Philippe C. Schmitter
Demokracja - Zagrożenia i problemy
Od roku 1974 państwa przechodziły od autokracji do systemów demokratycznych.
Radość z tego faktu przesłaniała ludziom poważne zagrożenia i problemy związane z transformacją. Wynikały one z tego, że ów Nowoczesna Demokracja nie była oparta na pewnych podstawach i praktykach. Autor chce nam przekazać, że demokracja w latach '90 i późniejszych musiała stanąć wobec bezprecedensowych wyzwań.
I Wstęp:
Zwolennicy demokracji liberalnych głosili, iż tego rodzaju forma rządów, niezależnie od jej wad, jest w oczywisty sposób lepsza od każdej spośród kilku odmian autokracji.
Pada tutaj pytanie o to, co się stanie, gdy w krajach w których mocną pozycję zajmowały elity zostaną wprowadzone z takimi praktykami jak: ideały równości, współzawodnictwo, odpowiedzialność, wrażliwość społeczna i samorealizacja.
Schmitter pozwala sobie także zauważyć, że skopiowanie przez „nieopierzone”
demokracje podstawowych norm i instytucji panujących w utrwalonych demokracjach
liberalnych wcale nie oznacza sukcesu. Pisze, że nie ma żadnego dowodu na to, że
demokracja jest czymś nieuchronnym, nieodwołalnym i stanowi historyczną
konieczność. Nie stanowi demokracja również wymogu funkcjonalnego kapitalizmu ani nie koresponduje z żadnym kategorycznym imperatywem etycznym społecznej ewolucji. Utrwalenie demokracji wymaga nadzwyczajnych wysiłków ze strony państw-wysiłków, których trudno się po tych państwach spodziewać.
Co więcej utrwalanie demokracji po niedawnym upadku, obalenie lub samoprzekształceniu się państw autokratycznych niesie ze sobą pewne problemy i zagrożnia.
II Analiza zagrożeń
Pominąwszy mocno usadowione autokracje, w których monarchowie, dyktatorzy, technokraci, fundamentaliści i nacjonaliści są do tej pory przekonać ludzi do idei, iż oparte na rywalizacji wybory, wolność zrzeszania się, swobody obywatelskie i odpowiedzialność władz są jedynie narzędziami zachodniego imperializmu lub przejawami kulturowej alienacji. Demokracja w takiej formie czy innej formie stanowi obecnie jedyną i prawomocną oraz stabilną formę rządów we współczesnym świecie.
Nawet wspomniane régimes d'exception (reżimy wyjątkowe, nadzwyczajne) organizują czasami wybory(oczywiście wyniki są zafałszowane), tolerują umiarkowaną opozycję, i upierają się, że autorytarny nadzór w pewnym momencie przyczyni się do wprowadzenia jakiejś stosownej odmiany demokracji.
Pada kolejne pytanie: Dlaczegóż musimy analizować wszelakie zagrożenia dla demokracji, skoro wielu państw jest ona najwspanialszą perspektywą ? Czy brak realnych alternatyw nie jest wystarczającą gwarancją utrwalenia większości spośród neodemokracji?
Odpowiedzi na te pytania są negatywne:
Hurraoptymizm dotyczący demokracji może przeminąć gdy wzrośnie rozczarowanie faktycznym funkcjonowaniem neodemokracji, a zniechęceni ludzie sięgną do starych, dobrych autokratycznych rozwiązań-bądź też wymyślą nowe. (NAGŁA ŚMIERĆ)
Nawet w przypadku gdy autokracja nie zdoła się odrodzić, demokracje mogą pozostać niestabilne. Mogą nie zaspakajać aspiracji swych obywateli, nie stworzyć dającego się zaakceptować zbioru reguł politycznej rywalizacji i współpracy.(PRZEDŁUŻONA AGONIA)
Scenariusz A ziszczał się niezwykle rzadko. Od 25 IV 1974 roku (upadek reżimu Salazara-Caetano w Portugalii) demokratyczne przemiany wprowadzono w ponad 40 krajach, a tylko kilka z nich zakończyło się kompletną porażką. Jeśli w krajach nowej demokracji autokratyczne rządy zgadzają się na przeprowadzenie Wyborów Założycielskich, oraz na powstanie odpowiedzialnego przed parlamentem rządu to wówczas prawdopodobieństwo całkowitego regresu gwałtownie maleje.
Tajlandia i Nigeria (oscylują między odmiennymi formami rządów). T. wykazuje oznaki demokratyzacji, a N. musi przełamać cykl.
Haiti- pierwsza próba przeprowadzenia wolnych wyborów doprowadziła do ustanowienia na powrót władzy wojskowej. Po krótkiej przerwie znowu powróciły do demokracji, po czym znowu siły zbrojne zareagowały na to brutalnym przewrotem. (w połowie 1993 roku znowu podjęto próbę, ale Haitańscy wojskowi Lubią Mieć Władzę)
Jaśnie Oświecony Philippe pozwala sobie w tym punkcie na uwagę. Otóż, przetrwanie okresu założycielskiego wcale nie gwarantuje UTRWALENIA form ustrojowych. Nie mamy bowiem do czynienia z prostą alternatywą. Wyborem: czarne czy białe. Musimy brać pod uwagę regres do autokracji, postęp do demokracji oraz dwie kolejne możliwośći:
Hybrydalną formę ustrojową (dem+aut)
Dem.która się utrzymuje, ale nie została jeszcze utrwalona.
Wówczas, gdy zmiana ustrojowa jest inicjowana i narzucana odgórnie, dotychczasowi właściciele koryta usiłują chronić swe interesy poprzez „osadzanie” autorytarnych praktyk w ramach wyłaniającego się (niczym Afrodyta z morskiej piany) systemu. Tam, gdzie liberalizują oni, nie demokratyzując- czyli przyznają określone indywidualne prawa, ale nie czynią siebie odpowiedzialnymi przed obywatelami), taka hybryda uzyskała miano dictablandy (liberalna demokracja).
Gdy jednak przeprowadzają demokratyzację, pomijając liberalizację (tzn. organizowane się wybory, ale w warunkach, które gwarantują zwycięstwo rządzącej partii, nie dopuszczając określonych społeczno-politycznych grup do uczestnictwa lub pozbawiając ich wyłonionych w wyborach kandydatów rzeczywistej możliwości rządzenia) to nazywamy democradurą
Pojawienie się tych dwóch systemów może w konsekwencji doprowadzić do powstania władz wyłonionych w demokratycznej rywalizacji i odpowiedzialnych przed obywatelami.
->Żywot dictablandy może być krótki-liberalizacja może doprowadzić do powstania społeczeństwa obywatelskiego, które uzyska więcej praw niż autokraci skłonni mu byli nadać
->w democradurach wybory mogą wygrywać niespodziewani kandydaci, którzy wykorzystując swoja władzę doprowadzą do zmniejszenia prerogatyw autorytarnych enklaw takich jak wojsko.
D&D występują coraz powszechniej zwłaszcza w Ameryce Środkowej i Afryce. (democradura: Gwatemala, Salwador, dictablandy: Kenia, Togo, Gabon, Zair, Wybrzeże Kości Słoniowej i wiele innych p.afrykańskich)
Argentyna, Brazylia, Filipiny- przykład demokracji która wciąż pozostaje nieutrwalona, a jej funkcjonowanie przerywane jest cyklicznymi powrotami do dyktatury.
W żadnym regionie hybrydalne reżimy nie wydają się stanowić trwałego rozwiązania problemów zmiany ustrojowej. W Ameryce Płd., Europie Wschodniej i Azji widmem, które zagraża ustrojowej zmianie nie jest hybrydyzacja, ale niezdolność do utrwalenia nowej formy ustrojowej
III Taksonomia problemów
1) Posłużenie się koncepcją problemów (dilemmas), w calu wyjaśnienia wiążących się z demokracja zagrożeń. Wszystkie nowe demokracje, jeśli chcą utrwalić zdolne do funkcjonowania instytucje musza dokonać trudnych wyborów.
Poprzez rozstrzyganie problemów, poprzez dokonywanie trudnych proceduralnych wyborów dane państwo wybiera swój typ demokracji.
Jeżeli takie wybory nie zostają z jakichś powodów dokonane, groźba regresu, hybrydyzacji bądź niestabilności wzrasta.
Upadek tyranów nie oznacza początku niekończącej się harmonii i poczucia braterstwa. Ludowy zryw, czy odrodzenie społeczeństwa obywatelskiego nie są w stanie zrodzić dającej się wcielić w życie woli powszechnej, że „uczciwi demokraci” mogą wykłócać się nieustannie o pozornie drobne szczegóły, że samo nastanie demokracji nie przynosi ze sobą wolności i równości..
Wtedy ludzie zadają sobie pytanie czy demokracja jest warta tylu obaw i takiej niepewności.
Wyróżnienie dwu ogólnych kategorii problemów:
Te, które należą do istoty nowoczesnej demokracji
Te, które są wobec niej zewnętrzne w tym sensie iż wynikają z niezgodności wyłaniających się demokratycznych reguł i praktyk z istniejącymi warunkami społecznymi, kulturalnymi i ekonomicznymi
IV Problemy należące do Istoty demokracji
Oligarchia(don Roberto Michels): w nawet najbardziej demokratycznych instytucjach profesjonalni przywódcy i personel posiadają określoną przewagę, która zabezpiecza ich przed groźbą usunięcia przez konkurentów. Jego Żelazne prawo oznacza, że partie, stowarzyszenia i ruch społeczne stają się z czasem coraz bardziej oligarchiczne, a zatem w coraz mniejszym stopniu odpowiedzialne przed swymi członkami, czyli przed ogółem społeczeństwa
Jazda na gapę (Mancur Olson): tym co podtrzymuje demokrację są dobra publiczne do uczestnictwa w kreowaniu których nie skłaniają ludzi żadne racjonalne pobudki. Gdy nie dostają nagród selektywnych obywatele demokratycznego państwa uczą się, że nie warto brać udziału w wyborach, działać w stowarzyszeniach itp. W coraz większym stopniu pozostawiają oni większość działań profesjonalnym „przedsiębiorstwom politycznym”
Cykl polityczny:Wyłanianie się niestabilnych większości tworzonych przez zmienne koalicje, tworzone z grup, których preferencje w innych kwestiach są ze sobą niezgodne. Wtedy: niemożność podjęcia decyzji, skutek: wyobcowanie wszystkich
Funkcjonalna autonomia: demokracja aby funkcjonować opiera się na niedemokratycznych wyspecjalizowanych instytucjach (bank centralny, siły zbrojne). Aby mogły one dobrze pełnić swoje funkcje należy je chronić przed naciskami ze strony opinii publicznej i przed partyjną rywalizacją. Jeśli jednak rola tych instytucji będzie w coraz bardziej niespokojnym, pełnym rywalizacji i nacechowanym występowaniem m-dowych współzależności środowisku wzrastać, wprost proporcjonalnie będzie też wzrastać władza szefów tych instytucji.
Współzależność: wszystkie demokracje uwikłane są w sieć wzajemnych powiązańi zależności. W teorii wyłonieni w wyborach przywódcy państwowi są suwerenni, w praktyce mają dość ograniczone możliwości kontrolowania międzynarodowych firm. Posiadając władzę ograniczoną do terytoriów państw narodowych, przywódcy ci okazują się coraz mniejszym stopniu zdolni do zapewnienia swym obywatelom dobrobytu i bezpieczeństwa
V Problemy zewnętrzne
Zanim społeczeństwo przyjmie wszystkie wymienione wyżej zachowania, politycy będą musieli zdecydować się na określone reguły i praktyki po to, aby rozwiązać nawet bardziej naglące problemy zewnętrzne.
Istotę owych problemów zewnętrznych rzekomo doskonale oddaje hiszpański czasownik adecuar (wypracowanie rozwiązań, które nawet jeśli nie są najlepsze, to przynajmniej adekwatne). Sztuka polega na dokonaniu wiążących i kolektywnych wyborów(lub rezygnacji z nich), między alternatywnymi rozwiązaniami instytucjonalnymi, które pasują do określonych struktur socjoekonomicznych i tożsamości kulturowych. W dalszej perspektywie utrwalone już demokracje będą być może w stanie zmienić te krępujące uwarunkowania. Na krótszą metę jednak, te państwa które dokonywały demokratyzacji i jednocześnie starały się dokonać gwałtownych zmian w kwestiach praw własności, dystrybucji dóbr materialnych, stosunku sił między władzą publiczną, a pozostającą w rękach prywatnych itd.,przeważnie doznały porażki i utrwalenie dem.uczyniły o wiele trudniejszym. (przykład-Portugalia, Chilijczycy ostrożnie-jak żaden inny naród- podchodzili do eliminowania krępujących uwarunkowań., Europa wschodnia, kraje byłego ZSRR-takie rozwiązania są niemożliwe)
Hiszpania-efektywne wykorzystanie momentu tworzenia demokracji
Procesy demokratyzacyjne ostatnich 20 lat objęły niezwykłą liczbę państw, które bądź to właściwie nie miały wcześniejszych doświadczeń z demokracją(Paragwaj, Mongolia, Albania, Bułgaria, Etiopia, Angola, wszystkie republiki środkowoazjatyckie, Tajwan i Rosja), bądź też ich uprzednie doświadczenia z nią były w oczywisty sposób krótkie i nieudane (Węgry, Polska, Rumunia, Estonia, Łotwa, Litwa, Mali, Kongo, Benin, Togo, Tajlandia, i Korea Płd.). W teorii powinno im to ułatwić wybór adekwatnych instytucji; w praktyce można podejrzewać, że większość spośród tych państw skończy, opierając się w dużej mierze na pochodzących z zewnątrz doradcach i zagranicznych modelach.
Ci, którzy dokonują metawyborów musza patrzeć na konsekwencje krótkofalowe, takie jak np. utrzymywanie się przy władzy. Obecnie jest to bardzo ważne, gdyż większość podejmujących proces demokratyzacji osób stanowią zawodowi politycy. Mogą oni nie mieć innego powołania i innego niż działalność polityczna źródła dochodu to zmniejsza szanse, że będą stawiać interesy ogólne przed własnym bezpośrednim interesem, jaki stanowi dla nich realizowanie kariery politycznej.
Najistotniejszym spośród wpływających na tego rodzaju wybory czynników jest sposób, w jaki dokonała się zmiana ustrojowa. Różnice poziomu masowej mobilizacji(przeciwieństwo= dominacja elit) oraz zakresu stosowanej przemocy (przeciwieństwo =negocjacje) prowadzą do pojawienia się odmiennych ograniczeń i możliwości.
Zmiana wynegocjowana: (Kontekst najbardziej sprzyjający utrwaleniu demokracji).
elity dotychczasowej autokracji, jak i opozycji znajduja się w sytuacji patowej i są zmuszone szanować wzajemnie swoje interesy.
Zmiany odgórne: (pomiędzy Z.W. i R.) przedstawiciele autokracji dyktują warunki i tempo przemian, oraz zmiany reformatorskie, w wypadku których mobilizacja mas odgrywa istotną rolę, ale sprawujący władzę nie zostają siłą od niej odsunięci.
Rewolucja: (kontekst najmniej sprzyjający utrwaleniu demokracji) Zmobilizowane masy obalają Ancien regime siłą.
Cechy istniejących demokracji:
Linie demarkacyjne i tożsamości: Powszechnym warunkiem istnienia demokracji jest istnienie prawomocnego bytu politycznego. Zasadą, która przy ustaleniu linii dem. i tożsamości odgrywa dominującą rolę, jest „Narodowość”.
Nie isnieje żadna demokratyczna metoda ustalenia, jaki powinien być naród i odpowiadający mu byt polityczny.
Kapitalistyczna produkcja, akumulacja i dystrybucja: wszystkie spośród utrwalonych demokracji funkcjonują w krajach w których ekonomiczna produkcja i akumulacja znajduą się w dużej mierzxe w rękach prywatnych firm w których dystrybucja dokonuje się głównie za pośrednictwem mechanizmów rynkowych. Na efekty tych procesów wpływa publiczna interwencja demokratycznych władz spotykająca się z poparciem większości obywateli.
Konkluzja:
kapitalizm stanowić musi nieodzowny(ale niewystarczający) warunek demokracji
k.aby stał się zgodny z demokracją musi zostać w znaczącym stopniu zmodyfikowany
problem: konieczność dokonania serii wyborów dynamicznych, dotyczących rozwoju kapitalizmu na różnych etapach i w różnych zajmowanych w ramach światowego systemu miejscach. Dążenie peryferyjnych gospodarek do dogonienia bardziej rozwiniętych wymaga większego oparcia się na państwowym interwencjonizmie.
W optymalnych okolicznościach rządząca wcześniej autokracja zgromadziła odpowiednie środki i zachęcała do prywatnej akumulacji, zwiększyć możliwości fiskalne państwa, rozwinąć materialną infrastrukturę kraju i uczynić go bardziej konkurencyjnym.(Hiszpania, Turcja, Chile, Brazylia, Urugwaj, Grecja)
W Najgorszych okolicznościach Ancien regime pozostawiają w spadku po sobie korupcję, protekcjonizm, spaczone mechanizmy cenowe, zagraniczne zadłużenie, nieefektywne przedsiębiorstwa państwowe, brak równowagi handlowej i finansową niestabilność. (Argentyna, Chile, Portugalia, Boliwia)
Przeciążenie i niesterowność: Dem. muszą być zdolne do zaprowadzenia rządów, do używania swej władzy w sferze publicznej w celu modyfikowania zachowań poszczególnych obywateli i do regulowania sposobu w jaki funkcjonują firmy i rynki. Pozostaje tylko pytanie jak to się dzieje, że obywatele dostosowują się do ustalonych praw. Pojawiają się tezy politologów, że z: tradycji, zaufania do instytucji, socjalizacji i prawomocności. Jednak w miarę jak dem.sie starzeją te czynniki słabną. Można za to winić: podwyższoną fizyczną mobilność, wyższy poziom wykształcenia, zwiększona ilość wolnego czasu, obniżoną jakość publicznej edukacji czy rosnący intelektualny krytycyzm.
Nowe państwa demokratyczne potrzebują prawomocności by stworzyć instytucje, i instytucji by uzyskać prawomocność. Ich sukces będzie zależał od wielu czynników-w szególności jednak od sposobu zmiany ustrojowej i uprzednich doświadczeń z demokracją.
Korupcja i rozkład: elementem, który czyni ten problem zewnętrznym jest profesjonalizacja polityki. Gdy dem.polityce byli zazwyczaj bogatymi amatorami, udział we władzach przedstawicielskich był zwykle nieopłacalny. Amatorzy utraciwszy swój urząd powracali do swoich zajęć z korzyścią dla swych majątków. Dzisiaj ci którzy sprawują władzę oczekują na dobre wynagrodzenie gdyż wielu z nich nie ma innego źródła dochodów.
W jaki sposób obywatele mają płacić na demokrację?
Sedno sprawy stanowi, że nowoczesna praktyka dem. nigdy nie doszła do ładu z własną ekonomią polityczną. Obywatele takich państw postrzegają finansowanie partii, opłacanie deputowanych i czerpanie korzyści z rządowych kontraktów jako podejrzane i często odrażające sprawki. Tak więc płacą niechętnie-nawet na państwo o ustroju który preferują.
Bezpieczeństwo zewnętrzne i zagrożenia wewnętrzne:
Zewnętrzne: nadejście dem. nie stanowi wcale gwarancji narodowego bezpieczeństwa. Może się ono nawet pogorszyć wraz z nastaniem dem. Świeżo opierzona demokracja może stanowić łatwy cel dla agresorów(Bośnia). Mogą jednak liczyć na globalną solidarność (w Macedonii stacjonowali żołnierze z różnych krajów by strzec integralności terytorialnej).
Wewnętrze: wzrost przestępczości, przemocy na tle politycznym i częstych zakłóceń w zapewnieniu podstawowych usług.
ONZ+ NATO (zapewnienie bezpieczeństwa)
Trzeba także ustanowić kontrolę nad policją. Ta z kolei będzie przeciwdziałać rosnącej przestępczości.
Autokracje często walczyły zarówno między sobą jak i z demokracjami, ale świat wypełniony demokracjami byłby z pewnością mniej niebezpieczny i mniej byłoby tam przemocy. Zdemokratyzowane państwa nie prowadzą wojen ze sobą. Winny one tworzyć „wspólnotę bezpieczeństwa”. To powinno zredukować wydatki na wojsko.
VI Cierpliwość i rozczarowanie
-bardzo niewielu krajom udało się utrwalić demokrację przy pierwszej próbie.
-te, które nie rozwiązały problemu określenia swej narodowej tożsamości i granic nie mają dużych szans na postęp w innych dziedzinach.
-obywatele reagują na problemy związane z dokonywaniem wyborów i na wysiłki związane z działaniami dostosowawczymi, skupiając swoje niezadowolenie na ekipach rządzących, a nie na demokracji jako takiej. Często w wyborach obalali rządy sprawujące władze w okresie przemian ustrojowych.
-ROZCZAROWANIE DEMOKRACJĄ (desencanto). Obywatele mają wrażenie, że
Wzrósł poziom korupcji.
1