Dr hab. Mirosław Bączyk, prof. UMK

PRAWO ZOBOWIĄZAŃ

WYKŁAD I 09.10.2006

TOM I

Zagadnienia wstępne (podstawowe) prawa zobowiązań. (są z tego pytania egzaminacyjne → przy egzaminie ustnym pytania na terminologię - np. konstrukcja prawna stosunku obligacyjnego)

I - Działy praw cywilnego i nauka prawa cywilnego.

1. Podział prawa na części dydaktyczne, czyli działy prawa cywilnego.

1. część ogólna

2. prawo rzeczowe

3. prawo zobowiązań
   a - część ogólna (od 353 KC do sprzedaży włącznie)
   b - część szczegółowa (od sprzedaży do prawa spadkowego) - umowy i inne instytucje

4. prawo spadkowe

5. prawo rodzinne

6. dyscypliny szczegółowe np. prawo papierów wartościowych, prawo spółdzielcze, prawo bankowe, wynalazcze, intelektualne (w ramach przedmiotów fakultatywnych lub obligatoryjnych)

2. Przedmiot prawa zobowiązań - prawo obligacyjne reguluje stosunki społeczne, występujące w postaci stosunków obligacyjnych (zobowiązaniowych)

Cztery cechy tego prawa:

→ centralną kategorią tego prawa jest „zobowiązanie” [synonimy - stosunek obligacyjny, stosunek zobowiązaniowy, obligacja (uwaga to słowo ma kilka znaczeń również papier wartościowy)].

→ źródłem tego zobowiązania jest umowa (kontrakt), ale również inne zdarzenia prawne np. delikt.

→ stosunki dotyczące wymiany dóbr i usług należą do tzw. Stosunków dynamicznych (np. umowa sprzedaży „ja tobie samochód ty mnie cenę) stosunki te tworzą ramy obrotu gospodarczego (obrót gospodarczy to zawiewanie umów).

→ wymieniane dobra (np. rzecz) czy usługi (np. usługa turystyczna, medyczna) reprezentuje z reguły określoną wartość majątkową.

Nauka prawa cywilnego → „to są rzeczy informacyjne niech sobie państwo zajrzą do podręcznika, kto jest ważny w danym ośrodku, kto nie jest ważny”

Nauka prawa cywilnego obejmuje 5 obszarów:

1. legislacja (ustawodawstwo - KC, konstytucje i inne akty normatywne)

2. judykatura SN i innych sądów w tym TK, który wypowiadał się wielokrotnie na temat przepisów cywilnych.

3. dogmatyka praw (dwa znaczenia pozytywne - teoria)

4. sfera funkcjonowania instytucji zobowiązań (jak niektóre instytucje funkcjonują w praktyce. Wiedza ta pochodzi z
   - praktyki
   - śledzenie judykatury

5. europejskie prawo zobowiązań - jest pomysł stworzenia europejskiego KC (na razie zbiory dotyczące kontraktów)

„nie będę państwu tych wszystkich rzeczy opowiadał o każdej płaszczyźnie, ale chciałem się skupić na płaszczyźnie drugiej, bo wszystkie płaszczyzny są w podręczniku”

Struktura polskiego sądownictwa („w pigule” „to w zasadzie jest działka profesora Lubińskiego”) - nasz model sądownictwa powrócił do roku 1949, postęp polega na powrocie do tego, co było.

SĄD NAJWYŻSZY (izba cywilna) Skarga kasacyjna tzw. III instancja

Skarga kasacyjna↑ | ↑

|____SĄD APELACYJNY | skarga kasacyjna

apelacja od wyroków sądu okręgowego w I inst.↑ |

SĄD OKRĘGOWY______________|

↑ apelacja od wyroków sądu rejonowego w I inst.

SĄD REJONOWY

Jeżeli w I inst. Orzeka SR (orzeczenia merytoryczne - wyroki i postanowienie, co do istoty) wśród środków zaskarżania jest apelacja do SO.

Jeżeli w I inst. OS to apelacja do SA

Skarga kasacyjna od orzeczeń II inst. jest szczególnym środkiem zaskarżania. SN jest sądem prawa a nie faktu.

Sądy można podzielić na sądy merytoryczne (SR, SO, SA - sąd meriti - ustala stan faktyczny i ocenia stan faktyczny + orzeczenie).

SN bada tylko oceny prawne, nie zajmuje się faktami. Spór toczy się o prawo. Morze też orzec merytorycznie (wyjątkowo - może oddalić powództwo, lub zmienić wyrok i zasądzić)

Trzy kwestie

• stan faktyczny (bardzo wysublimowany, skomplikowany - sądy się napracowały i SN korzysta)

• jaki problem się pojawił (np. w jakim terminie przedawniają się odsetki)

• jak SN to rozstrzygnie (często jest kilka linii orzecznictwa - czasem w takich sytuacjach odsyłany jest do „siódemki”)

II - Źródła prawa cywilnego (zobowiązań w systemie źródeł prawa) (materia podręcznikowa + pewne usystematyzowanie wykładowe)

1. Pojęcie „źródła prawa zobowiązań” można rozpatrywać w aspekcie formalnym i merytorycznym:

Formalny - źródło prawa jako element systemu prawa (umowa międzynarodowa, ustawa rozporządzenie i inne)- kwestia pojęcia aktu normatywnego (co jest aktem normatywnym) → art. 87 konst.

Merytoryczny - chodzi o konkretny akt normatywny regulujący określoną materię z dziedziny prawa zobowiązań np. ustawa o kredycie konsumenckim, KC

↑

2. Źródła prawa zobowiązań, a źródła stosunku zobowiązaniowego.

↓

Źródłem stosunku obligacyjnego są pewne zdążenia prawne, które prowadzą do powstania tego stosunku - zdarzenia -kreatory stosunku zobowiązaniowego. Podstawowym zdarzeniem jest umowa, są też inne - „zdarzenia pozaumowne” (delikt, bezpodstawne wzbogacenie)

roszczenie

←

W D

→

obowiązek świadczenia

Syntez źródeł prawa w zakresie prawa zobowiązań

System prawa	Aspekt formalny	Aspekt merytoryczny
Prawo stanowione = promulgowane	Krajowe - katalog zamknięty konstytucja ratyfikowana umowa międzynarodowa ustawa rozporządzenie Lokalne - poza centralnym, ma w prawie cywilnym mniejsze znaczenie	KC Prawo bankowe Prawo ubezpieczeń I cała masa innych
Prawo zwyczajowe	Uzupełnia system prawa. Istnienie zwyczajowego prawa, stwierdza sąd w konkretnym werdykcie Ma znaczenie w prawie zobowiązań, ale niewielkie.
Ustawodawca polski - prawo polskie Ustawodawca unijny - prawo unijne	Polskie prawo tworzą dwa człony - prawo krajowe (rodzime, i prawo unijne, tworzone przez ustawodawcę zagranicznego (tym legislatorem może być też Europejski Trybunał Sprawiedliwości - jego wyroki - case law). Multicentryczność systemu prawa polskiego - jest jedno prawo (jeden system prawa) ma dwóch ustawodawców.

Prawo zwyczajowe - zobacz książka

3. Zwyczaj trzeba odróżniać od prawa zwyczajowego

a. Prawo zwyczajowe -jest źródłem prawa (ma cechę „obowiązywania”)

Zwyczaj nie jest źródłem prawa, ale stałą praktyką gospodarczą (albo nie koniecznie gospodarczą, to zależy gdzie się pojawi) nie ma charakteru normy prawnej, nie uzupełnia systemu prawa

b. Istnieje obowiązek przestrzegania praw zwyczajowego, tak jak każdego innego aktu normatywnego

Brak obowiązku przestrzegania zwyczaju

c. prawo zwyczajowe jest elementem systemu praw, uzupełnia system prawa.

Zwyczaj ma odmienne funkcje

Jeżeli padnie pytanie o zwyczaj to trzeba „rozpracować” w 5 punktach:

1. nie mylić zwyczaju z prawem zwyczajowym

2. podziały zwyczajów (np. ze względu na miejsce, czas; są bardzo różne podziały)

3. funkcje zwyczajów - najważniejsze

4. kiedy można powołać się na zwyczaj? Kiedy strony stosunku obligacyjnego W i D mogą powołać się na zwyczaj - wtedy, gdy ustawa odsyła do zwyczaju (np. przy umowie dożywocia - dożywotnik może domagać się tego, co wynika ze zwyczajów miejscowych)

5. Kto ustala, że zwyczaj istnieje - Sąd (strony tylko dowodzą)

4. Prawo Sędziowskie

das Richterrecht

le drot du juge (le drua de żiż)

Spór, co do tego czy istnieje tak zwane tak zwane prawo sędziowski jest aktualny w systemie prawa kontynentalnego (w systemie anglosaskim jest case law i tam sporu być nie może).

Czy istnieje prawo sędziowskie; czy sędzia „tworzy prawo”?

Sędzia tworzy prawo, ale w innym znaczeniu (w inny sposób) niż ustawodawca. Sędzia jest ustawodawcą na innej płaszczyźnie prawnej. Jest to prawo precedensów prawniczych, prawo rozstrzygnięć sądowych. Sędzia wydaje pewne rozstrzygnięcia (precedensy), na które powołują się ine sądy i praktyka gospodarcza. Sędzia „tworzy prawo” w znaczeniu reguły decyzji sędziowskiej.

1. sędzia nie tworzy prawa w takim znaczeniu jak ustawodawca, nie uzupełniają systemu prawa.

2. Tworzy prawo w znaczeniu reguł decyzji, interpretuje prawo, tworzy reguły rozumowania wewnątrz systemu prawa

Wyrok sędziowski nie jest źródłem prawa w znaczeniu konstytucyjnym, natomiast jest prawem sędziowskim w znaczeniu tworzenia nowych źródeł decyzji.

Art. 56 mówi o przesłankach rozwodu. Co to jest trwały i zupełny rozkład życia małżeńskiego („no co to jest do cholery”). Jak państwo wezmą podręcznik to tam jest napisane - a kto te reguły stworzył - praktyka sądowa; ustawodawca tylko ujął ogólną regułę.

Nasz SN jest wielokrotnie „ustawodawcą”, czasem też uzupełnia luki.

Dobry jest adwokat ten, który zna judykaturę, bo może przewidzieć rozstrzygnięcie (nawet, jeżeli są różne linie orzecznicze), no chyba, że sąd w Pułtusku uzna, że SN jest głupi i nie ma racji.

Prawo unijne zmierza w kierunku prawa sędziowskiego, bo wyroki ETS są prawem - mądrość Angoli, bo nie wszystko się da przewidzieć - mądry precedens ma sens.

5. Wzorce umowne w prawie zobowiązań (tzw. Ogólne warunki umów)

Pewną specyfiką praw zobowiązań jest to, że obok źródeł prawa w znaczeniu materialnym (merytorycznym) (KC itd.) pojawiają się ogólne warunki umów, które regulują obrót prawny, obrót gospodarczy; nie są one aktami normatywnymi. Ułatwiają obrót prawny. Tworzy te ogólne warunki jedna ze stron umowy (przedsiębiorstwo-kreator ogólnych warunków umów), mają one na celu uzupełnienie treści powołanego stosunku obligacyjnego

Stosunek obligacyjny

→

W D

←

treść

Jedna ze stron (wierzyciel) tworzy wzorzec umowny↑.

Ten wzorzec umowny wiąże kontrahenta przy spełnieniu pewnych warunków określonych w ustawie (art. 384 i nast. KC)

Ustawa - wiążą strony

Wzorzec umowny - wiąże strony

↓

czy tu nie ma jakiejś sprzeczności - NIE MA

Słowo wiąże zostało użyte w innych znaczeniach.

Akt normatywny (promulgowany, który wszedł w życie) wiąże ipso iure - czy o nim wiemy czy nie wiemy, czy chcemy czy nie chcemy.

Ogólne warunki umów wiążą druga stronę tylko wtedy, gdy zostaną spełnione warunki przewidziane przez ustawę:

1 - (w obrocie konsumenckim) muszą być doręczone konsumentowi, akt doręczenia, nie promulgacji (sfingowany konsensus, bo nie musi się zgodzić)

2 - inne sytuacje poza obrotem konsumenckim

Odróżniaj!

Legislacja publiczna - sejm itd.

Legislacja prywatna - ogólne warunki umów

6. Źródła prawa zobowiązań w aspekcie merytorycznym (materialnym).

1. KC art. 353-922

2. Akty poza kodeksowe, z reguły są to ustawy nie rozporządzenia (np. prawo bankowe, sprzedaż konsumencka)

3. Prawo zobowiązań de legae ferenda. KC pochodzi z 1964r.
   Modele nowelizacji → dwa nurty koncepcji zmian:
   - nowy KC
   - koncepcja step by step - małe kroczki (głównym argumentem jest brak stabilizacji gospodarczej w Polsce) W związku z tą druga tendencja pojawiła się Zielona Księga pod redakcją Radwańskiego, który robi vivisekcję wszystkich instytucji prawa zobowiązań i piszą, co zostawić, a co znowelizować i w jakim zakresie. Duży wpływ na myśl przyszłą KC polskiego pełnia regulacje Europejskie, prace nad europejskim kodeksem zobowiązań. Być może za 10 lat nie będzie potrzeby KC polski tylko edycja polska EKC.

III. Źródła powstania stosunku obligacyjnego.

Zrobimy 8 punktów z wyprzedzeniem, aby państwo się nie pogubili i powiedzmy, że te punkty będą się pokrywały z zagadnieniami egzaminacyjnymi i na egzaminie ustnym i na pisemnym.

1. Podstawowe podziały zdarzeń tworzących stosunek obligacyjny

2. Czynności prawne

3. czy czynność prawna jednostronna może być źródłem zobowiązania (problem numerus clausus czynności jednostronnych jako źródeł zobowiązania)

4. Orzeczenia sądowe (konstytutywne)

5. Decyzja Administracyjna

6. pozostałe zdarzenia prawne

7. doktrynalne próby poszerzania katalogu zdarzeń tworzących zobowiązanie.

8. Zjawisko transformacji Źródła stosunku obligacyjnego. (tego w podręcznikach nie ma, ale takie zjawisko zauważyłem w praktyce sądowej)
   a - stosunek powstaje z mocy decyzji administracyjnej - umowa najmu
   b - wchodzi w życie akt normatywny, który stwierdza, że od chwili wejścia w życie aktu normatywnego do danego stosunku mają zastosowanie przepisy o umowie.
   Tran formacja zdarzenia, które jest podstawą danego stosunku obligacyjnego - zdarzenie a jest zastąpione przez zdarzenie b. Powstało z decyzji administracyjnej, jest przechwycone przez umowę.

1. W KC nie rozstrzygnięto katalogu źródeł powstania stosunku obligacyjnego (inaczej było w Kodeksie zobowiązań z 1934r. gdzie w art. 1 podano kilka przykładów takich zdarzeń - ale ten katalog nie był zamknięty)

Art. 353 mówi tylko, co to jest zobowiązanie, mówi o zasadzie swobody umów, ale nie mówi, co jest źródłem zobowiązania - wniosek - doktryna i orzecznictwo ma stworzyć katalog źródeł powstania stosunku obligacyjnego.

Prawo rzymskie - zobowiązania:

• z umów (ex contractu)

• podobne do umów (quasi ex contractu)

• ex delicto

• quasi ex delicto

Tak rzymianie dzielili źródła prawa zobowiązań.

Współczesne podziały - są dwa

• podział podręcznikowy - rozwinięty - my do tego nawiązywać nie będziemy

• podział syntetyczny - najbardziej ogólny
  a) umowy
  b) inne zdarzenia prawne

WYKŁAD 2 16.10.2006 r.

III. Źródła powstania zobowiązania /stosunku obligacyjnego(c.d)

ZDARZENIE-------------------------------------------------JEGO EFEKT

_____________________________________________________________

Zdarzenie prawne ---------------------------------- stos. zobowiązaniowy

(zobowiazanie)

odróżnić zdarzenie od efektu;

wypowiada się umowę, a nie stosunek prawny umowny;pierwotność zdarzenia w stosunku

do więzi prawnej

UMOWA SPRZEDAŻY ---------------------------------------- stosunek sprzedaży

stosunek umowny sprzedaży

DELIKT ( art. 415 KC) ---------------------------------stosunek odszkodowawczy

DECYZJA ADMINISTRACYJNA --------------------stosunek zobowiązaniowy

_____________________________________________________________________________________________________

PRÓBA TYPIZACJI ŹRÓDEŁ POWSTANIA ZOBOWIĄZANIA

- czynności prawne w prawie cywilnym najważniejsze są czynności prawne, zwłaszcza

umowy

- orzeczenia sądowe

- decyzje administracyjne

- inne zdarzenia prawne

2. CZYNNOŚCI PRAWNE jako źródła zobowiązań

- czynności prawne dwustronne (umowy)

- czynności prawne wielostronne (wiele/kilka oświadczeń woli, uchwały- przede

wszystkim organów spółdzielni i organów spółek patrz KSH; też uchwały

wspólników spółki cywilnej

- czynności jednostronne- jedno oświadczenie woli

- liczne czynności prawne szczególne, np.zawarcie małżeństwa ( no nie można

powiedzieć, że to jest umowa, to jest contrat de mariage, to jest czynność prawna, umowa

o jakimś szczególnym charakterze, mimo złożenia dwóch oświadczeń woli )

- kompleksy czynności prawnych, np. umowa faktoringowa, umowa dyskontowa

CONSENSUS- zgodność oświadczeń woli

A------------------| |-------------------B

consensus = umowa

( umowę nie zawsze trzeba spisywać,

można zawrzeć przez telefon, fax)

DISSENSUS- brak zgodnych oświadczeń woli, np. jeden myśli o art. 6

darowiźnie, drugi o sprzedaży

art. 888 KC

A-----------------------------------B

Kto twierdzi, że jest

art. 535 KC consensus, winien to wykazac

A----------------------------------B wszelkimi srodkami dowodowymi;

ciezar dowodu spoczywa na tym, kto

twierdzi.

.

3. CZYNNOŚCI PRAWNE JEDNOSTRONNE

A składa oświadczenie woli, B jest adresatem tego oświadczenia woli. Przy

Czynnościach prawnych jednostronnych zobowiązany jest podmiot składający

oświadczenie woli nie można zobowiązać kogoś innego cudzym oświadczeniem woli, czyli

A nie może stworzyć obowiązku dla B. „ Nic o mnie beze mnie”.

Przykłady:

bezsporne------------------------------------ sporne

oczywiste dyskusyjne (niektórzy widzą tu przyklad umów,

bezdyskusyjne czyli czynności dwustronnych)

*przyrzeczenie publiczne, art. 919 KC *powstanie zobowiazania wekslowego i

czekowego

*zapis testamentowy (spadkod. w test. obciąża (schemat-VIDE STRONA NASTEPNA)

zapisobiorcę do świadczenia na rzecz wierzycieli;

jest to jednostronne zobowiązanie zapisobiercze) * gwarancja/poręczenie bankowe

(schemat- VIDE DALEJ)

*tzw.zapis bankowy-art. 56 Prawa bankowego

(rozporządzenie posiadacza rachunku oszczędnościowego

na wypadek śmierci )

_______art.725 KC______________________

BANK ---------------------------------------------- POSIADACZ RACHUNKU OSZCZĘDN.

[stan oszczędności- 50 000]

bank jest

dłużnikiem w stosunku

do OSOBY TRZECIEJ __art. 56 Prawa bankowego z 1997 r._

jednostronne oświadczenie woli

rozporządzenie mortis causa na rzecz OSOBY TRZECIEJ

określenie 3testament bankowy3 nie jest właściwe)

(osoba trzecia to WIERZYCIEL w stos. do banku)

OSOBA TRZECIA wskazana w tym rozporządzeniu po śmierci POSIADACZA RACHUNKU

OSZCZĘDNOŚCIOWEGO ma roszczenie do banku o wypłatę danej kwoty, wskazanej w rozporządzeniu.

Nawiazał się stosunek prawny na mocy jednostronnego oświadczenia woli, OSOBA TRZECIA nie jest

spadkobiercą, ale ma dostęp do konta bankowego.

* przyjęcie przekazu, art. 921² KC

(jest często na egzaminie przy wyjaśnianiu konstrukcji

odpowiedzialności abstrakcyjnej)

* otwarcie akredytywy przez bank

* inne czynnosci

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

POWSTANIE ZOBOWIĄZANIA WEKSLOWEGO

2 koncepcje:

a) podpis = zobowiązanie wekslowe (czynność jednostronna)

b) podpis + wydanie weksla = powstanie zobowiązania wekslowego

( tzw.umowa wekslowa) to stanowisko dominuje w orzecznictwie SN.

GWARANCJA BANKOWA/ PORĘCZENIE BANKOWE

WIERZYCIEL------------------------------------------------------------ DŁUŻNIK (glowny) BANK 1

PORĘCZYCIEL BANK 2

BANK 3

potwierdza poręczenie- tzw. CZYNNOŚCI KONFIRMACYJNE

Czy to potwierdzenie poręczenia to czynność jednostronna, czy to jest umowa? Jeżeli

umowa to kogo z kim?
Profesor Bączyk jest skłonny twierdzić, że to jest czynność

jednostronna, aczkolwiek są inne poglądy, że to jest konstrukcja przystąpienia do długu,

niektórzy widzą tu figurę z art. 519 KC-BANK3 i BANK 2 stają się dłużnikami

solidarnymi w stosunku do WIERZYCIELA, bo to jest przystąpienie do długu-umowa.

„Potwierdzam i informuje-tu nic nie ma z umowy”.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Czynność prawna jednostronna tworząca zobowiązanie należy odróżnić od

czynności prawnej jednostronnej, która nie tworzy zobowiązania, np. udzielenie

pełnomocnictwa, odwołanie pełnomocnika, złożenia oferty (dopiero przyjęcie tworzy

umowę) i inne tzw. uprawnienia kształtujące-wypowiedzenie umowy, odstąpienie od

umowy.

Problem tzw. listy zamkniętej czynności jednostronnych tworzących

zobowiązanie ( numerus clausus tych czynności). Czy podmioty prawa cywilnego

mogą dokonywać czynności prawnych jednostronnych przewidzianych jedynie

przez ustawodawcę (vide j.w.), czy mogą tworzyć oryginalne „wymyślone” przez

siebie czynności jednostronne? Pogląd liberalny odpowiada, że tak, pogląd

restrykcyjny, że nie. Dyskusja ta skupia się wokół 4 zasadniczych punktów:

1. brak zakazu, żaden przepis nie tworzy zakazu, przynajmniej nie ma zakazu

2. expressis verbis, bo niektórzy doszukują się zakazu z funkcji czynności prawnych,

3. istnieje zasada autonomii woli, ogólniejsza niż zasada swobody umów, to

4. podmioty tworzą czynności prawne, to podmioty chca tworzyć stosunki obligacyjne

5. czynności prawne inter vivos i czynności prawne mortis causa-panuje zgoda co do

6. tego, że nie, jeśli chodzi o czynności mortis causa. Strony nie mogą wprowadzać

7. jednostronnych czynności mortis causa, które tworzą zobowiązania.

8. czynności kauzalne i abstrakcyjne, niektórzy twierdzą, że jeżeli już dopuszcza się

9. przy czynnościach kauzalnych, to przy abstrakcyjnych już nie.

Chwila odpoczyku, oddechu i przechodzimy już do łatwiejszych pierdół:

4. ORZECZENIA SĄDOWE-SĄDU PAŃSTWOWEGO I ARBITRAŻOWEGO

ostatni okres-burzliwy rozwój sądownictwa polubownego

Interesują nas orzeczenia konstytutywne, a nie deklaratoryjne.Orzeczenie konstytutywne

może działać ex nunc- na przyszłość i ex tunc- do tyłu, ze skutkiem wstecznym, od

chwili dokonania czynności prawnej. Najlepiej wyjaśnić to na tle art. 64 KC

A składa oświadczenie woli wobec B w celu zawarcia umowy

B nie składa takiego oświadczenia woli, chociaż powinien był je złożyć

(był zobowiązany do złożenia takiego oświadczenia).

Bo zawarł umowę przedwstępną, art.389-390 KC

A może pozwać B i żądać złożenia przez niego oświadczenia woli; orzeczenie sądu

stwierdzające obowiązek złożenia oświadczenia woli zastępuje oświadczenie woli B~

orzeczenie jest substytutem oświadczenia woli. Oświadczenie A + prawomocny

wyrok przeciwko B = zawarcie umowy.

Przykłady orzeczeń konstytutywnych, teraz będzie taka wymienianka-cacanka:

- wyrok rozwodowy

- wyrok unieważniający małżeństwo

- rozstrzygnięcie na tle umowy przedwstępnej

- orzeczenie o waloryzacji świadczenia pieniężnego, art. 358 z indeksem 1 KC

- orzeczenie na tle klauzuli rebus sic stantibus , art. 357 KC

- orzeczenie w związku z wyzyskiem, art. 388 KC,

- wyrok eksmisyjny, który rozwiązuje istniejący stosunek najmu

- rozwiązanie spółki cywilnej, art. 874 KC

- inne przykłady- KSH

5. DECYZJE ADMINISTRACYJNE

(każdy z tych punktów to pytanie egzaminacyjne, mniej więcej tak są zadawane)

- decyzja administracyjna rozumiana jak w KPA, reguły formalne decyzji z KPA,

teraz jest to rzadkość-zobacz: uchylenie przepisów art. 397-404 KC,

- to relikt gospodarki socjalistycznej, obecnie decyzja nie może być źródłem

zobowiązania, jeżeli wystąpi, to jest to zupełny, zupełny wyjatek

- sposób wpływu decyzji administracyjnej na powstanie zobowiązania:

1) DA bezpośrednio kreuje stosunek zobowiązaniowy, narzuca stosunek A i B

2) zobowiązuje jedną ze stron lub obie strony do zawarcia umowy (wpływ pośredni)

3) DA jest przesłanką skutecznego dokonania czynności prawnej

(zezwolenie administracyjne) zobowiązanie powstaje na podstawie umowy, ale

warunkiem skuteczności umowy jest jakaś DA, np. zezwolenie dewizowe, przykłady w

prawie budowlanym, geologicznym.

UWAGA!!!: sądy cywilne nie mogą kontrolować legalności decyzji administracyjnej

(bo jest to kompetencja sądow administracyjnych; jak długo DA pozostaje

w obrocie prawnym(np. nie została uchylona) rodzi wszystkie skutki cywilnoprawne.

6. INNE ZDARZENIA PRAWNE

czynności prawne

orzeczenia sądowe

decyzje administracyjne

inne zdarzenia

5) inne-katalog otwarty

3) prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia

1)czyny niedozwolone

4) przepis ustawy, stosunek obligacyjny ex lege, np. alimentacja,

urodzenie się dziecka

2) bezpodstawne wzbogacenie

7. DOKTRYNALNE PRÓBY POSZERZENIA KATALOGU ŹRÓDEŁ

POWSTANIA ZOBOWIĄZANIA

W doktrynie niemieckiej doszło do powstania koncepcji tzw. faktycznych

stosunków umownych, w prawie polskim raczej przez autora podręcznika

odrzucana. Jest to zachowanie, któro przypomina zawarcie umowy, ale umową nie

jest, np. gapowicz w środkach lokomocji, w Polsce twierdzi się, że dorozumiale,

wsiadając do środka transportu publicznego, zawarł umowę i pobiera się opłatę

za przejazd a dodatkowo karę; albo parkowanie w niektórych miejscach bez

opłaty. Gapowicz zachowuje się, jakby był stroną stosunku cywilnoprawnego, a

do końca twierdzi, że umowy nie chce zawrzeć. Czy widzą państwo uzasadnienie,

żeby ściągnąć od niego opłatę? Zachowałeś się podobnie jak w umowie, czyli

zawarłeś faktyczny stosunek umowny, czyli opłata od Ciebie się należy.

Katalog ten jest otwarty, są społecznie uzasadnione próby poszerzenia tego

katalogu, taka próbą jest koncepcja tzw. faktycznych stosunków umownych.

8. TRANSFORMACJA ŹRÓDŁA STOSUNKU OBLIGACYJNEGO

Istnieje stosunek obligacyjny , którego źródłem jest decyzja administracyjna

wejście w życie jakiejś ustawy

DA-----------------------------------------------------------------stosunek obligacyjny

Jest to transformacja podstawy powstania stosunku obligacyjnego

Po wejściu w życie jakiś przepisów ustawodawca może stwierdzić, że ten sam

stosunek prawny, powołany na podstawie decyzji będzie regulowany przepisami

dotyczącymi umowy (transformacja źródła stosunku obligacyjnego). Źródłem

była decyzja, po wejściu w życie przepisów ustawy źródłem staje się umowa.

Stare umowy najmu, które powstały na mocy decyzji administracyjnych z lat

40-tych z chwilą wejścia w życie nowego prawa lokalowego zostały

transformowane w stosunki umowne, czyli tak, jak gdyby powstały na podstawie

umowy. Oczywiście ma to zasadnicze konsekwencje

IV. Kodeksy etyczne w obrocie gospodarczym

- fenomen gospodarczy, czy fenomen społeczny-ostatnio obserwujemy, począwszy

od lat 80-tych w krajach zachodnich , rozwój różnych tzw. kodeksów etycznych/

deontologicznych (deontologia to zbiór reguł działalności zawodowej, zbiór reguł

postępowania w danej działalności zawodowej). Nie są to przepisy prawa, nie są to

ogólne warunki umów, lecz są to przepisy przyzwoitego/ etycznego

postępowania w toku wykonywania danej profesji, np. Kodeks dobrej praktyki

bankowej, Kodeks dobrej praktyki maklerskiej. Naruszenie tych reguł powoduje

odpowiedzialność zawodową, sankcje natury profesjonalnej.

Znaczenie dla obrotu cywilnoprawnego:

- znaczenie jest otwarte; być może, że w oparciu o niektóre normy etyczne można

konstruować np. miarę staranności- art. 355 § 2 KC, który mówi o staranności w

stosunkach danego rodzaju, o staranności profesjonalnej. Staranność prowadzi do

ustalenia istnienia winy bądź jej nieistnienia. Być może, że zachowanie nieetyczne,

sprzeczne z katalogiem reguł etycznych, to jest czyn niedozwolony

art. 415 KC- więc odpowiedzialność profesjonalisty i inne jeszcze znaczenia.

Problem jest otwarty, nawiązał ostatnio do tego TK.

V. Konstrukcja prawna „zobowiązania”.

1) elementy stosunku obligacyjnego

2) osoby/podmioty uczestniczące w zobowiązaniu

3) względny charakter więzi obligacyjnej

4) użyteczność dogmatyczna i praktyczna posługiwania się pojęciem „stosunek

zobowiązaniowy”

Ad. 1

roszczenie

W------------------------- D

strony(podmioty)

actor reus element podmiotowy

- powód (prawo procesowe) - pozwany

- wierzyciel (prawo materialne) - dłużnik

przedmiot (świadczenie)

(leisnung)

elementy

natury

przedmiotowej

treść (prawa i obowiązki

Elementy natury podmiotowej:

S > P, stosunki obligacyjne są w zasadzie dwustronne, ale mogą być wielopodmiotowe

D 1

stosunki obligacyjne

wielopodmiotowe, tutaj są 3

podmioty, po jednej stronie może być więcej

W podmiotów, stąd formuła, ze S>P

D2

Strona wierzycielska strona dłużnicza

Od zasady dwustronności jest wyjątek: art. 860 KC-spółka cywilna, gdzie są 3 osoby; 3 członków to 3 umowy spółki, mamy trzy strony.

Są też stosunki jednostronne w prawie cywilnym (prawo papierów

wartościowych), gdzie wierzyciel sam sobie dłużnikiem. Takie figury też się spotyka.

Przy stosunkach obligacyjnych budujemy stosunki zewnętrzne i stosunki wewnętrzne.

stosunek zewnętrzny-między wierzycielem a stroną dłużniczą

W D1

D2

stosunek wewnętrzny-między podmiotami tej samej strony

Taka dystynkcja jurydyczna jest bardzo istotna, patrz: regres, pojawiający się

między podmiotami tej samej strony. Płacę-regresuję wewnątrz.

Ad. 2) osoby uczestniczące w zobowiązaniu.

Podział 1: podstawowy, podział 2: rozwinięty.

Podział 1-kryterium: status podmiotu stosunku obligacyjnego. Strony stosunku

obligacyjnego i inne podmioty, które nie są stronami. W jaki sposób są połączone

ze stosunkiem obligacyjnym? Np. pełnomocnik jednej ze stron-uczestniczy w

stosunku, ale nie jest stroną tego stosunku. Albo np. małżonek partnera nie

jest stroną stosunku obligacyjnego, czyli żona zaciąga pożyczkę na zewnątrz,

to małżonek nie jest stroną stosunku pożyczki. Jest tu tylko kwestia ewentualnej

odpowiedzialności za taką pożyczkę, ale małżonek nie jest stroną. Jeżeli konto

bankowe jest tylko na jedno z małzonków, a mają tam pieniądze wspólne, to nie

udostępni bank informacji drugiemu z małżonków, bo nie jest stroną umowy.

No chyba, że konto jest na oboje małżonków.

Podział 2: strony- wierzyciel i dłużnik (chociaż dłużników może być więcej, np.

dłużnicy solidarni), i druga grupa, tzw. osoby pomocnicze, patrz art. 474 KC

osoby te uczestniczą w wykonaniu zobowiązania. Nie uczestniczą w całości

zobowiązania, ale w fazie jego wykonywania. Osoby pomocnicze to

osoby w zasadzie niesamodzielne, bo one wykonują zobowiązanie za dłużnika.

Dłużnik tego chce, to wola dłużnika. Trzecia kategoria to osoby trzecie

samodzielnie wykonujące zobowiązanie za dłużnika (art. 356 KC-instytucja tzw.

wyręczenia, to sa wyręczyciele, np. ktoś za kogoś dobrowolnie, z własnej woli

spłaca kredyt). No i czwarta kategoria to osoby trzecie włączone do zobowiązania

w inny sposób niż poprzednie. Włączone w odpowiedni sposób do określonego

zobowiązania. Np. art. 393 KC, umowa-poświadczenie na rzecz osoby trzeciej.

art. 393- pactum in favorem tertii

W D spełnia świadczenie osobie trzeciej, zamiast

I wierzycielowi, cenę sprzedaży spełnia osobie

trzeciej. Tu są dwa stosunki prawne, osoba

trzecia w jakiś sposób została włączona do

stosunku obligacyjnego.

II

T

Drugim przykładem moze być np. poręczenie-poręczyciel też w jakiś sposób włączony do stosunku prawnego. Jest zwiazany ze stos. prawnym, ale nie jest strona stosunku.

I

art. 720 KC-stosunek pożyczki

W D Główny

art. 876 KC-stosunek poręczenia

II

P (D Akcesoryjny)

spełnia świadczenie, wtedy gasną dwa długi, dług z poreczenia i dług główny. Wiez akcesoryjna. Mamy tu doczynienia z dwoma stosunkami prawnymi. Poręczyciel zaciąga własne zobowiązanie i tworzy własny stosunek obligacyjny-NIE JEST STRONĄ STOSUNKU

PODSTAWOWEGO. Jezeli zaplaci dluznik glowny, to poreczenie gasnie.

Ad. 3) względny charakter więzi obligacyjnej- RES INTER ALIOS (PARTES) ACTA

(czyli rzecz między innymi dokonana) na egzi wyjasn. tego na rozne sposoby.

1. prawo wierzyciela(roszczenie o świadczenie)jest skuteczne tylko wobec

dłużnika inter partes-tylko między stronami.

b) prawo/roszczenie wierzyciela nie jest skuteczne wobec osoby trzeciej

(wierzytelność nie podlega ochronie prawnej) w tym zakresie

c)zobowiązanie między wierzycielem i dłużnikiem nie tworzy żadnych

obowiązkow dla osób trzecich, spoza tego stosunku może

ewentualnie tworzyć tylko uprawnienia, jeżeli to uprawnienie jest

akceptowane przez osobę trzecia, zob. art. 393 KC pactum in favorem tertii.

Osoba trzecia musi akceptować zamiar dłużnika, dłużnik pragnie spełnić

świadczenie na rzecz osoby trzeciej a ona musi takie przyrzeczenie przyjąć.

To jest warunek powstania roszczenia wobec osoby trzeciej.

„Nic o mnie beze mnie”.

Od zasady res inter alios acta sa wyjątki, kiedy rzecz między A i B jest skuteczna

wobec osoby trzeciej.

Art. 59 KC actio ad rem, art. 527 KC skarga, roszczenie pauliańskie(skuteczne

wobec osoby trzeciej, jezeli dłużnik zachowuje się nielojalnie, art. 910 KC, 1024 KC).

W D

art. 527 KC

T

Obligationes reales, zobowiązania realne (na egzamin zapoznać się z tą tematyką).

Są to stosunki obligacyjne powstające na tle sytuacji prawnorzeczowej. Jest jakieś

prawo rzeczowe-np. współwłasność i z tego prawa rzeczowego wyrasta

stosunek obligacyjny. Wyrasta wierzytelność i ta wierzytelność jest realna, bo jest

związana z sytuacją rzeczową, np. art. 221 KC i 231 KC.

W tych wszystkich sytuacjach określonych w ustawie następuje odstępstwo od

reguły res inter alios acta, ponieważ roszczenie wierzyciela może być skuteczne

w określony sposób także wobec osoby trzeciej. Albowiem mamy to

doczynienia z rozszerzoną skutecznością więzi obligacyjnej. Takie rozszerzenie

może nastąpić tylko ex lege, a nie z mocy umowy stron. W innych

porządkach prawnych, np. niemieckich, taką konstrukcję rozszerzania więzi

obligacyjnej eksponuje się w nauce i w judykaturze. Proponuje się różne

konstrukcje prawne tzw. urzeczowienia więzi obligacyjnej. Ratio legis jest tutaj

uzasadniony interes osoby chronionej, chodzi tu o wyeksponowanie interesu osoby

chronionej.

KONKLUZJE: można mówić o 3 grupach prawa podmiotowego z punktu

widzenia skuteczności podmiotowej tego prawa: skuteczne erga omnes (prawa

rzeczowe, osobiste, prawa autorskie), skuteczne inter partes (wierzytelności),

skuteczne inter partes, ale z rozszerzoną skutecznością (czyli wobec osób trzecich

również; trzeci byt, ani pies, ani wydra).

Ad. 4) Czy jest sens posługiwania się konstrukcją stosunku obligacyjnego?

Sens jest, jest potrzeba nie tylko natury dogmatycznej, ale i praktycznej, pozwala

nam zrozumieć i rozwiązać wiele zagadnień prawnych. Ale w prawie rzeczowym

niektórzy autorzy w ogóle negują sens posługiwania się stosunkiem cywilnym, ale

uwaga: w zakresie tylko prawa rzeczowego.

Stosunek zobowiązaniowy, zobowiązanie, stosunek umowny, stosunek

odszkodowawczy to są właściwie synonimy. W dyskusji kładzie się akcent

na zdarzenie, któro prowadzi do stosunku, ale zawsze chodzi „w podtekście” o

jakiś stosunek prawny. Dla prawnika cywilisty najważniejsze jest to, czy jest

roszczenie, czy go nie ma i czy dłuznik może zniszczyć to roszczenie

zarzutami, np. zarzutem potrącenia.

1 2 3 4

Zdarzenie stosunek uprawnienie= prawo roszczenie

prawne cywilnoprawny podmiotowe * majątkowe

(zobowiązaniowy) wierzyciela * niemajątkowe

VI. Odpowiedzialność cywilna-zagadnienia podstawowe.

1. Pojęcie „długu” i „wierzytelności”.

2. Pojęcie „odpowiedzialności cywilnej”.

3. Elementy konstrukcyjne odpowiedzialności cywilnej.

4. Odpowiedzialność osobista i rzeczowa (b.częste pytanie na egzi).

5. Podstawowe podziały odpowiedzialności cywilnej (też ważne!).

6. Uprzywilejowanie niektórych wierzycieli w zakresie dochodzenia roszczeń.

7. Rozwoj instytucji służących rozstrzyganiu sporów cywilnych (poza

sądownictwem pojawia się problem mediacji).

Ad. 1 Definicja ogólna.

obowiązki dłużnika ujęte syntetycznie

(obowiązek spełnienia świadczenia)

(obowiązki wynikające ze stosunku cywilnoprawnego).

DŁUG

uprawnienia ujęte syntetycznie (uprawnienia

WIERZYTELNOŚĆ wierzyciela do uzyskania świadczenia). To

wierzytelność, uprawnienie wierzyciela.

Dług to obowiązek spełnienia świadczenia, natomiast wierzytelność to uprawnienie

wierzyciela do uzyskania świadczenia. Dla tworzenia określonych pojęć

prawnych potrzebne jest zrozumienie innych pojęć prawnych. Świadczenie to

przedmiot stosunku obligacyjnego. Wierzytelność to uprawnienie wierzyciela do

przyjęcia, uzysknia świadczenia.

Struktura długu i wierzytelności.

Dług i wierzytelność ma swoją strukturę prawną (elementy, które tworzą całość

wierzytelności albo długu), np. umowa pożyczki,

art. 720 KC.

roszczenie o zwrot

Pożyczkodawca --------------------------------------------------------- Pożyczkobiorca

leisnung-świadczenie

20 000 --------------- kapitał główny

2000 ------------- odsetki (roszczenie dodatkowe)

Dług może mieć swoją strukturę, składać się z kilku elementów i ma to znaczenie

jeżeli chodzi np. o roszczenia, o dług główny i o odsetki -przedawniają się w innym

terminie.

Struktura długu i wierzytelności w umowie kredytu bankowego.

Umowa kredytowa (Prawo bankowe)

Roszczenie o zwrot

Bank ------------------------------------------------------------- Kredytobiorca

świadczenie zwrotu

-------------------------------------------------------

-------------------------- suma kredytu DŁUG GŁÓWNY

------------------------- odsetki zwykłe (%) art. 359 KC

--------------------- odsetki za opóźnienie („karne”) art. 831 KC

--------------------- odsetki od odesetek art. 482 KC

--------------------- prowizja kredytowa NALEŻNOŚCI

--------------------- inne opłaty(np.od ustanowionych zabezpieczen) UBOCZNE

Istnieje Ustawa o kredycie konsumenckim, która wskazuje, że bank/ kredytodawca

powinien określać w sposób precyzyjny wszystkie koszty kredytu. Wszystkie

elementy struktury zadłużenia winny być ujawnione.

Cechy długu:

- ciążą na dłużniku, obciążają jego majątek,

- możliwość wyróżniania różnych rodzajów długów, w oparciu o różne kryteria

struktura: dług główny i dług uboczny

związek z przedsiębiorstwem:dług związany z prowadzeniem przedsiębiorstwa,

dług inny, art. 55¹ KC charakter długu: dług osobisty i dług rzeczowy

inne: dług pieniężny i niepieniężny

- kategoria długu wiąże się z odpowiedzialnością cywilną (istnieje odpowiedzialność

za dług).

WYKŁAD 3 23.10.2006

Ogólne określenie odpowiedzialności cywilnej (trzy cechy)

1. Kategoria związana z długiem (odpowiada się za dług, osobisty lub cudzy)

2. Odpowiedzialność cywilna ciąży na dłużniku, nie na wierzycielu

3. Odpowiedzialność cywilna oznacza mechanizm prawny wymuszania świadczenia na dłużniku przy pomocy aparatu państwowego(egzekucja sądowa) w razie braku spełnienia świadczenia dobrowolnego. (wymuszanie „prywatne” z własnej ręki jest niewypłacalne) - przy pomocy Ukraińców jest niedopuszczalne.

Relacje pojęcia dług i odpowiedzialność:

Obie kategorie są ze sobą funkcjonalnie powiązane. (funkcjonalnie)

Zasadą jest to, że gdy występuje długo to również występuje odpowiedzialność.

Dług zawsze powoduje odpowiedzialność. Dłużnik odpowiada nie osobowo ale swoim majątkiem. Majątek ma masy majątkowe.

Przykłady:

a) zastaw

M - majątek

Jeśli osoba trzecia ustanawia zastaw dla wierzyciela w celu zabezpieczenia wierzytelności wobec innej osoby to jest to jego dług rzeczowy. Zastaw służy do zabezpieczenia wierzytelności cudzej. Istnieje dług osobisty innej osoby. Są sytuacje gdy sam dłużnik jest zastawcą. Wzmacnia wierzytelność właściciela ustanowieniem zastawu.

b) Poręczenie

Poręczyciel zaciąga własne zobowiązanie. Mamy dług główny i dług z poręczenia. Jeśli wykona zobowiązania to wygasa odpowiedzialność poręczyciela i dłużnika głównego. Mimo, że poręczyciel jest zabezpieczycielem.

Mogą być następujące relacje między D i O

• jest dług -> jest odpowiedzialność - taka sytuacja jest zasadą w prawie polskim i nie tylko, dług implikuje odpowiedzialność- jest to reguła ogólna - oczywista.

• jest dług nie ma odpowiedzialności, wyłom od zasady np. zobowiązania naturalne, obligationes naturales, dług bez odpowiedzialności

• nie ma długu, a jest odpowiedzialność. Różne przykłady - projekt wprowadzenia do prawa polskiego instytucji długu gruntowego (jest to instytucja prawa niemieckiego). Konstrukcja w naszym system nieznana. De lege ferenda wystąpić może.

Cechy długu gruntowego:

1. powstaje przez wpis do księgi wieczystej(jak hipoteka) [konstytutywny wpis - na wniosek właściciela gruntu, właściciel gruntu obciąża swój grunt

2. umowa o ustanowienie długu gruntowego właściciela z wierzycielem określa cele i zasady korzystania z długu gruntowego przez wierzyciela (przy hipotece określa się również zakres zabezpieczenia)

3. nie ma charakteru akcesoryjnego (inaczej niż hipoteka - niektórzy nazywają dług gruntowy hipoteką nieakcesoryjną (nie ma czegoś takiego)), prace na eurohipoteką

4. wypis z księgi wieczystej miałby stanowić tytuł egzekucyjny przeciwko zobowiązanemu z długu gruntowego.

Najlepiej jest wytłumaczyć dług gruntowy w relacji do hipoteki, jest to prawo oryginalne, nieznane w polskim porządku prawnym. Niektórzy nazywają hipoteką nieakcesoryjną. W prawie niemieckim jest to konkurencja dla hipoteki.

4. Elementy konstrukcyjne (odpowiedzialności cywilnej) - autorski szkic

x) Zagadnienia (elementy konstrukcyjne) - eksplikacje

a) podmiot odpowiedzialności - odpowiada dłużnik (osobisty lub rzeczowy), nie osoba trzecia, trzeba mieć status dłużnika, dłużnik główny i dłużnik akcesoryjny (patrz przy poręczeniu)

b) przyczyna prawna odpowiedzialności - istnienie długu (własnego -np. poręczyciel zaciąga własny dług lub cudzego - np. zastawca zabezpiecza dług wierzyciela). Sprzężenie długu i odpowiedzialności. Jest dług to jest odpowiedzialność.

c) “przedmiot” odpowiedzialności” - czym dłużnik odpowiada ? Dłużnik odpowiedzialność tylko majątkiem, a nie osobą - wyjątki mogą być przewidziane w ustawie karnej. W prawie cywilnej co do zasady odpowiedzialność majątkiem. (Powtórzyć majątek z trzeciej klasy, masy majątkowe, surogacje)

d) moment powstania odpowiedzialności

-moment aktualizacji odpowiedzialności

-moment realizacji odpowiedzialności

moment powstania z chwilą pojawienia się długu. Pożyczka zawarta w dniu dzisiejszym 23.X, zwrot pożyczki za rok 23.X.2007. Odpowiedzialność powstaje z chwilą wydania sumy pożyczki - czyli dzisiaj. Odpowiedzialność za dług obejmujący obowiązek zwrotu.

Moment drugi: jeżeli dłużnik nie wykona zobowiązania za rok możliwość uruchomienia środków prawnych, aż do egzekucji. Wymuszanie, realizacja odpowiedzialności.

e) “technika odpowiedzialności” - jak urzeczywistnia się odpowiedzialność, realizuje się. Jeżeli dłużnik dobrowolnie nie wykona zobowiązania do mogą być podjęte czynności zmierzające do przymusowego wymuszenia świadczenia-egzekucja sądowa i administracyjna. Wierzytelność cywilno-prawne mogą być niekiedy objęte egzekucją administracyjną.

f) efekt odpowiedzialności - uszczuplenie majątku dłużnika i dług wygasł.

Odpowiedzialność cywilna - sposób wymuszania świadczenia od dłużnika.

Tok czynności przedegzekucyjnych i egzekucyjnych

1.Wezewanie dłużnika do zapłaty (czynności przedprocesowe)

2.Wytoczenie procesu cywilnego (uzyskanie tytułu egzekucyjnego - prawomocny wyrok)

3.Tytuł egzekucyjny plus klauzulka wykonalności = tytuł wykonawczy -formalna kontrola tytułu egzekucyjnego

4.Wniosek wierzyciela o wszczęcie egzekucji (do komornika, de lege lata wybór komornika),do wniosku dołączam tytuł wykonawczy

5.Egzekucja i przebieg egzekucji (efektywna i nieefektywna)

5. Odpowiedzialność osobista i rzeczowa. (pojęcie i wzajemne relacje)

Kryteria odróżniające O i R:

1. źródło powstania

2. zakresem przedmiotowym odpowiedzialności

Odpowiedzialność osobista:

- rodzi ją każde zobowiązanie, każdy dług, źródłem jest każde zobowiązanie

- odpowiedzialność całym majątkiem dłużnika istniejącym w chwili wszczęcia egzekucji art. 803 kpc, majątek dłużnika może ewoluować

Punktem stabilnym jest moment wszczęcia egzekucji. Wszczęcie ruchy po wszczęciu egzekucji są nieskuteczne wobec wierzyciela.

Odpowiedzialność rzeczowa:

- rodzą ją tylko niektóre czynności prawne - zastaw, hipoteka, powstaje w związku z ograniczonymi prawami rzeczowymi, w przyszłości - dług gruntowy, źródło ograniczone

- odpowiedzialność określonymi przedmiotami majątkowymi obciążonymi zastawem lub hipoteką

Hipoteka ciąży na określonej nieruchomości. Umowa hipoteczna to umowa rzeczowa a nie obligacyjna.

• wierzycielowi w zakresie odpowiedzialności rzeczowej służy prawo pościgu (le droit de suite): np. dłużnik osobisty Rozporządza rzeczą na rzecz osoby trzeciej, rozporządza przedmiotem zastawu na rzecz osoby trzeciej - zbycie własności rzeczy nie powoduje wygaśnięcia zastawu. Właściciel może ścigać swoją rzecz. Erga omnes prawo rzeczowe przecież. Jest to odpowiedzialność wzmocniona

Odpowiedzialność osobista i jej ograniczenia - prośba, żeby ładnie pamiętać

-pełna - całym majątkiem - zasada

ograniczenia:

1. kwotowa pro viribus patrimonii - ograniczenie kwotowe odpowiedzialności: art.55(4) - skutki prawne zbycia przedsiębiorstwa -> (ACHTUNG!!! PYTANIE EGZAMINACYJNE!!!), odpowiedzialność całym majątkiem ograniczona do pewnego kwotowego pułapu

2. przedmiotowa

cum viribus patrimonii - ograniczenie do pewnych elementów, składników majątku z którego dłużnik odpowiada

Co to znaczy ograniczenie przedmiotowe - najczęściej twierdzi się, że chodzi o ograniczenie co do pewnych mas majątkowych. W majątku możemy wyróżnić kilka mas. Jeśli wierzyciel może prowadzić egzekucje w stosunku do jednej masy.

Jest spadkodawca i spadkobierca. Mój majątek składa się z dwóch mas majątkowych. Jedna masa po dziadku, druga moja. Jestem sukcesorem od razu bo mogę majątek przyjąć albo odrzucić. Do chwili przyjęcia spadku odpowiadam majątkiem spadkowym.

Idea 55⁴ - zbycie przedsiębiorstwa - rodzą odpowiedzialność osobistą ale ograniczoną pro viribus patrimonii

Ograniczenia:

• 55⁴

• ex contractu - z porozumienia stron, ale sąd może in concreto zweryfikować skutek takiego porozumienia z punktu widzenia art. 58 KC

Racje ograniczenia: społeczne, ochrona dłużnika i inne ważne racje

(Motywy legislacyjne)

Odróżniać zakres długu - odpowiadam nie całym majątkiem i zakres odpowiedzialności - jakimi elementami majątkowymi. Jeżeli w umowie jest niejasno to art. 65 KC - wykładnia oświadczenia woli.

6.Wzajemne relacje odpowiedzialności rzeczowej i osobistej

Dwie sytuacje:

- kto inny dłużnikiem osobistym, a kto inny dłużnikiem rzeczowym np. zastaw za przyjaciela, w interesie osoby trzeciej, pożyczkobiorca osobistym, zastawca rzeczowym, O ≠ R

- ta sama osoba jest dłużnikiem osobistym i rzeczowym (np. ktoś zaciąga kredyt [osobisty] i ustanawia hipotekę [rzeczowy]), ustanowienie zastawu we własnym interesie. O + R

Jeżeli wierzyciel ma do czynienia z A) dłużnikiem osobistym i B)dłużnikiem rzeczowym - i są to różne osoby, to czy może wybrać dłużnika?

W zasadzie tak - chyba że ustawa/umowa stanowi inaczej

Np: A zaciągnął zobowiązanie w banku, B przewłaszczył samochód - bank może dochodzić spełnienia zobowiązania od B. Bank idzie na łatwiznę. Wierzyciele mają możliwość wyboru odpowiedzialności. Nie ma że rzeczowa ważniejsza od osobistej.

Konsekwencje podziałów. Wyróżnienie odpowiedzialności osobistej i rzeczowej, prowadzi do dwóch grup zabezpieczeń

Zabezpieczenia w prawie cywilnym;

1. zabezpieczenia osobiste - nawiązujące do odpowiedzialności osobistej

poręczenie, wystawienie weksla, poręczenie na wekslu, przejęcie cudzego długu, gwarancja bankowa, gwarancja ogólna, akredytywa, cesja fiducjalna, zabezpieczenia kaucyjne, poręczyciel odpowiada osobiście za dług z poręczenia.

2. zabezpieczenia rzeczowe - hipoteka i zastaw (wszystkie rodzaje), przewłaszczenie na zabezpieczenie, dotyczące odpowiedzialności rzeczowej.

Sytuacja w której dwa podmioty odpowiadają osobiście 0 + 0. Poręczyciel odpowiada i dłużnik

Zabezpieczyciel osobisty odpowiada całym majątkiem, a rzeczowy tylko elementami.

7. Podstawowe podziały odpowiedzialności cywilnej

Kryteria	Wyjaśnienie (explikacja)
1. sprawca szkody	odpowiedzialność sprawcza (sprawcy wypadku) i gwarancyjna (ubezpieczyciela albo gwaranta)
2. Reżim odpowiedzialności (ukształtowanie prawne)-zespół przepisów w ramach których następuje wynagrodzenie/naprawienie szkody WAŻNY PODZIAŁ	odpowiedzialność deliktowa 415 i kontraktowa 475 - dualizm systemu, są próby przełamania dualizmu DELIKTOWA: 1.Podstawa odpowiedzialności 2. Przesłanki odpowiedzialności 3. Zasady odpowiedzialności 4. Podmiotowy układ odpowiedzialności (kto odpowiada wobec kogo) 5. Ratio legis zasady (dlaczego wprowadzono zasadę winy a nie inną) 6.Wyłączenia odpowiedzialności (ekskulpacja - wyłączenie braku winy, egzomeracja - wskazanie przyczyn egzomeracyjnych np. siła wyższa i inne Czy w prawie polskim system dualistyczny czy niedualistyczny - czy istnieją inne reżimy odpowiedzialności poza tymi dwoma? Np. ubezpieczeniowy reżim? Są tendencje Są systemy gdzie system unitarny - brak podziału na odpowiedzialność deliktową i kontraktową
3. Zasady odpowiedzialności cywilnej	-wina - odpowiedzialność subiektywna(nie jest przesłanką odpowiedzialności, zasadą jest) -ryzyko - odpowiedzialność obiektywna -słuszność - odpowiedzialność obiektywna -przy odpowiedzialności w związku z wykonywaniem władzy publicznej pojawia się bezprawność, ale generalnie trzy Odpowiedzialność na zasadzie winy - odpowiedzialność subiektywna, pozostałe dwa rodzaje - odpowiedzialność zobiektywizowana, obiektywna
4. Charakter prawny więzi między wierzycielem i dłużnikiem	odpowiedzialność główna i akcesoryjna pożyczka W-------------------------------D główny │poręczenie(art.876) │ P dłużnik uboczny, dodatkowy, akcesoryjny Odpowiedzialność poręczyciela -akcesoryjna, akcesorium w stosunku do odpowiedzialności głównej Przejawy więzi akcesoryjnej: 1)warunek powstania - odpow. akcesoryjna powstaje tylko wtedy gdy istnieje odpow. główna 2)zakres - w zakresie takim jak dłużnik główny, jak szerzej to nie poręczenie, wyjątki w prawie upadłościowym 3)ustanie - wygasa odpow. główna wygasa też akcesoryjna - ale nie odwrotnie (np. art.508 kc) dług istnieje nadal, wierzyciel zwalnia z długu poręczyciela - umowa to jest.. 4)inne przejawy - zarzuty - wierzyciel może podnosić zarzuty ze stosunku własnego i cudzego Np. odpow. zastawcy jest odpow. akcesoryjną
5. Kryterium czasowego następstwa odpowiedzialności	- odpowiedzialność podstawowa (pierwszoplanowa) i posiłkowa (drugiego planu) - nie mylić z akcesoryjnością, posiłkowa to nie że akcesoryjna posiłkowość oznacza porządek aktualizowania się odpowiedzialności kilku dłużników. dłużnik odpowiadający w pierwszym szeregu dłużnik odpowiadający w drugim szeregu. Odpowiada subsydiarnie. Jeśli nie udało się uzyskać zaspokojenia od 1 następuje skierowanie roszczenia wobec 2.Co jest przesłanką subsydiarności? Niewypłacalność dłużnika 1. ale mogą być inne sytuacje świadczące o posiłkowości np. art.299ksh W-----------Sp.z o.o. A i B-członkowie zarządu spółki odpowiedzialność gwarancyjna spółka niewypłacalna, spółka zaciągnęła dług, ex lege między wierzycielem a członkami zarządu, A i B odpowiedzialność solidarna za dług spółki - powstaje gdy egzekucja wobec spółki okaże się bezskuteczna, w pierwszym planie ten co zaciągnął, w drugim planie osoba trzecia, źle prowadziliście sprawy spółki - odpowiadacie np.2 art. 880 kc 2 koncepcje powstania odpow.: - równoczesność powstania odpow. dłużnika i poręczyciela - art.880 w zw. z art.881 kc, poręczyciel odpowiada jak współdłużnik solidarny, nie ma odpowiedzialności posiłkowej, ius electionis - druga, trafniejsza: wierzyciel powinien zrobić użytek z art.880 kc. Jeżeli dłużnik jest w opóźnieniu powinien zawiadomić poręczyciela o opóźnieniu dłużnika. Poręczyciel może wykonać zobowiązanie albo nie. Wykona - gasną oba długi. Jeśli nie wykona wchodzi w grę odpow. Odpow. poręczyciela aktualizuje się później niż odpow. dłużnika. Odpow. poręczyciela jest w tym przypadku odpow. posiłkową. Okres zawiadomienia plus okres na wykonanie zobowiązania, więc odpow. Poręczyciela czasowo przesunięta, więc posiłkowa odpowiedzialność, wpierw powinieneś wierzycielu dłużnika zawiadomić, banki często takie formułki zawierają, jeżeli ten nie wykonał to wtedy dopiero Elementem posiłkowości jest uczynienie pierwszego kroku. Konstrukcja posiłkowości -odpowiedzialność odpowiedzialnego posiłkowo jest przesunięta w czasie (różne zdarzenia mogą świadczyć o takiej posiłkowości) Poręczyciel może być odpowiedzialny akcesoryjnie ale może i posiłkowo . Dwie wersje do wyboru. 880 (albo 881) jest dyspozycyjny Poręczenie w prawie rzymskim zawsze miało charakter posiłkowy, był zarzut skargi uprzedniej. Nie wolno było z majątku poręczyciela jak mógł od głównego debitora.
6. Charakter prawny odpowiedzialności	odpow. podstawowa (ogólna) i abstrakcyjna (zrygoryzowana). (poważne zredukowanie zarzutów które mogą służyć dłużnikowi) Konstrukcja odpow. abstrakcyjnej w zasadzie wprowadzana przez ustawodawcę, nie strony umowy -pojawia się w związku z wystawieniem czeku, weksla, na tle przyjęcia przekazu, akredytywa, gwarancja na pierwsze żądanie (ACHTUNG!!! ZNAĆ NA EGZAMIN!!! OMÓWIĆ TĄ ABSTRAKCYJNĄ NA WYBRANYM PRZYKŁADZIE!!!) Odpow. abstrakcyjna ma na celu wzmocnienie pozycji wierzyciela. Zasadą ogólna, abstrakcyjna wyłomem. Dłużnik abstrakcyjny ma ograniczoną możliwość podnoszenia zarzutów (ekscepcje). Zakres obrony dłużnika (szerzej ogólna, i wąsko abstrakcyjna)
7. Więź między dłużnikami	- solidarna i niesolidarna (366KC) - niesolidarna (pro rata parte - podzielona) - quasi-solidarna 380 KC, 880 KC - in solidum (odpowiedzialność o całość),ani solidarna ani pro rata parte
8. Źródło powstania stosunku. Odpowiedzialność na podstawie stosunku zewnętrznego i wewnętrznego	----------------------------------- Ι stosunek zewnętrzny Ι odpow. regresowa Ι stosunek wewnętrzny Dłużnik 1 spełnia świadczenie i występuje z regresem wobec dłużnika 2 - mechanizm regresu

Są jeszcze inne podziały.

Np. proszę wymienić rodzaje odpowiedzialności cywilnej, odpowiedzialność posiłkowa a akcesoryjna, proszę podać przykłady odpowiedzialności abstrakcyjnej

7. Przywileje egzekucyjne niektórych wierzycieli (wzmocnienie niektórych wierzycieli)

Banki mają przywilej w możliwości wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego (BTE).

Art. 96 i 97 Prawa bankowego.

Niektóre banki z mocy prawa bankowego mają możliwość ominięcia postępowania rozpoznawczego - nie muszą uzyskiwać tytułu egzekucyjnego w postaci prawomocnego wyroku. Mogą wystawić zastępujący go BTE (warunki formalne, merytoryczne określone w prawie bankowym)

Dochodzenie należności przez bank (uproszczona procedura):

• wystawienie BTE przez bank - na każdym dokumencie, służy bankom (art. 2 PrB), nie Skokom

• bank wystawia BTE wystawia bank przeciwko dłużnikowi z umowy bankowej (np. umowy kredydtowej, tytuł obejmuje wierzytelność kredydtową)

• BTE jest podstawą egzekucji prowadzonej przez bank jako wierzyciela, bank nie ma potrzeby wytaczania procesu

• Bank może wystąpić do sądu o nadanie BTE klauzuli wykonalności przez sąd

• wniosek o wszczęcie egzekucji na podstawie tytułu wykonawczego (BTE + klauzula wykonalności = tytuł wykonawczy.)

• egzekucja

• zakończenie egzekucji

Wystawienie BTE uwarunkowane jest spełnienie przesłanek formalnych i merytorycznych wymienionych w PrB. Dłużnik w umowie z bankiem musi poddać się egzekucji bankowi. Tzw. Oświadczenie egzekucyjne dłużnika.

Bank wszczyna egzekucje na wniosek po przedstawieniu komornikowi tytułu wykonalności.

BTE przypomina konstrukcyjnie tzw. Notarialny tytuł egzekucyjny art. 777 KPC (TK nawiązuje) P

Dłużnik może bronić się przed nieprawidłową egzekucją banku wytaczając odpowiednie powództwo - art.840, art.189 kpc - ustalenie nieistnienia wierzytelności

Ten przywilej od kilku lat krytykowany intensywnie, mimo że od 1997 wyraźnie ograniczony w prawie bankowym - konieczność uzyskania klauzuli wykonalności.

26.01.2005 - TK orzekł, że BTE zgodny z Konstytucją.

Są wierzyciele równi i równiejsi

Poza bankami z przywilejów korzystają:

- BFG - Bankowy Fundusz Gwarancyjny - może wystawiać BTW - nie trzeba klauzuli wykonalności.

a) wobec banków gdy chodzi o należności publiczne - egzekucja administracyjna

b) wobec banków gdy chodzi o należności cywilno-prawne - egzekucja sądowa

Inne podmioty korzystają z takiego przywileju: Skarb Państwa jeżeli wystąpił w roli poręczyciela lub gwaranta.

DYGRESJE:

Egzekucje wobec supermarketów-spożywanie śniadania na stypendium we Francji. Czekolady się najadł. Autoegezekucja jest nielegalna. Supermarket powinien zawiadomić policje. 2% obrotu wynoszonych przez klientów.

Kradnie się rzeczy do 299 PLN - wykroczenie.

VI Zobowiązania naturalne (BARDZO WAŻNE)

1.Pojęcie i struktura

2. Czy katalog zobowiązań naturalnych jest zamknięty?

3. Zobowiązanie naturalne w obrocie prawnym

4. Ratio legis utrzymywania zobowiązań naturalnych w systemie prawa.

5.Zobowiązania prawne, naturalne i tzw. grzecznościowe i przez autora książki zwane towarzyskimi

1.Pojęcie i struktura

Zobowiązanie cywilne (pełne) Obligationes civiles	Zobowiązanie naturalne (niepełne) naturales
1.istnieje dłużnik i wierzyciel zbieżność struktury podmiotowej -----------------------------	istnieje dłużnik i wierzyciel (zgodność podmiotowa)
2. jest dług i wierzytelność	jest dług i wierzytelność (zgodność przedmiotowa)
3. jest dług i odpowiedzialność	jest dług, ale brak odpowiedzialności (pierwsza cecha różnicująca). Oznacza to że zobowiązanie naturalne jest zobowiązaniem niezaskarżalnym brak zaskarżalności - możliwości wymuszenia świadczenia. Cechy niezaskarżalności zobowiązania: - dobrowolność spełnienia świadczenia przez dłużnikami - brak przymusu Wytoczenie powództwa przeciwko dłużnikowi naturalnemu powoduje oddalenie powództwa. Bo dług jest niezaskarżalny. Eksponowanie ochrony dłużnika.
4. Wykonanie zobowiązania - gaśnie jak każde inne	Można wykonać dług naturalny. Jeżeli dłużnik wykona zobowiązanie - nie może żądać zwrotu tego świadczenia - ochrona wierzyciela. Np. dług karciany. Przed wykonaniem - ochrona dłużnika.
5. Jak rozpoznać dług cywilny i naturalny? dług cywilny jest zasadą, każdy dług powstający jest cywilny	jeżeli ma miejsce dług niezaskarżalny to musi to wynikać z ustawy - np. art.411 kc, z wyraźnego przepisu ustawy

Np. - co to zaskarżalność?

- Oddalić powództwo jak je wierzyciel wniesie, nie odrzucić pozew, bo to rozstrzygnięcie o charakterze merytorycznym…

WYKŁAD 4 6.11.2006 r.

(c.d. z poprzedniego wykładu)

	ZOBOWIĄZANIA ZUPEŁNE	ZOBOWIĄZANIA NATURALNE	KOMENTARZ
c.d. 3			Cechą zobowiązania naturalnego jest jego NIEZASKARŻALNOŚĆ I jest to niezaskarżalnosść w rozumieniu materialnoprawnym, a nie procesowym. Sens niezaskarżalności: dobrowolność spełnienia świadczenia i brak przymusu, czyli dobrowolność wykonania zobowiązania. Jest to aspekt ochrony dłużnika.
4.Wykonanie zobowiązania	Wykonane zobowiązanie gaśnie.	Rownież zobowiązanie naturalne gdy jest wykonane, to gaśnie.	Jeżeli dłużnik dobrowolnie wykonał świadczenie, nie może żądać zwrotu, bo wykonał zobowiązanie. Nie może powoływać się na to, że zobowiązanie jest naturalne. Wierzyciel może skutecznie odmówić zwrotu świadczenia. Aspekt ochrony wierzyciela: spełniłeś-odmawiam tobie zwrotu.

Konkluzje:

1. brak ogólnej regulacji zobowiązań naturalnych.

2. zobowiązanie naturalne jest zobowiązaniem w rozumieniu art. 353 KC, ma jednak tę cechę, że jest niezaskarżalne. Oznacza to, że mają ochronę mniej intensywną, niż zobowiązanie zupełne.

3. aspekt procesowy- zobowiązanie naturalne a powództwo o świadczenie.

Jeżeli wierzyciel wytoczy powództwo o świadczenie w zobowiązaniu naturalnym, sąd ODDALI powództwo.

2. Katalog zobowiązań naturalnych- nie jest zamknięty i ostatecznie ustalony, nie jest również przez wszystkich akceptowany. Niesporne, to:

1. art. 117, art. 411 pkt 3 KC przedawnione roszczenia.

2. zobowiązania z gier i zakładów niezatwierdzonych przez właściwy organ państwowy

3. gry zakazane i nierzetelne, art. 413 KC

4. art. 411 pkt 2 KC, kategoria sporna- jedni zaliczają do kategorii zobowiązań naturalnych, a drudzy nie i mówią o zobowiązaniach pozaprawnych, moralnych, etycznych. Pogląd 1- motywacja: jest to swoiste zobowiązanie naturalne, bo zobowiązanie to powstaje i jednocześnie gaśnie w chwili wykonania. Dwa zdarzenia w jednym punkcie czasowym, a uzasadniają je racje natury moralnej.

5. inne zobowiązania naturalne eksponowane w judykaturze, np. art. 203 KPC- cofnięcie pozwu ze zrzeczeniem się roszczenia, na co zgadza się dłużnik. Gdy ponownie zostanie wniesione powództwo o to samo roszczenie, sąd oddali takie powództwo. W literaturze procesualiści podkreślają, że ta sytuacja przypomina zobowiązanie naturalne. Drugi przykład to tzw. darowizna obciążona poleceniem, na rzecz ososby trzeciej.

darowizna

A ------------------------------------------------- B

modus

(polecenie)

C - może żądać wykonania, ale

wykonanie jest dobrowolne, nie

przysługuje jej żaden środek

prawny, powództwo zostanie

oddalone.

W judykaturze istnieje tendencja do kwalifikowania pewnych sytuacji w ramach kategorii zobowiązan naturalnych. Nawet jeśli nie dostrzega się tutaj elementów zobowiązania naturalnego, to widzi się tam przynajmniej podobieństwo sytuacji osoby uprawnionej, czyli wierzyciela.

3. Znaczenie zobowiązań naturalnych w obrocie prawnym.

Czy poza niezaskarżalnością zobowiązań naturalnych można mówić jeszcze o dalej idącej ochronie prawnej wierzyciela stosunku zobowiązania naturalnego?

Są dwa poglądy-rygorystyczny mówi nie, jeąeli ustawa nie przewiduje dalej idącej ochrony prawnej, patrz art. 501 KC, ustawa wyraźnie mówi, że należy brać pod uwagę zobowiązanie naturalne.

Pogląd liberalny mówi, że tak, jeżeli nie ma przeszkód natury ogólnej, a nie ma zakazu, to wolno. W związku z tym można np. uznać dług naturalny, odnowić dług naturalny, można zcedować dług naturalny, poręczyć za dług naturalny. No i pogląd kompromisowy, który mówi, że to zależy, że trzeba oceniać sytuacje in concreto, nie można mówić ogólnie.

Stanowisko II

wierzytelność naturalna

W D- odmówił, bo to jest wierzytelność

zobowiązanie naturalne naturalna

art. 876 KC

Poręczyciel- też może odmówić, bo może się powołać na wszytkie

zarzuty dłużnika. Poręczyciel nie przyjmuje na siebie obowiązku,

no chyba że spełni świadczenie dobrowolnie, siłą wyegzekwować

się nie da.

4. Ratio legis istnienia zobowiązań naturalnych.

Dlaczego nowoczesny ustawodawca utrzymuje kategorię zobowiązań naturalnych?

Bo decydują o tym różne względy-etyczne, towarzyskie i inne, np. długi honorowe z gier karcianych, zobowiązania przedawnione.

5. Sekwencja zobowiązań:

Zobowiązanie prawne, zobowiązanie naturalne i zobowiązanie grzecznościowe (te ostatnie różnie nazywane, niektórzy mówią o zobowiązaniach towarzyskich).

1. zobowiązania prawne-pełna ochrona prawna wierzyciela i dłużnika,

2. zobowiązania naturalne-ograniczona ochrona prawna- jest dług, ale nie ma odpowiedzialności,

3. zobowiązania grzecznościowe- brak ochrony prawnej. Być „na łasce kogoś”, nie mieć żadnej ochrony prawnej, np.w zakresie dysponowania cudzą rzeczą- precarium i w zakresie usług, bo mogą też być usługi grzecznościowe nie dotyczące rzeczy. W praktyce może być sporne, czy jest to usługa grzecznościowa, jestem au merci czy została zawarta w sposób dorozumiany umowa. Przykład, który zdarzył się naprawdę: biznesmen leciał samolotem chciał jakieś zlecenie zrobić, stewardesa zgodziła się, że to dla niego zrobi, ale tego nie zrobiła. I teraz: zobowiązała się w imieniu przewoźnika, czy była to tylko usługa grzecznościowa?

Intensyfikacja ochrony prawnej- nie ma w ogóle, ograniczona i jest pełna.

6. Nowy fenomen w innych porządkach prawnych.

Niemcy mają ustawę o prostytucji z 2001 roku (chodzi tam o ubezpieczenie, podatki). Niektóre roszczenia wynikające z tego zobowiązania są chronione, a niektóre nie.

PROSTITUTIONGESETZ

2 okresy:

do 2001 roku A--------------- B- klient art. 56 KC

(wszystkie umowy są nieważne)

po 2001 roku

żądanie zapłaty------------------------------- Tak ochrona sądowa

A------------------- B- klient

wykonanie usługi ------------------------- Nie art. 58

TOM II Świadczenie-zagadnienia podstawowe.

(te punkty to pytania egzaminacyjne, poza to nie wychodzi)

1. Pojęcie świadczenia w stosunku zobowiązaniowym.

2. Podstawowe zagadnienia dotyczące świadczeń.

3. Spór o charakter prawny świadczenia (czy świadczenie jest czynnością prawną?)

4. !!!! Zasadnicze postacie świadczenia (w punkcie tym jest właściwie 8 zagadnień egzaminacyjnych).

5. Zobowiązania pieniężne.

6. Transformacja zobowiązań wyrażonych w walucie narodowej w euro ( ustawa z 2001 roku).

7. Zasada walutowości.

8. !!!! Odsetki (na egzaminie trzeba wybrać sobie kilka problemów, nie całość).

Ad. 1

Cechy jurydyczne świadczenia-zachowanie się dłużnika w stosunku obligacyjnym, które spełnia kryteria w art 354 § 1KC.

Skutek świadczenia- aspekt wykonania zobowiązania-świadczenie prowadzi do wykonania zobowiązania, art. 450, 470 KC. Świadczenie prowadzi do powiększenia majątku wierzyciela, kosztem majątku dłużnika. Przysporzenie majątkowe, ważna kategoria dla czynności kauzalnych i abstrakcyjnych.

Dłużnik ------------------------------------- Wierzyciel

Przysporzenie

Świadczenie może prowadzić do przysporzenia (powiększenia majątku dłużnika),

Albo może być tak, że świadczenie nie prowadzi do przysporzenia (bo świadczenie dłużnika nie polega na przysporzeniu, tylko na innym zachowaniu się, np.nauczenie języka obcego).

Przedmiot świadczenia- odróżniaj samo świadczenie, kategoria ogólna, od przedmiotu świadczenia (zachowanie się dłużnika koncentruje się na tym przedmiocie, np. stosunek sprzedaży).

Stosunek sprzedaży

S---------------------------------- K

W umowie sprzedaży świadczeniem dłużnika jest przeniesienie własności rzeczy na kupującego, przedmiotem jest rzecz. Można powiedzieć, że przedmiotem sprzedaży jest rzecz. W literaturze dokonuje się klasyfikacji przedmiotu świadczenia.

Przedmiot: materialny i niematerialny. Charakter zobowiąznia zależy od przedmiotu świadczenia, np. przedmiot jest podzielny, to świadczenie też, np. zobowiązania pieniężne.

Ad. 2

Postać świadczenia (forma zachowania się dłużnika) art. 353 § 2 KC, działanie i zaniechanie. Nauka-szerzej: dare, facere, non facere, omittere, pati ( przy pati, art. 527 KC-zachowanie się dłużnika pauliańskiego, znoszenie egzekucji). Podziały są ważne w zakresie wykonania i skutków niewykonania zobowiązania, art. 479 i następne KC.

Oznaczenie świadczenia - co do przedmiotu, co do treści i co do postaci. Czas oznaczenia- przed powstaniem zobowiązania, w trakcie trwania zobowiązania, i w chwili wykonania. Najpóźniej oznaczone już w chwili wykonania zobowiązania.

Prawna możliwość spełnienia świadczenia - niemożliwość świadczenia-dłużnik z określonych powodów nie jest w stanie wykonać zobowiązania; niewypłacalność dłużnika-aktywa są mniejsze niż pasywa- nie oznacza stanu niemożliwości świadczenia. Dłużnik nie może powoływac się na niewypłacalność.

Rodzaje niemożliwości świadczenia- pierwotna art. 387 KC, przed powstaniem zobowiązania; wtórna- po powstaniu zobowiązania. Skutki jednej i drugiej postaci świadczenia są różne i ogniskują się wobec dwóch problemów:

1. skutek główny - problem trwania zobowiązania

2. dalsze konsekwencje- odszkodowawcze i inne.

Ad. 3 Charakter prawny świadczenia (jak się to zgłębi na egzi, to będzie 7)

Sens sporu o charakter prawny świadczenia-czy zachowanie się dłużnika polegające na świadczeniu jest czynnościa prawną, czy innym zdarzeniem prawnym? Czy świadczenie musi być połączone z aktem woli dłużnika (czy musi występować animus świadczenia)?

I II III IV

świadczenie koncepcja relatywistyczne czynność

= czynność animusu to zależy od przedmiotu faktyczna

prawna; zwolennicy tego stanow. świadczenia, raz jest

i teraz powstaje pytanie, twierdzą, że świadczenie I a raz IV, nie można

czy jest to jednostronna niekoniecznie musi być stworzyć reguł generalnyh

czynność prawna, czy czynnością prawną , ale zawsze

umowa o przyjęcie musi byc animus, czyli wola

świadczenia. spełnienia świadczenia.

nie można wykonać zobowiązania przypadkowo, jeeli np.

dłużnik przypadkowo zostawi towar u wierzyciela, to nie wykonał on zobowiązania,

bo nie było animus.

Koncepcje subiektywne akcentują wolę, zamiar.

Czy spór ten ma sens praktyczny? Ma. Jeżeli uznamy, że spełnienie świadczenia jest oświadczeniem woli, to otwiera się możliwość stosowania przepisów o czynnościach prawnych, np. o błędzie, o groźbie, o interpretacji oświadczenia woli. Przyjęcie jednej koncepcji może mieć ważne znaczenie w zakresie ochrony interesu jednej ze stron.

Ad. 4

1. świadczenia jednorazowe

2. świadczenia okresowe

3. świadczenia ciągłe/ permanentne/ trwałe- regulacja prawna: brak definicji ustawowej, jest to pojęcie tworzone w doktrynie, tylko niektóre zagadnienia ogólne uregulowano w KC, art. 365¹ KC (zwrócić uwagę na ten przepis)

- definicja, cechy zobowiązania ciągłego: określone, stałe zachowanie się dłużnika w czasie trwania zobowiązania (permanentność, stałość zachowania się dłużnika); to zachowanie się ujmujemy z punktu widzenia całego zobowiązania jako jedno świadczenie- jedność świadczenia

UMOWA

W

Powstanie stosunku

obligacyjnego

------------------------------------------------------------------------------------------------------------

-stałe, permanentne zachowanie

się dłużnika (jako świadczenie)

- jedno świadczenie dłużnika

moment

zakończenia

zobowiązania

D

Charakter ciągły świadczenia decyduje o charakterze ciągłym całego zobowiązania.

Całe świadczenie-mała kategoria, wpływa na większą kategorię-całość zobowiązania, np.świadczenie w umowie najmu, użyczenia, dzierżawy-świadczenie dającego w najem, użyczenie, dzierżawę. Jego świadczenie polega na udostępnieniu; umowa rachunku bankowego i świadczenie banku w takiej umowie, bank jest ciągle gotowy do przyjmowania wpłat i dokonywania wypłat.

Znaczenie prawne tej kategorii pojęciowej - dlaczego warto i trzeba odróżniać zobowiązania o charakterze ciągłym:

W zakresie wzorców umownych art. 384¹ KC - możliwość zmiany wzorca w czasie trwania stosunku zobowiązaniowego; jeżeli zobowiązanie jest ciągle, jest możliwość zmiany wzorca, jakiej nie ma przy nieciągłych. Np.rachunek bankowy- bank może zmienić regulamin bankowy w trakcie trwania umowy.

Ciągłość wpływa również na sposób rozwiązywania umowy- umowy tworzące zobowiązania ciągłe są wypowiadane, nie stosuje się tutaj instytucji odstąpienia od umowy. Wypowiedzenie działa na przyszłość, pro futuro, ex nunc (odstąpienie od umowy działa ze skutkiem wstecznym), np. co do zasady umowę najmu się wypowiada, a nie odstępuje od niej. W prawie europejskim przyjmuje się coraz częściej, że odstąpienie od umowy działa pro futuro. Zobacz art. 365¹ KC- uregulowano tam możliwość i terminy wypowiedzenia zobowiązania bezterminowego, ciągłego (jeżeli strony powołały zobowiązanie bezterminowe ciągłe, to nie znaczy, że ma ono trwać wiecznie).

Zobowiązania alternatywne (świadczenia w zobowiazaniach przemiennych):

JEST JEDNO ŚWIADCZENIE

A

D---------------------------W

JEST KILKA ŚWIADCZEŃ

A, B, C, D

D------------------------ W

Zasadniczą kwestią przy tego typu zobowiązaniach jest wybór świadczenia. Wyboru dokonac może dłużnik, sąd, wierzyciel lub osoba trzecia. Jest to tzw. ius electionis, prawo wyboru, któro jest prawem kształtującym. Art. 365 KC. Istnieje tu rownorzędność świadczeń.

Facultas alternativa (często na egzaminie jest porównanie tej konstrukcji z poprzednią). Jest to inna figura, niż przewidziana w art. 365 KC. Nie ma ogólnej regulacji tej instytucji, są tylko jej przypadki (stąd tworzymy pewne uogólnienia, pewne generalizacje).

B

W ----------------------------------- D

A

Jest to również jedno zobowiązanie i kilka świadczeń, ale nie ma równorzędności świadczeń. B jest podstawowe, a A jest dodatkowe. Od początku istnieje jedno świadczenie, ale dłużnik może zwolnić się spełniając świadczenie A. Wierzyciel może domagać się tylko B, ale dłużnik może się zwolnić spełniając świadczenie A. Jest to jego upoważnienie przemienne, został przemiennie upoważniony, facultas alternativa. Źródła facultas: umowa i ustawa, najczęściej jest to jednak ustawa. Z reguły prawo wyboru przysługuje tutaj dłużnikowi.

Świadczenia podzielne i niepodzielne- art. 379 § 2 KC daje definicję świadczenia podzielnego. Kryteria podzielności są dwa: kryterium właściwości świadczenia i jest to kryterium fizykalne (pewien przedmiot, który ma integralność fizykalną jest niepodzielny). Drugie kryterium, to kryterium jurydyczne, czyli kryterium woli stron (nawet przedmiot niepodzielny fizycznie z woli stron może być uznany jako podzielny, chyba że przeczyłoby to zdrowemu rozsądkowi lub zasadom współżycia społecznego). Świadczenia oznaczone in genere mogą być podzielne, in specie z zasady nie mogą być podzielne. W literaturze powstał spór-czy świadczenie w zakresie umowy o roboty budowlane (świadczenie wykonawcy robót) jest świadczeniem podzielnym? Istota sporu: ochrona stron procesu inwestycyjnego. SN mówi, że jest podzielne, a literatura, że nie.

Zwrot nakładów i wydatków-świadczenie polegające na zwrocie nakładów i wydatków. Nie mylić szkody z nakładami i wydatkami. Są dwie zasadnicze różnice: uszczerbek poniesiony przez A w interesie lub na rzecz drugiej strony-B. Uszczerbek ten jest dobrowolny. Druga różnica: różni uszczerbek-nakłady i wydatki- od szkody, szkoda też jest uszerbkiem w moim majątku, ale poniesionym bez mojej ochoty.

Świadczenia oznaczone in genere i in specie. Problem wchodzi w grę wówczas, gdy przedmiotem świadczenia są rzeczy lub inne przedmioty materialne. W literaturze wymienia się jeszcze kategorię pośrednią świadczenia między genus i species- na tle umowy kontraktacji- tzw. ograniczone świadczenia rodzajowe (wyprodukowanie produktów rolnych z gospodarstwa objętego kontraktacją). Art. 357 KC- jeżeli dłużnik jest zobowiązany do spełnienia określonej rzeczy, określonej in genere, to może wybrać rzecz średniej jakości.

Świadczenie odszkodowawcze.

1. pojęcie

2. rodzaje świadczeń odszkodowawczych

3. stosunek odszkodowawczy

4. sposób naprawienia szkody

stosunek odszkodowawczy

W-----roszczenie o odszkodowanie--------- D

(poszkodowany) (sprawca szkody lub inna osoba odp. za

szkodę)

POJĘCIE

Przesłanką powstania roszczenia o odszkodowanie jest szkoda. Stosunek ten można nazwać stosunkiem odszkodowawczym, bo to jest roszczenie o naprawienie szkody. To stosunek obligacyjny, w którym świadczenie polega na naprawieniu szkody.

RODZAJE ROSZCZEŃ ODSZKODOWAWCZYCH

1. odszkodowanie w związku ze szkodą majątkową

2. odszkodowanie w związku ze szkodą niemajątkową (zadośćuczynienie)

Szkoda ---- odszkodowanie

Krzywda (uszczerbek w zakresie dóbr niemajatkowych)---- zadośćuczynienie

SPOSÓB NAPRAWIENIA SZKODY

Art. 363 KC- restitutio in integrum i świadczenie pieniężne.

Ad. 5. Zobowiązania pieniężne.

POLSKI SYSTEM PIENIĘŻNY-reguluje to Ustawa z 1950 roku o zmianie systemu pieniężnego, uchylona w 1994 przez Ustawę o denominacji. Jednostką pieniężną jest złoty, dzieli się na 100 groszy. Ustawa z 1994 dokonała reformy pieniężnej polegającej na wycofaniu z obrotu dawnych znaków pieniężnych i zastąpienia ich nowymi, o niższym nominale.

CECHY TEJ OPERACJI:

- jest to tzw. operacja 4 x zero, dawne 10 000= 1 zł.

- zamiana miała charakter ekwiwalentny, nowa złotówka ma wartość starych 10 000

- do konca 1996 roku obowiązywały obok siebie „stare” i „nowe” złote, po tej dacie w obrocie pozostały tylko nowe złote.

FUNKCJE PIENIĄDZA W NOWOCZESNEJ GOSPODARCE LIBERALNEJ

1. funkcja akumulacyjna- odzwierciedla ekonomiczną wartość akumulacji, akumulacja zwiększa majątek

2. miernik wartości dóbr i usług

3. funkcja płatnicza- możliwość wykonania zobowiązania pieniężnego, wierzyciel nie może odmówić przyjęcia świadczenia pieniężnego zmierzającego do umorzenia zobowiązania. ODRÓŻNIAJ!!!- zapłata:

- w sensie ścisłym, obligacyjnym jurydycznym

- zapłata w sensie ekonomicznym

4. inne funkcje.

WYKŁAD V 13.11.2006

c.d. funkcji płatniczej pieniądza

Zapłata:

• w sensie ekonomicznym

• w sensie prawnym - tylko zapłata w sensie prawnym powoduje umorzenie istniejącego zobowiązania; nie jest zapłatą wręczenie papieru wartościowo wierzycielowi (np. czeku, weksla i inne, patrz art. 506, szerzej przy nowacji)

Czek - wyjaśnienie instytucje zapłaty w sensie ekonomicznym i prawnym na tle czeku.

I - stosunek podstawowy II - stosunek czekowy

W - remitent

Pożyczka

(10 0000 zł)

D- wystawca

Jeżeli nadszedł termin zapłaty, a wystawca nie ma gotówki, tylko maczek tyko ma czek - wręczenie czeku, to nie jest zapłata w sensie prawnym (tylko ekonomicznym), zapłata nastąpi dopiero wtedy, gdy bank wypłaci remitentowi sumę 100 000 (w trybie przepisów bankowych). Wierzyciel zgłasza się do banku i bank wypłaca. Strony mogą umówić się inaczej (że samo wręczenie czeku umorzy zobowiązanie), ale wtedy dłużnik musi udowodnić fakt umówienia się inaczej. Wcześniej widziałem zdziwienie „Czego on ode mnie chce, przecież ja mu dałem weksel?” ale to za mało, bo nie nastąpiła zapłata w sensie prawnym.

W obrocie międzynarodowym reguła jest odwrotna, ale to jest wynik umowy międzynarodowej.

c) Wyjaśnić pojęcia:

• „znaki pieniężne”

• „jednostka pieniężna”

• :wartość ekonomiczna”

• „świadczenie pieniężne”

znak pieniężny - jest to banknot, bilon (100zł itp.), znak pieniężny reprezentuje jednostki pieniężne.

Jednostka pieniężna - banknot 100 zł reprezentuje sto jednostek pieniężnych, jednostką pieniężną w Polsce jest 1 zł. Znak pieniężny wyraża jednostki pieniężne.

Świadczenie pieniężne - wręczenie banknotów wierzycielowi, oznacza przeniesienie (transfer) określonej ilości jednostek pieniężnych. (też tzw. Obrót bezgotówkowy)

!! Transfer jednostek pieniężnych oznacza świadczenie pieniężne, a przedmiotem świadczenia jest wartość ekonomiczna. (Chodzi oświadczenie w znaczeniu prawnym ścisłym.)

W zobowiązaniu pieniężnym przedmiotem świadczenia jest wartość ekonomiczna (powiększenie majątku wierzyciela o tę wartość ekonomiczną).

d) Postacie pieniąca w znaczeniu prawnym:

• kruszcowy - rzadko występuje w obrocie, często przebicie większe niż wartość nominalna - emitowana przez NBP żeby zarobić

• papierowy (gotówkowy)

• bezgotówkowy (tzw. Bankowy; związany z istnieniem rachunku bankowego i banku)

Zapłatę w znaczeniu prawnym rozumiemy

• wręczenie banknotów (gotówki, też wręczenie czeku gotówkowego + wypłata sumy czekowej)

• uznanie rachunku bankowego w obrocie bezgotówkowym - co do zasady zapłata następuje z chwilą uznania rachunku bankowego wierzyciela → istnieje tzw. cykl rozliczeniowy. W tym cyklu kilka zdarzeń zasadniczych (punktów zasadniczych):

- danie polecenia własnemu bankowi przez dłużnika (samo polecenie)

- obciążenie rachunku dłużnika przez bank (Kontobelastung)

- uznanie rachunku wierzyciela (zapłata)

- zawiadomienie wierzyciela o saldzie - wyciąg z rachunku bankowego

cykl rozliczeniowy

2 - obciążenie rachunku

3 - uznanie rachunku

1 - polecenie 4 - zawiadomienie o saldzie

przelewu do banku własnego

D stosunek podstawowy W

Wyjątek 1 - Strony mogą umówić się inaczej, samo obciążenie rachunku dłużnika może być zapłatą.

Wyjątek 2 - przepis ustawy, np. ordynacja podatkowa - samo obciążenie rachunku dłużnika jest już zapłatą podatku.

Reguła (że uznanie rachunku) nie wynika z żadnego przepisu, ale opinio iuris tak zgodnie uznaje.

Istnieje kilka form rozliczeń bezgotówkowych (polecenie przelewu (podstawowa forma), czek rozrachunkowy, akredytywa i wiele innych).

Jeżeli ktoś chce mi zapłacić moją wierzytelność przez rachunek bankowy, to dopiero uznanie konta przez mój bank będzie zapłatą. Najłatwiej w jednym banku (jeżeli w jednym banku jest wierzyciel i dłużnik), wtedy uznanie rachunku następuje w sekundzie. Trudniej, jeżeli jest kilka banków, uznanie może nastąpić po 4/5 dniach, co jeżeli bank pierwszy się spóźni, to dłużnik będzie odpowiadał za swój bank. (Nie może powiedzieć do wierzyciela, „Mój bank się spóźnił, ja nie płacę odsetek”. Wierzyciel może powiedzieć, „A przepraszam bardzo to jest sprawa między tobą a twoim bankiem” → wniosek będzie odszkodowanie z banku)

3 rodzaj pieniądza - pieniądz elektroniczny - patrz art. 4 ust 5 prawa bankowego z 1997r. Jeżeli ktoś by chciał ten przepis przeczytać, a potem przetłumaczyć to, to jest jeden wielki bełkot. Wszędzie ustawodawca bełkocze tam, gdzie chodzi o elektronikę.

Schemat - pieniądz elektroniczny próba wyjaśnienia.

II - umowa o wydanie karty

Wystawca Nabywca karty elektronicznej

(może być bank (każdy podmiot) - karta zastępuje znaki pieniężne
lub inny podmiot)

wystawia instrument pieniądza

elektronicznego, jest to tzw.

Karta elektroniczna + inne instrumenty.

W Polsce taką kartę wydaje się na max do 150 euro

III - Umowa sprzedaży

I - umowa o współpracę

(przedsiębiorstwo wobec banku obliguje się

honorowanie pieniądza elektronicznego, którym

posłuży się nabywca towaru lub usługi)

Przedsiębiorstwo usługowe

(każde przedsiębiorstwo, które respektuje pieniądz

elektroniczny)

Pieniądz elektroniczny tylko ma znaczenie w obrocie prawnym, jeżeli na podstawie odpowiednich umów (patrz umowa I) jest honorowany przez grupę przedsiębiorstw świadczących usługi.

e) wartość pieniądza.

• Wewnętrzna (wartość materiału, z którego jest zbudowany)

• Wymienna (względem innych walut i dóbr)

- Nominalna - stała (zasada nominalizmu)

- realna - zmienna zależna od inflacji, w odniesieniu do towarów

- kursowa - w odniesieniu do euro, dolara i innych walut (wartość kursową ustala NBP)

f) Pojęcie zobowiązania pieniężnego i rodzaje zobowiązań pieniężnych.

Zobowiązanie pieniężne - jest to takie zobowiązanie, w którym świadczenie występuje jako świadczenie pieniężne, czyli obowiązek dokonania transferu określonej ilości jednostek pieniężnych, przez dłużnika na rzecz wierzyciela. Świadczenie pieniężne determinuje istnienie zobowiązania pieniężnego.

Rodzaje zobowiązań pieniężnych

Aspekt czasowy

1. zobowiązania pieniężne ab initio np. pożyczka pieniężna, depozyt nieprawidłowy

2. zobowiązanie pieniężne jako wynik transformacji pierwotnego zobowiązania niepieniężnego.

A B C

Powstanie transformacja wygaśnięcie

zobowiązania świadczenia zobowiązania w ogóle

(świadczenie in w świadczenie

natura) in valuta)

VI. TRANSFORMACJA ZOBOWIĄZANIA WYRAŻONEGO W WALUTACH OBCYCH W ZOBOWIĄZANIE WYRAŻONE W EURO.

Na początku 2001 i 2002r. kraje UE wprowadzały stopniowo nową walutę Europejską, która zastępowała dawne waluty narodowe (markę niemiecką, franki francuskie itd.) - euro. Powstał wówczas problem, jaki los prawny ma spotkać istniejące zobowiązania wyrażone w walutach narodowych. W ramach UE przyjęto odpowiednie rozwiązania, które powodowały automatyczne przeliczenie (transformację) zobowiązań wyrażonych w walucie narodowej w euro. Problem ten dotyczy także polski, wprawdzie polska nie jest w strefie euro (i niech państwo taką złośliwą uwagę zapiszą „i nie wiadomo, kiedy będzie”), ale ten problem pojawia się także u nas - rozwiązuje go ustawa z 2001r. (o skutkach wprowadzenia w niektórych państwach europejskich wspólnej waluty euro)

Np. Wyobraźmy sobie sytuację, że w Polsce został wystawiony weksel na 100 000 DM w 1999r. przychodzi rok 2001/2002 marka niemiecka zostaje zastąpiona euro. Są dwa teoretyczne rozwiązania 1) nie możliwość świadczenia - nie ma marki niemieckiej to dłużnik nie może wykonać zobowiązania (ale oczywiście jest ustawa z 2001, która przewiduje inne rozwiązanie!); 2) należy zobowiązanie przeliczyć na euro (dotyczy również rachunków bankowych, wynagrodzeń itd.) ustawa jest tylko rozwiązań przyjętych w UE.

VII. ZASADA WALUTOWOŚCI - z książki

Ratio legis tej zasady - ochrona waluty narodowej. Na terytorium RP (jak w prawie międzynarodowym) zobowiązane pieniężne powinny być wyrażane w walucie polskiej.

Wyrażane

• ujawniane w umowie

• w wyroku sądu

• przy wykonaniu zobowiązań

Bardzo dużo wyjątków, że niektórzy autorzy zaczynają wątpić w jej istnienie (Radwański), ale sprawa jest prosta ustawodawca nie uchylił art. 358 KC, co oznacza, że ta zasada jeszcze funkcjonuje (Bączyk).

VIII. ZASADA NOMINALIZMU

Zasada ta odnosi się do funkcji płatniczej pieniądza. Umorzenie zobowiązania następuje przez zapłatę sumy nominalnej określonej w zobowiązaniu, nie zależnie od siły nabywczej pieniądza. Od zasady nominalizmu nasz system wprowadza wyjątki w postaci waloryzacji (proszę nie mówić rewaloryzacji tylko waloryzacji - pół polski tak pisze łączne z członkami SN; rewaloryzacja oznacza powtórna waloryzacja i taka też jest możliwa i proszę używać słowa waloryzować)

IX. ODSETKI

Pytanie dotyczące odsetek (zwłaszcza ustne) polega na tym, że zadaje pytanie ogólne: „Co Pani/Pan wie o odsetkach?”. Proszę wtedy nie zaczynać „odsetki dzielą się na ustawowe i umowne”, bo w ogóle takiego rodzaju odsetek nie ma - to tylko dotyczy wysokości i to jest w ogóle źle na początku. Jeżeli tak jest pytanie sformułowane to można sobie wybrać kilka zagadnień (a jest ich 9), to wybieramy te, które najbardziej lubimy, Chyba, że pytanie jest konkretne.

1. Zagadnienia podstawowe - pojecie i rodzaje odsetek.

Rodzaje:

• zwykłe

• za opóźnienie

• interkaralne (dawniej wprowadzano) - w starych podręcznikach, teraz rzadko się wspomina - to są odsetki zbonifikowane (pomniejszone w razie wcześniejszego zwrotu kapitału) → tylko przy kredycie konsumenckim (zasada), gdzie indziej zależy od umowy.

Odsetki zwykłe - za korzystania z cudzego kapitału tzw. Kapitałowe. Ich rozmiar zależy od okresu korzystania z cudzego kapitału. Im dłuższy okres spłaty pożyczki pieniężnej tum dłuższy okres korzystania z cudzego kapitału. W gospodarce liberalnej korzystanie z cudzego kapitału jest odpłatne, a ta odpłatność to odsetki.

Odsetki za opóźnienie

D

spełnienie świadczenia

Termin zapłaty (np. po 2miesiącach)

zobowiązanie opóźnienie

W

Odsetki zwykłe odsetki za opóźnienie

(funkcja zasadnicza to

odszkodowanie)

Odsetki za opóźnienie mają charakter odszkodowania (odszkodowawczy,), niektórzy błędzie nazywają je odsetkami karnymi (proszę tego nie używać). Proszę zauważyć, że odsetki za opóźnienie to tez odsetki za korzystanie z kapitału (tkwi w nich też element wynagrodzenie), ale funkcją zasadniczą jest odszkodowane (bo wierzyciel nie mógł w tym czasie korzystać z własnego kapitału, gdybyśmy mu wcześniej spełnili świadczenie to mógłby pożyczyć te pieniądze i mieć dochód).

Nie ma innych rodzajów odsetek (jakichś ustawowych umownych - to dotyczy wysokości).

Odsetki a inne postacie wynagrodzenia.

Wynagrodzenie w prawie cywilnym - może mieć różne postaci:

• prowizja

• wynagrodzenie (ustawa wprost o nim mówi)

• odsetki (w zakresie umowy kredytu, rachunku bankowego, pożyczki itd.)

Trzeba pamiętać, że obok odsetek są inne postaci wynagrodzenia(zależą od typu stosunku cywilnego). Pojęcie wynagrodzenia jest szersze w prawie cywilnym od odsetek.

2. Postać odsetek:

• pieniężne

• nie pieniężne - można zastrzec przy rzeczach oznaczonych, co do gatunku (in genere). Np. przy używaniu stada można zażądać zwrotu stada i 1 owcę →wynika ze swobody umów 353¹

3. Podstawowe funkcje odsetek.

• wynagrodzenia - odsetki zwykłe

• odszkodowawcza - odsetki za opóźnienie -

• w judykaturze eksponowano także trzecią funkcję waloryzacyjną - działo się to w okresie wysokiej inflacji (po reformach Balcerowicza)- tę funkcję pełniły przede wszystkim odsetki za opóźnienie. Obok innych instrumentów waloryzacyjnych (waloryzacja sądowa, umowna) także odsetki mogły pełnić funkcje waloryzacyjne. Ta funkcja traci na znaczeniu, gdy inflacja jest na niskim poziomie - jest to funkcja ruchoma (pozostałe są stałe).

4. Tytuł pobierania odsetek - 359 §1 KC.

• czynność prawna (czyli umowa)

• ustawa (na tej podstawie są pobierane odsetki za opóźnienie)

• orzeczenie sądu (np. przy podziale rzeczy sąd może orzec odpowiednie spłaty łącząc to z odsetkami)

• decyzja organu administracyjnego

5. Płatność odsetek - 360 KC.

Terminy płatności należności odsetkowej. Podstawowe znaczenie ma tutaj umowa. Jeżeli brak w umowie 360 KC.

6. Charakter prawny odsetek.

Powstaje pytanie, jaka jest relacja prawna roszczenia o odsetki do roszczenia głównego. Czy roszczenie o odsetki jest roszczeniem autonomicznym, czy jest roszczeniem powiązanym, akcesoryjnym, zależnym?

A- Roszczenie główne

W B - roszczenie o odsetki D

Czy B mają jakiś element niezależności? Problem ten powstał w judykaturze, na tle sporu o odsetki. W wyniku kilku orzeczeń SN przyjmuje się dzisiaj, że roszczenie o odsetki są w pewnym sensie zależne od roszczenie głównego, a w pewnym niezależne - względna niezależność roszczenia o odsetki. Jeżeli roszczenie już powstało to jest roszczeniem w zasadzie niezależnym (nie dzieli losu prawnego wierzytelności głównej). Roszczenie o odsetki maja dwoistą naturę (taki dualizm). Jeżeli nie powstało roszczenie główne to nie powstało roszczenie o odsetki, rozmiar roszczenia o odsetki zależy od rozmiaru roszczenia głównego - tu jest zależność oczywista.

Ale jeżeli roszczenie główne powstało, to czy ja mogę wytoczyć o B nie wytaczając procesy o A? - Mogę. Czy ja jako poręczyciel mogę poręczyć tylko za odsetki? - Mogę. Czy można scedować roszczenie o odsetki? - Można. Czy można przejąć roszczenie o odsetki? - Można. I można sobie jeszcze różne instytucje wymyślać, w tym zakresie odsetki zachowują się jak w pełni samodzielne

Przedawnienie roszczeń o odsetki. Odsetki przedawniają się w innych terminach. Zasadą jest przedawnienie po 10 latach, a odsetki, co do zasady przedawniają się po 3 latach (art. 118)

7. Stopa oprocentowania.

Jest to temat cholernie rozpaprany, postaram się go Państwu przedstawić w miarę syntetycznie.

Od styczna 2006 nastąpiła zasadnicza zmiana koncepcji, wprowadzono instytucję odsetek maksymalnych de legae lata. W związku z tym powstał problem limitowania wysokości odsetek. Czy wysokość odsetek były bez żadnego limitu - NIE, ale instrumenty kontroli były ad casum tyko, to znaczy sądowe (art. 5, art. 58 KC), zdążały się wyroki sprzeczne (raz orzekano, że 40% to za dużo, a raz 70% itp.). W każdym razie po dyskusji, przy proteście banków i innych instytucji liberalnych, przyjęto rozwiązania, które są teraz w art. 359 (ze zmianami) - sztywne odsetki maksymalne, sama ustawa narzuca wysokość maksymalnych odsetek.

1. Ustalanie stopy oprocentowania
   → ustawodawca wprowadza tzw. odsetki ustawowe, wysokość stopy procentowej określa rada ministrów w rozporządzeniu, kierując się kryteriami ekonomicznymi (art. 359³)
   → Strony ustalają odsetki umowne, jeżeli strony nie ustaliły odsetek, lub nie określiły sposobu ich ustalania, maja zastosowanie odsetki ustawowe.
   (Proszę pamiętać, że odsetki ustawowe i umowne to nie jest rodzaj odsetek, tylko sposób ustalania wysokości)

2. Wprowadzeni maksymalnej wysokości odsetek. Pojawia się bariera prawna, odejście od barier ekonomicznych. Odsetki maksymalne dotyczą odsetek wynikających z czynności prawnych (nie dotyczą odsetek za opóźnienie, bo te wynikają ex legae (art. 481)

3. Sposób ustalani maksymalnej stopy odsetek. (art. 359)
   Liczy się je zawsze w stosunku roku - 4 x wysokość stopy kredytu lombardowego (stopę kredytu lombardowego ogłasza prezes NBP w dzienniku urzędowym NBP). Obecnie około 12-13% tak mniej więcej)

4. Sankcje za przekroczenie odsetek maksymalnych - redukcja do poziomu odsetek maksymalnych. („Biorę to już na siebie (Bączyk) można tu mówić o pewnego rodzaju konwersji. Odsetki, które przekraczają są konwertowane (redukowane) do poziomu odsetek maksymalnych))

5. Charakter prawny regulacji. Przepisy maja charakter ius cogens, a nawet super cogens (Przepisy super kogentne - nie dopuszczają żadnego wyjątku)

6. Reguły te maja zastosowanie do czynności prawnych dokonanych po wejściu w życie zmian kodeksowych. Czyli nie mają zastosowania do starych czynności prawnych - tutaj zastosowania maja reguły ogólne)

7. Ratio legis - główny motyw to ograniczenie lichwy odsetkowej i ochrona konsumenta. (Dyskusja miała charakter również polityczny (co nie jest złem) i jedna z partii bardzo akcentowała te odsetki lichwiarskie. Banki do dzisiaj się sprzeciwiają i mówią, że wprowadzanie takich ograniczeń doprowadzi do powstania „czarnego rynku”, to znaczy, że kredyt będzie droższy, bo pójdzie do podziemia, a tam nikt się nie będzie przejmował ograniczeniami. W każdym razie jest to problem sporny.)

8. Rodzaje stóp procentowych z punktu widzenia temporalnego (czasu trwania stosunku prawnego). Stopa może być:

• stała

• zmienna

W nowoczesnej gospodarce preferuje się zmienną stopę procentową (bo warunki się zmieniają). W judykaturze wykształciła się zasada, że zmiana stopy oprocentowania powinna być oparta na zobiektywizowanych kryteriach. Stopa dowolna może być zakwestionowana przez sąd, stopa zmieniona w oparciu o kryteria obiektywne może być. Dłużnik może wystąpić z procesem i twierdzić, że zmiana stopy była nie dopuszczalna, bo nie honorowała kryterium o charakterze zobiektywizowanym. Wniosek jest taki, ze w umowie trzeba podać kryteria zmiany stopy procentowej. Były próby uregulowania zasad zmiany stopy procentowej, ale przecież zjawiska ekonomiczne nie poddają się regulacji; trzeba zawsze patrzeć na ruch cen, stopę inflacji i wiele innych czynników. Do umowy trzeba takie kryteria wprowadzić i sąd takie kryteria oceni czy są obiektywne, czy nie, a więc zmiana stopy jest nie dopuszczalna.

9. Przedawnienie roszczeń o odsetki.

Terminy przedawnienia są inne dla roszczenia głównego i roszczenia o odsetki. Przepisy szczególne mogą wprowadzać inne terminy przedawnienia roszczenia głównego np. może się przedawniać z upływem lat 3, albo2. Powstaje problem, w jakim terminie przedawniają się odsetki. Dwa stanowiska w literaturze i orzecznictwie:

• jeżeli ustawodawca nic nie stanowi, to ma zastosowanie art. 118 KC - odsetki przedawniają się z upływem lat 3;

• jeżeli ustawodawca kwestii tej wyraźnie nie przesądza, to roszczenie o odsetki nie może się przedawnić w okresie dłuższym niż roszczenie główne - roszczenie o odsetki przedawnia się najpóźniej z upływem terminu przedawnienia roszczenia o należność główną. → Sławna „siódemka” SN z 2005r.- OSN 2005 z.10 poz. 145 i problem z art. 554 (przedawnienie roszczenia po 2 latach) - jest pytanie czy przepis ten dotyczy tylko roszczenia głównego czy też roszczenia o odsetki. Jeżeli obu to nie ma problemu wszystko przedawnia się z upływem 2 lat; Jeżeli w art. 554 KC jest mowa tylko o roszczeniu głównym to czy w jakim terminie przedawniają się odsetki, czy art. 118 KC - 3 lata, czy art. 554 - dwa lata. Odpowiedź SN jest następująca - dwa lata, bo roszczenie o odsetki nie może się przedawnić później niż roszczenie główne. → wynika to z zasady akcesoryjności odsetek (to, co akcesoryjne postępuje za głównym)→ wiele kontrowersji, Radwański petitem zgłasza swoje uwagi krytyczne.

↑Problem stosunku 118 do 554 - jeżeli ustawodawca wprowadza szczególne przepisy dotyczące przedawnienia to powstają dwa problemy czy ta regulacja dotyczy tylko roszczenia głównego czy dotyczy też odsetek. Jeżeli dotyczy roszczenia głównego to, co wtedy z roszczeniem o odsetki czy to, co powiedział SN w „siódemce”, czy powrót do reguły.

10. Zakaz anatocyzmu.

Podręcznik.

Art. 482 KC. Zakaz domagania się odsetek od odsetek (chodzi zarówno o odsetki zwykłe, jak i kapitałowe), chodzi o ochronę dłużnika. Są trzy wyjątki w art. 482 KC proszę te wyjątki dobrze opanować.

11. Odsetki kapitałowe na tle niektórych stosunków prawnych.

Umowa kredytowa

1. kapitał długu (suma kredytu)

2. odsetki kapitałowe (za korzystanie z kredytu)

3. odsetki za opóźnienie

4. prowizja kredytowa

5. inne postaci wynagrodzeń

Odsetki w umowie kredytowej są paralelnym wynagrodzeniem obok prowizji kredytowej. Prowizja jest opłatą za gotowość dania kredytu, nie za danie kredytu (bo nie trzeba go wziąć). Koszt kredytu to prowizja i odsetki kapitałowe.

Umowa rachunku bankowego art. 725

Bank odsetki Posiadacz

Rachunku bankowego

Bank płaci odsetki, bo korzysta z cudzego kapitału.

Wykład 7 27.11.2006 r.

Suplement do zobowiązań naturalnych - pojawił się projekt ustawy o grach losowych (większość gier internetowych w Polsce jest nielegalna) zobowiązania z gier są zobowiązaniami naturalnymi. Ostatnio jest dyskusja nad objęciem przez Totalizator Sportowy monopolem również tych gier.

IV Solidarność bierna - ciąg dalszy

4. Charakterystyka prawna zobowiązania solidarnego

Dwie zasady, które ze sobą konkurują:

D1 - przejaw więzi wspólnej

W D2 - przejaw indywidualnej pozycji każdego z dłużników

Zasada reprezentacji na korzyść (nie mylić z art. 95 KC, to nie ma nic wspólnego z pełnomocnictwem) - art. 371 KC „harcerstwo”

Sens zasady reprezentacji - powstaje pytanie o skuteczność zdarzeń ( czynności prawnych i innych zdarzę) na linii W D1 wobec pozostałych dłużników; w kodeksie przyjęto zasadę reprezentacji jedynie na korzyść (oznacza ona ze wobec D2, D3 itd. Skutki prawne wywołują tylko te zdarzenia, które są korzystne w sensie prawnym dla tych dłużników)

D1 reprezentuje pozostałych dłużników wobec wierzyciela pod warunkiem, że zdarzenia na linii W - D1 wychodzą na korzyść pozostałych dłużników

Zdarzenia (czynność prawna i inne zdarzenia) W - D1 jeżeli są elementy korzystne wpływają na sytuacje dalszych dłużników.

Przykłady:

Wprost z przepisów Kodeksu Cywilnego (art. 371 KC wyraz tej zasady):

• Spełnienie świadczenia, - jeżeli D1 spełnia świadczenie kształtuje taka sytuację wobec pozostałych art.366 § 1 kc

• Odnowienie - nowacja, art. 374 § 1 kc

• Zwłoka wierzyciela, art. 374 § 2

• Możliwość posłużenia się zarzutami wspólnymi art. 375 § 2

Z judykatury:

• Katalog kodeksowy nie jest zamknięty, możliwe są przejawy tej zasady na innych płaszczyznach.

Wyjątek (zasada nie działa):

Art.372-373 KC przerwanie lub zawieszenia biegu przedawnienia wobec D1 - nie ma skutku wobec D2 (ustawodawca wyraźnie napisał)

Prof. Radwański nazywa nieco inaczej, istota jest taka sama, D może zobowiązać się jedynie na korzyść pozostałych ale tworzy dwie zasady, które odpowiadają temu samemu

Zasada indywidualizacji art. 368 KC „Zosia samosia” --> dłużnicy mogą być różnie zobowiązani wobec tego samego wierzyciela

- od początku może być różne np. inna podstawa świadczenia - z kontraktu lub z deliktu, inny termin spełnienia świadczenia,

- także w okresie trwania zobowiązania mogą pojawić się zdarzenia, które indywidualizują więź D1 i D2 wobec W;

Solidarność nie zakłada tożsamości więzi prawnej! - wierzycielowi chodzi o jedno świadczenie od wszystkich a nie o tożsamość świadczenia.

5. Zarzuty - exceptiones-

D1

W

D2

W ma żądanie spełnienia świadczenia i prawo wyboru D ( dłużnik nie może się bronić - dlaczego ja?, wierzyciel nie musi uzasadniać wyboru)

D może podnosić trzy grupy zarzutów:

• Ze stosunku osobistego (zawsze można między W a D1)

• Wynikające z więzi wspólnej (leżą u podłoża powstania zobowiązania solidarnego np. nieważność powstania zobowiązania, każdy dłużnik może powołać się na ten zarzut- zarzut wspólny)

• Nie może powoływać się na zarzuty ze stosunku innego dłużnika sąsiedniego - dowodzi indywidualnej pozycji, przejaw samodzielności.

V Solidarność wierzycieli

1.Konstrukcja prawna. Art. 367 § 1!

W1

D

W2

Przy istnieniu solidarności czynnej prawo wyboru spełnienia świadczenia należy do dłużnika (ius electionis po stronie dłużnika) - spełnienie świadczenia wobec W1 powoduje wygaśnięcie wobec W2 - gasi całe zobowiązanie solidarne ( W2 nie może wyciągać ręki po świadczenie).

!Ius electionis jest ograniczone przez wytoczenie powództwa (świadczyć temu wierzycielowi, który wytoczył powództwo o spełnienie świadczenia- do rąk wierzyciela powoda.)

2. Zasada reprezentacji i indywidualizacji więzi obligacyjnej.

Podobnie jak przy solidarności biernej - zasada reprezentacji na korzyść (tu na korzyść wierzyciela)

Zdarzenia na linii W1-D oddziaływują na sytuację W2 jeżeli są dla niego korzystne

Indywidualizacji poszczególnych wierzycieli wobec dłużnika.

3. Znaczenie gospodarcze - ograniczone!

Ta figura rzadko pojawia się w obrocie prawnym - bo lepiej być wyłącznym wierzycielem niż w grupie wierzycieli.

Przykład:

• Wierzytelność spółki art. 860 KC wierzytelność wobec osoby spoza spółki

• Wspólny ROR (rachunek oszczędnościowo-rozliczeniowy) art. 725 KC

- w związku z tym rachunkiem powstaną zobowiązania małżonków wobec B (bank) - to ich odpowiedzialność jest solidarna np. prowizja - zbitka solidarności wierzycieli i dłużników

W1(posiadacz r.b., małżonek1)

B(bank)

W2(posiadacz r.b., małżonek2)

Do B z roszczeniem o wypłatę z rachunku, nie ma ius selectionis! - bank świadczy do rąk tego z małżonków, które się do banku zgłosiło - solidarności czynnej towarzyszy solidarność bierna w wypadku rachunku ROR

ROR może być łączny (działa dwoje - potrzebne są dwa podpisy) i rozłączny (wystarczy jeden podpis) - przeważa figura rachunku rozłącznego.

4. Źródła powstania solidarności czynnej.

• ex contractu np. art. 725 KC zawarcie umowy rachunku bankowego - jak wyżej - (najczęściej z umowy)

• ex lege - znaleźć przykład nie jest łatwo

V Świadczenie niepodzielne - zobowiązanie niepodzielne

Dwie sytuacje:

1. Wielość dłużników świadczenia niepodzielnego

2. Wielość wierzycieli świadczenia niepodzielnego

Ad.1)

Zgodnie z art. 380 KC D1 i D2 mają spełnić świadczenie jak Dłużnicy solidarni (ich odpowiedzialność jest solidarna ale nie są to dłużnicy solidarni - solidarność odpowiedzialności ale nie solidarność w zakresie więzi prawnej (figura ta zbliża się do solidarności dłużników ale nią nie jest!)

Ad.2)

Zgodnie z art. 381 KC każdy z wierzycieli może żądać spełnienia świadczenia od każdego z Dłużników; i D nie ma prawa wyboru jak przy solidarności czynnej

Instytucja sprzeciwu jednego z wierzycieli wtedy dłużnik musi spełnić świadczenie łącznie wierzycielom albo złożyć przedmiot świadczenia do depozytu sądowego

D1

W

D2

D1-D2 świadczenie jest podzielne

Na linii W - Dłużnicy świadczenie jest wzajemne i niepodzielne

Art. 380 § 2 KC dłużnicy odpowiadają solidarnie za spełnienie świadczenia podzielnego chyba, że z umowy wynika co innego

Ratio legis (dość dziwacznej regulacji prawnej) zapewnienie równoczesności świadczeń (przy świadczeniach wzajemnych istotną zasadą jest równoczesność spełnienia świadczenia)

VI Solidarność długu i odpowiedzialności

Wyróżniamy trzy sytuacje:

1. Istnieją dłużnicy solidarni o odpowiedzialności według reguł solidarności (sytuacja prosta, klasyczna)

2. Istnieją podmioty, które nie są dłużnikami solidarnymi ale odpowiadają według reguł solidarności biernej z mocy woli ustawodawcy (jego świadczenie jest niepodzielne) art.380 § 2 kC, art. 881 KC tzw. solidarny poręczyciel (poręczyciel nie jest dłużnikiem solidarnym, odpowiada tylko według reguł odpowiedzialności solidarnej biernej).

3. Dłużnicy nie są solidarni i nie odpowiadają według reguł solidarności.

Ad.2)

Przykłady:

- D zobowiązany do spełnienia świadczenia niepodzielnego art.380 § 1 KC przy zobowiązaniu niepodzielnym

- art. 881 KC poręczenie

(ustawodawca używa formułki - JAK dłużnicy solidarni)

↓

Odpowiadają według reguł solidarności biernej

Różnice pomiędzy sytuacja 1) i 2) przykłady

• 
  Zwolnienie z długu art. 508 KC 1) W D1 art.373 kc dług solidarny

D2

Na linii W - D1 umowa o zwolnienie z długu, nie ma skutku wobec D2

2) W D

P (poręczyciel)

Na linii W - D umowa o zwolnienie z długu dłużnika głównego skutek wobec P gaśnie D główny, gaśnie poręczenie (poręczyciel jest dłużnikiem akcesoryjnym)

• 
  Opóźnienia D wobec W art.371 1) W D1

D2

Na linii W - D1 opóźnienie rozszerzenie roszczenia D1, bo dochodzą odsetki za opóźnienie, nie ma skutku prawnego wobec D2

2. 
   W D1

P

Na linii W - D1 opóźnienie skutki opóźnienia dotyczą poręczyciela; wierzyciel może żądać odsetek za opóźnienie od poręczyciela (zakres odpowiedzialności poręczyciela pokrywa się z odpowiedzialnością dłużnika głównego)

NIE wolno utożsamiać w sensie jurydycznym sytuacji 1) i 2) !!!

VII Odpowiedzialność regresowa

1. Pojęcie regresu!

2. Zasady dotyczące regresu.!

3. Funkcje regresu.

4. Prawna regulacja regresu.

1. Pojęcie REGRESU.

- w znaczeniu sensu largo to wszystkie roszczenia o charakterze kompensacyjnym powstające w wyniku wykonania zobowiązania w stosunku wewnętrznym zob. art., obejmuje także subrogacje - regres ubezpieczyciela art. 828 KC(według niektórych autorów)

- w znaczeniu sensu stricto art. 376 KC, art. 378 KC między dłużnikami/ wierzycielami solidarnymi

Przesłanka roszczenia regresowego --> spełnienie świadczenia w stosunku zewnętrznym powoduje powstanie uprawnienia do roszczenia regresowego w stosunku wewnętrznym.

Regres powstaje:

- między D solidarnymi art.376 KC

- między W solidarnymi art. 378 KC

- miedzy D świadczenia niepodzielnego art.380 § 3 KC

- miedzy W świadczenia niepodzielnego

2. Zasady dotyczące regresu.

• Powstanie regresu --> zaspokojenie wierzyciela

Reguła - regres po zapłacie (zdarzenie w postaci zapłaty); wyjątek w prawie wekslowym regres przed zapłatą - hybryda;

• Zakres roszczenia regresowego --> decyduje stosunek wewnętrzny miedzy D1 i D2

Jeśli nic nie wynika z tego stosunku wew. to regres w częściach równych, może też zależeć od innych elementów iż stos. wew. np. od postaci winy art. 441 KC (trzy osoby odpowiedzialne solidarnie za czyn niedozwolony);

• Kwestia niewypłacalności jednego z dłużników --> zasada proporcjonalnego rozłożenia ryzyka

między pozostałych dłużników solidarnych;

• Obrona przed roszczeniem regresowym --> czy D2 (d.regresowy) może bronić się przed D1? Tak Może podnosić zarzuty osobiste ze stosunku wewn. (darowizna, prolongata terminu)

- zarzuty ze stosunku wspólnego np. nieważność

- mogą podnosić jeszcze inne zarzuty

• Zobowiązanie regresowe co do zasady nie jest zobowiązaniem solidarnym

W D₁

D₂

D₃

Rata wynosi 12 tys. po 4 tys. kazdy.

D1 spełnił całe świadczenie; ma roszczenie regresowe wobec D2 i D3 o łącznie 8tys.

art.366 § 1 KC odpowiedzialność podzielona - pro rata parte -chyba, że strony postanowiły co innego art.369 kc

!”solidarność zewnętrzna” nie przenosi się w głąb stosunku regresowego!

3. Funkcje regresu (niektóre).

• Repartycyjna dokonana z prawno-ekonomicznego punktu widzenia, miedzy dłużnikami solidarnymi oznacza kompensowanie tego co D1 świadczył na rzecz W od innych dłużników;

Miedzy W solidarnymi oznacza uzyskanie od W1 zwrotu tego co inny W uzyskał od D w wykonaniu zobowiązania;

• Etyczna motyw sprawiedliwego rozłożenia świadczenia;

• Prewencyjna art. 441 rozmiar regresu może zależeć od postaci winy; „ nie czyń na przyszłość”

4.Prawna regulacja regresu.

Regres może mieć dwie podstawy jurydyczne:

- art. 376 kc

- przepisy szczególne (pozakodeksowe) np. prawo wekslowe, prawo czekowe

VIII in solidum

1. Sytuacja faktyczna i jej ocena.

2. Pochodzenie - judykatura francuska. (Niemcy odrzucają tą figurę)

3. Zasadnicze cechy.

4. Problem analogii.

5. Sposób ujawniania odpowiedzialności In solidum w wyroku sądowym.

6. Zastosowanie w praktyce.

P(przechowawca) pomiędzy W a P umowa przechowania art.833 kc

W

Z(złodziej) pomiędzy P a Z nie ma żadnego stosunku prawnego

Kradnie rzecz znajdującą się w depozycie

W ma roszczenia odszkodowawcze wobec P i Z

Trzy teorie o in solidum:

- solidarność pojawiająca się z przypadku (W ma dwa roszczenie odszkodowawcze)

- zbieg roszczeń art. 443 kc dwa roszczenia - z kradzieży, - do przechowawcy

- in solidum (nieprawidłowa solidarność) przypomina solidarność

W nie może uzyskać dwóch roszczeń!

Cechy:

- istnieje kilka odrębnych zobowiązań od siebie (roszczeń), w związku z tym istnieje kilku dłużników;

- wierzycielem pozostaje ten sam podmiot W;

- każdy z dłużników ma spełnić takie samo świadczenie (świadczenie odszkodowawcze, takie samo w sensie rodzajowym);

- spełnienie świadczenia odszkodowawczego przez któregoś z dłużników zwalnia pozostałego;

- miedzy dłużnikami nie ma węzła solidarnego (nie wynika ani z umowy ani z ustawy);

Terminologia: zobowiązania / odpowiedzialność in solidum te dwie nazwy są synonimem

Wykład 8 4.12.2006 r.

4) Kwestia stosowania reguł solidarności do konstrukcji in solidum.

W literaturze i nauce przeważa stanowisko, że do konstrukcji in solidum możemy per analogiam stosować przepisy o solidarności biernej.

Ale które z przepisów o solidarności art. 366 KC i następne nadają się do analogicznego stosowania.

Przypadki bezsporne: na pewno przepisy dot. regresu art. 376 KC.

____proces o zaplatę, art. 471 KC________

W---------------------------------------- Przechowawca

odpowiada ex contractu, art. 835 KC

---------------------------- zapłacił

art. 376 KC, ma regres do złodzieja

odpowiada ex delicto, art. 415 KC

Złodziej , jeżeli zapłacił z własnej woli lub w wyniku procesu-nie ma regresu do przechowującego. Nie można doprowadzać porządku prawnego do absurdu. Zdrowy rozsądek i zasady systemu prawa podpowiadają, że tutaj regres nie przysługuje. Kwestie analogii rozpatrujemy in concreto.

Pozostałe przepisy-od art. 366 i następne: kwestia otwarta, in concreto.

W podręczniku autor opowiada się za szeroką możliwością stosowania analogii. Są stanowiska tonujące i jest stanowisko szerokie.

Jeżeli in solidum potraktujemy jako solidarność przypadkową, to nie ma wtedy problemu-stosujemy wszystkie reguły wprost, natomiast gdy in solidum potraktujemy jako stanowisko odrębne, nie solidarność, pojawia się problem analogii. Bo najbliżej są przepisy o solidarności.

5) Sposób ujawniania in solidum w werdykcie sądowym.

Dwie metody: wprost, przez użycie słów in solidum. Ta metoda w praktyce przeważa.

Druga metoda jest opisowa, deskrypcyjna- Jest dwóch dłużników, D₁ i D₂, chodzi o podkreślenie ich odpowiedzialność in solidum.

„...zasądza od pozwanych D₁ i D₂ kwotę ...zł, z tym, że zapłata przez jednego z dłużników zwalnia pozostałych”. Częściowa zapłata też zwalnia w części świadczenia. Wierzyciel nie może uzyskać dwóch świadczeń, to, że jest dwóch dłużników, to nie znaczy, że uzyska dwa świadczenia odszkodowawcze.

6) Zakres zastosowania instytucji-szeroki. Jest to instytucja żywa w naszej praktyce prawniczej. Dużo figur prawnych przyjmuje postać in solidum.

Jeżeli nie można wykazać solidarności, są wątpliwości-trzeba przyjąć in solidum, coś zbliżonego do solidarności.

9) Figury hybrydowe,

czyli połączenia różnych typów więzi prawnych w stosunkach wielopodmiotowych.

W praktyce, obok sytuacji prostych (solidarność bierna, in solidum), mogą się pojawić struktury podmiotowe bardziej rozbudowane i skomplikowane (przez połączenie różnych struktur wielopodmiotowych). Przyczyny tego zjawiska mogą być bardzo różne, np. umowa, zdarzenia pozaumowne. Najczęściej jednak tworzone są ex contractu, w wyniku porozumień.

Np. poręczenie za dług solidarny.

1) D₁, D₂ = solidarnie (art. 366 § 1 KC)

W----------------------------------- 2) D₁- P = poręczyciel odpowiada jak

dłużnik solidarny D₁ (art. 881KC)

3) D₂-P = poręczyciel odpowiada jak dłużnik

solidarny D₂ (art. 881 KC).

art. 876 KC

PORĘCZENIE

Jeżeli zapłaci D₁-zwalnia wszystkich harcerzy; jeżeli zapłaci D₂ też zwalnia wszystkich harcerzy; jeżeli zapłaci poręczyciel, też zwalnia wszystkich harcerzy. Teraz kwestia regresu: jeżeli zapłaci D₁, to ma regres do D₂, nic nie ma do poręczyciela. Ale jeżeli poręczyciel zapłaci, to wstępuje w prawa zaspokojonego wierzyciela, czyli ma art. 518 KC. Płaci poręczyciel-ma regres sensu largo. Płaci dłużnik, nie ma roszczenia do poręczyciela, tylko do D₂.

Np.poręczenie za jednego dłużnika solidarnego.

1) D₁- D₂ = odpow. solidarna( art. 362 KC)

W--------------------------------- 2) D₂-P= jak dłużnicy solidarni(art. 881KC)

3) D₁-P= in solidum

art. 876 KC

art. 368 KC; to przejaw indywidualizacji wiezi solidarnej

PORĘCZENIE

10) Inne zobowiązania wielopodmiotowe

- KONSORCJUM / POWIĄZANIA TYPU KONSORCJALNEGO

- STOSUNKI HOLDINGOWE

- STOSUNKI KONCERNOWE

KONSORCJUM-musimy tu dostrzegać dwie więzi prawne:

-wewnętrzna, o utworzeniu konsorcjum

- zewnętrzna, umowa kredytu konsorcjalnego

I II

K₁ umowa kredytu konsorcjalnego

K₂ K

K₃

kontrahent

porozumienie o utworzeniu konsorcjum; np. konsorcjum kredytowe (kilka banków, bo podział ryzyka jest mniejszy), najczęściej konsorcja są bankowe i to najczęściej kredytowe. Np. trzy banki rozkładają na siebie ryzyko niewypłacalności podmiotu. Polskie Boeningi mamy w wyniku kredytu konsorcjalnego udzielonego przez banki amerykańskie rządowi polskiemu.

Cechy prawne konsorcjum:

1. konsorcjum przypomina spółkę cywilną, art. 860 KC; K₁, K₂, K₃ tworzą strukturę podobną do spółki cywilnej. Z tym, że „spółka” ta nie ma majątku. Spółką nie jest, niektórzy autorzy porownują do spółki, twierdzą, że to taka specjalna spolka cywilna. Poglądy są tutaj zróżnicowane.

2. jest to „spółka-figura” bez majątku, nie tworzy ono własnego majątku

3. konsorcjum nie jest osobą prawną

4. konsorcjanci nie są wierzycielami solidarnymi i nie są dłużnikami solidarnymi - co do zasady. Do momentu wydania kredytu są dłużnikami, ale nie solidarnymi. Są dłużnikami pro rata parte. Jeżeli tworzy się dług konsorcjalny, kredyt konsorcjalny, pro rata parte.

Rodzaje konsorcjów:

- kryterium podmiotowe: konsorcjum bankowe, pozabankowe

- ---//------ przedmiotowe: konsorcjum kredytowe i inne, np. gwarancyjne

- ---//------ czasu: konsorcja długoterminowe i powołane ad hoc, do kwestii bardzo szczegółowej.

W praktyce inwestycyjnej pojawia się nowe zjawisko-tworzenie się konsorcjum inwestycyjnych po stronie wykonawców.

Art. 647 KC

INWESTOR W₁

W₂ konsorcjum wykonawcze

W₃

Jest to wygodniejsze dla inwestora, umowa jest oszczędniejsza, on zawiera umowę, a konsorcjum dzieli sobie robotę i wynagrodzenie.

HOLDING-pochodzi od słowa hold-trzymać. Chodzi tu o trzymanie akcji w całej grupie, zespole, zwanym grupą holdingową.

SCHEMAT STOSUNKU HOLDINGOWEGO

„mère société”

podmiot dominujący 65 %

A B, C, D- podmioty podległe

99 %

55% ośw. patronackie

C D

E

Jest to tzw. holding pionowy, jeden podmiot ma pakiet decydujący we wszystkich innych podmiotach. Dominujący pakiet akcji.

Najczęściej są to spółki akcyjne:holding bankowy, ubezpieczeniowy.

Powstanie grupy holdingowej wymaga zgody, jest porozumienie stron o stworzeniu grupy holdingowej. Wszystkie podmioty w grupie łączy tzw. stosunek holdingowy. Podmioty należące do holdingu nie tworzą osoby prawnej, ani holding nie ma osobowości prawnej. To struktura wielopodmiotowa, która jest powiązana wzajemnym stosunkiem holdingowym. Strony przestrzegają zasad współpracy holdingowej. Ale mogą wystąpić z holdingu, nikt ich na siłę w holdingu nie trzyma. Wypowiadają umowę holdingową. Grupa może zawierać umowy z innymi holdingami, może np. udzielić kredytu jakiemuś innemu bankowi.

Holding implikuje wiele nowych zjawisk. Na tle holdingu pojawiają się nowe instytucje o charakterze zabezpieczającym- instytucja tzw. oświadczenia patronackiego. Podmiot C ubiega się o kredyt w innym banku poza grupą-E. E chce zabezpieczenia, więc C zwraca się do A i ten składa oświadczenie patronackie o treści „tak, to jest podmiot pewny, a jak on nie zapłaci, to ja zapłacę”. Treść jest różna, może to być poręczenie, może być gwarancja albo inne niż poręczenie oświadczenie patronackie. Oświadczenie patronackie, to takie słowo honoru, że grupa zapłaci. A słowo honoru między bankami więcej znaczy, niż wszystkie hipoteki i poręczenia.

PODATKOWA GRUPA KAPITAŁOWA (przy holdingu)- wyn. z przepisów prawa podatkowego.

TOM V- WYKONANIE ZOBOWIĄZAŃ

Art. 450-470 KC

(zabezpieczyciel)

różne zespoły przepisów, np.

poręczenie art. 876 KC

(przez

dłużnika) (osoba trzecia, nie jest dłużnikiem ani

art. 450-470 KC zabezpieczycielem) art. 356 KC

„dobra ciocia Klocia”

Regulacja prawna w zakresie wykonywania zobowiązania. Podstawowa regulacja w zakresie wykonywania zobowiązania znajduje się w art. 450-470 KC. Ogólne znaczenie mają także przepisy art. 354-355 KC. Regulacja ta ma charakter dyspozytywny, z reguły. Art. 450-470 KC tworzą tylko ramy ogólne problematyki wykonywania zobowiązania, problematyka szczegółowa znajduje się w części szczególnej KC (np. wykonywanie umowy sprzedaży) i poza Kodeksem cywilnym.

1. Pojęcie i skutki wykonania zobowiązania .

Wykonanie zobowiązania-to spełnienie świadczenia w technicznoprawnym znaczeniu. Pojęcie wykonania zobowiązania, obok spełnienia świadczenia, może obejmować także wykonania innych jeszcze obowiązków nie polegających na świadczeniu.

spełnienie świadczenia (wyd. lodówki)

WYKONANIE leistung

ZOBOWIĄZANIA inne powinności nie będące świadczeniem

(np. inf. dot. obsługi lodówki)

Skutek wykonania zobowiązania-skutek podstawowy, to wygaśnięcie zobowiązania.

W literaturze prawa zobowiazań mówimy o dwóch zasadniczych sposobach wygaśnięcia zobowiązania: naturalny sposób wykonania zobowiązania oraz inne sposoby wygaśnięcia zobowiązania bez wykonania zobowiązania, np. nowacja, niemożliwość świadczenia.

2.Charakter prawny wykonania zobowiązania-jest to czynność prawna czy inne zdarzenie prawne? Jest spór na ten temat (było mówione przy świadczeniu).

3. Kryteria oceny prawidłowego wykonania zobowiązania.

W------ --------------D

Art. 354 KC

Nie wystarczy samo wykonanie, musi być ono prawidłowe. Są 4 kryteria prawidłowego wykonania zobowiązania o równorzednym jurydycznie charakterze.

4. Rola wierzyciela w wykonaniu zobowiązania.

a) ujęcie roli;

b) kryteria współdziałania;

c) treść obowiązku współdziałania;

d) skutki braku wpółdziałania;

e) brak współdziałania a nadużycie prawa podmiotowego (art. 5 KC).

a) możliwe ujęcia roli wierzyciela -rola pasywna/ rola wyczekująca

- rola aktywna

KC eksponuje tę drugą postać roli wierzyciela, art. 354 §2 KC.

b) Kryteria współdziałania są wymienione w art. 354 KC i są to te same kryteria, które dotyczą wykonania zobowiązania.

c) treść tego obowiązku- natężenie aktywności wierzyciela zależy od charakteru zobowiązania. Nie ma tego samego stopnia aktywności we wszystkich zobowiązaniach. Czyli można stopniować aktywność wierzyciela w zależności od typu zobowiązania. Dwa skrajne ujęcia: obowiązek aktywny, aktywnego współdziałania, aż do postawy bezczynnej, np. przy umwie o dzieło eksponujemy I sytuację-przymiarki krawcowej. Ale czy w umowie sprzedaży? Wierzyciel wyciąga rękę po towar, współdziałanie minimalne. Przy rachunku bankowym też jest współdziałanie, polega na odbiorze informacji z banku i uzgadnianie salda, jeśli jest ono wadliwe. Aktywność oznacza element lojalności wierzyciela. „Wierzycielu bądź lojalny wobec swojego partnera, jeśli chcesz wykonania zobowiązania”.

Charakter stosunku obligacyjnego może wymagać od wierzyciela niezbędnej aktywności, ustalanej in concreto.

Jeżeli mówimy o obowiązku współdziałania wierzyciela, to jest to zawsze obowiązek drugiego planu; tego obowiązku nie można ujmować na płaszczyźnie równorzędnej z obowiązkiem spełnienia świadczenia przez dłużnika. Inny to jest jurydycznie obowiązek.

d) skutki braku niezbędnego współdziałania-brak reguły ogólnej, kilka szczegółowych: patrz art. 486 KC niewspółdziałający wierzyciel może popaść w opóźnienie (opóźnienie wierzyciela). A to może rodzić dalsze skutki.

możliwość odstępienia dłużnika od umowy, jeżeli nie współdziała, nie mogę wykonać umowy, odstępuję od umowy.

ekskulpacja dłużnika- wierzyciel nie współdziała, dłużnikowi nie można przypisać winy w niewykonaniu zobowiązania, patrz art. 471 KC.

Jeżeli jest brak współdziałania, nie oznacza to wygaśnięcia zobowiązania.

e) często w praktyce bankowej (kredytowej) stawiany jest bankom zarzut, z powołaniem się na art. 5 KC, o braku współdziałania. Ten brak współdziałania miałby polegać na tym, że bank (wierzyciel) nie udziela dodatkowego kredytu, gdy kredytobiorca ma trudności ze spłatą kredytu podstawowego.

Taki zarzut jest nieporozumieniem. Odróżniać: współdziałania w ramach istniejącej więzi prawnej, art. 354 § 2 KC, np. w ramach więzi kredytowej, a co innego współdziałanie w ramach określonego ryzyka gospodarczego (udzielenie dodatkowego kredytu dłużnikowi oznacza wzięcie na bank dodatkowego ryzyka gospodarczego). I w związku z tym nie można bankowi zarzucać braku współdziałania. Ryzyko kredytu ponosi kredytobiorca, a nie bank.

Współdziałanie istnieje w ramach konkretnego stosunku obligacyjnego.

5. Wykonanie czesciowe zobowiazania.

Jest możliwe art. 450 KC, jeżeli świadczenie jest podzielne i częściowe wykonanie nie narusza uzasadnionego interesu wierzyciela. Takie wykonanie jest niemożliwe przy zobowiązaniach niepodzielnych. Tutaj świadczenie musi nastąpić en bloc, w całości. Jeżeli wierzyciel przyjmuje świadczenie częściowe, nie powoduje to zwolnienia dłużnika z pozostałej części świadczenia (nie ma to skutku częściowego zwolnienia z długu- art. 508 KC), ani rozłożenia świadczenia na raty. Jeżeli wierzyciel przyjmuje 1/10 to nie znaczy, że rozkłada na 10 rat pozostałe świadczenie. Chyba że strony umowiły się inaczej albo że z okoliczności wynika co innego: art. 6 KC-ten, kto twierdzi, ten dowodzi i art. 65 KC. Dowodzi tego dłużnik.

6. Datio in solutum- często na egzi.

Art. 453 KC.

a) funkcja

b) istota

c) skutki prawne tej umowy

d) zasięg instytucji (do jakich kategorii zobowiązań)

e) charakter prawny.

Dwie funkcje- instytucja z zakresu wykonywania zobowiązań i funkcja wygaśnięcia zobowiązańSpełnienie innego świadczenia w miejsce poprzedniego (wtórne świadczenie).

Istota tej konstrukcji- dłużnik ofiaruje wierzycielowi inne świadczenie, czyni to w celu zwolnienia się z długu, wierzyciel akceptuje taki stan rzeczy. porozumienie stron.

Skutki prawne- spełnienie innego świadczenia zgodnie z wolą stron powoduje wygaśnięcie zobowiązania. Jest to skutek podstawowy. Skutki dalsze-odpowiedzialność dłużnika za wady przedmiotu świadczenia.

Gdy przedmiot świadczenia B, ofiarowany zamiast świadczenia pierwszego A, ma wady, dłużnik zobowiązany jest wobec wierzyciela z tytułu rękojmi przy sprzedaży- art. 556 KC i następne.

świadczenie pieniężne A (przed dis)

restytucja do stanu

poprzedniego

W --------prawo odstąpienia od umowy dis----------- D

świadczenie niepieniężne B (po dis)

ma wady fizyczne

d) do jakich zobowiązan ma zastosowanie art. 453 KC?

Czy są jakieś bariery prawne? W zasadzie barier prawnych nie ma. Zgodnie z zasadą art. 353¹ KC-zasadą swobody umów-datio in solutum w zasadzie do każdego typu umowy. No chyba że napotkamy barierę w postaci przepisów konsumenckich.

e) jest to umowa między wierzycielem a dłużnikiem, która modyfikuje pierwotnie istniejące zobowiązanie (zmiana typu, przedmiotu, postaci świadczenia). Umowa ta ma dwa elementy- consensus plus element realny.

Aby doszlo do wygaśnięcia zobowiązania nie wystarczy sama umowa, musi być także wykonanie jej przez dłużnika. Nie wystarczy sam consensus, jeszcze spełnienie świadczenia, wykonanie zobowiązania.

Nie należy mylić jej z odnowieniem.

7. Art. 452 KC wykonanie zobowiązania ze skutkiem zwolnienia się dłużnika (osoby uprawnione do przyjęcia świadczenia).

Sytuacja 1: dłużnik jest zwolniony z zobowiązania, gdy spełnia świadczenie do rąk wierzyciela lub do osoby uprawnionej do przyjęcia w imieniu wierzyciela (jego pełnomocnika, przedstawiciela ustawowego, komornika, syndyka masy upadłościowej i innych podmiotów). jest to aspekt formalny spełnienia ąwiadczenia. Bo po drugiej stronie jest osobą uprawnioną formalnie, albo sam wierzyciel, albo osoby działające w jego imieniu.

Sytuacja 2: spełnienie świadczenia powinno nastąpić do rąk wierzyciela, który był „zdatny” czyli zdolny do jego przyjęcia. Chodzi o zdolność do przyjęcia świadczenia w znaczeniu faktycznym (choroba, stan psychiczny itd.) jest to aspekt faktyczny spełnienia świadczenia.

Spełnić świadczenie winno się do rąk osoby uprawnionej formalnie, ale także zdolnej do przyjęcia świadczenia.

Skutki spełnienia świadczenia osobie nieuprawnionej-sytuacja 3. Nie ma skutków-obowiązek powtórnego świadczenia, możliwość wystąpienia z art. 405 KC, bezpodstawne wzbogacenie przy pierwszym świadczeniu.

Wyjątki od tej zasady: spełniam osobie nieuprawnionej i nie muszę go spełniać po raz drugi. Gdy zostało potwierdzone przez wierzyciela, wola wierzyciela. I wtedy, gdy wierzyciel skorzystał ze spełnionego świadczenia-dłużnik jest zwolniony w takim zakresie, w jakim wierzyciel skorzystał ze spełnionego świadczenia osobie trzeciej.

Ciężar dowodu ciąży na dłużniku.

Sytuacja 4: skutki spełnienia świadczenia osobie formalnie uprawnionej (wierzycielowi i osobie trzeciej), ale niezdolnej do przyjęcia-zobacz reguły punktu 3.

Znaczenie dobrej wiary dłużnika: dobra wiara dłużnika nie ma znaczenia (co do tego kto jest wierzycielem). Ryzyko nieprawidłowego wykonania zobowiązania obciąża dłużnika (eksponowanie ochrony wierzyciela).

Wyjątki od tej zasady-jest kilka wyjątków, brak reguły ogólnej, np. art. 105 KC, art. 512 KC, art. 1028 KC.

8. Instytucja zarachowania, art. 451 KC.

Nie mylić z potrąceniem.

a) przesłanki zastosowania instytucji

b) reguły zarachowywania-kodeksowe i umowne

c) zarachowanie a potrącenie

d) charakter prawny zarachowania.

Dług A 10 000

W Dług B 20 000 D

(bank) (kredytobiorca)

Dług C 15 000

12 000 zwraca

Na poczet jakiego długu należy zarachować 12 000 zł?

Zobowiązania wykład 11 grudzień 2006r.

Tom V Wykonywanie Zobowiązań - ciąg dalszy

VII Instytucja Zarachowania art.451 kc

1. Przesłanki zastosowania instytucji zarachowania (istnienie kilku długów miedzy tymi samymi osobami i długi są jednorodzajowe - pieniężne).

Instytucja zarachowania - instytucja wykonania zobowiązania

Schemat konstrukcyjny (w stosunkach bankowych najczęściej, umowy hybrydowe - kredyt):

A B C (długi); spłata = 12 tys.

Powstaje pytanie - na poczet którego długu A B C zarachowana zostanie spłata? - istota instytucji

Te same strony, wielość zadłużenia, wielość długów, spełnienie świadczenia

2. Reguły.

Reguły zarachowywania(zaliczania)

-Reguły kodeksowe art.451

-Reguły ogólne (ius dispositivum - jeżeli strony nie postanowią inaczej)

-Reguły kontraktowe (wynikające z umowy, najczęściej w umowie kredytowej)

Reguły kodeksowe (ustawowe):

Kodeks daje kilka reguł ogólnych: zasadnicze punkty

- dłużnik wskazuje dług, jest uprawniony wskazać dług -> bo nie każdy dług jest równy sobie niektóre są związane z większym obciążeniem, inne z mniejszym np. w zakresie odsetek, ma interes aby zapłacić dług najbardziej obciążający go; dłużnik ma interes w wyborze;

- jeśli nie wybrał dłużnik, może wskazać wierzyciel, jeśli z tego prawa nie skorzystał dłużnik;

- jeśli oboje nie wskazali reguł to mają zastosowanie przepisy kodeksu cywilnego art.451§3

Z art. 451§3 wynika ze najpierw zaliczanie następuje na poczet długu najdalej wymagalnego albo najwcześniej wymagalnego (najstarszego); w ramach tego samego długu najpierw zaliczanie na odsetki a potem na kapitał długu.

Pomysł Pana Profesora:

Zaliczanie w głąb (strukturalne) -> najpierw zaliczanie na odsetki potem na kapitał

Rysunek w głąb długu (w strukturę długu) -> na poczet tego samego długu tylko strukturalnie (najgłębiej są odsetki)

Zaliczanie wszerz - na poczet którego długu -> kwestia czy na poczet długu A czy na poczet długu B?

!!Bo zaliczać można na poczet poszczególnych długów a w ramach jednego długu najpierw na odsetki a potem kapitał .

!Odrębne reguły zarachowania mogą wynikać z odrębnych szczegółowych przepisów.

W umowach bankowych trzeba najpierw zobaczyć treść umowy bankowej, pamiętać że art.451 odnosi się do reguł kodeksowych.

3.Zarachowanie a potrącenie.

Są to dwie różne instytucje --> art.451Z oraz art.498P (odrębna regulacja prawna)

Jednak przepisy o potrąceniu odsyłają do przepisów o zaliczeniu, ale to są dwie odrębne instytucje.

Potrącenie to inaczej kompensata. A zarachowywanie świadczenia na poczet długu.

4. Charakter prawny zarachowania

To jest rodzaj uprawnienia kształtującego, które wynika albo ex lege albo ex contractum. Albo służy jednej ze stron albo służy drugiej ze stron.

Zmiana wyboru wymaga akceptacji kontrahenta, stąd mówimy że jest to prawo kształtujące (jednostronne oświadczenie woli).

Zmiana tego prawa - konsensus drugiej strony

VIII Termin spełnienia świadczenia

1. Zobowiązania terminowe (termin od chwili powstania zobowiązania lub po) i bezterminowe (konieczne jest wezwanie do wykonania zobowiązania, art.455 wezwanie dłużnika do zapłaty - czyni je wierzyciel)

2. Termin spełnienia świadczenia - źródła (umowa, ustawa, właściwość zobowiązania)

3. Sposób oznaczania terminu w zakresie zobowiązania (oznaczanie wprost: podanie daty albo opisowe pośrednie np. koniec kwartału w okresie zbiorów)

4. Wezwanie do zapłaty.

Rysunek

Aby erygować termin (ustanowić) konieczne jest wezwanie do zapłaty

Data A - powstanie zobowiązania

Data B - złożenie wezwania do zapłaty

Szara strefa - stosowny okres, czas modicum tempus -> okres niezwłoczności, nie ma czasu konkretnego,zależy od okoliczności

Data C - termin wykonania zobowiązania, od tego punktu zaczyna się opóźnienie dłuznika

W odniesieniu do świadczeń bezterminowych - ustanowienie terminu po wezwaniu dłużnik jest zobowiązany niezwłocznie do spełnienia świadczenia!

Odpowiedni okres na spełnienie świadczenia - modicum tempus

Wezwanie może być złożone w każdej formie

Charakter prawny wezwania do zapłaty - Czy to jest czynność prawna?

Dwa poglądy:

- tak jest

- jest to jedynie czynność podobna, nie zmierza do wywołania skutków prawnych ale skutki takie wywołuje;

Przepisy o czynnościach prawnych możemy analogicznie stosować do wezwania

5. tzw. umowy prolongacyjne ( z franc. prolongata - przedłużać)

Sens tej umowy (pomiędzy wierzycielem a dłużnikiem) - polega na przesunięciu terminu wykonania zobowiązania.

Jeżeli umowa taka zostaje zawarta w okresie opóźnienia dłużnika (na rysunku punkt C i dalej) to może ona oznaczać wyłączenie istniejącego opóźnienia (dłużnik nie odpowiada za skutki opóźnienia) umowa może być pod warunkiem bezterminowym lub terminowym - w praktyce takich umów jest bardzo dużo, jest to kwestia współpracy

IX Wymagalność roszczenia (często na egzaminie!)

Brak regulacji ogólnej w zakresie wymagalności roszczenia - ustawodawca wielokrotnie nawiązuje do tego pojęcia, ale nie daje definicji wymagalności roszczenia (a nie wymagalność zobowiązania).

Przykłady, w których ustawodawca nawiązuje do wymagalności:

- początek biegu przedawnienia roszczenia art.120;

- jako przesłanka potrącenia;

- art.411 wyłączenie zwrotu świadczenia, gdy roszczenie stało się wymagalne;

- aspekt procesowy -> jeśli roszczenie jest niewymagalne sąd oddali powództwo, roszczenie jest przedwczesne art.356 (os. trzecia spełnia świadczenie)

Kwestia druga - próba ogólnego określenia wymagalności roszczenia (próby doktrynalne, ustawodawca tego nie czyni)

Cechy wymagalności roszczenia (ogólne ujęcie):

- wierzycielowi przysługuje już roszczenie (o wymagalności możemy mówić, kiedy roszczenie już jest) - ma prawny byt -> aspekt ontologiczny;

- wykazuje cechy jurydycznej skuteczności (aspekt skuteczności roszczenia) - może być dochodzone świadczenie od dłużnika a dłużnik musi spełnić świadczenie (jako wierzyciel mogę, dłużnik musi), aktualizacja ochrony prawnej wierzyciela;

- uzyskanie przez roszczenie nowej cechy - z pasywnego (istniejącego) roszczenie staje się aktywnym -> aspekt transformacji roszczenia;

Rysunek

A - powstanie roszczenia data

B - roszczenie staje się wymagalne, aktywne (możliwe żeby A=B)

C - zaspokojenie roszczenia (roszczenie wygasa)

Roszczenie to jest taka sytuacja, w której wierzyciel może domagać się spełnienia świadczenia a dłużnik powinien uczynić zadość temu żądaniu (jeden może drugi musi)

Reguły dotyczące określenia wymagalności roszczenia:

Nie ma ogólnych reguł, które dotyczą sposobu ustalania wymagalności roszczenia. Wymagalność jest ustalana zawsze w odniesieniu do określonej grupy roszczeń (najczęściej czyni to sąd) -> w ramach tego samego stosunku obligacyjnego różne roszczenia mogą stać się wymagalne w różnych punktach czasowych.

W kodeksie cywilnym możemy znaleźć reguły, które mogą tworzyć początek biegu przedawnienia (art.120 i art.442)

Na podstawie tych reguł - możemy również określić początek biegu przedawnienia art.120 w odniesieniu do wszystkich roszczeń, art.442 w odniesieniu do roszczeń odszkodowawczych

X Wymagalność a termin spełnienia świadczenia - nie utożsamiać tych dwóch pojęć

Stan wymagalności a termin spełnienia świadczenia -> w praktyce obie te daty mogą się zbiegać i taka jest reguła, ale nie koniecznie tak być musi ( sytuacje wyjątkowe, kiedy tak nie jest), ale inne są skutki

Nadejście terminu spełnienia świadczenia:

- z chwila nadejście terminu dłużnik ma obowiązek wykonania zobowiązania, w razie naruszenia tego obowiązku popada w opóźnienie (naruszenie terminu jest przesłanką opóźnienia);

- granica czasowa do której świadczenie ma być najpóźniej spełnione;

Wymagalność:

- stanowi początek biegu przedawnienia, stan potrącalności art.498, i inne skutki;

- możliwość żądania od dłużnika spełnienia świadczenia oraz obowiązek spełnienia świadczenia

Nie używać słowa termin wymagalności! Albo roszczenie jest wymagalne albo określony jest termin spełnienia świadczenia!!

Rysunek

Dwa określenia:

- wymagalność łączymy z powstaniem wszystkich przesłanek bezpodstawnego wzbogacenia;

- niektórzy się nie zgadzają i łączą to z datą B, art.455 kc wierzyciel zubożony powinien wezwać dłużnika do spełnienia świadczenia w postaci zwrotu wzbogacenia;

Dwie koncepcje dotyczące wymagalności:

Obiektywna (akceptuje elementy obiektywne i zależne od stron) i subiektywna (w tej chwili dominuje stanowisko koncepcji subiektywnej)

XI Sposób zastrzegania terminu spełnienia świadczenia (z łac. privilegium temporis)

Odesłanie do ksiązki - w celu zrozumienia tego jakie są funkcje terminu świadczenia; może pełnić różne funkcje.

3 możliwe warianty funkcji - termin zastrzeżony:

- na korzyść dłużnika,

- na korzyść wierzyciela,

- na korzyść jednego i drugiego tzw. termin sztywny ->

3 zasadnicze funkcje, co oznaczają?!

Art. 457 ma charakter dyspozytywny, jeśli strony nie oznacza wprost funkcji terminu to przyjmuje się że jest on zastrzeżony na korzyść dłużnika, jeśli termin wynika z czynności prawnej (a strony nie oznaczą funkcji terminu, inaczej nie postanowiły); Jeśli termin wynika z innych źródeł to o funkcji terminu decyduje to źródło np. jeśli termin wynika z ustawy lub orzeczenia sądowego to o funkcji tego terminu decyduje ustawa lub orzeczenie sądu.

2. `Privilegium temporis' w bankowych umowach kredytowych

Art.75a prawa bankowego, przyjęto zasadę że termin zwrotu kredytu zastrzeżony jest na korzyść obu stron (czyli termin sztywny), chyba że umowa stanowi - inaczej niż ujęta reguła w art.457 kc.

Reguła ta nie dotyczy kredytu konsumenckiego, ponieważ zgodnie z ustawą z 2001 roku (ustawa o kredycie konsumenckim) termin jest zastrzegany na korzyść konsumenta (kredytobiorcy), jest to przepis oględny -> na korzyść znaczy że dłużnik ma prawo spełnienia świadczenia przed terminem a wierzyciel ma obowiązek je przyjąć;

To prawo kredytobiorcy (konsumenta) obwarowane jest kilkoma warunkami:

- trzeba uprzedzić bank wcześniej.

W stosunkach poza konsumenckich zastrzeżenie terminu na korzyść kontrahenta musi wynikać wyraźnie z umowy (banki nie są chętne do wcześniejszego spełnienia, bowiem tracą oprocentowanie, trzeba to zobaczy w treści umowy kredytowej, bank nie zawsze ma obowiązek przyjąć, banki mają interes abym wykonywał zobowiązanie w terminie a nie przed terminem!)

XII Ius retentionis - prawo zatrzymania art.461 kc

1.Komu służy prawo zatrzymania i przeciwko komu.

2.Jaki jest sens prawno-gospodarczy takiego uprawnienia (rodzaj zabezpieczenia).

3.Wyłączenie tego prawa - to prawo nie jest ogólnie ujęte, ma swoje kontury.

4. Charakter prawny tego uprawnienia (dominuje pogląd ze uprawnienie to ma charakter obligacyjny a nie prawno-rzeczowy! - koncepcje które eksponowały podobieństwo do zastawu).

Rysunek

Jest jakiś A, na D ciąży obowiązek zwrotu rzeczy - roszczenie o res, natomiast jest kwestia nakładu (nakłady na rzecz) który poniósł B -> roszczenie o zwrot nakładów (wydatków), roszczenie przeciwstawne

B ma prawo zatrzymania res do czasu zwrotu nakładów; B nie kwestionuje roszczenia A ale zwróci, kiedy A zwróci nakłady na rzecz ---> zatrzymanie w celu osiągnięcia nakładów

Charakter prawa obligacyjny!

Art.461§2 jakie sytuacje

Może mieć charakter ogólny (art.461 kc) i szczególny (inne regulacje prawne, rozrzucone po kodeksie np. przy umowach wzajemnych)

XIII Pokwitowanie art. 462-466 kc

Dłużnik zawsze może żądać pokwitowania wykonania zobowiązania, skutki odmowy pokwitowania przez wierzyciela - powstrzymanie się od wykonania i złożenie do depozytu sądowego;

Skutki prawne pokwitowania -> art.466 kc domniemanie prawne: pokwitowanie zapłaty kapitału rodzi domniemanie zapłaty należności głównej, jeśli wierzyciel kwituje odbiór pożyczki i nie wspomni nic o odsetkach to domniemanie że ich nie ma lub są zapłacone (na wierzycielu będzie spoczywać ciężar udowodnienia że odsetek nie zapłacił); drugie domniemanie - pokwitowanie czynszu za grudzień to domniemanie zapłaty za wcześniejsze okresy ---> na korzyść płacącego!

XIV Wykonanie zobowiązania przez osobę trzecią art.356 kc

1.Reguła prawa polskiego

W prawie polskim jest reguła że zobowiązanie może być wykonane przez dłużnika albo przez osobę trzecią; nie ma zatem obowiązku osobistego wykonywania zobowiązań

Taka sytuacja ułatwia obrót gospodarczy

Tylko w 3 sytuacjach wierzyciel mógłby żądać osobistego spełnienia świadczenia (osobiste tzn. żądanie od dłużnika):

Art.356 -> wynika to z treści czynności prawnej, zastrzeżonej w umowie

z ustawy

z właściwości świadczenia

np. umowa o dzieło, umowa autorska

W pozostałych sytuacjach zawsze możliwość wystąpienia osoby trzeciej jako wykonawcy zobowiązania.

Wierzyciel nie może odmówić przyjęcia świadczenia, jeśli świadczenie jest już wymagalne i ma charakter pieniężny (odmowa oznacza -> nie prowadzi do wygaśnięcia zobowiązania tylko powoduje stan opóźnienia wierzyciela wobec dłużnika, nie wobec osoby trzeciej)

Rysunek

Zakres zastosowania art.356 w praktyce: trzy sytuacje

W D dłużnik działa osobiście, sam wykonuje

dłużnika działa per procura (przez pełnomocnika)--> mieści się w osobistym wykonaniu osoba trzecia spełnia świadczenia A B C trzy możliwe sytuacje (w tych trzech sytuacjach jest inna pozycja wierzyciela - wierzyciel inaczej może się zachować)

A - osoba trzecia działa za przyzwoleniem dłużnika -> wyręcza dłużnika za spełnienie świadczenia, ale za jego przyzwoleniem,

B - osoba trzecia spełnia świadczenie bez woli i wiedzy dłużnika, spełnia za plecami

C - osoba trzecia spełnia wbrew woli dłużnika

Konsekwencje zachowania się wierzyciela

A - jeśli wierzyciel nie przyjmuje świadczenia i popada w opóźnienie ze wszystkimi wynikającymi stąd konsekwencjami;

B - wierzyciel może odmówić przyjęcia świadczenia bez konsekwencji opóźnienia;

C - tez może odmówić przyjęcia świadczenia;

Jeśli w sytuacji B i C przyjmuje świadczenia to prowadzi to do wygaśnięcia zobowiązania.

Samo działanie osoby trzeciej nie powoduje subrogacji w warunkach art.356 kc!! Nie ma skutku z art.518 kc, dla powstania subrogacji musza być spełnione dalsze inne przesłanki.

Jeśli osoba trzecia spełni świadczenie to nie ma automatycznie prawa z art.518 kc bo to zależy jeszcze od innych przesłanek.

Jeśli osoba trzecia jest poręczyciel to jest subrogacja ale dlatego że zaszły dodatkowe przesłanki - poręczenie!!

Osoba trzecia ma inne tytułu wobec dłużnika Np. kompensatę ale nie 518!!

XV Wykonanie zobowiązania przez osobę zabezpieczyciela

1. Elementy konstrukcyjne zabezpieczenia.

W polskim prawie cywilnym nie ma ustawowej definicji zabezpieczenia, takie definicje czynione są w doktrynie (najogólniej można powiedzieć, że zabezpieczenie jest to taki stan który służy umocnieniu wierzytelności -> istniejącej lub przyszłej, w ramach tego pojęcia mieści się wiele różnych instytucji).

Dla przyjęcia takiej konstrukcji możemy mówić o elementach podmiotowo i przedmiotowo i funkcjonalnych:

Rysunek

- elem.podm -> zabezpieczenie zakłada generalnie trójkąt, chociaż może być także inna sytuacja: zabezpieczenia może uczynić sam dłużnik np. zastaw na swojej ruchomości, najczęściej zabezpieczycielem jest osoba trzecia spoza stosunku, zakładają istnienie 3 podmiotów -> W, D główny, D zabezpieczenia.

- elem.przed. -> stosunek podstawowy np. umowa pożyczki, stosunek uboczny (dodatkowy) z zabezpieczenia np. poręczenie

Substrat zabezpieczenia (na jakim elemencie majątkowym ustanawiam zabezpieczenie) - może być konkretna rzecz w majątku zabezpieczyciela lub cały majątek zabezpieczyciela.

- elem.funkcj. -> stworzenie stanu zabezpieczenia, poręczenie wzmacnia te wierzytelność.

2. Podstawowe podziały zabezpieczeń.

W praktyce handlowej (gospodarczej) możemy podzielić zabezpieczenia na wiele różnych

Podstawowe: osobiste (całym swoim majątkiem, dominują w praktyce) i rzeczowe (hipoteka, zastaw)

Inne bardziej szczegółowe podziały zabezpieczeń:

- Indywidualne i tzw. ogólne (generalne) -> jeśli zabezpiecza jedną albo dwie to zabezpieczenie zindywidualizowane a jeśli kompleks to zabezpieczenie ma charakter ogólny.

3. Sytuacja prawna zabezpieczyciela.

Sytuacja prawna zabezpieczyciela:

Rysunek

Cechy:

- zabezpieczyciel nie jest strona stosunku podstawowego;

- z reguły wykonuje własne zobowiązanie ze skutkiem zwalniającym siebie i dłużnika ze stosunku podstawowego - skutek podwójny;

- os. trzeciej (zabezpieczycielowi) może służyć roszczenie kompensacyjne wobec dłużnika - regres w szerokim znaczeniu;

Sposób gwarancji: przykład

Rysunek

Udzielanie gwarancji bankowej (jako zabezpieczenia osobistego) - jest to wierzyciel dłużnik stosunek podstawowy -> wierzytelność art.534 umowa sprzedaży

Dłużnik prosi własny bank (w którym ma konto bankowe) o udzielenie gwarancji dla kontrahenta, zlecenie udzielenia gwarancji tzw. zlecenie bankowe art.734kc umowa zlecenie --> bank udziela gwarancji -> beneficjent (W) i gwarant , wykreowany stosunek gwarancji numer 3

Gwarancja ma na celu zabezpieczenie wierzytelności

Beneficjent ma roszczenie do gwaranta

Jeżeli bank wykona zobowiązanie -> bank będzie miał roszczenie do dłużnika regres gwarancyjny i wygaśnięcie umowy gwarancyjnej, wygaśnięcie wierzytelności, pozostaje regres banku w stosunku do dłużnika

WYKŁAD 18.12.2006

TOM VI Wygaśnięcie Zobowiązania

I Podstawowe przyczyny wygaśnięcia zobowiązania - próba systematyzacji

II Wygaśnięcie zobowiązania wynikającego z umowy

III Odnowienie - nowacja

IV Złożenie do depozytu sądowego

V Zwolnienie z długu

VI Potrącenie (compensatio)

VII Rozwiązanie umowy obligacyjnej.

I Podstawowe przyczyny wygaśnięcia zobowiązania - próba systematyzacji

Katalog tych przyczyn jest znaczy, różny, szeroki; można dokonywać podziałów według różnych kryteriów jurydycznych.

Najważniejszy jest podział według kryterium wykonania zobowiązania (przyczyny wygaśnięcia zobowiązania to):

• wykonanie zobowiązania (rozdział poprzedni) -> powoduje wygaśnięcie naturalne

• i inne przyczyny wygaśnięcia zobowiązania ( przyczyny nie związane z wykonaniem zobowiązania) art.450 -> to są przyczyny prawne wygaśnięcia zobowiązania

Podział zasadniczy z punktu widzenia charakteru zdarzenia prawnego powodującego wygaśnięcie (dwie podgrupy):

1. czynności prawne ->

• uprawnienia kształtujące

• umowy (odnowienie, zwolnienie z długu, potrącenie umowne, umowne rozwiązanie umowy i inne sytuacje)

• jednostronne (potrącenie ustawowe art.498, wypowiedzenie umowy, odstąpienie od umowy i inne sytuacje)

inne zdarzenia prawne ->

• orzeczenie sądu (np. rozwiązanie spółki art.874), złożenie do depozytu sądowego, śmierć dłużnika lub wierzyciela, zjawisko confusio - uzyskanie przez D statusu W albo odwrotnie w zakresie tej samej wierzytelności np. w wyniku dziedziczenia albo innych zdarzeń prawnych, połączenie prawa w jednym podmiocie powoduje wygaśnięcie prawa albo niekoniecznie, stan niemożliwości zdarzenia art.479

przyczyny: zakres wygaśnięcia zobowiązania

• w całości (en bloc) -> gaśnie cała struktura zobowiązania np. wykonana pożyczka gaśnie w całości;

• w części (częściowe wykonanie zobowiązania) np. umowa w części zwalania

z długu, częściowa zapłata długu

zbieg przyczyn wygaśnięcia zobowiązania -> do wygaśnięcia zobowiązania może prowadzić czasem zbieg kilku przyczyn - koincydencja przyczyn (kilka przyczyn prowadzi do tego samego efektu) art.508 kc, art.450kc np. częściowe zwolnienie z długu i ?? wykonanie zobowiązania




II Wygaśnięcie zobowiązania wynikającego z umowy

Te wszystkie przyczyny wyżej wymienione dotyczą także umów, ale umowy mają także swoje szczególne przyczyny wygaśnięcia zobowiązania wynikającego z umowy

1) Przyczyna 2) Skutki --> te dwa punkty nas interesują

(Przyczyna) wygaśnięcie zobowiązania umownego powoduje ustanie zobowiązania umownego, ale może to powodować dalsze skutki (nie tylko zakończenie bytu prawnego zobowiązania)

Np. Wygaśnięcie zabezpieczeń - zwolnienie D z długu powoduje wygaśnięcie poręczenia, bo jest akcesoryjne, już nie ma sensu żeby trwało bo nie ma długu głównego


skutek wtórny - wygaśnięcie stosunku poręczenia

skutek podstawowy - wygaśniecie długu głównego

trzecia kategoria - wzajemne roszczenia po rozwiązaniu umowy, zwłaszcza gdy zobowiązanie było częściowo lub całkowicie wykonane, można (odstąpić) rozwiązać zobowiązanie umowne już po wykonaniu zobowiązania --> wówczas powstaną różne roszczenia między stronami, niektórzy mówią o `rozliczeniach' miedzy stronami, ale rozliczenia to właściwie niewiadomo co to jest, chyba że pod tym pojęciem będziemy rozumieć „zbiorcze określenie pewnych kategorii roszczeń których nie umiemy nazwać”, nie ma takiej kategorii w prawie cywilnym, tak się mówi potocznie) powstanie pewna wiązka roszczeń zwłaszcza jeśli zobowiązanie zostało wykonane

podsumowanie:

przyczyny umowne

ZP --------------------------> wygaśnięcie zobowiązania

(zdarzenie prawne) p. pozaumowne (skutek)

Wygaśnięcie stosunku umownego:

• ex lege tzw. moratoria ustawowe, ustawa powoduje wygaśnięcie umowy -> zwolnienie dłużnika ze zobowiązania, (obecnie to się rzadko zdarza, ustawodawca rzadko się na to decyduje, ale takie sytuacje są możliwe)

• wyrok sądowy np. rozwiązanie umowy art.874 spółki, wyzysk art.388 rozwiązanie umowy w celu ochrony wyzyskiwanego, art.357¹ i inne sytuacje

• decyzja administracyjna (rzadko ale może się jeszcze zdarzyć)

• inne zdarzenia prawne np. śmierć dłużnika

• czynności prawne (kategoria podstawowa!)

• umowa (czynności dwustronne) Actus contrarius - która rozwiązuje poprzednią zawartą umowę, sytuacja możliwa zgodnie z zasadą swobody umów, `dzisiaj zawieram umowę, jutro ją rozwiązujemy'

• czynności jednostronne - najczęściej w obrocie prawnym czynności jednostronne które prowadzą do rozwiązania umowy :

• odstąpienie od umowy

• wypowiedzenie umowy

• inne czynności np. odwołanie czynności prawnej (nie wolno pomylić z odstąpieniem czy wypowiedzeniem umowy!)

	A	B	C
Podstawy	Brak podstawy lub podstawy istnieją - zależy od treści umowy	Podobnie jak A	Podobnie jak A, ale tu podstawy z reguły istnieją (jakieś przyczyny odwołania, nie ma podstaw to jest nieskuteczne)
Źródła	Czynność jest wyrażona - ex contractum lub ex lege	Tak jak A	Tak jak A, ale z reguły ex lege,
Sposób wykonania	Złożenie oświadczenia woli partnerowi - osobiście lub per procura (przez pełnomocnika)	Tak jak A	Tak jak A
Adresat oświadczenia woli	Partner umowy, nie os.trzecia -> to jest istotne gdy np. są wielostronne stosunki umowne, skuteczne tylko wtedy gdy jest złożone partnerowi umowy!	Tak jak A	Tak jak A
Charakter prawny instytucji!	Prawo kształtujące	Tak jak A	Tak jak A

Ad. do sposobu wykonania -> oświadczenie woli nie automat np. `odstępuję od umowy sprzedaży z dn. XY' albo podaje przyczyny albo przyczyn nie podaje, zależy od treści umowy

prawo kształtujące - jednostronne czynności prawne, które zmierzają do rozwiązania umowy są kształtujące bo kształtują sytuację prawną partnera kontraktu - zmieniają jego sytuację, nie jest już moim kontrahentem (naruszenie zasady pacta sund servanda, jednostronne oświadczenie ale wynika to z porządku prawnego, instrumenty prawne do rozwiązania umowy np. gdy dzierżawca niszczy nieruchomość) musi być do tego tytuł z ustawy albo z umowy

praktycy piszą `wymówił umowę' ale to nie jest poprawna terminologia, powinno się mówić `wypowiedzieć umowę o pracę'

Trzecia grupa (C) ma najmniejszą regulację prawną - w literaturze przyjmuje się że można przez analogię lub bezpośrednio stosować przepisy do odwołania o odstąpieniu i wypowiedzeniu

III Odnowienie - nowacja

Art. 506 - 507 kc

Ta materia się rozrasta.

1. Cel instytucji.

Cele są podwójne - spowodowanie (umorzenia) wygaśnięcia `starego' istniejącego i powołanie w to miejsce nowego zobowiązania; powód - > bo mają w tym określony interes prawny i gospodarczy.

Odnowienie starego zobowiązania stąd nowacja.

2. Modele konstrukcyjne - wytworzone historycznie

W rozwoju historycznym wytworzyło się kilka modeli:

- model nowacyjny

- model translacyjny, sukcesyjny (charakterystyczny systemom germańskim - `my tkwimy tutaj')

3. Konstrukcja prawna przyjęta w prawie polskim! - pytanie baza

Dwa elementy konstrukcyjne:

• umowa między wierzycielem a dłużnikiem

• celem jest umorzenie zobowiązania poprzedniego i powołanie w to miejsce nowego zobowiązania, cel ten strony mogą osiągnąć przez (dwa warianty):

-> inne świadczenie na tej samej podstawie (świadczenie B zamiast A, podstawa ta sama)

-> to samo świadczenie, zachowanie świadczenia A ale zmiana podstawy prawnej świadczenia np. zamiast sprzedaż darowizna samochodu - przedmiot świadczenia ten sam ale inna podstawa

Nowacja musi być wyraźna, udowodniona; ciężar nowacji spoczywa na tej stronie stosunku obligacyjnego, która powołuje się na nowację, wykazanie animus novandi - że strony zawierając umowę miały na myśli odnowienie! Przy pomocy każdego dowodu, najlepszy dowód na piśmie.

Odnowienia się nie domniemywa (ale ta formuła nie jest prawidłowa), po prostu trzeba je wykazać, jeśli chce skorzystać ze skutków nowacji.

4. Skutki prawne nowacji(!)

-Wygaśnięcie zobowiązania starego i powołanie w to miejsce nowego zobowiązania.

-Art.507 los zabezpieczeń:

٭zabezpieczenie udzielone przez jedną ze stron stosunku prawnego,

zabezpieczenia te trwają i przechodzą albo obejmują nowy stosunek obligacyjny ->

zabezpieczenie wierzytelności z nowego stosunku prawnego; długu się nie zabezpiecza!

٭ zabezpieczenie udzielone przez os.trzecią,

ustanowione przez inne osoby gasną, chyba że te osoby ponownie wyrażą wolę

kontynuowania zabezpieczenia albo udzieli nowego zabezpieczenia np.zastaw;

Zabezpieczamy wierzytelność a nie dług !

Punkt wygaśnięcia - moment, data nowacji: ??

dotyczy poręczyciela, nie można poręczyć za swój dług! Za dług własny jest nieważne, nic nie wnosi

Skutki w zakresie poszczególnych zobowiązań na tle art.374 kc - zobowiązania solidarne




Nowacja tylko na linii W - D1

Skutki wobec D2 -> art.374 kc

5. Odnowienie zobowiązania na tle zobowiązań wekslowych, czekowych art.506§2

Zobacz uwagi o zapłacie w znaczeniu ekonomicznym i prawnym




Kupujący dla zabezpieczenia wierzytelności o zapłatę ceny wystawia weksel gwarancyjny, umacnia wierzytelność ze stosunku podstawowego,

R- remitent jest pierwszym wierzycielem, W - wystawca jest pierwszym dłużnikiem z weksla; ten kto podpisuje weksel jako pierwszy zaciąga zobowiązanie wobec R

Samo wystawienie weksla nie jest nowacją, nie powoduje wygaśnięcia zobowiązania I, obok zobowiązania podstawowego w wyniku powstania weksla powstanie również zobowiązanie wekslowe -> istnieją dwa paralelne zobowiązania o różnym tytule prawnym;

Zobowiązanie wekslowe służy dla umocnienia zabezpieczenia wierzytelności wynikającej ze zobowiązania I;

Wystawienie weksla i wręczenie go remitentowi (jest posiadaczem weksla) nie ma skutków nowacji, chyba że strony postanowiły co innego. Mogą postanowić, że gaśnie stare zobowiązanie i powołuje nowe zobowiązanie w to miejsce ale musi to wyraźnie wynikać z umowy. Nowacji się nie domniemywa!

Interes nowacji miałby wystawca - gdy wręczenie weksla ma skutki nowacji to on ma `z głowy' jedno zobowiązanie, zostaje tylko zobowiązanie wekslowe, a w interesie remitenta i sprzedawcy jest to aby istniały dwa zobowiązania, mogą dochodzić z dwóch tytułów;

Ta sama reguła w odniesieniu do obrotu czekowego - wystawienie czeku też nie ma skutków nowacji.

6. Dacio In solutum a Nowacja - porównanie

	Art. 453	Art.506
	Umowa (porozumienie stron)	Umowa (porozumienie stron)
	Element realny - wykonanie zobowiązania - spełnienie świadczenia	Brak elementu realnego, wygaśnięcie starego zobowiązania - solum consensus (sama umowa dotacji gasi stare zobowiązanie)
Zmiana przedmiotu świadczenia!	B zamiast A przy zachowaniu tożsamości zobowiązania (to samo zobowiązanie przedmiot świadczenia inny)	Wykonanie nowego zobowiązania w miejsce starego - umorzenie starego, wykreowanie nowego
Skutki	Wygaśnięcie zobowiązania	Katalog znacznie bogatszy (patrz punkt wyżej)
Brak regulacji	Brak regulacji w odniesieniu do zabezpieczenia wierzytelności to stosujemy reguły ogólne	Zobacz art. 507
Cel	Wygaśnięcie zobowiązania przez spełnienie innego przedmiotu świadczenia	Wygaśnięcie starego - wykreowanie nowego (cel szerszy)

7. Zakres przedmiotowy instytucji zastosowania nowacji (do których zobowiązań)

W literaturze trwa dyskusja dotycząca zakresu zastosowania nowacji,

Powstaje pytanie - Czy nowacją mogą być objęte zobowiązania naturalne? I z jakim skutkiem?

TAK, ale kwestia skutków jest otwarta

Poza zobowiązaniami naturalnymi nie ma przeszkód, każde zobowiązanie może być, chyba ze natura przeszkadza temu, zakres tej instytucji jest bardzo szeroki

8. Postacie nowacji - aspekt podmiotowy

W praktyce gospodarczej powstał problem czy obok nowacji klasycznej - zwykłej, przyjętych przez ustawodawcę (skonstruowanych przez ustawodawcę) można przyjąć jeszcze inny jeszcze szczególny wariant nowacji stworzony przez same strony albo uczestników obrotu prawnego

Czy obok postaci klasycznej skonstruowanej przez ustawodawcę można przyjąć jeszcze inny szczególny stworzony przez strony?

1. 
   

2. 
   

a) Wariant podstawowy - umowa pomiędzy W a D

b) Wariant szczególny

1 -> porozumienie W a Os.trzecia zgodnie z którym os.trzecia zaciąga zobowiązanie w miejsce poprzedniego D

2 -> i skutek ten ma nastąpić za zgodą D

Nowacja o charakterze podmiotowym, motywacja zwolenników: skoro istnieje art.356 (os.3 może wykonać zobowiązanie), to także przy pomocy tej konstrukcji można zwolnić D z długu.

Stałe zobowiązanie gaśnie, powołane zostanie nowe zobowiązanie z os.trzecia za zgoda D. SN w tej materii się nie wypowiedział.

9. Znaczenie nowacji w praktyce gospodarczej

Znaczenie nowacji rośnie, rodowód rzymski, instytucja aktualna, nie zapomniana, dość często w praktyce stosowana.

IV Złożenie do depozytu sądowego

1) Ogólna charakterystyka instytucji.

Złożenie do depozytu sądowego (zds) (4 zasadnicze cechy):

• Surogat wykonania zobowiązania -> art.470 „ma takie same skutki jak spełnienie świadczenia”

Surogat -> bo zds zmierza do wykonania zobowiązania, tylko w pewnych okolicznościach doprowadza do wykonania zobowiązania

• Uprawnienie dłużnika a nie jego obowiązek! D ma zawsze prawo wyboru, jeżeli ma jeszcze inne uprawnienia, może dalej próbować wykonać zobowiązanie drogą naturalną, wyj. Art.381 kc

• Uprawnienie służące D a nie os.trzeciej, art.356 - W jest w opóźnieniu art.486§2 nie przyjmuje świadczenia bezpodstawnie -> D może czekać bądź właśnie złożyć przedmiot świadczenia do depozytu sądowego (jeżeli os.trzecia chce spełnić świadczenie to ona nie ma prawa do złożenia do depozytu, może wykonać za D zobowiązanie ale nie złożyć do depozytu)

• Złożenie prowadzi do zwolnienie D ze zobowiązania, gdy istnieją następujące przesłanki:

- ważne przyczyny materialno - prawne do złożenie do depozytu

- musi istnieć określony przedmiot, który może być w depozycie sądowym np. nieruchomość nie może ;)

Katalog przyczyn wynika z kc np. art.469, art.467 np. spór co do tego kto jest W (w wyniku cesji) to D może złożyć przedmiot świadczenia do depozytu sądowego, D w ten sposób unika odsetek

Mogą być także poza kc, np. w prawie spółdzielczym i inne

2. Tryb składania przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego.

Złożenie do depozytu sadowego wymaga przeprowadzenia postępowania sądowego, jest to tryb postępowania nieprocesowego art.691 kpc, kończy się prawomocnym postanowieniem co do istoty sprawy, służy apelacja, ewentualnie potem kasacja; musi być wniosek i potem postanowienie sądu

3. Skutki prawne złożenia.




Odcinki czasowe

a - złożenie do depozytu sądowego;

b- możliwość odbioru przedmiotu z depozytu przez D, zmienił zdanie, samo złożenie nie oznacza wykonania;

c - oświadczenie W, że odbierze przedmiot z depozytu sądowego;

d - odbiór z depozytu sądowego;

c=d - wykonanie zobowiązania z datą wsteczną ex tunc od momentu a

okres zawieszenia -> złożenie a wygaśnięcie zobowiązania (miedzy data a-d) przedmiot można jeszcze wyciągnąć dopóki W nie złoży oświadczenia

dłużnik uzyskuje poprzez złożenie do depozytu - jego korzyści:

• gdyby wierzyciel wytoczył powództwo o wykonanie zobowiązania, dłużnik

może odesłać W do depozytu sądowego i sąd oddala powództwo, nie można zasądzić wydania z depozytu, D nie jest już dłużny

• nie biegnie okres opóźnienia, wyłącza możliwość żądanie odsetek




• konsekwencje przepadku rzeczy ponosi wierzyciel, a nie dłużnik

• wykonanie zobowiązania! - kiedy W powie `tak przyjmuje'

praktyka --> instytucja coraz częściej wykorzystywana, zwłaszcza w leasingu gdy L-dawca upada

umowa leasingu - wydanie przedmiotu L-biorcy, a on płaci raty leasingowe, a L-dawca nie czeka na spłacenie ale dokonuje cesji (jest cedentem) a bank jest cesjonariuszem; art.509 kc

bank jako cesjonariusz, nowy W dochodzi wierzytelności od L-biorcy.

L-dawca upadł, syndyk wypowiedział umowę z bankiem i umowę leasingową. L-biorca ma dwa wezwania do zapłaty, od syndyka i od banku (bank uważa wypowiedzenie umowy za bezskuteczne) te dwa podmioty się kłócą. On nie kwestionuje że ma płacić raty, tylko nie wie komu.




kiedy nie wiadomo komu płacić najlepiej do depozytu

V Zwolnienie z długu - uzupełnić z podręcznika

• Umowa z art.373 -> szczególna sytuacja zwolnienia solidarnego




Zwolnienie z długu D1, to zwolnienie nie ma wpływu na zakres regresu na linii D2 - D1, chyba że strony postanowiły inaczej

Dług wspólny 120tys., W zwolnił D1, D2 ma regres do D1 60tys. i D1 nie może wypierać się tym, że został zwolniony z długu

To co się dzieje na linii zewnętrznej nie ma wpływu na linię wewnętrzną!

• Czy można zwolnić dłużnika z długu przyszłego? Dwa stanowiska

- Art.508 zwolnić z długu -> 1) już istniejącego, brzmienie literalne - zwolnic z tego

co istnieje;

2)skoro przyjmujemy że istnieje wierzytelność przyszła i

można ją scedować łącznie z ekspektatywą to dlaczego

nie można zwolnic z długu przyszłego;

Sąd powiedział że nie można! Dług to dług istniejący

Profesor Bączyk uważa, że jednak wolno zwolnić z długu przyszłego.

VI Potrącenie (compensatio)




Są dwie wierzytelności wynikające z różnych stosunków prawnych.

Obie wierzytelności mogą być ze sobą skompensowane,

4 przesłanki z art.498§1 -> umarza się do wierzytelności niższej, zostanie wierzytelność b) o wysokości 2tys.

1. Rodzaje kompensat

2. Przesłanki kompensaty (4)

3. Charakter prawny potrącenia - uprawnienie jednostronne kształtujące

4. Wykonanie potrącenia

5. Czas wykonania potrącenia:

• przed procesem (przed powstaniem sporu)

• w czasie procesu

• po wszczęciu egzekucji

• Skutki prawne potrącenia

• aspekt przedmiotowy

• aspekt czasowy

7. Funkcje potrącenia

8. Podmiotowa konfiguracja potrącenia:

• potrącenie z `własnego' stosunku prawnego,

• potrącenie z `cudzego' stosunku prawnego

9. Reżim prawny potrącenia:

• ogólny kc,

• szczególny (poza kodeksem - inne akty normatywne )

10. Wyłączenie potrącenia:

• ex lege art.505 kc

• ex contractum,

• z charakteru więzi prawnej,

ze względu na status prawny W lub D (potrącanie wobec Skarbu Państwa)

WYKŁAD 15.01.2007

Część IX System ochrony wierzycieli w razie niewypłacalności dłużnika

I System ochrony wierzyciela

1. Swoboda D w dysponowaniu własnym majątkiem

Dłużnik ma swobodę w dysponowaniu własnym majątkiem. Właściwie wierzyciel nie może go ograniczyć w dysponowaniu własnym majątkiem. Jest właścicielem rzeczy. Jest zatem uprawniony do tego. Może nawet swój majątek zniszczyć i wierzyciel jest bezradny.

2. Środki ochrony wierzyciela:

Środki ochrony wierzyciela wynikają:

-ex lege - z ustawy (odpowiedzialność cywilna) - ustawa przewiduje kompleks instrumentów prawnych służących W w razie niewypłacalności D:

-skarga Paulińska 527-534 + mutacje tej skargi (art.1024 przy spadkobraniu, 910 przy dożywociu)

-art.516 - gwarancja na tle cesji

-art.519 § 2 - przy cesji

-inne instrumenty prawne

Są to instrumenty prewencyjne (niedopuszczające do skutków niewypłacalności) i restytucyjne (kiedy już się stało - skarga Pauliańska)

-ex contractu (odpowiedzialność kontraktowa, ustanowienie zabezpieczeń, nie wierze dłużnikowi - ustanawiam poręczenie, zastaw, hipotekę)

Wierzyciel sam może sobie zapewnić na podstawie odpowiedniej umowy zabezpieczenia (odpowiedzialność kontraktowa) ale także środki pewne wprowadza sam ustawodawca.

3. Pojęcie „niewypłacalności”

Brak definicji dla całego systemu prawa. Niewypłacalność ustawodawca definiuje przy regulacji odpowiednich instrumentów prawnych np. 527§2 - dłużnik niewypłacalny i tu jest formuła podana niewypłacalności i w myśl prawa upadłościowego (definicja i kiedy może być uznanym za upadłego, upadłość przedsiębiorcy, upadłość konsumencka - dyskusja de lege ferenda)

Niewypłacalność - sytuacja gdy pasywa przewyższają aktywa. Jestem zadłużony w większym stopniu niż mam pewne prawa podmiotowe.

II Skarga Pauliańska (roszczenia Pauliańskie)

1. Rodowód

Prawo rzymskie. Remedium na zasadę swobody dysponowania przez D własnym majątkiem. Wynaleziony przez rzymian środek prawny który ma ograniczać dłużnika w dysponowaniu własnym majątkiem. Dysponuj, ale pamiętaj że wierzyciel ma oręż w postaci skargi pauliańskiej.

2. Schemat

- elementy konstrukcyjne skargi Paulińskiej (na dst)

umowa kredytowa

wierzytelność

Bank (W) ---------------- kredytobiorca (D) majątek D

│

│ darowizna 890kc

T majątek T

Darowizna 890kc na rzecz os. Trzeciej. Uszczupla majątek kredytobiorcy i przyrasta do majątku osoby trzeciej. Wierzyciel (bank), wierzytelność, dłużnik, w wyniku czynności prawnej między D i T aktywa mniejsze są od pasywów dłużnika. Bank wytacza proces przeciwko T o uznanie darowizny za bezskuteczną wobec banku.

Skarga Pauliańska służy ochronie wierzytelności.

Sposób uruchomienia ochrony:

1. powództwo o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną - pozew Pauliański, powództwo Pauliańskie 531§2 (aktywnie)

2. zarzut Pauliański w innym procesie - powództwo przeciwegzekucyjne w procesie wytoczonym na podstawie art.841 (mniej aktywnie)

3. Sprawa legitymacji

art.531

Legitymacja czynna:

-wierzyciel (lub wierzyciele solidarni)- W właściwie każdej wierzytelności.

Czy też wierzyciel wierzytelności publiczno-prawnej? Dominuje pogląd że tylko cywilno-prawnej. Ale czasem SN że też tam do należności podatkowych itp.

Legitymacja bierna:

-T (osoba trzecia) [obdarowany]- osoba uzyskująca korzyść w wyniku czynności między D a T. Korzyść na przysporzeniu przedmiotu darowizny.

-nie pozywany D, nic nam to nie da

-następca prawny obdarowanego [spadkobiercy etc.]

-„osoba czwarta” na rzecz której nastąpiło rozporządzenie uzyskaną korzyścią. Osoba trzecia ta korzyścią rozporządziła na rzecz jeszcze innej osoby. Jak daleko to sięga? Od rozsądku zależy.

W praktyce i literaturze rozważana są także możliwość pozywania innych podmiotów. Ale my tu nie będziemy rozważać.

Wierzyciel nie musi legitymować się tytułem egzekucyjnym wobec D. Wytaczając powództwo paulińskie nie trzeba legitymować się tytułem egzekucyjnym wobec dłużnika. Taki tytuł jest natomiast potrzebny jeżeli po procesie Pauliańskim dojdzie do egzekucji z majątku T.

Cel skargi paulińskiej:

Proces Pauliański to proces o ochronę wierzytelności, wierzyciel jest uprawniony po wygraniu procesu do przeprowadzenia egzekucji z majątku T, ale nie w całym, ale w zakresie tego co wyszło lub nie weszło do majątku D. Dobranie się do majątku osoby trzeciej. „Droit de suit” - swoiste (prawo pościgu).

4. Przesłanki skargi Pauliańskiej (!!!)

Dwie grupy: przesłanki natury obiektywnej (zobiektywizowane) i subiektywnej (nastawienie psychiki podmiotów).

Obiektywne:

• istnienie wierzytelności - ochroną pauliańską objęta jest także wierzytelność przyszła, może nawet ekspektatywa

• dłużnik dokonuje czynności prawnej z osobą trzecią (patrz uwagi poniżej *)

• osoba trzecia uzyskuje korzyść majątkową, przysporzenie majątkowe, nie ma znaczenia postać korzyści, mama daruje mieszkanie córce

• dłużnik działał w celu pokrzywdzenia wierzyciela - w celu zmniejszenia swego majątku, ażeby wierzyciel nie mógł się zaspokoić - patrz art.527§2 (in fraudem creditoris)

Subiektywne:

• działanie dłużnika było świadome, nie tylko że pokrzywdził, ale że działanie było świadome

• osoba trzecia wiedziała o woli pokrzywdzenia lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć (scit ut debet scire)

(*) Pojęcie czynności prawnej - klasyczne i nieklasyczne. W judykaturze tendencja (gumowa) do szerszego rozumienia czynności prawnej - np.: jako czynność prawną uważa się niewytoczenie procesu (SN). Jestem obciążony alimentami, dziecko się usamodzielniło, mam podstawy by uwolnić się od alimentów poprzez odpowiednie powództwo, nie wytoczyłeś - zaniechałeś. Przy konstruowaniu przesłanki czynności prawnej uważać więc trzeba na kwestie interpretacji.

5. Ciężar dowodu tych przesłanek

Co do zasady dowodzi W - ale ustawodawca wprowadza ułatwienia dowodowe, bo ten biedak nie byłby w stanie udowodnić sam:

(1) „domniemania pauliańskie”

(2) eliminacja wykazywania przesłanek subiektywnych

Obiektywne przesłanki zawsze muszą być udowodnione. Pozostałe - ułatwienia.

Ad. (1)

Domniemania:

- art. 527 § 3 - osoba bliska dla dłużnika - domniemywa się że ta osoba wiedziała, że D działa z pokrzywdzeniem, nie trzeba wiedzy osoby trzeciej dowodzić, wystarczy udowodnić status tej osoby, nie równa się z osoba bliską z prawa karnego, w cywilnym osoba szerszą

- art. 527 § 4 nowe domniemanie, ideologicznie zbliżone do poprzedniego

- art. 529

Ad. (2)

Domniemania:

- art. 528 - bezpłatnie

Wszystkie domniemania są wzruszalne. Spór o przesłanki w procesach najtrudniejsze. Niełatwe dowodowo procesy.

6. Skutki prawne wygrania procesu

Los procesu pauliańskiego:

- powództwo jest oddalone (nie wykazano wszystkich przesłanek skargi pauliańskiej, przedawniło się roszczenie - przegrał wierzyciel)

- wygranie procesu

Brzmienie wyroku pauliańskiego:

-nie ma zasądzenia od osoby trzeciej, "uznaje czynność prawną za bezskuteczną wobec W w związku z istnieniem wierzytelności W w kwocie..." np. jeżeli wierzytelność kredytowa wynosiła milion to nie można w wyroku pauliańskim zasądzać od osoby trzeciej miliona zł. Taki wyrok do uchylenia.

Skutki:

I

W --------------- D (dłużnik podstawowy)

│III

II

T (dłużnik pauliański)

Stosunek I (W - D):

-wierzytelność wobec D nadal istnieje i wierzytelność ta determinuje zakres odpowiedzialności T (egzekucja banku z majątku T nie może przekraczać sumy wierzytelności [pułapu chronionej wierzytelności])

-wyrok pauliański nie tworzy (nie kreuje) solidarności między D i T. Wyrok pauliański nie zmienia nic w relacjach między W a D. W sytuacji osoby pozwanej zmienia.

-Bank - kredytobiorca.

Stosunek II (W [WP]- T [DP]):

- W może prowadzić egzekucję z majątku T, oczywiście po opatrzeniu wyroku klauzulą wykonalności. Prowadzenie egzekucji nie obejmuje całego majątku, jest ograniczone do przedmiotu który (opuścił) wyszedł lub nie wszedł do majątku D [zwolnił z długu kogoś] (art.532). Egzekucja będzie prowadzona do przedmiotu który wszedł do majątku osoby trzeciej. Wierzycielowi nie wolno toczyć egzekucji do innych elementów, bo narazi się na powództwo przeciwegzekucyjne etc. Niektórzy mówią, że odpowiedzialność T jest odpowiedzialnością rzeczową (nie tak jak zastawcy, zastawnika) bo rzeczowo ogranicza się do przedmiotu który wyszedł z majątku dłużnika (cum viribus patrymonium).

- czy wyrok pauliański kreuje zobowiązanie cywilne na linii W i T?

Dwa stanowiska:

-przeważa że nie bo nie taki cel skargi (tak prof. Bączyk i tradycja, tylko instrument egzekucyjny, nie tworzy dodatkowych obligów po stronie T)

-tak tworzy nowy stosunek prawny

T może bronić się w następujący sposób:

-nic nie robić (pierwsza koncepcja)

-denuncjacja - wskazanie majątku D, wskazać majątek z którego mógłby się zaspokoić - wygrał totolotka pod poduszką trzyma

-nie będąc zobowiązanym spełnić świadczenie, wykonać zobowiązanie (np. miliona zł, druga koncepcja) mercedes, zostaw go bo to pamiątka po dziadku, ja zapłacę

-konstrukcja bezskuteczności względnej (3 skutek) - czynność nieskuteczna tylko wobec W który wygrał proces pauliański

problem sporny, orzeczenia sprzeczne, w literaturze rozwinięta koncepcja pani Hyziak-Szachnickiej

Stosunek III:

-mogą powstać roszczenia T do D z różnych tytułów (osoba trzecia może być Bogu ducha winna) np.: art.471 (niewykonanie umowy),415 (delikt),405, prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia etc.

Czy można tu przyjąć art. 518 § 1 pkt 1? Płaci cudzy dług za który był odpowiedzialny, trochę zastawce przypomina, zapłaciłem za braciszka bo zastaw na własnym samochodzie ustanowiłem, zabezpieczyłem należność wobec braciszka i zapłaciłem za niego. Jest 518 §1 subrogacja. Czy tu jest podstawa do subrogacji? Bo sytuacja osoby trzeciej jest wtedy bardzo mocna. Odpowiedź przyniesie ci wiatr…

7. Termin wniesienia skargi pauliańskiej

art. 534 - 5 lat od dokonania czynności - jeżeli go przekroczy powództwo zostanie oddalone. Termin zawity. Powództwo oddalimy, nie odrzucimy pozew.

8. Szczególne przypadki skargi pauliańskiej

• art.1024 - zaskarżenie odrzucenia spadku z pokrzywdzeniem wierzycieli. Wierzyciel może zaskarżyć odrzucenie spadku, pozwanym ten komu spadek przypadł, spadkobierca dokonał odrzucenia spadku, czynność jednostronna, wierzyciele odrzucającego mogą zaskarżyć odrzucenie spadku, pozwanym ten co spadek przyjął po odrzuceniu przez pierwszego

• art.916 - zaskarżenie umowy dożywocia. Dożywotnik z nabywca nieruchomości zawarł. Wierzyciele dożywotnika mogą wnieść skargę pauliańską chroniąc własne wierzytelności.

9. Skarga pauliańska a actio ad rem (art.59)

Dwa różne mechanizmy ochrony. Przy art. 59 nie ma elementu niewypłacalności. Jest tylko uniemożliwienie wykonania umowy.

10. Zasięg podmiotowy i przedmiotowy skargi pauliańskiej

Może być bardzo bogato ukształtowana pod względem podmiotowym.

D1

B ----------------- D solidarni

D2

T

Przecież to jeden z dłużników solidarnych może dokonać czynności prawnej z pokrzywdzeniem wierzycieli (czynność prawna tylko jednego z D solidarnych). Czy można wnieść skargę pauliańską jeżeli D1 dalej wypłacalny? Osoba trzecia - wierzycielu, pozwałeś mnie - ok, ale do cholery D1 wypłacalny. Czy to eliminuje skargę pauliańską? Nie ma tak, do wierzyciela wybór dłużnika należy. Bo W może sobie wybrać od kogo chce dochodzić roszczenia.

W D

P

│

T

P staje się niewypłacalny. Czy skarga pauliańska możliwa jeżeli D jest wypłacalny? Tak. Poręczyciel dokonuję rozporządzenia swoim majątkiem i staje się niewypłacalny. Przecież dłużnik jest wypłacalny, ale bank mówi - mnie to nie obchodzi, jesteś moim dłużnikiem stałeś się niewypłacalny.

Problem - jeżeli dług z poręczenia nie stał się jeszcze wymagalny W też może wytoczyć skargę pauliańską. Nie nastąpił termin spełnienia świadczenia, może już wierzyciel chronić swoja wierzytelność.

Charakter wierzytelności - czy tylko wierzytelność cywilno-prawna? To wynika z systematyki kodeksu. Przecież kodeks jak mówi o wierzytelności to o cywilno-prawnej. Istnieje tendencja żeby pozwolić stosować skargę pauliańską co do należności publiczno-prawnych (podatkowe etc.).

11. Skarga pauliańska w postępowaniu upadłościowym

Przepisy o skardze pauliańskiej 527 w postępowaniu upadłościowym i naprawczym są stosowane odpowiednio w zakresie nieuregulowanym. Skarga pauliańska ogólna i na tle postępowania egzekucyjnego.

III Inne instrumenty ochrony wierzyciela - art. 299 ksh

Wpakować ten przepis do wykładów.

umowa kredytowa-1 000 000

bank W ------------------ D Spółka z o.o.

I A B C

Schemat (stan faktyczny)

Spółka z o.o. (spółka w krótkich spodenkach - Niemcy)

A, B, C - członkowie zarządu spółki.

Umowa kredytowa (zobowiązanie cywilno-prawne lub inne zobowiązanie publiczne) rodzi wierzytelność kredytową - milion zł. Kredytobiorcą spółka z o. o. a ta ma zarząd.

I - jeśli spełnione przesłanki z art.299ksh, może powstać solidarna odpowiedzialność członków zarządu 366 w zw. Z 369kc

Możliwość obrony - art.299§3 ksh, możliwość wyłączenia odpowiedzialności przez podnoszenie zarzutów.

1. przesłanki

2. podmioty

3. cechy odpowiedzialności

4. zakres odpowiedzialności - nowość

5. wyłączenie odpowiedzialności

6. funkcje 299 KSH

7. zagadnienia szczegółowe

a) Przesłanki odpowiedzialności członków zarządu

• istnienie długu spółki z o.o. (np. z dług wynika z umowy kredytowej)

• egzekucja przeciwko spółce jest bezskuteczna (spółka jest niewypłacalna, sposób dowodzenia bezskuteczności egzekucji jest obojętny - niekoniecznie umorzenie egzekucji przez komornika, też każdy inny dowód np.: innemu wierzycielowi się nie powiodło, nie ma sensu prowadzić egzekucji znowu - to wystarczy jako dowód)

b) podmioty

- odpowiadają członkowie zarządu za których kadencji powstał dług

c) Cechy prawne (właściwości) odpowiedzialności członków zarządu:

• odpowiedzialność solidarna

• odpowiedzialność jest subsydiarna (wpierw spółka potem członkowie zarządu)

• odpowiedzialność za dług cywilno-prawny lub publiczny (np. zusowskie, ale nie podatki, bo tam regulacja specyficzna chroniąca fiscusa)

• odpowiedzialność członków zarządu jest odpowiedzialnością osobistą i odpowiadają całym swoim majątkiem.

• wierzyciel dochodząc roszczenia od członków zarządu musi mieć tytuł wykonawczy przeciwko członkom zarządu. Tytuł wykonawczy przeciwko samej spółce nie wystarczy.

d) zakres odpowiedzialności członków zarządu

struktura wierzytelności: kapitał + odsetki zwykłe +odsetki za opóźnienie + odsetki od odsetek + koszty sądowe + koszty egzekucji

SN że za wszystko odpowiadają członkowie zarządu. (Bączyk mówi, że został przegłosowany) Tuti fruti

e) Wyłączenie tej odpowiedzialności

Trzy zdarzenia powodujące, nauczyć się jednego.299 § 2 KSH: Członek zarządu może się uwolnić od odpowiedzialności, o której mowa w § 1, jeżeli wykaże, że we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości

- art. 299 ksh. (wiele jest, np. inicjatywa członków zarządu - tak mogą się bronić, jeżeli nie będą się bronić będą odpowiadać)

f) Funkcja przepisu

• ochrona W w związku z niewypłacalnością spółki z o.o. (tylko spółki z o.o. gwarancyjny charakter przepisu)

• oryginalne rozwiązanie polskie okresu międzywojennego

• (jest mnóstwo procesów)

Charakter prawny odpowiedzialności

Spór. Dwa nurty:

- cechy odpowiedzialności gwarancyjnej powstającej ex lege

- cechy odpowiedzialności odszkodowawczej - nurt dominujący w SN. Ze wszystkimi konsekwencjami z tego wynikającymi - też dotyczące przedawnienia (art.442) trzy lata, delikt komercyjny, źle prowadziłem spółkę to teraz będę odpowiadał, ta idea przenosi się na inne instytucje np. spółdzielnie.

6. Zagadnienia szczegółowe

Zagadnienie z judykatury: jeśli ktoś nie jest już prezesem, a nadal wpisany do rejestru to czy odpowiada z art. 299 ksh? TAK. Ze wszystkimi konsekwencjami, trzeba zadbać oto by z rejestru wykreślili.

Przedawnienie roszczeń:

Czy te roszczenia się przedawniają ?

Czy 10 lat czy 3 lata?

W literaturze i judykaturze problem. SN stwierdził, że trzeba odpowiednio zastosować 442 KC (lex specialis do 118 itd.) czyli 3 letni okres przedawnienia.

W związku z tym ma charakter odpowiedzialności odszkodowawczej

Delikt handlowy

Wykład 22 stycznia 2007 r.

4. Przekształcenie podmiotowe a konstrukcja sukcesji generalnej

- nabycie prawa pierwotne i pochodne (uniwersalny charakter) i syngularne (cesja, przystąpienie do długu)

W prawie rzymskim akcentowano personalistyczny charakter więzi obligacyjnej. Konsekwencją tego stanowiska była zmiana po stronie wierzyciela i dłużnika. Ewolucja prowadziła do załamania tej więzi i od więzi typu personalistycznego po przełamaniu tej zasady ma ona charakter przedmiotowy.

Tutaj rysunek dotyczący zapisu,ale niestety nie mam jak tego przerysować

2. Cesja (WAŻNE NA EGZAMIN)

1. Prawna konstrukcja cesji, elementy konstrukcyjne i terminologia

I

┌W1------------------- D Skutek cesji:

│ ↓ przesunięcie wierzytelności

a │

│II III

│

└W2

a - umowa o cesję

I - stosunek podstawowy

II - stosunek z cesji

III - nowy stosunek

Wierzyciel (cedent, debitor cessus), dłużnik, W2 - nowy wierzyciel (cesjonariusz), umowa o cesję, skutkiem cesji - przesunięcie wierzytelności, trzy stosunki prawne: podstawowy, wynikający z cesji, nowy stosunek prawny.

W umowie tej nigdy nie uczestniczy osoba trzecia, dłużnik jest taką osobą trzecią.

Zgoda dłużnika jest bez znaczenia, chyba że było pactum de non cedendo.

Cesja nie wymaga formy, chyba że chodzi o wyjątek z 511 KC (jeżeli wierzytelność jest stwierdzona pismem, przelew wierzytelności też powinien być stwierdzony pismem ad probationem.

Moment skuteczności:

-między W₁ a W₂ - chwila dokonania cesji, zawarcia umowy

-między W₂ i D - od chwili zawiadomienia D o cesji lub dowiedzenia się przez niego o cesji

Z żadnego przepisu nie wynika obowiązek W₁ i W₂ zawiadomienia D o cesji. Ten obowiązek może wynikać dopiero z tej umowy.

Jeżeli D spełni świadczenie wobec W₁, gdy nie wiedział oW₂ to jest wolny od zobowiązania jako będący w dobrej wierze.

Cesja ≠ indos

2. Znaczenie cesji w obrocie gospodarczym

Funkcje cesji:

• funkcja podstawowa - zmiana wierzyciela (W2 zamiast W1)

• cesja jako zabezpieczenie osobiste - cesja fiducjarna, powiernicza, dla zabezpieczenia. W sensie modelu się nie różnią - różnica tylko w funkcji. W drugiej element zabezpieczenia.

• ułatwiająca obrót prawny (simplifikacyjna) - zbliża się funkcjonalnie do umowy na rzecz osoby trzeciej, takie funkcje może pełnić, nie mylić przekazu z cesją, nie mówić że wierzyciel przekazuje wierzytelność to lufę stawia na trzy rubryki. Przekazuje w prawie administracyjnym. W cywilnym się wydaje, zbywa, przekazuje w ramach przekazu.

• inne funkcje - w ramach bardziej skomplikowanych figur prawnych - np. przy zastępstwie pośrednim.

3. Przedmiot cesji

Przedmiotem cesji są wierzytelności w rozumieniu 353, każda wierzytelność, też z czynu niedozwolonego oraz inne prawa podmiotowe, inne niż wierzytelność (np. niektóre kategorie roszczeń), zasada naczelna (wszystkie) i inne prawa podmiotowe?

Czy przedmiotem cesji mogą być inne prawa podmiotowe niż wierzytelność? Czy przepisy o odsetkach też do tej drugiej kategorii? Mają, uregulowane wprost w kz art.176, ma zastosowanie. De lege lata - brak odpowiednika kz, ale przyjmuje się że również do tej kategorii praw można stosować przepisy o wierzytelności, przynajmniej na zasadzie analogii, chyba że jest jakaś szczególna regulacja.

W kodeksie zobowiązań kwestie te unormowano wprost - przepisy o cesji mają zastosowanie. Obecnie brak takiej regulacji, ale przyjmuje się że można, przynajmniej na zasadzie analogii - chyba że jest regulacja szczególna.

Wymagania zastosowania analogii:

• zbywalność tych praw,

• czy brak odrębnego reżimu prawnego

• inne np. charakter prawa.

Przedmiotem cesji mogą być dwie kategorie praw:

• wierzytelności w znaczeniu klasycznym,

• inne uprawnienia nie będące wierzytelnością

4. Dopuszczalność cesji 509

Ogólna zasada (dopuszczalności cesji) - każda wierzytelność może być przedmiotem cesji.

- wszystkie wierzytelności zbywalne 57 są przedmiotem cesji - cała lub część wierzytelności np. wierzytelność o odsetki,

- pojedyncze roszczenia wynikające ze stosunku prawnego (traktowane są też jako wierzytelność),

- wierzytelności warunkowe i ograniczone terminem (art.89 i 110kc)

- wierzytelności istniejące i przyszłe kiedyś sporne, dzisiaj naturalne. Duża rola SN w przełamaniu bariery że nie. Obecnie nikt tego nie neguje. Problem czy wszystkie przepisy o cesji (wierzytelności istniejącej) mają zastosowanie.

- ekspektatywa powstania wierzytelności może być przedmiotem cesji. Relacja między wierzytelnością przyszłą a ekspektatywą powstania wierzytelności (nadzieja powstania wierzytelności) budzi wątpliwości, jest przedmiotem dyskusji. Granice cieniutkie.

wierzytelność przyszła

----Ι-------------------Ι---------

ekspektatywa wierzytelność istniejąca, ukształtowana

(wierzytelność in status

nascendi)

in statu nascendi łac., [wym. ...scen...] w stanie powstawania (dosł. rodzenia się).

Te wszystkie stany wierzytelności przyszłej są przedmiotem cesji. Trudno oddzielić wierzytelność przyszła od ekspektatywy powstania wierzytelności. Przedmiotem cesji może być wierzytelność istniejąca i ekspektatywa.

Przyczyny eliminacji cesji:

- ustawa (art.448 - ograniczony zakaz, stonowany, osobie A przysługuje zadośćuczynienie za doznaną krzywdę, wierzytelność o zadośćuczynienie, czy może być przedmiotem cesji? - tak, cesja możliwa, ale przy spełnieniu określonych warunków - art.449)

- umowa (pactum de non cedento) - art.509 a art.57 zestawić sobie

- właściwość zobowiązania - ocena charakteru więzi obligacyjnej i uznać czy cesja ma zastosowanie czy nie. Cesja musi nadawać się do obrotu.

5. Umowa przelewu - charakterystyka

- jest to umowa

- umowa konsensualna

- może być umową pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu (terminową)

- czynność rozporządzająca - rozporządzenie przez cedenta na rzecz cesjonariusza, pomniejsza swój majątek, powiększa majątek cesjonariusza, problem kauzy bo rozporządzenie jest tu, przesunięcie majątku

- dojście do cesji może oznaczać sekwencję 3 umów:

-umowa z podwójnym skutkiem - obligacyjnym i rozporządzającym (dominuje)

-tylko skutek obligacyjny

-tylko skutek rozporządzający

- czynność przyczynowa (kauzalna) - 510 skoro jest tu rozporządzenie - cesja może oznaczać darowiznę, sprzedaż, zamianę wierzytelności. Nie mylić kwalifikacji prawnej umowy leżącej u podstaw cesji z samą cesją, ma tu miejsce darowizna wierzytelności, Causa cavendi (zabezpieczająca, przy cesji fiducjarnej)

Cesja jako wykonanie obowiązku wynikającego ze źródeł pozaumownych?

1. zobowiązanie do dokonania cesji (pozaumowne)

2. umowa która ma charakter wykonawczy w stosunku do a)

Instytucja zapisu - zapis wierzycielski - oparty o wierzytelność

6. Skutki cesji

A w jakiej płaszczyźnie?

Najważniejsza skutki cesjonariusz - dłużnik

I

cedent ---------

│ II debitor cesus

III

cesjonariusz ---------

cedent - poprzednik prawny

cesjonariusz - następca prawny

debitor cesus

I stosunek (W₁ -W₂):

Sytuacja D (debitowa cessusa) nie ulega merytorycznej, jurydycznej zmianie po cesji, zmienia się tylko osoba wierzyciela.

Sukcesja szczególna - W₂ jest następcą prawnym W₁ , jest to sukcesja translatywna.

Zakres przedmiotowy translacji: do translacji dochodzi w maksymalnie pełnym zakresie, nie można przekazać więcej praw niż się posiada. W₂ nabywa wierzytelność główną w zakresie i w stanie z momentu przelewu oraz prawa akcesoryjne związane z wierzytelnością (509§2) np. poręczenie, zastaw, odsetki.

Nabywa także uprawnienia związane z wierzytelnością np. karę umowną, prawo odstąpienia od umowy oraz inne uprawnienia kształtujące. Wiążę go także sposób dochodzenia wierzytelności (np. umowa arbitrażowa).

Umowne kształtowanie skutków przelewu:

• strony mogą ograniczyć przedmiot przelewu tylko do części wierzytelności (nie ma obowiązku zbywania całej wierzytelności)

• czy strony mogą poszerzyć przedmiot przelewu? - W zasadzie tak. Granicami takiej cesji są : poszanowanie interesu dłużnika oraz niepogarszanie pozycji dłużnika po cesji.

II stosunek (W₂-D):

Następuje zmiana wierzyciela. D jest zobowiązany do spełnienia świadczenia do W₂.

Zarzuty D wobec W₂(W₂ dochodzi należności, a D zgłasza ekscepcje):

1. zarzuty osobiste (np. po dokonaniu cesji W₂ zwolnił częściowo D z długu)

2. w zasadzie nie może podnosić zarzutów ze stosunku między W₁ a W₂, ale może kwestionować skuteczność cesji np. że naruszono pactum de non cedendo

3. zarzuty ze stosunku W₁-D do czasu dowiedzenia się o cesji

III stosunek (ogólna sytuacja D):

Po dokonaniu cesji pozycja D nie ulega zasadniczej zmianie, następuje tylko zmiana osoby W.

Działa tu zasada res inter alios acta (czynność dokonana między A i B nie wiąże osoby trzeciej).

Do chwili dowiedzenia się o cesji D może spełnić skutecznie świadczenie W₁.

7. Odpowiedzialność gwarancyjna na tle cesji - art.516 KC

(1) gwarancja ex lege

cedent ponosi odpowiedzialność wobec cesjonariusza za to, że wierzytelność mu przysługuje - gwarancja istnienia wierzytelności „nomen verum” (prawdziwy) (istnienia w rozumieniu wynikającym z umowy o cesję) Istnienia w rozmiarze wynikającym z cesji ale także w rozmiarze wynikającym z umowy. Eliminacja sprzedaży kota w worku. Można nabyć wierzytelność wymagalna i niewymagalna też. Za to że wierzytelność istnieje.

(2) gwarancja ex contractu

zasadą jest, że W1 wobec W2 nie odpowiada za wypłacalność D w chwili przelewu, chyba że w związku z tymi elementami przyjął na siebie gwarancję: w całości (pełna) lub w ograniczonym zakresie (ograniczona art.353(1)) gwarancja za ”nomen bonum” (dobro, majątek). Za to że dłużnik jest wypłacalny się odpowiada.

Cel obu gwarancji: wzmocnienie pozycji cesjonariusza.

III Cesja wierzytelności przyszłej (ekspektatywy)

W praktyce gospodarczej często dochodzi do cesji wierzytelności przyszłej. Dokonywana jest w celu zabezpieczenia, ale nie tylko, może mieć inne racje prawno-gospodarcze.

1. moment dokonania cesji

2. moment powstania cedowanej wierzytelności

Dopuszczalność cesji przyszłej(2 stanowiska)

-restrykcyjne - jest niedopuszczalna, bo przepisy o cesji dotyczącej wierzytelności istniejącej nie powinny mieć zastosowania do cesji wierzytelności przyszłej. Konsekwencją takiego stanowiska jest przyjmowanie, że cesja wierzytelności przyszłej to jakaś szczególna umowa. Takie stanowisko dominowało w latach 70-tych, 80-tych.

-liberalne(obecnie dominujące) - cesja wierzytelności przyszłych jest dopuszczalna, przepisy 509 i następne można stosować, oczywiście z odpowiednimi modyfikacjami.

Bardzo często na tle umowy leasingu (i tutaj malunek)

-są 2 stanowiska co do stosowania w tym wypadku art.512 i następnych KC -jedni tak, drudzy nie.

Konsekwencją zastosowania 512 do tej cesji jest to, że wszystkie zdarzenia prawne na linii D-W₁ nie mogą pogarszać sytuacji W₂. Oznacza to, że chroniona jest zarówno wierzytelność istniejąca jak i wierzytelność przyszłą.

Dla studentów, którzy chcą dostać szóstki lub siódemki jest wyrok SN z 29 marca 2006 r. ( 4CSK 96/05 OSNC zeszyt 1 poz. 16)

Cesja na tle umowy leasingu na rzecz banku ( nie mylić z factoringiem)

Leasingobiorca i Leasingodawca i Bank

1. Umowa leasingu samochodu. Z tej umowy powstaje wierzytelność w postaci rat leasingowych.

W1 dokonuje cesji wierzytelności leasingowej. Nie czeka na powstanie rat. Cesja na rzecz banku.

Leasingobiorca wystawia weksel in blanco - gwarancyjny.

Zdarzają się procesy po dokonaniu tej umowy. Zbycie wierzytelności podstawowej i z indosa.

1. bank domaga się zapłaty na podstawie cesji ale wcześniej rozwiązanie umowy leasingu - obrona umowa rozwiązana i przedmiot wrócił do leasingodawcy. Bank wywodzi prawa z cesji wierzytelności przyszłych.

W jaki sposób może chronić się leasingobiorca?

Na pewno dochodzi do cesji wierzytelności przyszłej.

Czy można do tej cesji stosować 509 i n?

Odpowiedz pozytywna bo tendencja w judykaturze

Czy można stosować w pełnym zakresie czy z modyfikacjami?

W szczególności 512 KC.

SN stanowiska podzielone

1. może

2. nie może

Konsekwencja zastosowania 512 do cesji ze wszystkie zdarzenia z linii D-W1 nie mogą pogarszać sytuacji W2 (bo nabył wierzytelność) 512 chroni wierzytelność istniejąca i przyszłą.

Dlaczego się leasing opłaca?

Po kilku tygodniach, ja nie czekam na raty leasingowe tylko w wyniku cesji dostane gotówkę z potrąceniem.

Leasingobiorca i Leasingodawca i Bank

2. Umowa leasingu samochodu. Z tej umowy powstaje wierzytelność w postaci rat leasingowych.

W1 dokonuje cesji wierzytelności leasingowej. Nie czeka na powstanie rat. Cesja na rzecz banku.

Leasingobiorca wystawia weksel in blanco - gwarancyjny.

Zdarzają się procesy po dokonaniu tej umowy. Zbycie wierzytelności podstawowej i z indosa.

1. bank domaga się zapłaty na podstawie cesji ale wcześniej rozwiązanie umowy leasingu - obrona umowa rozwiązana i przedmiot wrócił do leasingodawcy. Bank wywodzi prawa z cesji wierzytelności przyszłych.

W jaki sposób może chronić się leasingobiorca?

Na pewno dochodzi do cesji wierzytelności przyszłej.

Czy można do tej cesji stosować 509 i n?

Odpowiedz pozytywna bo tendencja w judykaturze

Czy można stosować w pełnym zakresie czy z modyfikacjami?

W szczególności 512 KC.

SN stanowiska podzielone

1. może

2. nie może

Konsekwencja zastosowania 512 do cesji ze wszystkie zdarzenia z linii D-W1 nie mogą pogarszać sytuacji W2 (bo nabył wierzytelność) 512 chroni wierzytelność istniejąca i przyszłą.

Dlaczego się leasing opłaca?

Po kilku tygodniach, ja nie czekam na raty leasingowe tylko w wyniku cesji dostane gotówkę z potrąceniem.

Część VII Podmiotowe przekształcenie więzi obligacyjnej

1. Zagadnienia wstępne

2. Cesja - zagadnienia podstawowe

3. Subrogacja (podstawienie)

4. Zasadnicze postacie cesji w praktyce gospodarczej

5. Zwalniające przejęcie długu

6. Kumulatywne przejęcie długu (zbycie przedsiębiorstwa) 526 i 55(4)

2. Zagadnienia ogólne

1. Personalistyczny i zobiektywizowany typ więzi prawnej (stosunku prawnego)

W prawie rzymskim eksponowano personalistyczny charakter więzi obligacyjnej. Początkowo zmiana podmiotu stosunku zobowiązaniowego była nieznana prawu rzymskiemu. Rozwój prawa rzymskiego - przełamywanie tej zasady. Efektem ewolucji: cesja (cedere - ustępuje, my powiemy - przenoszę). Viniculum iuris

Stosunek obligacyjny jest tożsamy prawnie mimo zmiany podmiotów, czyli braku tożsamości podmiotów.

We współczesnym obrocie prawnym cesja ma ogromne zastosowanie, znaczenie gospodarcze. Konstrukcja cesji stała się podstawą pojawienia się, powstania nowych konstrukcji prawnych:

-factoring

-forfaiting

-wstąpienie w umowę, znana w prawie niemieckim

Nowoczesna konstrukcja zmiany D zrodziła się w XVIII/Xix - teraz zwane przejęciem długu. Odejście od węzła personalistycznego, najpierw wierzyciel, potem dłużnik.

2. Podstawowe postaci przekształceń podmiotowych

Zmiany po stronie wierzyciela:

• Cesja (przelew) INSTYTUCJE

• Subrogacja (cessio legis)

• przejście praw z papierów wartościowych TRADYCYJNE znane w kc

• factoring NOWOCZESNE

• forfaiting FIGURY Z

• inne PRAKTYKI GOSPODARCZEJ

• przystąpienie do wierzytelności SPORNE

• subrogacja umowna

Reżim prawny takich zmian:

• ogólny kodeksowy

• szczególny - uregulowanie przy poszczególnych instytucjach (np. przelew wierzytelności hipotecznej przy hipotece)

Zmiany po stronie dłużnika:

• przejęcie długu

• przystąpienie do długu

Zmiany po obu stronach:

• tzw. wstąpienie w stosunek obligacyjny - ”przejęcie umowy” osoba B przejmuje umowę po osobie A, patrz art. 625, 626 wstąpienie w stosunek kontraktacji. Ex lege tylko możliwe takie wstąpienie, ex contractu możliwe tylko połączenie cesji z przejęciem długu, dwóch instytucji.

3. Prawne źródła przekształceń

• umowne

• ex lege

• orzeczenie sądowe

• rzadko decyzja administracyjna

5. Przekształcenie podmiotowe a konstrukcja sukcesji generalnej

- nabycie prawa pierwotne i pochodne (uniwersalny charakter 922 KC, spadkobranie, połączenie osób prawnych) i singularne (przejęcie długu, cesja, przystąpienie do długu, subrogacja)

Poprzednik prawny ----. Sukcesor - nemo plus iuris ad alium transfere quam ipse habet

Problematyka przekształcenia więzi podmiotowej koncentruje się na więzi singularnej

Wyklad 14 26.02.2007 r.

(w: Podmiotowe przeksztalcenia wiezi obligacyjnej).

III Cesja wierzytelnosci przyszlej (ekspektatywnej)

1. Zjawisko w praktyce-rozwoj praktyki gospodarczej.

W praktyce gospodarczej na bardzo szeroka skale dochodzi do cesji wierzytelnosci przyszlej (w literaturze istnieje spor co do pojecia wierzytelnosci przyszlej).

Wyroznia sie pewne stadia powstawania wierzytelnosci- ekspektatywa wierzytelnosci, wierzytelnosc przyszla, wierzytelnosc istniejaca. Drugie stanowisko to takie, ze wierzytelnosc przyszla i ekspektatywa ujmowane sa jako jedno pojecie, tozsamosc ekspektatywy i wierzytelnosci przyszlej.

Wierzytelnosc przyszla, to wierzytelnosc jeszcze nieistniejaca w chwili zawarcia umowy (wierzytelnosc/roszczenie niewymagalne jest wierzytelnoscia istniejaca , ale jeszcze nie ma cechy wymagalnosci)



WIERZYTELNOSC PRZYSZLA W. ISTNIEJACA ALE NIEWYMAGALNA WYMAGALNA

















0

B


A istnieje i juz stala sie

Powstanie wierzytelnosci—wierzytelnosc jurydycznie wymagalna


istnieje, ale jest jeszcze niewymagalna



WIERZYTELNOSC, KTORA NIE ISTNIEJE W CHWILI DOKONANIA UMOWY




0 B

Wierzytelnosc przyszla staje sie dobrem w obrocie gospodarczym, jest to dobro wymienialne. To tez jest przedmiot obrotu prawnego. Wymagalnosc oznacza istnienie wierzytelnosci; wierzytelnosc przyszla, to ta, ktora nie istnieje w chwili dokonania umowy.

25.10.2006 r.— punkt A—umowa, powstanie wierzytelnosci miesiac po, jest jakas szansa, ekspektatywa na powstanie wierzytelnosci. Np. na tle leasingu—raty leasingowe. Dzisiaj jeszcze rat leasingowych nie ma, raty—wierzytelnosc powstana po miesiacu, dwoch, trzech trwania umowy.

2. Dopuszczalnosc i regulacja prawna.

Stanowisko tradycyjne—z lat 80 i 90 w Polsce, przyjmowalo niedopuszczalnosc cesji wierzytelnosci przyszlej; pisano, ze tutaj jest mozliwa inna umowa, niz cesja. Jakas inna figura prawna, jakas umowa nienazwana.

Stanowisko liberalne—pod wplywem praktyki swiatowej, przyjeto, ze cesja wierzytelnosci przyszlej tez jest dopuszczalna.

Art. 509 mowi o wierzytelnosci, czyli kazdej—istniejacej i przyszlej. Tak jak bylo mowione przy skardze paulianskiej—chroniona moze byc wierzytelnosc istniejaca i przyszla. Ustawodawca chroni cos, co jest przyszlego. Np. nasciturus i wierzytelnosci przyszle.

cesja wierzytelnosci przyszlej (rat leasingowych)


cedent C (bank)

A-leasingodawca cesjonariusz



wierzyciel- istnieje wierzytelnosc leasingowa

umowa zabezpieczenie wierzytelnosci

leasingu ( najczesciej weksel in blanco)

B-leasingobiorca

dluznik

Leasingobiorca sprzedaje raty bankowi (ceduje).

01.10. 2005 r. zawarta umowa leasingu

20.10.2005 r. nastepuje cesja wierzytelnosci przyszlej (przyszlych rat leasingowych). Pojazd jest w leasing na 3 lata, przez trzy lata splaca sie raty leasingowe leasingodawcy, ale leasingodawca nie czeka, juz miesiac po zawarciu umowy zbywa wszystkie przyszle wierzytelnosci na rzecz banku.

Po pojawieniu sie wierzytelnosci bank bedzie dochodzil wierzytelnosci od cessusa. Bank wypelni weksel i bedzie dochodzi wierzytelnosci z weksla. Ten wypelniony weksel to beda wierzytelnosci, ktore byly przyszle w chwili dokonania cesji, w chwili wypelnienia weksla one juz istnieja i bank bedzie mogl sobie ich dochodzic. Bank nie czeka, az wierzytelnosci stana sie istniejace, ale wczesniej je nabywa i jeszcze za to placi.

1. Jest umowa leasingu (np. samochodu).

2. Dokonana jest cesja rat leasingowych, obejmuje ona przyszle raty leasingowe.

3. Po cesji leasingodawca zawiadomia B o cesji wierzytelnosci przyszlej—albo A albo Bank, najprawdopodobniej najbardziej zainteresowany bedzie bank, zostala dokonana cesja wierzytelnosic przyszlej, prosze raty leasingowe splacac sie na rachunek bankowy, nie dla A.

4. Rozwiazanie umowy leasingu przez strony—siadaja do biurka prezesi: spolki leasingowej i tej, ktora nabyla samochod i rozwiazuja umowe leasingu. Bo to, ze zostala dokonana cesja, to nie znaczy, ze wygasla umowa, element wierzytelnosci poszedl dalej, ale zostala umowa. Rozwiazanie umowy i zwrot przedmiotu leasingu, bo bank nie trzyma pod biurkiem samochodu, jego interesuja tylko pieniadze.

5. Mimo rozwiazania leasingu bank domaga sie zaplaty. Czy slusznie?

Moze uzyskac taka zaplate, B nie moze sie bronic, ze umowa zostala skutecznie rozwiazana.

Wszystkie czynnosci prawne, ktore dotycza wierzytelnosci, nie sa skutecznie dokonane miedzy A i B (m.in. rozwiazanie umowy leasingu), nie sa skuteczne wobec banku bez jego zgody, bez zgody nabywcy wierzytelnosci przyszlej. Raz powstala wierzytelnosc przyszla, byla ona przedmiotem cesji.

Podsumowanie: wierzytelnosci przyszle byly, cesja jest dopuszczalna.

Jezeli cesja wierzytelnosci przyszlych jest dopuszczalna, to powstaje pytanie, ktore przepisy o cesji istniejacej mozna stosowac do cesji naleznosci przyszlych? A jezeli stosujemy te przepisy, to wprost, czy odpowiednio? W jakim zakresie—w pelnym, czy z modyfikacjami? Problem powstal na tle stosowania art. 512. Pojawily sie dwa stanowiska—ze art. 512 nie ma zastosowania do cesji wierzytelnosci przyszlej i drugie, ze ma zastosowanie. Drugie stanowisko zostalo przesadzone w OSNC 2007 z.1 poz. 16 (jak ktos chce 5).

Cesja nie jest latwym zagadnieniem, to jest pytanie dla osob, ktore chca dostac 7, 8 albo jeszcze wyzej :D Np. pytanie, czy cesja wierzytelnosci przyszlej jest dopuszczalna i wtedy krotko, sensownie ten przyklad opowiedziec, to ocena wyzej.

Pojawiaja sie juz umowy najmu mieszkan, ktore jeszcze nie istnieja, sa w polu, kiedy jeszcze nie ma budynku. Niektorzy sprzedaja juz czynsz lokalu, ktorego jeszcze niema. Juz jest cesja wierzytelnosci tego czynszu.

IV Elementy konstrukcyjne subrogacji (podstawienia, wstapienie osoby trzeciej w prawa zaspokojonego wierzyciela). -czesto na egzi, bo jest popularna w obrocie gospodarczym

1. Konstrukcja subrogacji-minimum trzy podmioty.

Wierzyciel Dluznik

T osoba trzecia

I Figura subrogacji zaklada istnienie minimum trzech podmiotow, np. dwoch poreczycieli przychodzi do wierzyciela i splaca dlug.

II Dwa zdarzenia prawne—spelnienie swiadczenia wierzycielowi przez osobe trzecia, skutek—wstapienie w sytuacje prawna wierzyciela wobec dluznika.

III Zwolnienie dluznika od spelnienia swiadczenia wobec wierzyciela i nastapienie skutku subrogacji. Nabycie roszczenia subrogacyjneg—art. 518. Subrogacja to nie jest regres, chociaz funkcjonalnie jest bardzo podobna.

IV Wszystkie te skutki nastepuja ex lege (w praktyce i teorii problem-czy mozliwa jest subrogacja ex contractu, czy moze byc umowa o subrogacje?).

Zakres zastosowania subrogacji—do zobowiazan pienieznych; czy do niepienieznych tez? Nie jest to chyba wylaczone, ze do niepienieznych tez.

2. Istota instytucji—osoba trzecia (T) splaca cudzy dlug wierzycielowi (W), w momencie splaty wstepuja w prawa zaspokojonego wierzyciela wobec dluznika. Skutek taki (subrogacja, podstawienie) pojawia sie ex lege w chwili spelnienia swiadczenia wierzycielowi. Osoba trzecia—splacajacy—staje sie nowym wierzycielem dluznika (D) i zajmuje pozycje poprzedniego wierzyciela.

Subrogacja to tez zmiana podmiotowa, ale inny jest mechanizm subrogacji i cesji.

U podstaw subrogacji lezy kilka fundamentalnych zasad—wazne!

I. zasada tozsamosci—przy skutku subrogacji nastepuje zachowanie tozsamej wiezi prawnej (takiej samej jaka istniala miedzy wierzycielem a dluznikiem). Wstepuje w prawa zaspokojonego wierzyciela. Ma to swoje konsekwencje. Jej konsekwencja jest

II. zasada kontynuacji—po spelnieniu skutku subrogacji, osoba trzecia i dluznik kontynuuja poprzenia wiez prawna, moga te wiez modyfikowac, np. zmiana terminu spelnienia swiadczenia. Jest to kontynuacja poprzedniego stosunku prawnego—problem przedawnienia—biegnie dalej przeciw wierzycielowi nowemu.

III. wstapienie nastepuje w zakresie spelnionego swiadczenia, skutek subrogacji obejmuje spelnione swiadczenie (jezeli spelnienie nastapilo w czesci, to w takim zakresie nastepuje skutek subrogacji). Subrogacja nie moze byc szersza,

tylko w zakresie spelnienia swiadczenia.

IV. Nemo subrogat contra se—nikt nie podstawia przeciwko sobie, nikt nie dziala przeciwko wlasnym interesom. Art. 518 § 3—podrecznik, w tym artykule ma swoj wyraz ta zasada.

Wyraza pierwszenstwo w dochodzeniu naleznosci od niewyplacalnego dluznika:

- nastepuje wykonanie zobowiazania przez osobe 3,

- dluznik jest niewyplacalny, albo niewyplacalny czesciowo

- pierwszenstwo w zaspokojeniu ma osoba subrogowana -T, przed starym wierzycielem. Splacam, korzystam z przywilejow.

Majatek dluznika wynosi 20 tys, wierzytelnosc wynosila 30 tys., osoba trzecia spelnila swiadczenie w wysokosci 25 tys.--roszczenie subrogacyjne 25 tys, w razie egzekucji wszystko dostaje osoba T, pierwszenstwo zaspokojenia z majatku subrogacyjnego, wierzyciel stary w nastepnej kolejnosci po te 5 tys.

3. 4 przypadki subrogacji z art. 518 § 1, ostatni przypadek, to art. 827, tzw. regres ubezpieczyciela, bo to jest wlasciwie subrogacja ubezpieczyciela.



POSZKODOWANY






Umowa

ubezpieczenia

roszczenie roszczenie




art. 827

SPRAWCA SZKODY UBEZPIECZYCIEL

W D





Art. 518 § 1

spelnia nie art. 376

PORECZYCIEL

Poreczyciel odpowiada jak wspoldluznik solidarny, ale to jest poreczyciel, podmiot akcesoryjny.

Drugi przyklad na tle poreczenia (hipoteki, zastawu moze byc).


W D





H

hipotekariusz

4. Przyjecie swiadczenia przez wierzyciela—art. 518 § 2 KC.

Przyjecie swiadczenia przez wierzyciela jest to warunek wykonania zobowiazania przez osobe 3. We wszystkich przypadkach subrogacji przewidziano w ustawie obowiazek przyjecia swiadczenia przez wierzyciela. Wierzyciel nie moze odmowic przyjecia swiadczenia juz wymagalnego.

Jaka jest natura prawna tego obowiazku? Jezeli odmowa przyjecia swiadczenia jest nieuzasadniona, to wierzyciel popada w opoznienie (art. 486 § 2 KC), ze wszystkimi wynikajacymi z tego opoznienia konsekwencjami. Konsekwencje te dotycza tylko linii W—D. Konsekwencja nieprzyjecia jest zlozenie do depozytu sadowego. Dluznik, w razie takiej odmowy, spelnia swiadczenie do depozytu sadowego i w ten sposob zwalnia sie od obowiazku. Cel tego przepisu—umozliwienie osobie trzeciej nabycia roszczenia subrogacyjnego.

5. Funkcje subrogacji:

- umocnienie pozycji osoby placacej

- stworzenie tej osobie szczegolowego tytulu prawnego do dochodzenia roszczenia kompensacyjnego (subrogacyjnego); gdyby takiego tytulu nie stworzono osobie trzeciej przyslugiwalyby jej tzw.slabe roszczenia obligacyjne—np. art. 405

6. Zakres zastosowania subrogacji

Czy sobrogacja objete sa tylko wierzytelnosci pieniezne, czy tez inne?

Akcent na wierzytelnosci pieniezne. „ Kto splaca cudzy dlug”—splacenie dotyczy wierzytelnosci pienieznych. Sa poglady, ktore oczywiscie dopuszczaja szersze zastosowanie subrogacji.

7. Problem zastosowania przepisow o cesji do subrogacji.

Jest to problem otwarty, dlatego ze przepisy o subrogacji nie zawieraja regulacji kompletnej. Generalnie dopuszcza sie stosowanie przepisow o cesji do subrogacji, problem dotyczy tego, ktore stosowac, a ktore nie. Np. nie stosujemy przepisow dotyczacych gwarancji- art. 516 w odniesieniu do subrogacji. Problem otwarty.

8. Zrodla subrogacji—problem otwarty.

Na tle de lege lata powstal problem, czy dopuszczalna jest subrogacja pod innym tytulem (umownym) niz subrogacja ex lege? Czy mozliwa jest subrogacja ex contractu? Sa dwa stanowiska—negujace, nie ma mozliwosci; w orzecznictwie SN i literaturze niesmialo, ze subrogacja ex contractu jest dopuszczalna. Spor dotyczy tylko argumentow opowiadajacych za przyjeciem tej figury prawnej:

Stanowisko I— umowa wierzyciela z osoba trzecia o podstawienie plus spelnienie swiadczenia przez osobe trzecia. Uwazaja, ze zgoda dluznika nie jest potrzebna, bo jego sytuacja nie podlega zmianie.

Punkt wyjscia—zasada swobody umow.

Stanowisko II—warunkiem takiej umowy o subrogacje jest dopuszczalnosc rozporzadzania wierzytelnoscia. Warunkiem subrogacji jest to, zeby mozna bylo rozporzadzac wierzytelnoscia. Zgoda dluznika jest niezbedna.



W pozyczka art. 720 D







Poreczyciel

przejal dlug

Przyklad:

Poreczyciel chcial poreczyc za dluznika, ale potem wszedl w jego dlug, nastepuje przejecie dlugu—poreczciel stal sie dluznikiem wierzyciela, dluznikiem samoistnym z akcesoryjnego. Po przejeciu dlugu on wystapil wobec dluznika starego z art. 518. Powolal sie na stary tytul prawny. S I—skoro przejales dlug, stales sie czyms wiecej, nie art. 518 a art. 376 , poniewaz tutaj jest odpowiedzialnosc tylko na podstawie art. 376, bo ty juz jestes poreczycielem, przejales dlug. S II dal do ponownego rozpoznania—rozpatrz powodzie, czy nie masz jakiegos innego tytulu wobec starego dluznika, wtedy pojawi sie problem subrogacji ex contractu. Jesli przejales ten dlug, to byc moze stworzyles miedzy wami nowy tytul prawny, tym nowym tytulem prawnym moze byc umowa o subrogacje, ale juz ex contractu.

9. Subrogacja a cesja.

I to i to jest zmiana wierzyciela, ale figura prawna jest inna i funkcje inne, mechanizmy inne, jakkolwiek wiele jest tez elementow wspolnych.

Problem prawny—art. 509 a 518.

	Art. 509-cesja	Art. 518-subrogacja
Konfiguracja podmiotowa	3 podmioty	3 podmioty
Skutek prawny	Zmiana wierzyciela-sukcesja singularna. Tozsamosc wiezi prawnej.	Zmiana wierzyciela—wierzycielem staje sie podmiot subrogowany wobec dluznika. To takze sukcesja singularna. Tozsamosc wiezi prawnej.
Zakres sukcesji	Zakres sukcesji nie zalezy od zakresu spelnionego swiadczenia. Mozna nabyc wierzytelnosc za 60 % jej wartosci.	Zasieg subrogacji (podstawienia) zalezy od zakresu spelnionego swiadczenia. Splata ½ wierzytelnosci powoduje subrogacje w zakresie ½ wierzytelnosci. Konsekwencja tej zasady jest regula nemo subrogat contra se—jeżeli zaplacilem czesc, w razie egzekucji mam pierwszenstwo przed skarga wierzyciela. Art. 518 § 3.
Regulacja prawna	Art. 509, 516	Art. 518.

Czy do subrogacji stosujemy przepisy o cesji? Generalnie tak, ale art. 516 nie ma zastosowania.

10. Terminologia: subrogacja=/ regres. Nie mylic subrogacji z regresem. Mozemy mowic o regresie sensu largo (regres klasyczny plus inne roszczenia) i wtedy obejmuje on subrogacje. Regres sensu stricto laczymy tylko z zobowiazaniami solidarnymi, jezeli mowimy o regresie poza zobowiazaniami solidarnymi, to zawsze w znaczeniu szerokim. Na egzi moze sie pojawic pytanie o porownanie: regres a subrogacje.

V Zasadnicze postacie cesji w praktyce gospodarczej.

Poza klasyczna cesja z KC w praktyce pojawily sie pewne postaci tej cesji. Najczesciej wystepujace to cesja fiducjarna (powiernicza), cesja cicha—modyfikacja cesji fiducjarnej, cesja nieujawniana przed dluznikiem, cesja pojedyncza i tzw. cesja globalna.

Cesja fiducjarna to jeden z przykladow zabezpieczenia osobistego, ktory pojawil sie zwlaszcza w praktyce bankowej.

Cesja moze miec dwie funkcje-klasyczna: zmiana wierzyciela i nieklasyczna: stworzenie stanu zabezpieczenia.

Cesja fiducjarna rozni sie od cesji klasycznej funkcja, nie chodzi o sama zmiane podmiotu, ale o stworzenie stanu zabezpieczenia. Cesji fiducjarnej dotyczy porozumienie fiducjarne—okreslaja w nim strony cel tej cesji. W tej pactum fiduciae przewidziane sa dwie sytuacje-dluznik KB (bo to jest dluznik w stosunku kredytowym) wykona zobowiazanie, albo druga sytuacja, gdy KB milczy. Jezeli KB wykona zobowiazanie w terminie, to nastepuje cesja zwrotna—IV umowa.

Druga sytuacja—kredytobiorca nie wykonal zobowiazania kredytowego, wierzytelnosc stala sie wymagalna, wiec bank ma dwie mozliwosci—dochodzi naleznosci od dluznika kredytowego, czyli nie korzystac z zabezpieczenia (bo jesli ma zabezpieczenia, to moze, ale nie musi), albo dochodzic od dluznika—D. Jezeli dluznik wykona zobowiazanie, bo musi wykonac, bo jest dluznikiem wobec cesjonariusza—wygasa stosunek kredytowy, wygasa wierzytelnosc na linii dluznik-wierzyciel.

Cesja ma stworzyc stan zabezpieczenia, polega on na tym, ze mamy doczynienia z wierzytelnoscia zabezpieczona i zabezpieczajaca.

Bank moze sie zachowac tez w trzeci sposob, dokonac dalszej cesji, na rzecz banku B², bank kompensuje sobie kredyt i podwojnie zarabia. Jezeli dojdzie do takiej sytuacji, to taka cesja jest skuteczna—art. 57 KC. Powstaje tylko roszczenie odszkodowawcze—art. 471, bo bank naryszyl pactum fiduciae. Konsekwencje zaleza od tresci tej umowy fiducjarnej, jezeli jestem dluznikiem i mam roszczenie odszkodowawcze, to moge dokonac potracenia.




III cesja fiducjarna


KB Wierz II wierzytelnosc D


10 tys. zl

I umowa kredytowa—wyn. z niej wierzytelnosc kredytowa

100 tys. zl


B

Cesja cicha—nie zawiadamia sie o niej dluznika, to cesja fiducjarna, ale bez powiadamiania dluznika. Dodatkowy element presji na mojego kontrahenta, to nie zawiadamianie dluznika wierzytelnosci cedowanej.

Cesja globalna-obejmuje wiecej niz jedna wierzytelnosc, pojawia sie wtedy, gdy nastepuje multiplikacja wierzytelnosci objetych cesja. Zbywam pakiet wierzytelnosci, ale pojawiaja sie trzy sytuacje—jedna wierzytelnosc indywidualna, pakiet wierzytelnosci i tutti frutti-wszystkie wierzytelnosci. Pierwsza cesja jest dopuszczalna, druga tez, ale czy dopuszczalna jest trzecia? Czy mozna zbyc na czyjas rzecz wszystkie moje wierzytelnosci. Przewaza poglad, ze nie, bo dluznik uciekalby od innych wierzycieli. Dominuje poglad, ze cesja globalna obejmujaca wszystkie wierzytelnosci jest cesja niedopuszczalna.

FAKTORING

Problem faktoringu pojawia sie wtedy, kiedy przedsiebiorcy dokonuja miedzy soba cesji wielu wierzytelnosci, pakietu wierzytelnosci i te cesje sa dokonywane systematycznie, sukcesyjnie w pewnych okresach czasowych.

1



Przedsiebiorca 2 Dluznik




3 pakiet wierzytelnosci podobnych przedsiebiorcy


4

umowa faktoringowa-cesja wierzytelnosci pakietowych

+ inne postanowienia umowne

faktor—bank lub inny podmiot

Faktor staje sie wierzycielem dluznika -D.

W praktyce mamy faktoring wlasciwy i niewlasciwy. Ten pierwszy jest drozszy, bo laczy sie z nim wieksze ryzyko gospodarcze dla faktora, przy drugim ryzyko gospodarcze jest znacznie mniejsze. Przy niewlasciwym ryzyko niewyplacalnosci dluznika obciaza tylko faktora w pelnym lub ograniczonym zakresie, wszystko zalezy od umowy. Przy wlasciwym faktor w sposob definitywny nabywa wierzytelnosc okrelona w umowie faktoringowej. Ponosi konsekwencje niewyplacalnosci dluznika.

Przy niewlasciwym ryzyko niewyplacalnosci nie przechodzi na faktora, to ryzyko ponosi dalej przedsiebiorca, cesja lezaca u podstaw umowy faktoringowej nie ma skutkow definitywnych. Oznacza to, ze w umowie faktoringowej strony przewiduja rozne mechanizmy prawne doprowadzajace do powrotu zbytych wierzytelnosci do przedsiebiorstwa.

Niektorzy twierdza, ze faktoring niewlasciwy to pozyczka.

WYKŁAD 05.03.2007

PRZEJĘCIE DŁUGU

(W pewnym skrócie reszta z książki)

1. zwalniające przejęcie długu (translatywne przejęcie długu)

2. kumulatywne przejęcie długu (przystąpienie do długu)

Zestawienie obu instytucji

zagadnienia	Zwalniające przejęcie długu	Kumulatywne przejęcie długu
Dopuszczalność	TAK Depersonalizacja więzi prawnej (stosunku obligacyjnego)	TAK - brak regulacji ogólnej
Regulacja prawna	Art. 519- 525	Brak ogólnej regulacji, są tylko przypadki ex lege (55^4 dawne 526 i inne przepisy)
Konstrukcja prawna - aspekt podmiotowy	W D1 Umowa I D2 (przejemca długu) Zmiana dłużnika Dwa warianty(519 KC): Umowa I + zgoda wierzyciela Umowa między W i D2 + zgoda dłużnika podstawowego	W D1 Umowa I D2 (przejemca długu/ przystępujący) Nie ma zmiany dłużnika, powiększenie strony dłużniczej. Odpowiedzialność solidarna obu dłużników
Źródła przejęcia	Zawsze umowa - 2 warianty patrz 519 KC. Nigdy z ustawy zawsze ex contractu	ex lege - przypadek 55^4 jest tak ważny, ze może być odrębne pytanie egzaminacyjne „Skutki zbycia przedsiębiorstwa” Umowa - ex contractu - dwa warianty: D1 + D2; zgoda wierzyciela nie jest potrzebna (w zasadzie nie ma regulacji, ale uwaza się, że zgoda wierzyciela nie jest potrzebna, bo jego sytuacja się nie pogarsza „dwóch łebków do odstrzelenia” W + D2 (zgoda podmiotu trzeciego nie jest potrzebna)
Forma umowy	Forma pisemna pod rygorem nieważności. Zgoda wierzyciela (wariant 2) też na piśmie - forma ochrony wierzyciela (żeby mu byle jakiego podmiotu nie podstawiać)	Brak formy szczególnej
Skutki zmiany podmiotowe	Pojawia się nowy dłużnik wierzyciela - zmiana dłużnika. - Dłużnik przejemca zajmuje tę samą pozycję, co jego poprzednik prawny (stąd sukcesja prawa ze wszystkimi zarzutami i mówi się o translacji) - D1 wypada definitywnie ze stosunku obligacyjnego	- Powiększenie grupy dłużników. - Powstanie więzi solidarnej - 366 §1 - regres między dłużnikami - są w pozycji równej
Skutki zmiany przedmiotowe	Wygasają niektóre (niektóre trwają) zabezpieczenia. → 525 (mamy dotrzeć do tego które trwają, a które wygasają) W D1 D2 P Poręczyciel poręcza za D1, następuje zmiana dłużnika na D2 (W wyraził zgodę). Co z poręczeniem art. 876? → gaśnie, chyba, że sam będzie chciał kontynuować poręczenie (wyraźna wola). Krótko mówiąc zabezpieczenia udzielane przez os trzecie gasną, jeżeli są toi zabezpieczenia dane przez samego dłużnika - trwają (np. dał zastaw). Trzecia sytuacja, której nie przewidział prawodawca - jeżeli zabezpieczenia dał D2 - reguły ogólne (bo już nie chcę państwa nudzić)	Co z zabezpieczeniami? - Trwanie wszystkich zabezpieczeń, bo wszyscy dłużnicy nadal są zobowiązani wobec wierzyciela. 525 nie ma zastosowania.

Przejęcie długu a inne instytucje prawne.

a) Przejęcie długu a poręczenie (nie mylcie tego proszę państwa, bo w toku egzaminów to się komuś zdarzało. Na szczęście państwo się potem z tego w6ycofujecie, ale złe wrażenie pozostaje)

- odrębna regulacja prawna

• poręczenie art. 876

• przejęcie długu art. 519

- odrębna konstrukcja prawna

• poręczyciel staje się dłużnikiem akcesoryjnym obok dłużnika głównego, obaj odpowiadają jak współdłużnicy solidarni (ale nie są dłużnikami solidarnymi), spełnienie świadczenia przez poręczyciela art. 518 - czyli następuje subrogacja (a nie regres jak przy solidarności).

• Przejemca długu staje się samoistnym dłużnikiem wierzyciela (nieakcesoryjnym). Poprzedni dłużnik wypada ze stosunku obligacyjnego.

b) potwoierdzenie cudzego długu - tzw. zobowiązanie konfirmacyjne


Oświadczenie o potwierdzeniu poręczenia Bank₂



W D

P (Bank₁)


Może być potwierdzenie istniejącego poręczenia bankowego lub potwierdzenie istniejącej gwarancji bankowych.

Oceny tej sytuacji:

1. To jest w zasadzie figura w postaci kumulatywnego przystąpienia do długu. Ten który potwierdza przystępuje do istniejącego już długu.

2. (Według Bączyka słuszniejsza, choć jest on w mniejszości)Jednostronne zobowiązanie potwierdzającego. Oryginalna figura prawna wytworzona w nowoczesnym obrocie bankowym. Ja (Bączyk) bronię jak socjalizmu tego poglądu, bo tu trzeba przyjąć pewną argumentację gospodarczą. Bank jak ognia boją się solidarności z innym bankiem (a tak jest w 1 koncepcji) bo jak ten bank padnie to 2 bank ponosi to ryzyko - poszerza się ryzyko banku. →Problem jest nie rozstrzygnięty.
   Przy okazji macie państwo odpowiedź na pytanie czy czynności jednostronne nie przewidziane przez prawo są dopuszczalne.

c) Art. 519, a art. 392 - jest przepis w KC 521 §2 , który przewiduje zjawisko konwersji → 392 powstaje w wyniku konwersji, gdy nie ważne jest przejęcie długu, konstrukcja z art. 392 (już nie powiązana z 519)




W D₁

D₂

Zmiana dłużnika wierzyciel ma nowego dłużnika



W D₁

Umowa zawarta między D₁ - D₂, W nie uczestniczy i nie ma ona wobec niego żadnego skutku.




D₂

Umowa w której D₂ zobowiązuje się wobec D₁, że wierzyciel nie będzie dochodził roszczenia, a gdy jednak dochodzi i D₁ musiał spełnić świadczenie - to roszczenie odszkodowawcze (471 KC) do D₂ → przykład umowy gwarancyjnej → umowa o przejęcie wykonania (tu nie ma zmiany dłużnika), często zawierane.

d) - Funkcja podstawowa - transformacyjna → pozycję D₁ zajmuje D₂

- W obrocie bankowym - funkcja zabezpieczenia osobistego - „przychoidzę do banku z kolegą, mogę być poręczycielem, ale mogę też przejąć dług kolegi (tutaj raczej kumulatywne przystąpienie do długu).

KUMULATYWNE PRZEJĘCIE DŁUGU

Skutki prawne zbycia przedsiębiorstwa (jako przykłąd ex lege)




Z(D₁) N (D₂)












Przedsiębiorstwo 55¹ Przedsiębiorstwo







Gosp. Rolne 55 §

Umowa kredytu


W₁ W₂

Za jakie długi nabywca odpowiada - za długi związane z przedsiębiorstwem (nie można mówić długi przedsiębiorstwa, bo to nie jest podmiotem), są wierzycielw wobec zbywcy ( np. umowa kredytowa - np. kredyt na rozwój przedsiębiorstwa) - czy nabywca odpowiada, ze długi związane z przedsiębiorstwem - TAK - powstaje odpowiedzialność solidarna za długi związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa.

1. przesłani powstania odpowiedzialności

a - umowa między nabywcą, a zbywcą (nie inny sposób nabycia np. dziedziczenie)

b - przedmiotem nabycia jest przedsiębiorstwo 55¹KC

c - nabycie może nastąpić na podstawie jednej umowy, lub na podstawie ciągu umów - wynika z orzecznictwa SN

2. Za jakie długi nabywca odpowiada
- nabywca odpowiada za długi związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa
- odpowiedzialność ta nie obejmuje pozostałych długów (osobiste długi zbywcy) - nabywca nie odpowiada za wszystkie długi.
Kryterium odróżniające - związane/ nie związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa.
Przykład:
- wierzytelność kredytowa banku, na rozwój przedsiębiorstwa.
- umowa kredytu konsumenckiego - kredyt konsumencki na zakup samochodu, nie związany z prowadzeniem przedsiębiorstwa - nie będzie.

3. Wyłączenie odpowiedzialności nabywcy

Kwestia dobrej wiary - nabywca nie wiedział o istnieniu długów i zachował należytą staranność - wyłączenie odpowiedzialności. Dobra wiar musi istnieć w chwili nabycia.

4. ukształtowanie odpowiedzialności obu podmiotów

Odpowiedzialność Zbywcy i nabywcy jest odpowiedzialnością solidarną, z tym że:

1. zbywca - odpowiada bez ograniczeń - odpowiedzialność osobista nieograniczona (za długi osobiste i rzeczowe

2. nabywca - odpowiada całym swoim majątkiem, do wartości nabytego predsiębiorstwa - odpowiedzialność pro viribus patrimonium

Jak określić wartość tego przedsiębiorstwa - patrz art. 55 §4 KC.

Charakter prawny przepisów - ius cogems - w umowie między zbywcą a nabywcą skutków tej umowy wyłączyć nie można.

Motyw tego przepisu - ochrona prawna wierzycieli zbywcy

Przekaz

1. prawna regulacja przekazu

2. konstrukcja prawna przekazu

3. przyjęcie przekazu (często jest na egzaminie)

4. rodzaje przekazu

5. przekaz a inne instytucje o zbliżonych funkcjach

6. przekaz a papier wartościowy

Ad.1 prawna regulacja przekazu

Trzy okresy regulacyjne:

1. Kodeks Zobowiązań 1934r art. 613-620 - elementy prawa niemieckiego (Anweisung).

2. W Kodeksie cywilnym - brak regulacji do 1990

3. Od 1990 - powrót regulacji przekazu - powrót do punktu wyjścia - do formuły z KZ z pewnymi modyfikacjami.






C

Odbiorca przekazu

.oświadczenie o przyjęciu przekazu

Y

Stosunek obligacyjny Odwołanie przekazu




X



B odwołanie przekazu A

Przekazany Przekazujący

Przekazujący

Przekazany

Odbiorca przekazu

Przekaz zakłada istnienie następujących elementów konstrukcyjnych:

1. 3 podmioty (Przekazujący, Przekazany, Odbiorca przekazu)

2. dwa upoważnienia
   X - A upoważnia B do spełnienia świadczenia
   Y - A upoważnia odbiorcę przekazu (C) do przyjęcia świadczenia

3. przekaz jest odwołalny - odwołalność przekazu jest regułą. Granicą odwołania przekazu jest
   - wykonanie przekazu - nie można odwołać tego, co zostało już wykonane
   - przyjęcie przekazu - po przyjęciu przekazu przez B odwołanie przekazu jest nieskuteczne

4. Skutki prawne wykonania upoważnienia - w imieniu własnym B wykonuje przekaz, ale na rachunek A.

Przekazowi towarzyszy kompleks stosunków prawnych łączących. - przekaz może się nakładać na istniejące stosunki prawne (poza przekazowe).

Stosunek A-B to stosunek pokrycia.

Stosunek B-C to stosunek waluty.

Stosunek A-C- to stosunek podstawowy, zapłaty.

Tylko ten przekaz rozumiemy (dlaczego strony udzieliły przekazu) gdy istnieje układ stosunków zewnętrznych. Impulsem dla pana A jest to, że między poszczególnymi podmiotami istnieje układ stosunków poza przekazowych.

Ad d) Skutki zastosowania się do treści przekazu.

Skutki te odnoszą się do inicjatora przekazu. Działanie B i C zalicza się na rachunek osoby A.

O to znaczy zalicza sięna rachunek osoby A:

- w stosunku pokrycia następuje świadczenie przekazanego przekazującemu; B na rzecz A

- W stosunku między B i C (waluty) świadczenie na rzecz odbiorcy oznacza świadczenie na osoby A osobie C. (Jeżeli B świadczy C to znaczy że wykonuje zobowiązanie na wobec A, ale to takrze świadczy, że A spełnia swój dług wobec C. ) C jest najczęściej wierzycielem osoby A, a B jest dłużnikiem A.

Jednym zamachem załatwia się dwa świadczenie - B spełnia świadczenie - skutki:

- B wykonuje dług wobec A i zwalnia się z tego długu

- A zwalnia się z długu wobec C

Ad 2. Konstrukcja przekazu

Przekaz nie tworzy żadnego węzła obligacyjnego tworzy tylko 2 upoważnienia A + B. Przekaz jest udzielany z reguły wówczas, gdy między A, B i C istnieje już układ stosunków prawnych, w którym:

- A jest wierzycielem B (np. rachunek Bankowy A jest posiadaczem rachunku, B jest Bankiem)

- Stosunek A i C, w którym C jest wierzycielem A

- osoby B i C mogą nie pozostawać( i najczęściej nie pozostają) w żadnych stosunkach prawnych.

Na przekazie opiera się figura weksla i czeku.

Ad. 3. Przyjęcie przekazu (akcept)

Przekaz przyjmuje B (przekazany), składa ona oświadczenie woli o przyjęciu przekazu osobie C, że przekaz przyjmuje. To jest jedno stronne oświadczenie woli (nie umowa). Skutkiem takiego przyjęcia jest powstanie zobowiązania na linii B - C, w którym C jest wierzycielem, a B jest dłużnikiem (w zakresie dokonanego przyjęcia). Tutaj powstaje tzw. odpowiedzialność abstrakcyjna. Przyjęcie przekazu to czynność jednostronna, która prowadzi do powstania zobowiązania abstrakcyjnego - jest to kwestia ogrnaniczenia zarzutów, na jakie może powoływać się osoba B:

• nie może powoływać się na zarzuty ze stosunków łączących B-A i C-A;

• może powoływać się za zarzuty z więzi osobistej B-C i z treści przekazu.

Na tle przekazu może pojawić się nowe zobowiązanie w sytuacji, w której B przyjmuje przekaz wobec C. → Przekaz może służyć do wygenerowania nowego zobowiązania.

B może (a nie musi) być zobowiązany, bo może nie przyjąć przekazu.

Rodzaje przekazu

Można wyróżnić różna rodzaje przekazu, w oparciu o różne kryteria:

Przedmiot przekazu:

• pieniężny (gdy przedmiotem świadczenia jest suma ieniężna)

• nie pieniężny (inny przedmiot)

Kwestia imienności i okazicielskiego charakteru przekazu:

• jeśli C (odbiorca przekazu jest oznaczony imiennie) - przekaz imienny

• jeśli C jest oznaczony w sposób okazicielski - każdy okaziciel dokumentu) - przekaz o charakterze okazicielskim

inny podział

• przekaz w dług - figura podstawowa

• przekaz w wierzytelność


C

Wykonuje przekaz






B A

(D) Stosunek pokrycia (W)


725 KC

Bank polecenie zapłaty Posiadacz rachunku Bankowego

Jeżeli B jest dłużnikiem w stosunku pokrycia i wykonuje przekaz (spełnia świadczenie) - spełnia świadczenie w dług. → Wykonując przekaz „wykonywa” zobowiązanie wynikające ze stosunku podstawowego. Np. 725 KC - umowa rachunku bankowego; Posiadacz rachunku bankowego kieruje do swojego banku polecenie zapłaty i Bank płaci na rzecz wierzyciela PRB - bank wykonuje swój dług przekaz został połączony z długiem.

Rozliczenia pieniężne w obrocie bezgotówkowym, mogą być kwalifikowane jak figura przekazu. Posiadacz rachunku to przekazujący, a przykazanym jest instytucja banku. Bank jest upoważniony, ale to upoważnienie może być wzmocnione obowiązkiem ze stosunku podstawoewgo.

Przekaz w wierzytelność

Wykonanie przekazu powoduje powstanie wierzytelności na linii B-A. „B wykonał przekaz i mówi 'wykonałem przekaz panie A, ale ponieważ nie było między nami żadnego zobowiązania to zwróć mi teraz to, co spełniłem osobie C' ”

Najczęstszą jest figura przekazu w dług.

Wybór osoby B nie jest przypadkowy, wybór pada na osobę, która jest dłużnikiem przekazującego, on pewnie chętniej przekaz wykona, bo przy okazji wykona swój dług.

Ad. 4- Forma przekazu jest dowolna.

Możemy mówić o przekazie pisemnym, na piśmie ze względów dowodowych, ale może też być przekaz ustny. Wyjątek dotyczy szczególnych postaci przekazu np. weksla trasowanego, czeku.

Ad. 5 - Przekaz a inne instytucje

W okresie przed regulacją przekazu w KC(lata 80) uważano, że funkcje przekazu przejęły inne instytucje prawne np. umowa na rzecz osoby trzeciej. (jest też takie pytanie egzaminacyjne - umowa na rzecz osoby trzeciej a przekaz - obie ułatwiają obrót prawny, ale są obie zupełnie nie podobne).

Ad. 6 - Zastosowanie przekazu w praktyce gospodarczej.

Przekaz ma zastosowanie w zakresie:

• weksla trasowanego

• czeku

• innych figur prawnych (np. akredytywa)

AD. 7 - Przekaz a papier wartościowy






Nie należy utożsamiać przekazu i papieru wrtościowego, to dwie odrębne intytucje prane.

1 2 3

2 - Np. weksel (ale nie zwykły tylko trasowany↓)


Remitent


Trasat Wystawca

Papier wartościowy zawsze ma postać dokument chyba, że jest papierem zdematerializowanym, przekaz może być ustny.

PAPIERY WARTOŚCIOWE

I - Koncepcja prawnej regulacji papierów wartościowych w KC

II - Konstrukcja prawna papieru wartościowego (Spór o definicję papieru wartościowego)

III - Papier wartościowy a inne dokumenty w obrocie cywilnoprawnym'

IV - Podziały papierów wartościowych

V - Zbycie wierzytelności wynikającej z papieru wartościowego (nie tylko cesja, też inne figury prawne np. indos)

VI - Czek w polskiej praktyce gospodarczej

VII - Weksel w polskiej praktyce gospodarczej

VIII - Weksel i czek jako sformalizowany przekaz

Nie uczyć się o obligacjach - to nie jest potrzebne to jest na wykładzie pani dr Świderskiej

Ad. I - Koncepcja prawnej regulacji papierów wartościowych w KC

Brak definicji Papieru wartościowego w KC - brak ten jest regulacją zamierzony ↓ to jeswt kwestia niższego ustawodawstwa albo teorii prawa. Definicja PW pojawia się w innych aktach pranych dotyczących obrotu publicznego papierami wartościowymi (Ustawa o publicznym obrocie papierami wartościowymi).

Definicje są proponowane w doktrynie.

Ad. II - Konstrukcja prawna papieru wartościowego.

• Ramowość regulacji prawnej. Ta ramowość jest ograniczona, ponieważ nie obejmuje papierów zdematerializowanych - dotyczy tylko dokumentowych papierów wartościowych.

• W KC przewidziano 3 zasadnicze typy papierów wartościowych z punktu widzenia osoby uprawnionej:

• Imienne - wierzyciel oznaczony imiennie

• Na zlecenie - wierzyciel oznaczony imiennie lub na zlecenie określonej osoby

• Na okaziciela - okazicielskie papiery wartościowe - osoba uprawiona to okaziciel papieru wartościowego

12.03 Wykład

Papiery wartościowe

Koncepcja regulacji prawnych papierów wartościowych w KC ( 7 elementów) nie w ogóle.

1. Brak definicji papierów wartościowych

Jest to zamierzone działanie. Definicja kwestia innych ustaw i nauki.

Odesłanie do giełdowych papierów wartościowych.

2. Ramowość regulacji

Intencją ustawodawcy było objęcie maksymalnej ilości papierów wartościowych. Projekt skończony w 1989r. Giełdy wtedy nie było. Jeszcze było śmiesznie to na wzór francuski.

KC obejmuje tylko dokumentowe papiery wartościowe - niektórzy twierdzą iż to jest słabość regulacji.

Obecnie przeważają w obrocie papiery zdematerializowane.

3. Regulacją KC objęto 3 grupy papierów wartościowych:

1. z punktu widzenia osoby uprawnionej

papiery imienne - imiennie oznaczają uprawnionego.

2. papiery na zlecenie - wskazują imiennie albo na zlecenie któregoś z podmiotów przez podmiot uprawniony. Weksle

3. okazicielskie papiery wartościowe - uprawnionym jest okaziciel

4. Regulacja w KC odnosi się do

1. Tzw. wierzycielskich papierów wartościowych (papiery wartościowe reprezentujące wierzytelność)

2. inne papiery wartościowe - niewierzycielskie papiery wartościowe, które reprezentują inne prawo niż wierzytelność REPREZENTOWAC = WYRAŻAĆ a nie 95 KC

np. reprezentujące prawo rzeczowe -

1. konosament w prawie morskim reprezentuje prawa do masy towarowej

warrant

2. udziałowe papiery wartościowe - akcja

5. Kwestia umarzalności papieru wartościowego (amortyzacja - procedura umarzania papierów wartościowych)

Uzyskanie zastępczego papieru wartościowego (brak papieru wartościowego uniemożliwia wykonywanie prawa z papieru wartościowego). Procedura amortyzacyjna ma ten brak usunąć. Albo np. orzeczenie sądu może odtworzyć papier wartościowy

Nie każde papiery są umarzalne!

1. umarzalne papiery wartościowe - możliwa jest procedura amortyzacyjna

2. nieumarzalne - utrata papieru = utrata prawa - zgubiłeś bezpowrotnie

Z reguły z treści papieru wynika umarzalność bądź nie. Nieumarzalne są najczęściej papiery wartościowe na okaziciela.

KC nie reguluje problematyki umarzalności - odsyła do przepisów szczególnych. Kc mówi tylko że są umarzalne.

6. Zastosowanie przepisów KC do papierów wartościowych

1. prywatno-prawnych - reprezentujących wierzytelności prywatno-prawne

2. nie mają zastosowania do papierów publiczno-prawnych np. papiery skarbowe. Odrębna regulacja prawna.

Dziedzina papierów wartościowych przekracza regulacje cywilną.

7. Abstrakcyjny charakter zobowiązania wynikający z papierów wartościowych. Regułą jest to, że zobowiązanie wynikające z papieru wartościowego ma charakter abstrakcyjny ( to na rysunku)

Dotyczy papierów wartościowych wierzycielskich bo wierzytelność.




Powstaje pytanie czy wobec W2 można podnosić zarzuty, które miał wobec pierwotnego wierzyciela (W1)?

Dłużnik dysponuje 4 grupami zarzutów. Jedne podnosić może, innych nie.

1. zarzuty dotyczące ważności papieru wartościowego. ( czy jest ważny czy nie) - MOŻE podnosić - ja nie jest zobowiązany z tego papieru wartościowego bo jest pozbawiony jakieś cechy

2. grupa zarzutów, która wynika z treści papieru wartościowego (na zapisy)

np. zobowiązany jestem do 100 jednostek a W2 mówi, że 120. Albo dolary czy euro a wierzyciel chce w złotówkach. MOŻE.

3. zarzuty z jakiegoś osobistego stosunku prawnego

Jakikolwiek zarzut. Ze stosunku osobistego zawsze możemy podnosić zarzuty - jest święta zasada. MOŻE.

4. NIE MOŻE - zarzuty ze stosunku łączącego Dłużnika z W1

To jest wyraz abstrakcyjności zobowiązania z papieru wartościowego.

Papier wartościowy jest bardziej atrakcyjny im bardziej jest abstrakcyjny.

W2 nie obawia się zarzutów wobec poprzedniego właściciela. W5 nie ryzykuje, że D przedstawi ze stosunku podstawowego (emisyjnego).

KC skonstruował papier wartościowy jako abstrakcyjny.

Abstrakcja de lege lata. 921^13.

W2 jest zadłużony z umowy sprzedaży bo jest kupującym ale ja Ci z papieru a ja Ci z potrącenia.

II Konstrukcja prawna papieru wartościowego (spór o definicje papieru wartościowego w prawie cywilnym)

1. Konstrukcja papieru wartościowego - próby sformułowania elementów

2. Płaszczyzny konstrukcyjne - zagadnienia dot. Pap. Wart. (3)

3. Papier wartościowy a konstrukcja zobowiązania (relacja z 353)

Ad 1.

Trzy elementy charakteryzujące papier wartościowy.

Cechy	Nazwanie tych cech
Papier wartościowy inkorporuje określone prawo podmiotowe. (uprawnienie)	Element inkorporacji Inkorporuje = ucieleśnia
Inkorporacja (zespolenie) prowadzi do powstania nowej kategorii pojęciowej właśnie papieru wartościowego Papier + prawo = papier wartościowy	Element odrębności jurydycznej papieru wartościowego
Obrót prawem wyrażonym (inkorporowanym ) w tym dokumencie może odbywać się tylko w wyniku obrotu tym dokumentem.	Element tożsamości obrotu. Prawo idzie za dokumentem

Ad 2 Płaszczyzny zagadnień dot. Papierów wartościowych (3)

1. Element kreacji p.w.

Jak powstaje p.w.?

Procedura emisyjna

Podpisanie weksla ale przecież może być procedurą wydanie akcji (nie każdy podmiot może)

2. Dochodzenie należności z papieru wartościowego

W z papieru wartościowego

D z papieru wartościowego

Kwestia legitymacji - papier wartościowy legitymuje, kto mam papier ten ma prawo

Obiegowość papieru wartościowego

3. Inne zagadnienia

Ad 3 Wierzytelność a papier wartościowy




Emitent - ten kto emituje obligacje

Wierzyciel (nabywca) - uprawniony z tytułu obligacji

W1 - wierzyciel pierwotny

Może być W2, W3

Obligacja = papier wartościowy reprezentujący wierzytelność pieniężną

I - emisja

II - element dochodzenia należności z p.w

III - obieg papieru wartościowego

W doktrynie 2 koncepcje papierów wartościowych

Pierw była koncepcja szersza papieru wartościowego (Niemcy )

Koncepcja szersza	Koncepcja węższa
zasada prezentacji (dochodzić może ten kto posiada papier)	zasada prezentacji (dochodzić może ten kto posiada papier)
Kwestia obiegowości papieru wartościowego. Papier wartościowy nie musi nadawać się do obiegu.	Kwestia obiegowości papieru wartościowego. Dokument, który nie ma cechy obiegowości nie jest papierem wartościowym

Przykład do 2 - książeczka oszczędnościowa jest p.w w znaczeniu szerszym ale nie w znaczeniu węższym bo nie była przeznaczona do obiegu.

Spór o tą koncepcję jest jakby nieznaczny gdyż wg ekonomistów papiery wartościowe zaczynają się dopiero na giełdzie.

Dokumenty w obrocie cywilno-prawnym

Dokumenty

1. w obrocie cywilno-prawnym

2. w pozostałym zakresie

Problem	Papiery wartościowe	Znaki legitymacyjne	Zwykłe dokumenty
regulacja prawna	kc i zasady regulacji jak punkt 1 - pamiętamy 7 punkcików (reguł)	brak osobnej regulacji prawnej całościowej, ale jest art.921(15) - odsyła do papierów wartościowych. Znaki legitymacyjne imienne (okazicielskie)- odesłanie do papierów wartościowych imiennych, odpowiednie stosowanie, czyli okazicielskie -odesłanie do papierów wartościowych na okaziciela	brak regulacji ogólnej, rozsiana po całym systemie prawa
Rodzaje Podziały	w prawie cywilnym wiele podziałów możemy wyróżnić	Dwie grupy: -imienne -nieimienne (na okaziciela) inne podziały	-deklaratywne (dokumenty zwykłe, stwierdza pewien fakt albo istnienie pewnego prawa) -konstytutywne (oświadczenie poręczyciela 876§2 musi być na piśmie bo inaczej będzie nieważne)
Funkcje	-legitymacyjna - jest skutkiem inkorporacji oraz uprawnienia do dochodzenia prawa z papieru wartościowego i uprawnienie to wynika z posiadania danego papieru (jestem uprawniony, mam legitymację bo władam papierem wartościowym) -możliwość umarzania papieru wartościowego	-legitymacyjna, ale ma charakter ograniczony bo: a)brak jest ścisłej inkorporacji prawa z dokumentem b)świadczenie odbywa się do rąk posiadacza znaku legitymacyjnego - jest to zasada (tego który włada znakiem legitymacyjnym) c)ale uprawnienie posiadacza nie wynika ze znaku legitymacyjnego lecz z jakiegoś stosunku obligacyjnego (np. stosunek przechowania, ktoś dostał kwit depozytowy, on ułatwia rozpoznanie osoby uprawnionej, prawo do odbioru kożucha jest nadal, bo wynika z zawartej umowy przechowania, nawet jak się go zgubi) -brak umarzalności	-zwykła funkcja dowodowa (fon.: blosse beweizfunktion) -brak funkcji legitymacyjnej -brak umarzalności, niemożliwość umorzenia dokumentu, utrata zwykłego dokumentu powoduje tylko utratę dowodu, można umowę sprzedaży w inny sposób udowodnić.

Różne podziały p.w.

1. Jakie prawo reprezentuje p.w. ?

1. czy wierzytelność - wierzycielski papier wartościowy

2. czy inne prawo - niewierzycielski papier wartościowy

2. Kryterium osoba legitymowana (kto ma prawo z pw.)

1. imienne

2. na zlecenie

3. papiery okazicielskie, są jeszcze inne podziały

3. ze względu na corpus.

1. Zmaterializowany (weksel)

2. zdematerializowany (akcja)

4. Zbycie prawa z papieru wartościowego (ważne) (zbycie wierzytelności wynikającej z papieru wartościowego)

1. wierzytelność wynikająca z papieru wartościowego

2. wierzytelność niewynikająca z papieru wartościowego (509 KC - Cesja)

ad a) jeżeli wierzytelność wynika z pw.

Rodzaje papierów wartościowych	Sposób zbycia	Przykład, technika, opis zbycia
imienne papiery wartościowe legitymują osobę imiennie wskazaną w papierze wartościowym	Zbycie, Cesja - art.509 + wydanie dokumentu, nie ma znaczenia miejsce dokonania cesji czyli czy cesja na papierze wartościowym czy w innym dokumencie 921(8)	akcje imienne(dokumentowe) obligacje imienne (dokumentowe) inne imienne
na okaziciela legitymują każdoczesnego posiadacza p.w.	wydanie papieru następcy (art.517) - nie jest to cesja!!!, w wyniku wydania p.w. następuje przeniesienie własności dokumentu powoduje również przeniesienie prawa z tego dokumentu 921(12)	akcja na okaziciela obligacja na okaziciela czek na okaziciela nie ma weksla na okaziciela!
na zlecenie legitymują osobę wskazaną w dokumencie oraz osobę na którą zostały przeniesione prawo przez indos	Zbyciem praw z takich papierów jest Indos - art.921(9) Elementy konstrukcyjne indosu zobacz dalej	wierzytelności z weksla lub czeku

INDOS - konstrukcja prawna indosu - dla osób które chcą 7 i 8 (in dorso -na plecach)




pierwszym indosantem jest remitent (wierzyciel wekslowy)

indosatariusz - nabywa weksel

T nie wypada z ciągu wekslowego staje się dłużnikiem Isza (indosatariusza)

Cechy indosu:

1. pisemne oświadczenie indosanta (indos zawsze pisemny, zawsze na wekslu), nie ma indosu ustnego

2. oświadczenie indosanta(remitenta - pierwszy wierzyciel wekslowy)

3. elementy składowe oświadczenia - wystarczy goły podpis w odpowiednim miejscu na papierze wartościowym (indos nierozwinięty), (miejsce indosu, nie ma wpływu na ważność)

4. lokalizacja podpisu - w zasadzie istnieje reguła odpowiedniej lokalizjacji indosu (no przepisy szczególną), podpis zawsze na papierze- indos na grzbiecie papieru wartościowego. (przy wekslach rymesa - weksel zaopatrzony w indos), musi być z tyłu weksla, bo jak na pierwszej stronie weksla to będzie aval - poręczenie

5. skutki indosu: przeniesienie praw z papierów wartościowych z indosanta na indosatariusza

6. indos nie może być mylony z cesją

7. przy indosie nie działa zasada nemo... sukcesji co przy cesji

8. definicja uniwersalna indosu w 1990 w związku z regulacją papierów wartościowych, wzorowana z prawa wekslowego.

5. Konstrukcja prawna weksla

1. rodzaje. dwa typy weksli

2. podmioty na wekslu i ich rola, funkcja (max 10)

3. weksel in blanco + deklaracja wekslowa




Cechą charakterystyczną weksla własnego (imiennego) jest występowanie:

• wystawcy

• remitenta

Weksel trasowany (ciągniony)

1. wystawca

2. remitent

3. trasat/akceptant (trasat do chwili przyjęcia weksla nie jest dłużnikiem wekslowym)

Podmioty:

1. wystawca

2. trasat

3. akcpetant

4. remitent

5. remitent może być indostantem

6. Indostatariusz - nabywca z indosu

7. poręczyciel wekslowy (awal) - za wystawce najczęściej ale może być za akceptanta

8. wyręczyciel (instytucja martwa w prawie polskim)

9. Domicyliat (bank akceptanta - bank, który płaci za akceptanta)

10. inne osoby - świadkowie

umieć powiedzieć kto jest wierzycielem wekslowym a kto dłużnikiem

1-8 dłużnicy wekslowi lub wierzyciele wekslowi - zależy

9-10 domicyliat płaci za dłużnika tylko, ani pies ani wydra

WYKŁAD 19.03.2007

cd. weksel własny trasowany - jest tutaj trasat, który może być też akceptantem

Podmioty mogące występować na wekslu:

1.Wystawca - podstawowy dłużnik z weksla

2. Remitent - pierwszy wierzyciel z weksla

3. Trasat / Akceptant - nie jest dłużnikiem wekslowym, ale staje się nim z chwilą akceptacji weksla

4. Akceptant - należy do głównych dłużników wekslowych

5. Indosant

6. Indosatariusz - jest wierzycielem wszystkich podmiotów podpisanych na wekslu ( a więc też remitenta)

7. Poręczyciel wekslowy - poręcza za dłużników wekslowych

8. Wyręczyciel - także dłużnik wekslowy - świadczy w razie potrzeby, jest to instytucja niepraktykowana w polskim prawie wekslowym

Podmioty wymienione w pkt. 1-8 mają status albo dłużnika albo wierzyciela

9 - domicyliat - podmiot, który płaci za dłużnika wekslowego , nie ma statusu podmiotu zobowiązanego z weksla, najczęściej jest to bank dłużnika lub poręczyciela (np. gdy wystawca poręczenia ma w banku rachunek bankowy), domicyliat z dłużnikiem weksla łączy stosunek podstawowy

10. świadkowie - np. żona

Weksel in blanco to weksel niezupełny w chwili wystawienia. Ma co najmniej 2 elementy:

1. podpis wystawcy

2. wola zaciągnięcia zobowiązania wekslowego

Wystawieniu weksla towarzyszy wypełnienie deklaracji wekslowej.






R

(2)




1. 
   W

4 - jeśli dług kredytowy nie został zwrócony wierzyciel ma prawo do uzupełnienia weksla, jeśli wierzyciel wypełni weksel niezgodnie z treścią - zobowiązanie wekslowe nie powstaje

5 - wezwanie do zapłaty

6 - w razie negatywnej reakcji dłużnika następuje wszczęcie procesu wekslowego

Weksel in blanco jest gwarancyjny - pełni funkcję zabezpieczającą nie umowy kredytowej, lecz wierzytelności kredytowej

Czek w praktyce gospodarczej

1. Osoby wystawiające czek

2. Rola poszczególnych osób

3. Powiązanie czeku ze stosunkiem pozawekslowym (tzw. stosunek pokrycia lub podstawowy)

4. 
   
   
   Weksel trasowany a czek Indosant Indosatariusz






R


W polskiej praktyce gospodarczej najczęściej spotyka się czek z 3 pierwszymi osobami. Czek odchodzi już do lamusa.

Bank nie jest wierzycielem, ani dłużnikiem, jest tylko kasjerem wystawcy.

Nie ma instytucji przyjęcia czeku.

Bank nie może akceptować czeku, bo byłaby to emisja pieniądza.

Powiązanie czeku ze stosunkiem podstawowym.

Kiedy wystawca może wystawić czek?

Wtedy, gdy wystawcę z trasatem łączy umowa rachunku bankowego, która upoważnia do emitowania czeku.

Zagadnienie	Weksel trasowany	Czek
Struktura podmiotowa	3 podmioty	3 podmioty (w Wielkiej Brytanii mówi się na czek - mały weksel)
Stosunek pokrycia	Stosunek pokrycia jest obojętny	Jest stosunek pokrycia
Trasat	Każdy podmiot - niekoniecznie bank	Tylko bank (art. 2 ustawy Prawo bankowe)
Odwołalność	Weksel jest nieodwołalny - wystawca, który podpisze weksel nie może zobowiązania odwołać	Czek jest zawsze odwołalny
Oznaczenie wierzyciela	Wierzyciel musi być zawsze na wekslu oznaczony, niedopuszczalny jest weksel na okaziciela	Czek może być czekiem na okaziciela
Kumulacja ról wekslowych	Ten sam podmiot może występować w kilku rolach - wystawca musi sam siebie uczynić remitentem	Niemożliwość kumulacji ról na czeku
Akcept	Akcept jest możliwy	Akcept czeku jest wyłączony

Przekaz ogólny, weksel trasowany i czek - zastosowanie i zestawienie

Zagadnienie	Przekaz ogólny	Weksel trasowany	Czek
Struktura podmiotowa	C B A	R T/A W	R B W
Forma	Forma obojętna	Zawsze pisemny	Zawsze pisemny
Regulacja prawna	Ogólna, ramowa (921 z indeksem sześć)	Rozbudowana w przpeisach prawa wekslowego z 1936	Rozbudowana regulacja w prawie czekowym z 1936 roku (art. 1)
Przedmiot	Suma pieniężna lub inne przedmioty	Zawsze suma pieniężna (waluta jest bez znaczenia)	Zawsze suma pieniężna (waluta obojętna)
Odwołalność	2 wyjątki - zobacz weksel powyżej	Zawsze nieodwołalny (odwołanie nieskuteczne)	Może być odwołany
Kiedy powstaje zobowiązanie?	Zobowiązanie powstaje po przyjęciu przekazu	Po wystawieniu weksla przez wystawcę	Powstaje po wystawieniu czeku
Stosunek pokrycia między A i B	Istnienie stosunku wewnętrznego jest sprawą obojętną		Zawsze istnieje pokrycie

1. Umowa jako instytucja prawa cywilnego.

2. Zasada swobody umów.

3. Milczenie w prawie cywilnym.

4. Podział umów obligacyjnych.

5. Pacta adiecta - dodatkowe zastrzeżenia umowne.

6. Przegląd podstawowych typów umów z części ogólnej zobowiązań.

7. Od zasad europejskiego prawa umów do europejskiego kodeksu cywilnego.

8. Umowy konsumenckie.

Konstrukcja prawna umowy. Nas interesuje umowa obligacyjna, czyli taka, która powoduje powstanie stosunku obligacyjnego. Umowa jest czynnością dwustronną, ponieważ zawiera co najmniej 2 oświadczenia woli.

Consensus to zgodne oświadczenie woli. Dissensus - brak zgodnego oświadczenia woli.

a b

A---------------------------------------------------------------B

Strona zainteresowana w dojściu do skutku umowy - powinna ten fakt wykazać. Jeżeli między A i B powstanie spór na temat tego, czy umowa doszła do skutku, to ciężar dowodzenia spoczywa na tym, kto twierdzi, że umowa doszła do skutku. Jeśli B oczekuje zapłaty, to musi dowieść, że umowa np. pożyczki w ogóle doszła do skutku.

Rodzaje konsensusu:

- rzeczywisty - wtedy, gdy jest rzeczywiste oświadczenie woli

- sfingowany - nie rzeczywisty, - np. doręczenie wzorca umownego, nie musi się godzić wystarczy że mu doręczyli w chwili zawarcia umowy

Funkcje konsensusu:

- kreatywna - buduje, powołuje do życia stosunek obligacyjny

- kształtująca - kształtuje treść tego stosunku obligacyjnego

Konsensus współkształtuje treść stosunku obligacyjnego. Niemniej stosunkek obligacyjny jest także kształtowany przez oświadczenia woli, przepisy prawne, zwyczaj, zasady współżycia społecznego. Mówi o tym art. 56 KC.

Należy odróżniać umowę (jako zdarzenie prawne) od stosunku obligacyjnego (skutek umowy) wywołanego przez tę umowę. Czyli odróżniaj przyczynę od skutku.

Przykład - odstąpienie od umowy (dlaczego ustawodawca użył sformułowania odstąpienie od umowy a nie odstąpienie od stosunku obligacyjnego?)(bo trzeba ugodzić w samo zdarzenie, żeby spowodować wygaśnięcie stosunku obligacyjnego):

- wypowiadam umowę - ustaje stosunek obligacyjny

- zmiana umowy - zmiana stosunku obligacyjnego

3. Regulacja prawa umów w kc i poza nim

Trzy płaszczyzny regulacyjne:

• część ogólna -jest w kc - regulacja ogólna dotycząca każdej umowy - art.384-396kc,

• część szczegółowa - od umowy sprzedaży aż do prawa spadkowego (ilość tych umów przybywa, przybył leasing)

• regulacja pozakodeksowa - umowy inwestycyjne, autorskie, licencyjne, umowa przewozu,

Problem co umieścić w KC , a co pozostawić poza nim jest wciąż otwarty. Np. czy umieścić w KC faktoring (leasing już jest)?

Zasada swobody umów

1. Ujęcie w różnych porządkach prawnych.

2. Zasada swobody umów de lege lata.

3. Dogmatyczne ujęcie zasady.

4. Ograniczenia zasady swobody umów. (często na egzaminie)

5. Zasada swobody umów a zasada swobody działalności gospodarczej. Im większa swoboda gospodarcza tym większy zakres działania zasady swobody umów. Jest to zasada konstytucyjna.

Porządki prawne różnie wyrażają zasadę swobody umów. Są dwa sposoby. Po pierwsze, expressis verbis, czyli wprost. Tak było np. w Kodeksie Napoleaona. Drugi sposób to sposób pośredni. Ustawodawca nie pisze o zasadzie wprost, ale jest ona wyinterpretowywana z zespołu przepisów, z całego systemu prawa. Tak było u nas do roku 1990. Nikt nie kwestionował u nas istnienia tej zasady (choć zawierała liczne ograniczenia), ale nie została ona zawarta w kodeksie cywilnym.

Po 1990 roku zasada swobody umów została wyrażona wprost w 353 z indeksem 1.

Obecnie bardzo często powołuje się ją w skargach kasacyjnych jakosamodzielną podstawę.

Dogmatyczne ujęcie zasady.





Zasada autonomii woli polega na tym, że każdy podmiot prawa cywilnego może własnym oświadczeniem woli swobodnie kształtować własną sytuację prawną. Ma swobodę testowania, swobodę zawarcia związku małżeńskiego, swobodę przysposobienia. Zasada autonomii woli ma szerszy charakter niż zasada swobody umów.

Jakie są przejawy zasady swobody umów:

1. swoboda decyzji o zawarciu lub niezwarciu umowy

2. swoboda wyboru partnera umowy

3. swoboda kształtowania treści stosunku prawnego (nawet hybrydę można stworzyć)

4. swoboda formy

5. swoboda wyboru porządku prawnego

Z węższego punktu widzenia (także wg Raadwańskiego) zasada swobody umów obejmuje tylko 2 obszary:

1. swoboda zawarcia samej umowy

2. swoboda kształtowania treści umowy

Z tych dwóch elementów wypływają kolejne np. wybór kontrahenta, możliwość rozwiązania umowy. Pod wpływem doktryny niemieckiej przyjmujemy węższą koncepcję zasady swobody umów.

3 kryteria ograniczenia zasady swobody umów z 353 z indeksem jeden i inne kryteria eksponowane w literaturze.

1. sprzeczność treści lub celu umowy z ustawą (nielegalność umowy) (pojęcie ustawy rozumiemy szeroko jako każdy akt prawny, także administracyjny), chodzi o sprzeczność z ius cogens , a więc z przepisami imperatywnymi lub semi imperatywnymi (mogą być zmieniane tylko na korzyść określonego podmiotu - np. konsumenta)

2. umowa jest nieważna jeśli jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego (niemniej jeśli sąd przyjmie nieważność umowy z tego powodu - musi to wnikliwie uzasadnić)

3. sprzeczność treści lub celu umowy z naturą zobowiązania - jest to nowość jurydyczna - natura to pewien model - sędzia porównuje konkretną umowę z tym modelem idealnym - jeśli strony stworzyły hybrydę sprzeczną z tym modelem, to umowa jest nieważna - zadaniem judykatury jest stworzenie modelu i podanie przypadków naruszenia natury zobowiązania

Poza 353 z indeksem 1 przyjmuje się w literaturze i orzecznictwie, że swoboda umów nie działa, gdy:

1. chodzi o umowy w zakresie stosunków prawnorzeczowych, prawnorodzinnych, spadkowych (353 działa tylko w zakresie praw obligacyjnych)

2. chodzi o czynności jednostronne ( tu mówimy raczej o zasadzie autonomii woli)

3. chodzi o czynności abstrakcyjne choć SN dopuścił np. gwarancję na pierwsze żądanie

(zlecenie udzielenia gwarancji bankowej)





Bank umowa gwarancji


D---------------------------------------------------------------W



cena w ramach stosunku sprzedaży

Są różne rodzaje gwarancji. Nas interesuje gwarancja na pierwsze żądanie. W razie gdyby W nie zapłacił ceny sprzedaży, W może żądać zapłaty od banku. Wówczas bank nie może powołać się na zarzuty stosunku podstawowego D-W. Nie może nawet sprawdzić,czy dłużnik rzeczywiście nie zaspokoił wierzyciela. SN stwierdził, że w polskich warunkach taka umowa jest możliwa.

Milczenie w prawie cywilnym.

Co to jest milczenie?

Skutki prawne milczenia.

W prawie rzymskim ten, kto milczy, ten się nie zgadza, chyba że z okoliczności wynika, że powinien zająć stanowisko. Zasada ta obowiązuje w prawie polskim z licznymi modyfikacjami. Milczenie to brak oświadczenia woli nie należy mylić go z dorozumianym oświadczeniem woli (per facta concludienta). Taksówkarz stojący na postoju nie milczy. Stoi na postoju - jest to oświadczenie woli w postaci dorozumianej.

Nie wiemy czy podmiot milczący składa pozytywne czy negatywne oświadczenie woli. Chodzi o sytuację, gdy A składa ofertę B, a B milczy. Z milczenia B nie można wyciągnąć wniosku, czy chce zawrzeć umowę czy nie. Milczenie nie jest oświadczeniem woli i wyraża w zasadzie brak akceptacji, ale przepis ustawy może wyraźnie wprowadzić wyjątek od tej zasady - milczenie będzie oznaczać pozytywne oświadczenie woli. Wyjątek może też wynikać z porozumienia stron. Przykłady milczenia o 1015 KC, 17 KC i 520 zd. 2 KC. W tych przypadkach brak oświadczenia woli oznacza brak akceptacji. Są to przykłady na potwierdzenie ogónej reguły.

Skutki prawne milczenia (delege lata)

Wyróżniamy dwie płaszczyzny oceny skutków prawnych de lege lata:

1. płaszczyzna normatywna - ukształtowanie skutków milczenia ex contracto

2. ukształtowanie skutków milczenia ex contracto (68 z indeksem dwa , który zamienił 386)

ad.1

A---oferta-------------------------B (68 z indeksem 2)

1. przedsiębiorca A składa ofertę zawarcia umowy wobec drugiej strony B (też przedsiębiorcy)

2. przedsiębiorca pozostaje z drugą stroną w stałych stosunkach gospodarczych

3. oferta została złożona w ramach działalności przedsiębiorstwa

4. brak niezwłocznej odpowiedzi poczytuje się za przyjęcie oferty!!!!!!!!!

jest to tzw. milczące przyjęcie oferty niekiedy milczenie może oznaczać przyjęcie oferty

Z milczeniem ustawa może łączyć nie tylko zawarcie umowy , ale np. także skutek odszkodowawczy - art. 736

Ad. 2

Strony mogą wcześniej uregulować skutki własnego milczenia w umowie. Np. jeśli żadna ze stron nie wypowiedziała umowy najmu w ciągu 5 lat, to automatycznie przedłuża się ją na dalszy okres.

26 marzec 2007 - wykład cz.2

Podziały umów.

1. Wedle typu świadczeń:

- umowy bankowe

- umowy ubezpieczeniowe

- umowy autorskie

- umowy inwestycyjne

2. podział wg kryterium uniwersalnego - dla wszystkich sektorów

umowa główna i umowy dodatkowe (pacta adiecta)

umowa sprzedaży i zadatek (sprzedaż to umowa główna, umowa o zadatek to umowa dodatkowa, jedna z czterech z grupy pacta adiecta)

umowy konsensualne i realne

dla skuteczność umów konsensualnych wystarczy solo consensus, tylko consensus), dla skuteczności umów realnych konieczny jest oprócz consensusu element realny np. wydanie rzeczy - tak jest przy umowie przechowania (835 KC) lub inny element realny np. wpis do rejestru (zwłaszcza Radwański ma w tej kwestii bardzo rygorystyczne stanowisko)

przykłady umów realnych to depozyt zwykły (835 KC), depozyt nieprawidłowy (845 KC), umowa o zachowek, umowa o przewóz rzeczy, umowa o przewóz osób, umowa użyczenia (710 KC), umowa kaucji bankowej

Regułą jest konsensualizm. Wystarczy zgoda stron dla dojścia umowy do skutku.

Umowy jednostronnie i dwustronnie zobowiązujące

Albo obligują jedną stronę, albo obligują obie strony: Ai B.Jednostronnie zobowiązujące są : umowa użyczenia, darowizny, Większość umów obliguje obie strony.

Podział ze względu na rodzaj skutków:

- umowa o skutku obligacyjnym

- umowa o skutku rozporządzającym

- umowa o obu tych skutkach

Większość umów ma dwa skutki. Chociaż te skutki można umownie rozbić.

Umowy odpłatne i nieodpłatne (wynagrodzenie może mieć różną postać od odsetek aż po prowizję)

Element losowości - nie ma jednoznacznej definicji losowości; umowa losowa to taka umowa w której powstanie i zakres świadczenia zależą od zdarzenia przyszłego niepewnego , np. kontraktacja.

Jest problem z umową ubezpieczenia - klasyczna teoria zalicza tę umowę do umów losowych, obecnie powstają na tle tej kwestii liczne kontrowersje.

Pojęcie umowy wzajmenej - 487 - umowę wzajemną charakteryzują 2 elementy:

A---------------1świadczenie---------------B

---------------2 świadczene------------------

umowa wzajemna nakłada dwa świadczenia w różnym kierunku, przy umowach wzajemnych badamy związek obu tych świadczeń - te 2 świadczenia następują w ramach 1 węzła obligacyjnego - jest 1 umowa i 2 świadczenia, które pozostają ze sobą w relacji wzajemności, te świadczenia są sobie ekwiwalentne - przy umowie sprzedaży (535): świadczenia ekwiwalentne to samochód i cena samochodu, nikt nie da za samochów więcej niż oferuje rynek

Ekwiwalentność może być rozumiana w sensie obiektywnym - i oto nam najczęściej chodzi, ale może też być rozumiana w sensie subiektywnym - może być odstępstwo od ceny rynkowej , bo same strony sobie to ustaliły. Element obiektywny - to zdanie się na rynek. Element subiektywny - same strony ustalają ekwiwalent, bo to im odpowiada.

Drugi element to element równoczesności działań - czyli jakby z ręki do ręki - ja tobie cenę - ty mi kluczyki do samochodu;

Niektórzy autorzy wskazują też na cechy wtórne np. na równoczesność zwrotu świadczeń po rozwiązaniu umowy - 497. KC. Umowy wzajemne są węższą kategorią od odpłatnych. Każda umowa wzajemna jest odpłatna Ale nie każda odpłatna jest wzajemna. Umowa zlecenia może być płatna, ale nie jest umową wzajemną. Zakwalifikowanie danej umowy do kategorii umów wzajemnych ma znaczenie z punktu widzenia skutków wykonywania i niewykonywania tej umowy. To jest kwestia reżimu - art. 457 i następne. Sa to kwestie, na których tle powstało wiele orzeczeń

Regulacja prawna umów wzajemnych - regulacja kodeksowa 487-497 KC plus regulacje przy poszczególnych przypadkach umów wzajemnych. Proszę sobie przeanalizować art. 487-497.

Umowy abstrakcyjne i kauzalne - jest to podział najtrudniejszy

Większość czynności prawnych to są czynności kauzalne, są 4 kauzy (ostatnia to kauza zabezpieczenia - causa cavendi przy cesji fiducjarnej)

Sposób zobowiązania się dłużnika: wynika z doktryny francuskiej:

- zobowiązania starannego działania (dłuznik zobowiązuje się tylko do starannego działania, a nie do uzyskania rezultatu, zobowiązanie środka , a nie celu)np. zlecenie

- zobowiązania rezultatu (dłuznik zobowiązuje się nie tylko do starannego działania, ale w sposób dalej idący - do osiągnięcia określonego rezultatu) np. umowa o dzieło, ale pamiętajmy , że dzieło może mieć też postać niematerialną (wygłoszenie wykładu, referatu może być też dziełem)

Charakter więzi obligacyjnej, która wiąże strony:

- zobowiązanie akcesoryjne np. poręczenie

- zobowiązanie nieakcesoryjne np. gwarancja

Umowy pojedyncze i ciągi umów

W praktyce gospodarczej pojawia się następujące zjawisko:

a) zawieranie umowy podstawowej - generalnej - głównej

b) zawieranie umów szczegółowych

Jest umowa bazowa i w ramach tej umowy zawierane sa umowy szczegółowe, takie przypadki często zdarzają się w praktyce bankowej. Powstaje problem czy wypowiedzenie umowy generalnej ma jakiś skutek na umowę szczegółową. Czy jeśli bank wypowie umowę generalną czy to ma jakiś wpływ na zawarte już umowy szczegółowe? (to pytanie Bączyk pozostawił bez odpowiedzi)

Pakiet umów (umowy pakietowe)

Jest to sformułowanie prof. Łętowskiej stworzone pod wpływem prawa francuskiego i niemieckiego. Taka kategoria pojawiła się na tle prawa konsumenckiego (chodzi o umowy zawierane z konsumentem). I dajmy na to nasz konsument (def. z art. 22 z indeksem 1, chociaż w ustawie o kredycie konsumenckim też znajduje się definicja konsumenta) zawiera dwie umowy .


Przedsiębiorstwo handlowe


Konsument

Bank

Konsument zawiera jednocześnie z przedsiębiorstwem handlowym umowę sprzedaży samochodu i zawiera z bankiem umowę kredytu bankowego na ten samochód. Teraz co się dzieje jeśli samochód ma wady, albo klient chce skorzystać z 10 -dniowego okresu do namysłu, kiedy może złożyć oświadczenie o rezygnacji (liczy się data złożenia oświadczenia, a nie data doręczenia adresatowi). Skutki takiego oświadczenia woli odnoszą się zarówno do umowy sprzedaży jak i umowy kredytowej.

Umowy pakietowe są to takie umowy konsumenckie, w których wykonanie prawa kształtującego względem 1 partnera w ramach jednej umowy - wywołuje skutki także wobec drugiego partnera w ramach innej umowy. Konsument postępuje w ramach jednej umowy, ale skutki odnoszą się do dwóch kategorii umów. Konsument musi zwrócić kredyt , ale te konkretne zagadnienia reguluje już ustawa o kredycie konsumenckim i sądy się bawią z tym, ale to już jest odrębne zagadnienie.

Kategoria umów powierniczych

Umowy powiernicze w Polsce nie są uregulowane w 1 miejscu.

Natomiast w praktyce pojawia się sporo umów powierniczych, np. przewłaszczenie na zabezpieczenie. Przykładem innej umowy powierniczej jest umowa bankowego rachunku powierniczego. Sam ustawodawca nie tworząc przepisów ogólnych, wprowadza szczególne przepisy dotyczące powiernictwa. Art. 59 pr. bankowego

Bank-----------umowa rach. Bank.------------ powiernik -------------- właściciel pieniędzy

Powiernikiem może być każda osoba - posiadacz rachunku bankowego, ale nie właściciel środków pieniężnych zdeponowanych na rachunku bankowym. Powiernik deponuje na rachunku bankowym cudze pieniądze . Umowa powiernicza łączy posiadacza rachunku z podmiotem , do którego należą środki pieniężne. Właściciel (T) powierza panu powiernikowi (P)środki pieniężne z prośbą o ulokowanie ich nba własnym rachunku bankowym (umowa powiernicza). P udaje się do banku , informuje bank że pieniądze są nie jego i umieszcza je na własnym rachunku bankowym. Powstaje powierniczy rachunek bankowy, którego posiadaczem jest powiernik. Ten typ umów rozwinął się pod wpływem rozwoju rynku deweloperskiego (rynek budowy przyszłych mieszkań). Deweloper umieszcza pieniądze konsumenta w banku, by zmniejszyć ryzyko. Ten rachunek podlega pewnej ochronie w postępowaniu egzekucyjnym. W ramach prac na europejskim kodeksem cywilnym doszło już do skodyfikowania czynności powierniczych w prawie europejskim.

PACTA ADIECTA (poszerzyć z książki) - wystąpiły po raz pierwszy w prawie rzymskim, są to umowy o charakterze dodatkowym

Są 4 instytucje:

- umowa o zadatek (pamiętać jakie są konsekwencje prawne zastrzeżenia zadatku)

- umowne prawo odstąpienia od umowy

- odstępne

- kara umowna 483

Przegląd podstawowych typów umów z części ogólnej prawa zobowiązań

Umowa przedwstępna.

1. Istota i cele - zawierając umowę przedwstępną strony zmierzają do zawarcia w przyszłości umowy przyrzeczonej

(tu ma być rysunek)

Umowa przedwstępna - pactum de contrahendo - (umowa o przyszłej umowie) - jest to umowa, w której jedna ze stron lub obie strony zobowiązują się w przyszłości umowy przyrzeczonej. W literaturze odróżnia się umowę przedwstępną sensu stricto - 389-390 i umowę przedwstępną w sensie zerowym, która rodzi inne skutki niż te w wymienionych przepisach. Nas interesuje pierwszy typ.

2.Ewolucja treści umowy przedwstępnej w KC

Zasadnicza zmiana w regulacji treści umowy nastąpiła w 2003 roku. Dopasowano ją do realiów gospodarczych. Wprowadzono inne ujęcie treści umowy (brak terminu zawarcia umowy przyrzeczonej) i możliwość szerszego zakresu ujęcia odszkodowania w razie niezawarcia umowy w przyszłości.

W umowie przedwstępnej A i B zobowiązują się do zawarcia umowy przyrzeczonej w przyszłości.

Umowa przedwstępna zawiera istotne postanowienia umowy przyrzeczonej , w przypadku sprzedaży : należy podać przedmiot i cenę. Nie jest konieczne oznaczenie terminu zawarcia umowy przyrzeczonej.

Co się dzieje w przypadku braku zastrzeżenia terminu:

1. jeżeli tylko 1 ze stron jest uprawniona do zawarcia umowy, wówczas ta strona uprawiona jest do wskazania terminu do zawarcia umowy - jest to reguła wyłączności

2. jeżeli 2 osoby są uprawnione do żądania zawarcia umowy i jeśli każda z tych osób wyznacza inny termin do zawarcia umowy, wówczas wiąże ten termin, który został wyznaczony przez stronę, która pierwsza złożyła oświadczenie woli

Roszczenie z pactum de contrahendo

Można żądać tylko 1 z 2 uprawnień:

1. żądanie zawarcia umowy - jest to roszczenie silniejsze, dalej idące

2. naprawienie szkody

W razie żądania zawarcia umowy sąd może w wyroku stwierdzić obowiązek danej osoby do złożenia oświadczenia woli. Wyrok sądu zastępuje to oświadczenie woli. Patrz art. 64.

Albo (wariant 2) można żądać tylko naprawienia szkody w związku z odmową zawarcia umowy przyrzeczonej.

Uprawnienie do żądania zawarcia umowy przysługuje tylko wtedy, gdy umowa przedwstępna została sporządzona w formie właściwej dla umowy przyrzeczonej.

Reguła wyboru oświadczeń: jeśli podmiotowi przysługują 2 roszczenia, trzeba wybrać jedno z nich, nie można dochodzić obu, nie może być kumulacji.

Jaki jest zakres odszkodowania, gdy powód wystąpił tylko z roszczeniem B?

Odszkodowanie przysługuje tylko w granicach ujemnego interesu umowy, chyba że strony przyjęły zakres pełniejszy.

Roszczenia z umowy przedwstępnej przedawniają się z upływem roku od dnia, w którym umowa przyrzeczona miała być zawarta (390§3)

Jeżeli sąd oddali żądanie zawarcia umowy przyrzeczonej, roszczenia z umowy przedwstępnej przedawniają się z upłwem roku od dnia, w którym roszczenie stało się prawomocne.

Miejsce regulacji: rozważany jest projekt przeniesienia umowy przedwstępnej do części ogólnej KC (jest pomysł umieszczenia jej przy sposobach zawierania umów), ale póki co pozostawiono ją w części poświeconej zobowiązaniom

Umowa ta jest w praktyce bardzo często stosowana.

Wyzysk - 388 -

Jeżeli jedna ze stron, wyzyskując

• przymusowe położenie,

• niedołęstwo lub

• niedoświadczenie drugiej strony, w zamian za swoje świadczenie przyjmuje albo zastrzega dla siebie lub osoby 3 świadczenie, którego wartość w chwili zawarcia umowy przewyższa w rażącym stopniu wartość jej własnego świadczenia, druga strona może żądać:

• zmniejszenia swojego świadczenia lub

• zwiększenia przysługującego jej świadczenia, a wypadku gdy jedno i drugie byłoby nadmiernie utrudnione, może żądać:

• unieważnienia umowy.

Uprawnienia powyższe wygasają z upływem 2 lat od dnia zawarcia umowy.

UMOWA RAMOWA

Występuje w praktyce gospodarczej, choć nie ma jej w KC.

Umowa ramowa przygotowuje zawarcie przyszłych, dalszych umów szczegółowych. Jednak z jej treści nie wynikają żadne roszczenia dla stron, chyba że strony postanowią inaczej. Nie jest to umowa przedwstępna.

Niemiecka nazwa: rahmenvertrag.

Umowa o świadczenie niemożliwe (387 KC)

2 skutki prawne:

- nieważność umowy (przy niemożliwości pierwotnej - przed powstaniem stosunku obligacyjnego)

- jeśli niemożliwość świadczenia wystąpiła po powstaniu stosunku obligacyjnego, wówczas zgodnie z 475 KC jest skutek wtórny: powstanie stosunku odszkodowawczego

A ----zawarcie umowy--------- B

Jeśli w chwili zawarcia umowy A wiedział o niemożliwości świadczenia, a B nie wiedział i A nie wyprowadził go z błędu, to wówczas B może wystąpić przeciwko A z roszczeniem odszkodowawczym. Przeważa pogląd, że jest to odpowiedzialność deliktowa. Muszą być spełnione wszystkie przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej oraz culpa in contrahendo z 387 KC.

UMOWY GWARANCYJNE

393 KC- umowa o świadczenie na rzecz osoby 3. (pactum in favorem tertii)	392 KC - umowa o przejęcie wykonania	391 KC - umowa o świadczenie przez trzeciego
W----------------------------D T Osoba trzecia (T) staje się wierzycielem dłużnika,dłużnik ma spełnić świadczenie na rzecz os. 3	W---------------------D T Między dłużnikiem a osobą 3. zostaje zawarta umowa, w której os.3 gwarantuje dłużnikowi, że dłużnik nie będzie od niej dochodzić roszcznia	W------------------D T Dłużnik zobowiązuje się w umowie wobec wierzyciela,że os. 3 zaciągnie zobowiązanie, albo spełni określone świadczenie wobec W
Są 2 warianty tej umowy: silniejszy - kodeksowy (wariant właściwy) - osoba 3. ma roszczenie wobec dłużnika os. 3 przysługuje tylko uprawnienie do żądania (wariant niewłaściwy) - jeśli strony nie postanowiły inaczej, to obowiązuje wariant właściwy Jeśli mamy wariant 1. (mocniejszy), to kiedy powstanie roszczenie? Os. 3 musi wyraźnie zaakceptować umowę (forma akceptacji dowolna) - dopiero wtedy powstaje roszczenie po stronie osoby 3 Zarzuty przeciw os. 3.: - ze stosunku osobistego D-T (np. przedawnienie, zwolnienie z długu) - ze stosunku W-D (choć osoba 3. może tych zarzutów nie znać) - ze stosunku W-T : NIE Funkcje i znaczenie gospodarcze (nie mylić z przekazem):umowa ubezpieczenia, umowa dożywocia	T zobowiązuje się wobec D,że wierzyciel nie będzie dochodzić od niego świadczenia, umowa ta nie wywiera skutków prawnych wobec wierzyciela - nie zmienia jego sytuacji Jak osoba 3.może wykonać zobowiązanie?Może: - sama zapłacić - dać hipotekę, kaucję lub inne zabezpieczenie Odpowiedzialność odszkodowawcza osoby T wobec dłużnika powstaje, gdy dłużnik będzie musiał spełnić świadczenie wobec wierzyciela (nie mylić z 519 KC)	Są 2 warianty tej umowy: - os.3 ma zaciągnąć zobowiązanie - os.3 ma spełnić świadczenie wobec W charakter zobowiązania: zobowiązanie rezultatu; jeśli os. 3 nie wykona zobowiązania W ma roszczenie odszkodowawcze wobec D, chyba że strony przyjęły zobowiązanie starannego działania. Zdaniem niektórych autorów konstrukcja z 391 stała się punktem wyjścia dla pojawienia się gwarancji bankowej - choć niektórzy twierdzą, że gwarancja bankowa nie ma nic wspólnego z odszkodowaniem

Umowy konsumenckie - zrobić z książki

Zobowiązania 2.04.2007 r.

Rozwój wzorców umownych w obrocie cywilno- prawnym:

1. Rozwój wzorców umownych w obrocie cywilno- prawnym

2. Wzorce umowne de lege lata- ekspozycja problemu

3. Kontrola treści wzorców umownych

4. Przykłady klauzul nierzetelnych (niedozwolonych, abuzyny)

1. 1. Historyczny rozwój

Juz w XIX w. pojawiło się zjawisko standaryzacji obrotu umownego- przez standard należy rozumieć pojawienie się stypizowanych wzorców umownych, przede wszystkim w bankach, towarzystwach ubezpieczeniowych.

Pierwsza regulacja wzorców umownych pojawił się dopiero w 20- leciu międzywojennym w prawie niemieckim- co stało się wzorcem dla regulacji w innych krajach.

Zalety wzorców umownych:

• przyspieszenie obrotu towarowego

• przyspieszenie procesu zawierania umów

• obniżenie kosztów zawarcia umowy

• obniżenie kosztów działalności przedsiębiorstw

• możliwość porównania różnych ofert

• wyłączenie kontrahenta z negocjacji umowy ( aż do umów adhezyjnych)

• uniformizacja umów

• przyspieszenie ekspansji gospodarczej przedsiębiorstw

• możliwość lepszej kalkulacji ryzyka

Wady wzorców umownych:

• eksponowanie interesu usługodawcy

• pojawienie się klauzul niekorzystnych (zwanych niedozwolonymi)

• wykorzystanie elementu dominacji ( po wojnie powstała na tym tle problem ochrony konsumentów)

• pozycja monopolistyczna twórcy wzorca umownego

• zjawisko umów adhezyjnych

Te wzorce umowne zostały nazwane przez Francuzów- legislacją prywatną ( ,,ustawodawstwo” tworzone przez uczestników obrotu) w odróżnieniu od legislacji publicznej ( ustawodawstwa)

2. Regulacja prawna wzorców umownych:

Ustawodawca dostrzegł to zjawisko i uregulował problematykę wzorców umownych :

• w kodeksie zobowiązań

• w kodeksie cywilnym z 64 r.

• Głębokie zmiany w 1990 r, i w 2000r. - idące kierunku wzmocnienia pozycji partnera twórcy wzorca, a zwłaszcza konsumenta

Problemy regulacyjne:

• ograniczenie żywiołowości w tworzeniu wzorców umownych- uporządkowanie procesu i sposobu tworzenia wzorców

• najważniejszy- kiedy wzorzec wiąże partnera czyli wiązanie wzorcem- akt prawny wiąże ipso iure, a tutaj inna zasada- nie wolno mylić ogólnych warunków umowy z legislacją publiczną!!!- muszą być spełnione pewne warunki formalne wiązania- np. zgoda kontrahenta- wiązanie konsensualne, ale możliwe jest też wiązanie niekonsensualne zwane przez niektórych konsensem normatywnym

• system ochrony partnera twórcy wzorca, zwłaszcza przed klauzulami niekorzystnymi ( niedozwolonymi, abuzywnymi)

3. Tendencje destandaryzacyjne

tendencje odwrotne do standaryzacji- pojawienie się tzw. Polityki VIP w działalności usługodawcy

VIP

inni

W stosunku do podmiotów z grupy VIP usługodawca stosuje inna politykę- rzadziej posługuje się wobec nich wzorcami umownymi- np. home banking, private banking- czyli bankowość prywatna- np. złote karty, złote konta ( które są lepsze niż np. srebrne, brązowe itp.)

Następuje destandaryzacja w postaci tworzenia grup klientów w stosunku, do których nie stosuje się wzorców umownych powszechnych- do VIPów nie stosuje się w ogóle wzorców lub stosuje wzorce szczególne ( głównie ma to miejsce w bankach, liniach lotniczych itp.- coraz szersza tendencja


2. Wzorce umowne de lege lata- ekspozycja problemu

Wzorce umowne- zagadnienia ogólne ( art. 384-385)

zagadnienie	eksplikacja	Uwagi ogólne
1. twórca wzorca	Każdy podmiot (każdy uczestnik rynku, który ma coś do zaoferowania)- głownie przedsiębiorcy, ale nie tylko	Brak podziału na wzorce kwalifikowane i niekwalifikowane ( do niedawna był) - wzorce kwalifikowane- znajdujące oparcie w jakimś przepisie prawnym- trzeba się powołać na tytuł tworzenia wzorca - wzorce niekwalifikowane- pozostałe istnieją jeszcze pewne pozostałości tego podziału- np. art 109 prawa bankowego- ,, banki mogą tworzyć wzorce umowne''- niepotrzebny bo art. 384 kc stanowi wystarczający podstawę do tworzenia wzorców
2. nazwa wzorca	Różne, zależnie od sektora, np. - ogólne warunki umowy - ogólne postanowienia umowy - regulamin (głównie w bankach)	Zadanie domowe- znaleźć ogólne warunki umowy (np. z banku) i wpiąć do wykładu) ;P
3. Kontrahent twórcy wzorca - konsumenta - nie konsument- przedsiębiorca lub inny podmiot	- konsument- art. 23^1 kc- 2 elementy- personalny ( osoba fizyczna) i funkcjonalny ( kwestia czy umowa została zawarta w związku z prowadzeniem działalności gospodarczej czy nie) - nie konsument- przedsiębiorca (art. 46 kc) lub inny podmiot sektor ubezpieczeniowy- ustawa o działalności ubezpieczeniowej- nowe zjawisko- art. 384§5- rozszerzenie ochrony właściwej konsumentowi także na podmioty niebędące konsumentami- danie tym podmiotom ochrony równej ubezpieczonemu ( w zakresie ubezpieczeń)
4. Postać wzorca	- Co do zasady dokumentowa (broszurowa) - może być elektroniczna- art. 384§4 kc ( istnieje od lutego 2003 r.)- jeżeli ta forma to wzorzec powinien być udostępniony partnerowi przed zawarciem umowy i musi być odtwarzalny ( reprodukowalny)- np. usługodawca zamieszcza go n swojej stronie internetowej	W Niemczech istnieje obszerna regulacja wzorców elektronicznych
5. Wiązanie wzorcem umownym: - konsumenta - niekonsumenta	- zasadą przy konsumencie jest doręczenie wzorca ,,przy zawarciu umowy”- art 384 - w wypadku niekonsumentów nie ma wymogu doręczenia jeżeli kontrahent (twórca wzorca) zwyczajowo posługuje się wzorcem i istnieje łatwość zapoznania się z nim ( np. w czasie pertraktacji bank wskazuje, że posługuje się wzorcem i on jest łatwo dostępny) element doręczenia służy ochronie konsumenta wzorzec niedoręczony= konsument niezwiązany ciężar dowodu doręczenia spoczywa na twórcy wzorca- zgodnie z ogólnymi zasadami z art. 6 kc w praktyce niektórych podmiotów ogólne warunki umowy doręczane są zarówno konsumentom jak i niekonsumentom	Ogólne warunki umowy nie są aktem normatywnym- nawet jeśli broszura z tymi warunkami przypomina formą akt normatywny (np. podobny układ )- nie jest to akt i nie wiąże ipso iure, ale dopiero po spełnieniu przesłanek wynikających z kc (np.doręczenie) w praktyce pojawił się problem co oznacza sformułowanie z art. 384§1- ,,przy zawieraniu umowy” (zdarza się, że bank doręcza konsumentowi regulamin wzorca umownego dopiero kilka dni po zawarciu umowy) obecnie projekt zmiany kc- mający na celu doprecyzowanie tej formuły- ,, nie później niż z chwilą złożenia definitywnych oświadczeń woli
6. relacje wzorca do umów indywidualnych A ^umowa indywidualna np. kredytowa B ^wzorzec umowny- np. regulamin kredytowania	Zasada priorytetu treści umowy- w razie sprzeczności postanowień wzorca z treścią umowy- obowiązują postanowienia umowy (strony są związane umową) Obowiązek wykazania tej sprzeczności ciąży na kontrahencie twórcy wzorca (dopuszczalny spór sądowy)- art. 385§1- zasada preponderacji
7. interpretacja wzorca	Nakaz redakcji wzorca: -jednoznacznie -w sposób zrozumiały (art. 385) naruszenie= zasada interpretacji wzorca na korzyść partnera twórcy ( interpretacja przeciwko twórcy wzorcu)	Ta regulacja została wprowadzona pod wpływem judykatury (w orzecznictwie sądów z Sadem Najwyższym a czele ta zasada była preferowana jeszcze przed jej formalnym uregulowaniem
8.możliwość zmiany wzorca w czasie trwania umowy	- stosunek prawny o charakterze ciągłym art. 384^1- zmiana może nastąpić w czasie trwania stosunku - stosunek prawny o charakterze nieciągłym- zmiana w czasie trwania stosunku jest niedopuszczalna wówczas gdy zmiana taka jest dopuszczalna muszą zostać zachowane wszystkie reguły wiązania regulaminu
9. stosowanie różnych merytorycznie wzorców między przedsiębiorcami (konflikt formularzy	Art. 385^4- jeżeli każdy z przedsiębiorców ma swój wzorzec umowy- ten art. Rozstrzyga te konflikt
10. Możliwość stosowania nowych przepisów o wzorcach do starych wzorców umownych	Zgodnie z ustawą zmieniającą kc przepisy obecnego kodeksu stosuje się do starych wzorców umownych jeżeli umowa nie została jeszcze wykonana ( twórca wzorca nie może sie uchylić od tego)

3. Kontrola treści wzorców umownych

1. Rodzaje kontroli:

1. przeprowadzana ex lege- przez samego ustawodawcę, poprzez określone rozwiązania prawne

2. sądowa- bardziej elastyczna i bardziej bieżąca

3. administracyjna- ogólna lub organów nadzorczych np. Komisji Nadzoru Bankowego, Komisji Nadzoru Finansowego

4. inne- np. kontrola karna, kontrola dot. baz danych ( ochrona dóbr osobistych)

Kontrolę sądową można podzielić na:

3. ogólną- sprawowaną przez sądy państwowe, w której z kolei rozróżnić można kontrole:

• in concreto- art. 385²

1. in abstracto- art.385¹ i 385³- w szczególności postępowanie o uznanie wzorca za niedozwolony

• ochrona w postępowaniu polubownym- wiąże się to z rozwojem konsumenckiego sądownictwa polubownego- ogólnego (dostępnego dla wszystkich) i wyspecjalizowanego ( np. arbiter bankowy w sektorze bankowym- rozstrzyga spory między konsumentem a bankiem; rzecznik ubezpieczonych w sektorze ubezpieczeniowym, SKOK-i też mają własnego arbitra- wcześniej zawierały umowy z bankami i korzystały z arbitrów bankowych)

2. Kontrola in abstracto i in concreto- zestawienie różnic:

in concreto	in abstracto
1. kontrola indywidualna, dokonywana jest na tle indywidualnych stosunków obligacyjnych- np. umowy ubezpieczeniowej, umowy o wycieczkę turystyczną, umowy kredytowej, itp.	1. kontrola abstrakcyjna- dokonywana poza stosunkiem indywidualnym- spór w interesie publicznym
2. Kryterium dokonywania kontroli- abuzywność klauzuli ( nierzetelność, klauzula niedozwolona) abuzywność= z fran. l'abus- nadużycie ( prof., Łętowska szczególnie lansuje tą nazwę)	2. Kryterium dokonywania kontroli- podobnie jak przy kontroli in concreto
3. Forma kontroli-rozstrzyganie przez sąd sporu między indywidualnymi stronami- np. między przedsiębiorcą a konsumentem	3. Forma kontroli- rozstrzyganie w odpowiednim postępowaniu sądowym toczącym się według reguł określonych w kpc- art 479^36- postępowanie w sprawach o uznanie postanowień wzorca umownego za niedozwolone
4. Skutki prawne rozstrzygnięcia: a) podmiotowe- skuteczne tylko inter partes b) przedmiotowe- eliminacja abuzywnych postanowień umowy- strony są związane tylko pozostałymi postanowieniami umowy	4. Skutki prawne: a) skuteczne erga omnes- wobec wszystkich podmiotów zamierzających stosować daną klauzulę w przyszłości b) zakaz stosowania wzorca do wszystkich umownych stosunków z konsumentami

3. Pojęcie i sposób tworzenia katalogu klauzul niedozwolonych prze ustawodawcę:

Klauzule zawarte we wzorcach umownych mogą być:

a) legalne, dozwolone

b) niedozwolone, abuzywne- jak rozpoznać te klauzule? Według jakiej cechy, kryterium uznać klauzulę za niedozwoloną?

Istnieją 2 sposoby kontroli takich klauzul:

• ogólne kryteria kontroli- art 385^{1 i 2}- tzw. czarne klauzule umowne- czyli spełniające 4 kryteria:

1. postanowienia nieuzgodnione indywidualnie z konsumentem- brak uzgodnienia indywidualnego- klauzule narzucone, standardowe, na których tworzenie konsument nie miał wpływu

2. klauzule kształtujące prawa i obowiązki w sposób sprzeczny w dobrymi obyczajami- sąd musi to ocenić

3. rażące naruszenie interesów konsumenta ( ww. kryteria zostały określone pozytywnie)

4. kryterium określone negatywnie- brak określenia głównych świadczeń stron- dotyczy innych świadczeń, a nie świadczenia głównego

• szare klauzule umowne- art. 385³- podejrzane klauzule umowne- cechy:

1. katalog tych klauzul jest przykładowy, otwarty dla judykatury, która może tworzyć nowe klauzule

2. domniemanie abuzywności- w razie wątpliwości uważa się klauzulę za niedozwoloną

3. wykazanie nieabuzywności obciąża przedsiębiorcę

4. cel typologii z art 385³- impuls dla kreatywnej roli sądu- ,, sędzio masz tu przykłady klauzul, rozszerzaj ten katalog, twórz nowe typy klauzul niedozwolonych”

5. katalog ten stworzono wzorem doświadczeń międzynarodowych i polskich

4. Postępowanie dotyczące uznania klauzuli za niedozwoloną- art 479³⁶ i 479⁴⁵:

1. cel

2. właściwość funkcjonalna ( zawsze Sąd Okręgowy w Warszawie- Sąd Antymonopolowy)

3. legitymacja czynna i bierna (szeroki zakres podmiotów)

4. czas wystąpienia z procesem

5. przebieg postępowania ( możliwość kasacji do SN)

6. wyrok- jeżeli pozytywny (uwzględniający powództwo) to musi zawierać 2 elementy:

1. przytoczenie postanowienia niedozwolonego in extenso ( w pełnym brzmieniu)- sąd wskazuje które postanowienia są niedozwolone

2. zakaz ich stosowania

7. skutki rozstrzygnięcia- charakter erga omnes - na podstawie wyroku sporządzany jest rejestr klauzul niedozwolonych- prowadzony przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumenta- od momentu wpisania klauzuli do rejestru żaden podmiot nie może się nią posługiwać pod groźbą określonych sankcji

Europejskie prawo umów- wiadomości podstawowe

1. Powołanie Komisji ds Europejskiego Prawa Kontraktów

2. Prace Komisji i plon prac Komisji

3. Zasadnicze cechy opracowanych ,,zasad”

4. Opracowania szczegółowe

5. Zasady- ogólna charakterystyka

1. W latach 70- tych powołano Komisję

1982r.- powołanie Komisji pozarządowej- cel- przygotowanie projektu Zasad Europejskiego Prawa Umów (ZEPU)- przewodniczącym Komisji został Fin Ole Lando

2. Prace Komisji:

• założono opracowanie materii etapami- etapowość

• zasada publikowania prac etapowych

• publikacje opatrywano komentarzami- nie chodzi o takie komentarze jak np. komentarz o kc, ale komentarze w znaczeniu wyjaśnienia celu opracowania z podaniem przykładów

• do projektów załączano uwagi o charakterze komparatystycznym- porównywano różne systemy prawne

2. Zasadnicze cechy zasad:

• materia kontraktowa objęta pracami obejmuje przede wszystkim prawo obligacyjne- przede wszystkim umowy, ale niekiedy wychodzi poza ścisła problematykę umów- np. cesja, przejęcie długu, potrącenie, przedawnienie ( różne instytucje związane z umowami)

• charakter zasad- celem twórców zasad nie jest tworzenie aktu normatywnego- jest to akt o charakterze nienormatywnym

• metoda opracowania- komparatystyka i synteza komparatystyczna (porównanie systemów prawnych i określenie zasad ogólnych)

• cel finalny prac:

• ułatwienie handlu międzynarodowego

• wzmocnienie rynku wspólnotowego

• unifikacja reguł prawa kontynentalnego i anglosaskiego

• czy wspólny europejski kodeks cywilny?? różne poglądy- według niektórych- tak, tylko kwestia kiedy ( za 10-20 lat), według innych- Europejski KC ale w sensie pewnej wizji, koncepcji, a nie umowy międzynarodowej- ideał jurydyczny do którego należy dążyć

3. Poza prawem kontraktowym opracowano też zasady szczególne- np. dotyczące czynności powierniczych (trustowych) czy zasady dotyczące zabezpieczeń (rzeczowych, osobistych)

4. Cechy ogólne zasad- publikowane w Kwartalniku Prawa Prywatnego.

5. Stosowanie tych zasad:

• aspekt przedmiotowy- wspólnotowe stosunki obligacyjne (w ramach UE)

• aspekt judykacyjny- zasady stosowane przez sądy europejskie- Sąd I Instancji i Europejski Trybunał Sprawiedliwości

• aspekt przestrzenny- tylko obszar UE

• aspekt podmiotowy- podmioty mające przynależność europejską- unijne podmioty prawa prywatnego

Jak zasady mogą wiązać? Czy wiążą i na jakich zasadach?- zależy od uczestników obrotu prawnego- istnieje kilka możliwości:

• strony mogą, zawierając umowę, odwołać się do publikowanych już zasad

• strony mogą inkorporować zasady do treści umowy ( inkorporacja pełna lub ograniczona) np. kontrakt leasingu uzupełnia się o zasady

• strony mogą w umowie odwołać się do ogólnych zasad prawa i wskazać ZEPU ( np. w kwestiach nieuregulowanych rozstrzygają Zasady Europejskiego Prawa Umów)

• zasady nigdy nie mają charakteru normatywnego

Prawo odszkodowawcze- elementarz

Stosunek odszkodowawczy:

P- poszkodowany (wierzyciel)

O- odpowiedzialny- sprawca szkody ( np. złodziej, podmiot prowadzący przedsiębiorstwo)

roszczenie o naprawienie szkody





P ^{stosunek odszkodowawczy} O


^{stosunek obligacyjny}

naprawienie szkody





reżimy naprawienia szkody





unitarny dualistyczny inny

(np. prawo pracy- - deliktowy- art 415 kc

taki sam dla całej - kontraktowy- art.471 kc


odpowiedzialności)

eksponowany jest system dualistyczny,

choć są podejmowane próby rozszerzenia

go o np. odpowiedzialność gwarancyjną

(ubezpieczeniową- prof. Kowalewski)

W prawie odszkodowawczym ogromną rolę odgrywa judykatura- zasady prawa sędziowskiego odciskają piętno na ustawodawstwie.

1. Pojęcie i rodzaje szkody:

Szkoda w znaczeniu jurydycznym odznacza się co najmniej 3 cechami:

• uszczerbek w prawie chronionym- majątkowym lub niemajątkowym (aspekt ekonomiczny)

• uszczerbek poniesiony przez podmiot prawa cywilnego ( osoba fizyczna, prawna, ułomna osoba prawna oraz nasciturus)- aspekt podmiotowy

• uszczerbek poniesiony zasadniczo wbrew woli podmiotu prawa cywilnego- aspekt natury subiektywnej

Takie ujęcie szkody pozwala na odróżnienie szkody od innych uszczerbków (niebędących szkodą). Nie wolno mylić szkody z takimi instytucjami jak:

• korzyść majątkowa z bezpodstawnego wzbogacenia- art. 405

• nakłady i wydatki ( N/W ≠ S)- tu jest element zgody, a przy szkodzie nie ma (np. karmienie cudzego psa- jest nakład czyli jakaś ,,szkoda”, ale się na to godzimy)

Nie istnieje ogólna definicja legalna szkody, ale mogą się pojawić definicje szczególne ( legalne, doktrynalne)- tworzone dla określonej dziedziny prawa, np. szkoda w środowisku, szkoda górnicza.

Podziały:

1. z punktu widzenia sfery prawa (majątkowe, niemajątkowe):

1. majątkowa- szkoda sensu stricto

2. niemajątkowa- szkoda sensu largo

2. konsekwencje uszczerbku:

1. szkoda na mieniu

2. szkoda na osobie

3. Reżim:

1. deliktowa

2. kontraktowa

3. wg niektórych ubezpieczeniowa

4. czas powstania szkody:

1. prenatalna- art 446¹ ( płód w łonie matki zyskuje zdolność dochodzenia odszkodowania z chwilą urodzenia)

2. inne

5. charakter szkody (sprawy odszkodowawczej):

1. medyczna związana z leczeniem

2. łowiecka- związana ze zwierzyną leśną

3. itp.

6. a) bezpośrednia

b) pośrednia- tzw. rykoszetowa- podmiot A ponosi szkodę bezpośrednio, ale podmiot B też, tyle że pośrednio- też ma roszczenie odszkodowawcze- le dammage per ricochet ( niektórzy negują to pojęcie- ale prof. Bączyk do nich nie należy :)))

2. Ustalenie szkody

Z ustaleniem szkody związane są 2 kwestie:

1. ustalenie faktu istnienia szkody- czy istnieje szkoda- pkt. 1-4

2. ustalenie rozmiaru szkody- zakres szkody- pkt. 5-6

1. Odmienność regulacji szkody S i krzywdy K- istnieje przekonanie, że odmiennie dochodzi do ustalenia istnienia S i K

2. Elementy szkody

damnum emergens (strata faktyczna)

lucrum cessans (utracony zysk)

Nie zawsze występują oba elementy- czasami nie zachodzi lucrum cessans

3. Metody ustalania szkody- różne, dominuje metoda dyferencjacji (różnicy):

a- stan przed wyrządzeniem szkody ( np. wartość samochodu- 20 tys. zł)

b- stan po wyrządzeniu szkody ( np. wartość samochodu- 10 tys. zł)

różnic między a i b to szkoda ( np. 10 tys.zł)

4. Postać uszczerbku- obojętna:

szkoda majątkowa:

• zmniejszenie wartości

• pozbawienie możliwości zarobkowania

• spowodowanie kosztów, wydatków

• uszkodzenie rzeczy

• wydatki związane z urodzeniem kalekiego dziecka

• itp.

Krzywda::

• rozstrój zdrowia

• uszkodzenie ciała

• dolegliwości psychiczne, fizyczne

• naruszenie dobra osobistego

156

100 000

Rachunek bankowy czekowy

100 000 zł

Bank wystawca

P6 Aval

Papier wartościowy nie równa się przekaz

PW = P

Przekaz nie równa się papier wartościowy

Z

D T

Tylko bank

D₁

D₂

D₁

D₂

WYKONANIE ZOBOWIĄZANIA

Wystawca

Trasat/bank

Zasada swobody umów

Zasada autonomii woli

remitent

Zaciąga zobowiązanie wekslowe podpisując weksel i wręcza weksel remitentowi, przez to wydanie zawiera implicite umowę wekslową

wystawca

prowadzą do powstania stosunku obligacyjnego

---