
Kolejną ciekawą propozycją dla Ostrowa Tumskiego zapisaną w Strategii Rozwoju Narodowego Produktu Turystycznego „Trakt Królewsko-Cesarski” jest ekspozycja ołtarzy Jana Pawła II. Propozycja ta dotyczy zbudowania skansenu tych ołtarzy, modeli zrekonstruowanych w określonej skali, np. 1:5 i utworzenie plenerowej ekspozycji, która mogłaby odtwarzać chronologię pielgrzymek i kolejnych mszy papieskich. Pomysł zakłada wierne odtworzenie pierwowzorów pod względem konstrukcji i materiału i zaangażowanie w te prace poznańskich mistrzów stolarki, snycerki i rzeźby.
10. Wykorzystanie Śródki dla celów turystyki kulturowej
Śródka to teren historycznie związany z Cybiną, Wartą i Ostrowem Tumskim, ważne miejsce historyczno-kulturowe związane z początkiem chrześcijaństwa i cywilizacji państwowej, teren chronionego układu urbanistyczno-architektonicznego. Ta aktualnie zaniedbana, wyizolowana przestrzennie i funkcjonalnie część Poznania, ma szansę w wyniku zaplanowanych już działań stać się jednym z głównych celów podróży turystów przybywających do miasta. Możliwości wykorzystania potencjału Śródki do celów turystyki kulturowej wiążą się z Miejskim Programem Rewitalizacji dla miasta Poznania.
Program ten zakłada przede wszystkim następujące działania:
budowę Mostu Cybińskiego między Śródką a Ostrowem Tumskim czyli historycznego połączenia komunikacyjnego w formie dla ruchu pieszego, dającego szansę przeprowadzenia trasy Traktu Królewsko-Cesarskiego; budowa ta razem z budową tzw. mostu Królewskiego przez Wartę pomiędzy Ostrowem Tumskim a ul. Szyperską ma stanowić inicjację „przywrócenia miastu rzeki”; jak przewiduje Plan Rozwoju Miasta Poznania na lata 2005-2010 - mosty te mogłyby być połączone funkcjonalnie z przystaniami wycieczkowych statków rzecznych, punktami gastronomicznymi i kawiarenkami na nabrzeżach, barkach, statkach adaptowanych do tej funkcji.
budowę Punktu Obsługi Wycieczek - zorganizowanych grup turystycznych, w tym także rozbudowę infrastruktury parkingowej dla tych grup.
realizację na obszarze Śródki etapu budowy systemu informacji miejskiej (SIM) odnoszącego się do tego rejonu,
odnowienie elewacji budynków, renowację zabytkowych struktur urbanistycznych,
zabudowanie pustych przestrzeni zwłaszcza na cele usługowe, turystyczne, rekreacyjne, kulturalne.
Warto ponadto dodać, że pełne wykorzystanie potencjału kulturowego Śródki powinno uwzględniać:
opracowanie przewodnika prezentującego walory historyczne i kulturowe tego miejsca,
wykorzystanie nazwy Śródki do ponownej organizacji w każdą środę targów, które mogłyby stać się swoistą atrakcją turystyczną.
W wyniku tych kompleksowych działań Śródka zostanie zintegrowana przestrzennie i funkcjonalnie z resztą miasta, znacznie zwiększą jej walory turystyczne, a opuszczone i zaniedbane tereny ożyją dzięki turystom, którzy „w ocienionych wiekowymi murami kawiarenkach chłonąć będą niezwykły klimat tych miejsc” z atrakcyjnym widokiem na Ostrów Tumski.
11. Podsumowanie
Aby należycie wykorzystać potencjał Ostrowa Tumskiego i Śródki trzeba położyć nacisk na odpowiednią promocję produktu turystycznego a w szczególności:
zaprojektować w ramach Miejskiego Informatora Multimedialnego internetową wersję (dostępną także w j. angielskim i niemieckim) „Traktu Królewsko-Cesarskiego umożliwiającego „podróż wirtualną do najciekawszych obiektów na szlaku, w tym w szczególności Ostrowa Tumskiego oraz Śródki, wersja ta posługując się sugestywnym słowem i ruchomym obrazem miałaby inspirować, poruszać wyobraźnię, zachęcać do osobistego odwiedzenia traktu.
zwrócić uwagę na konieczność produkcji i dostępności wysokiej jakości materiałów promocyjnych o Trakcie Królewsko-Cesarskim w punktach informacji turystycznej Poznania; postulat ten dotyczy w szczególności wydawnictw i publikacji w językach obcych,
popularyzować ideę Traktu Królewsko-Cesarskiego wśród mieszkańców miasta. Pozwoli to zachęcić mieszkańców do odkrywania miasta na nowo. Ponadto w związku z faktem, że wśród krajowych podróży krótkookresowych nadal największe znaczenie mają odwiedziny krewnych i znajomych (wg danych Instytutu Turystyki ponad połowa wszystkich podróży), stworzy to szansę propagowania walorów Poznania przez samych mieszkańców kręgom rodziny i znajomych.
Definicja turystyki kulturowej sformułowana przez ATLAS - Association for Tourism and Leisure Education [w] Tourism trends for Europe, European Travel Commision, September 2006, p. 5
W.W. Gaworecki: „Turystyka”, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2003, s. 81
http://www.etc-corporate.org/modules.php?name=Content&pa=showpage&pid=100&ac=5
Strategia Rozwoju Rynku Turystycznego w Poznaniu (pod redakcją Stefana Bosiackiego), AWF w Poznaniu, Instytut Turystyki w Warszawie, opracowanie wykonane na zlecenie Urzędu Miasta Poznania 2000
Program „Trakt Królewsko-Cesarski w Poznaniu, Audyt Turystyczny, Konsorcjum Projektowe PART SA-RES MANAGEMENT, Warszawa - Poznań, czerwiec-lipiec 2005, s. 13
http://www.mk.gov.pl/docs/Narodowa_Strategia_Rozwoju_Kultury.pdf
V.T.C. Middleton: Marketing w turystyce, PAPT, Warszawa 1996, ss. 89-91.
Koncepcja Rozwoju Produktu Turystycznego „Trakt Królewsko-Cesarski” w Poznaniu, I wersja robocza z 4.10.2005 t., Warszawa, Poznań, sierpień-październik 2005
Tamże, s. 29-30
por. Biała plama na Polsce - artykuł Piotra Semki i Piotra Cywińskiego, Wprost nr 38 z 24.09.2006 r.
Koncepcja Rozwoju...op.cit., s. 35
MIEJSKI PROGRAM REWITALIZACJI dla miasta Poznania - etap pilotażowy Śródka, Załącznik do Uchwały Nr LXXXIX/1006/IV/2006 rady Miasta Poznania z dnia 7 marca 2006 r.
Plan Rozwoju Miasta Poznania na lata 2005-2010.Programy i Priorytety, Urząd Miasta Poznania, listopad 2004, s. 141
Trakt Królewsko-Cesarski w Poznaniu - materiały opublikowane nakładem Urzędu Miasta Poznania - Biuro Programu „trakt Królewsko-Cesarski”, Wydziału Rozwoju Miasta