George Gordon Noel Byron, lord Byron (ur. 22 stycznia 1788 w Londynie, zm. 19 kwietnia 1824 w Missolongi, Grecja) - poeta angielski, znany zwłaszcza dzięki swoim powieściom poetyckim (Giaur, Korsarz) i dramatom romantycznym (Manfred). Jedna z najbardziej wpływowych figur literatury XIX wieku; zarówno jego twórczość jak i wizerunek rychło urosły do rangi legendy, znajdując wielu naśladowców wśród późniejszych poetów. Choć lorda Byrona uważa się za jednego z czołowych twórców europejskiego romantyzmu, sam (wzorem swojego mentora Johanna Wolfganga Goethego) zaliczał siebie raczej do grona klasycystów, z niechęcią wypowiadając się o młodzieży romantycznej[1]. Od jego nazwiska pochodzą terminy: bohater bajroniczny i bajronizm, które odegrały kluczową rolę w kształtowaniu się epoki europejskiego romantyzmu.
Jeszcze w czasie studiów w 1807 wydał tomik wierszy zatytułowany Godziny bezczynności, bez litości zaatakowany przez krytyków. Na ataki Byron odpowiedział atakiem: w rok później wydał poemat - Angielscy poeci i szkoccy recenzenci, będący satyrą na współczesną mu literaturę angielską. Poemat zawiera tez program nowej poezji.
Latem 1809 dwudziestojednoletni Byron opuścił Anglię, udając się wraz ze swym przyjacielem z Cambridge, Jamesem Hobhouse, w trwającą dwa lata podróż z Portugalii i Hiszpanii na Maltę, do Albanii, Grecji i Konstantynopola. Podróż ta była dla poety znakomitą szkołą życia, zebrał wiele materiału do twórczości i ukształtował własne poglądy na świat. Owocem dwuletniej wędrówki był szereg drobnych utworów okolicznościowych oraz dwie pierwsze pieśni Wędrówek Childe Harolda. Po powrocie do Anglii Byron dodał do poematu kilka refleksyjnych strof i wydał w 1812.
Sukces Wędrówek Childe Harolda był równie ogromny, jak nieoczekiwany. Byron znalazł się w centrum zainteresowania. Na okres po 1812 przypadała tez działalność Byrona w Izbie Lordów. Wygłosił tam kilka bezkompromisowych przemówień, m.in. w obronie robotników podczas debaty o karze śmierci dla tzw. "burzycieli maszyn" (luddystów), oraz przeciw uciskowi Irlandii. Wystąpienia poety nie przyniosły żadnych rezultatów, co przeżył jako klęskę swojej działalności politycznej. Nałożyły się na to bolesne perypetie rodzinne. Małżeństwo z poślubioną w 1815 Anna Izabellą Milbenke rozpadło się wkrótce po urodzeniu córki, Augusty Ady.
Opinia publiczna zwróciła się przeciwko poecie, więc postanowił opuścić Anglię. Owocem literackim tego niespokojnego okresu była seria powieści poetyckich o tematyce orientalnej, tj.: Giaur, Narzeczona z Abydos, Korsarz, Oblężenie Koryntu, Paryzyna.
Podczas dobrowolnego wygania Byron podróżował przez Belgię, Niemcy, Szwajcarię do Włochy. W Szwajcarii spotkał drugiego wielkiego romantyka angielskiego młodszej generacji, Percy'ego Bysshe'a Shelleya, z którym zwiedzał Alpy, w okolicach Jeziora Genewskiego. We Włoszech zamieszał w Rawennie, potem w Wenecji. Tam też poznał swoją ostatnia wielką miłość, hrabinę Guiccioli.
W tym okresie powstawały poematy: Więzień Chillony, Mazepa, Wyspa; dramaty: Manfred, Kain, Marino Filiero, Dwaj Oskarowie, Sardanapal, a także Proroctwo Dantego. Utwory te, a także działalność polityczna pisarza, związanego z włoskim ruchem rewolucyjnym karbonariuszy, skierowanych przeciwko Austrii, świadczą o demokratycznych, postępowych poglądach Byrona: przeciwnika feudalno-kapitalistycznego ucisku i polityki Świętego Przymierza. Jest to także dowód, ze poeta nie oddzielał twórczości od życia, żył tak - jak jego bohaterowie, pisał zaś o tym, co przeżywał.
Ukoronowaniem i zamknięciem jego twórczości był wielki poemat Don Juan, w którym przedstawił wszystkie konflikty wstrząsające ówczesną Europą. Pisany w Italii, w latach 1818-1824, jest złożony z szesnastu pieśni. Niestety, poeta nie zdążył go już ukończyć. W 1824, na wieść o wybuchu powstania Greków przeciwko niewoli tureckiej, opuścił Włochy i udał się do Grecji, gdzie zaangażował się w prace organizacyjne w siedzibie sztabu powstańczego w Mesolongi. Niezdrowy klimat i niewygody żołnierskiego życia spowodowały, że zapadł na febrę i zmarł 19 IV 1824.
Sławę przyniosło Byronowi wydanie w latach 1812-1818 pieśni epickich Childe Harold's Pilgrimage (Wędrówki Childe Harolda) oraz powieści poetyckich The Giaour (Giaur) w 1813 r. i The Corsair (Korsarz) w roku następnym. Choć polskiemu czytelnikowi znany jest najbardziej jako autor Giaura, dziełem jego życia pozostaje złożony z 17 pieśni poemat dygresyjny Don Juan (1819-1824). Inne utwory Byrona to dramaty filozoficzne Manfred (1817) i Cain (Kain; 1821) oraz liczne krótsze liryki.
Charakterystyczny dla twórczości Byrona jest wykreowany przez niego typ bohatera literackiego, tzw. bohater bajroniczny. Jest to człowiek samotny, zbuntowany, idący pod prąd, wyjątkowy - zwykle wybitnie utalentowany, uwikłany w nieszczęśliwą miłość, skazany na tragiczny koniec.
Hektor Berlioz - Symfonia Harold w Italii wg powieści poetyckiej Wędrówki Childe Harolda (1834); postać bohatera uosabia koncertująca altówka
Arnold Schönberg - Oda do Napoleona Buonaparte na głos recytujący, kwartet smyczkowy i fortepian (1942)
Streszczenie
Temat utworu stanowią dzieje miłości Giaura i Leili, zakończone jej tragiczną śmiercią, która pociągnęła za sobą dokonanie zemsty przez Giaura na Hassanie.
Giaur jest Wenecjaninem, który pokochał muzułmańską brankę, Gruzinkę - Leilę. Leila zaś jest niewolnicą Hassana. Jej pan od dłuższego czasu podejrzewa ją o zdradę, lecz dziewczyna swoim urokiem i władczym spojrzeniem wzbudza u niego szacunek i bojaźń.
Gdy jednak Hassan jest całkowicie pewny o zdradzie, postanawia ukarać kobietę zgodnie ze zwyczajem muzułmańskim topiąc ją w morzu w zawiązanym worku. Całej akcji dowodzi Emir - przywódca orszaku w zielonym stroju. Kiedy nastała noc Leila została wyrzucona z łódki. Na ratunek dziewczynie pędzi zrozpaczony jeździec na czarnym koniu (Giaur). Niestety przybył za późno, by ocalić ukochaną z rąk baszy. W tym momencie wzbudza się w nim nienawiść i chęć zemsty nad Hassanem.
Hassan również cierpi po stracie Leili. Dręczy go sumienie, nie może zaznać spokoju. Wyrusza więc z całym swym orszakiem w podróż po żonę, by pocieszyć swoje serce. Na czele orszaku jedzie Tatar, który głośno oznajmia, że wkrótce wjadą na szczyt lesistego pagórka, za którym biegnie bezpieczna droga.
Nagle spada z konia ugodzony kulą. Jego towarzysze chcą mu iść z pomocą, lecz zanim zsiedli z koni sami zostali ugodzeni kulami i padają martwi. Hassan razem ze swoimi najbliższymi jedzie dalej. Wkrótce naprzeciw mu wychodzą z ukrycia zbójcy, a na ich czele w albańskim stroju - Giaur. Dochodzi do krwawej bitwy. Hassan zostaje śmiertelnie ranny z ręki Giaura. Leży z odrąbaną dłonią i przebitą piersią, a nad nim Giaur mówi
do niego:
„Tak! Tyś pochował w falach mą Leilę,
Jam cię pochował w czerwonej mogile.[...]
Zbójcą zostałem! Jeździłem na wzwiady,
Aż w końcu zdrajca padł ofiara zdrady,
Jam spełnił swoje, zemścił się nad tobą.
A teraz, dalej- w świat - jadę sam z sobą”.-
(w. 651- 664)
Matka Hassana z niecierpliwością oczekuje na powrót syna. Wkrótce przybywa do niej posłaniec Tatar i wręcza jej zbryzgane krwią szaty Hassana, i oznajmia, że poległ w walce z Giaurem.
Giaur wyrusza dalej w świat. Pod koniec swojego życia postanawia schronić się w klasztorze (przybył tam ze Wschodu na tureckim statku i ofiarował duży skarb za schronienie). Przebywa już tam od sześciu lat.
Żyje w samotności, skryty w swej celi, ucieka od ludzi. Często jest nieprzytomny, ma wizje. Chociaż nosi habit to z zachowanie nie przypomina mnicha. Nie modli się, nie spowiada, podczas nabożeństw ucieka
do przedsionka kościoła. Jednak przed swoją śmiercią postanowił opowiedzieć staremu mnichowi historię swej tragicznej miłości i zemsty. Giaur przakazuje mnichowi pierścień i prosi o doręczenie go jego przyjacielowi z lat młodości, który przepowiedział mu kiedyś jego los. Pod koniec swojej spowiedzi Giaur prosi zakonnika o ubogi pogrzeb i o prosty krzyż na jego grobie bez żadnych napisów.