Ruch towarzyszy człowiekowi od narodzin aż do śmierci. 70% komunikacji między ludźmi stanowi tak zwany język ciała. Człowiek wyraża swoją osobowości: myśli, uczucia, wszelkie treści życia za pomocą rytmu i ruchu. Dzieci żyją w silnym związku emocjonalnym ze swoim ciałem. Nieprawdopodobnie wrażliwymi zmysłami rejestrują one wszystko wokół siebie, a to skłania je do poruszania się. Ruch jest wyrazem ich żywotności.
Obecnie zwraca się szczególną uwagę na związki motoryki z psychiką, a głównie powiązanie ruchu z całokształtem procesów poznawczych i emocjonalnych. Pozycja siedząca, statyczna pozostaje w sprzeczności z potrzebami zdrowego człowieka, szczególnie w jego okresie rozwojowym. Naszym dzieciom zabrania się wielu form zachowań. "Nie skacz", "Nie biegaj bo się spocisz", "Nie kręć się w kółko, bo dostaniesz zawrotu głowy"- to tylko przykłady często słyszanych uwag pod adresem dzieci. W placówkach edukacji istnieje nadal stereotyp "dziecka grzecznego", czyli takiego, które siedzi cicho i spokojnie ,nie wykonując zbyt wielu ruchów.
Już starożytni filozofowie - Platon i Arystoteles-pisali o tym jak wielkie doświadczenie dla rozwoju intelektualnego niesie doświadczenie fizyczne, płynące z ciała ludzkiego. Znaczenie ruchu dla rozwoju osobowości człowieka wykazali i wykorzystali praktycznie pedagodzy żyjący na przełomie XIX i XX wieku(austryiak Rudolf Steiner- twórca antropozofii i teorii eurytmiki; szwajcar- Emil Jacques-Dalcroze- twórca nowoczesnego wychowania muzycznego, opartego na gimnastyce rytmicznej).
Studia nad ruchem ludzkim zawdzięczamy przede wszystkim Rudolfowi Labanowi- twórcy nowoczesnej gimnastyki twórczej i ekspresyjnej. Twierdził on, że ruch wyraża potrzebę ludzkiej aktywności. Przez ruch naszego ciała uczymy się nawiązywać kontakt z otaczającym światem. Zdaniem Labana zdrowe dzieci rodzą się z potencjalną zdolnością wykonywania wszystkich ruchów . Ich rozwój ruchowy przebiega od spontanicznej ekspresji ruchowej, naturalnej dla małego dziecka, do usztywnienia, zahamowania i nadmiernego kontrolowania ruchów przez ludzi dorosłych. Według Labana najważniejsze potrzeby związane są z ruchem, odprężeniem, ekspresją i tworzeniem. Odkrył on, że wszystkie te potrzeby mogą być zaspokojone w tańcu.; tańcząc, dzięki ruchowi wyraża swoje uczucia (ekspresja), odzyskuje poczucie swobody (odprężenie), tworzy własne kompozycje ruchowe (kreacja).
Taniec wg autora książki "Inteligencja emocjonalna"- Daniela Golemana jest- "Taniec to synchronizacja ruchów i transformacja emocji"
Taniec jest jedną z rzadkich dziedzin działalności ludzkiej, gdzie człowiek jest zaangażowany całkowicie: ciało, dusza i umysł. Staje się medytacją, środkiem poznania wewnętrznego i zewnętrznego równocześnie. Ruch i taniec z jednej strony mają istotne znaczenie dla rozwoju osobowości człowieka, z drugiej zaś mogą stać się istotnym elementem terapii, ponieważ ruch znosi napięcie mięśniowe, emocjonalne, daje odprężenie. Kluczową rolę w tańcu pełni zmysł dotyku, Dotyk ma formę komunikowania się z drugim człowiekiem, pozwala przekazywać informacje i emocje. Dziecko w łonie matki odczuwa jej obecność najwcześniej poprzez dotyk- dzięki bogatej w receptory skórze palców.
Korzyści jakie płyną z uczestnictwa w tańcu, można by streścić następująco:
1. Poruszam się - taniec pozwala kształcić świadomość własnego ciała.
2. Poprawia koordynację wzrokowo- ruchową.
3. Usprawnia całe ciało, wpływa na jego harmonijny rozwój.
4. Ma znaczący wpływ na lateralizację.
5. "Słyszę"- wzmaga poczucie rytmu i uwrażliwia na muzykę, wpływa na ogólne umuzykalnienie.
6. Poprzez taniec uświadamiamy sobie istnienie przestrzeni, w której jesteśmy obecni i poruszamy się. Dzięki temu kształcimy swoją orientację ruchową.
7. Taniec uczy dzielenia przestrzeni z innymi ludźmi i nawiązywania z nimi bliskiego kontaktu, wzmaga komunikację pozawerbalną
8. Tańce ,w których występują częste, spontaniczne zmiany partnerów, pozwalają "odkrywać" ciągle nowe osoby w bliskim kontakcie.
9. Dzielenie przestrzeni i "tajemnica spotkania" stają się źródłem współprzeżywania- empatii i więzi.
10. Budzenie zaufania i współpracy daje możliwości odczucia, czym jest wspólnota, to zaś może stać się źródłem przeżywania szczęścia. Taniec buduje wspólnotę. Taniec jednak nie jest atrakcyjny dla wszystkich. Z tańcem wiąże się wiele stereotypów, pojawiają się zwykłe ludzkie opory. Wiele osób czuje obawę przed prezentacją własnego ciała, przed swobodą ruchu, boi się spontaniczności, co często jest wynikiem braku zaufania do siebie i niewiary we własne siły.
RUDOLF von LABAN urodził się w 1879 roku w Bratysławie. Zmarł w 1958 w Addlestone. Poczatkowo był malarzem, gimnastykiem, potem tancerzem. Pierwsza swoją szkołę tańca założył w Szwajcarii. Po pierwszej wojnie światowej przeniósł się do Niemiec gdzie był propagatorem tańca wyzwolonego, wybitnym choreografem i twórcą współczesnej kinetografii. Jako pierwszy obserwował naturalne możliwości człowieka i ujął je w specjalne skale ruchowe- z których wynikało, że wszystkie możliwości ruchowe człowieka tworzą idealną bryłę jaka jest kula. Po opublikowaniu swoich wyników doświadczeń Laban został uznany za pierwszego nowoczesnego choreologa. Od tego czasu zaczęły powstawać "ośrodki labanowskie", w których taniec był traktowany jako forma oddziaływań wychowawczych. W 1938 r. w obawie przed represjami R. Laban przeniósł się na stałe doAnglii i poświęcił pracy badawczej w dziedzinie analizy ruchu. Zaproponowany przez Labana system symboli ruchów stał się uniwersalnym językiem współczesnej kinetografii. R. Laban zmarł w 1958 r. pozostawiając po sobie ogromny dorobek w zakresie studiów nad ruchem oraz nowoczesny styl jego zapisu.
W metodzie R. Labana i W. Sherborne wyróżniamy kilka kategorii ruchów: - ruch prowadzący do poznania własnego ciała (szczególną uwagę przywiązuje się tu do stóp, kolan, nóg, bioder- ponieważ na nich opiera się ciężar ciała, a kontrola nad ruchami tych części ciała warunkuje utrzymanie równowagi)
- ruch kształtujący związek jednostki z otoczeniem fizycznym ( celem jest wykształcenie orientacji w przestrzeni a na tej podstawie wytworzenie związków między człowiekiem i tym co go otacza. Na tym etapie ćwiczenia ruchowe odbywają się jak najniżej np. na podłodze- daje to poczucie ugruntowienia)
- ruch wiodący do wytworzenia się związku z drugim człowiekiem (nawiązywanie kontaktu, budowanie zaufania- zabawy- baraszkowanie) W tej kategorii możemy dokonać podziału ze względu na typ ruchu.
- ruch "z"(ćw. ruchowe , w których 1 z partnerów jest aktywny 2 opiekuńczy)
- ruch "przeciwko" (ćw. ruchowe, które mają za zadanie uświadomienie uczestnikom ich własnej siły. Są tu zabawy w mocowanie, popychanie, siłowanie się. Mają charakter pseudoagresywny, umożliwiając dzieciom poznanie ich własnych i cudzych sposobów reagowania, uczą radzenia sobie w sytuacji konfliktu, uświadamiają emocje)
- ruch "razem"(ćw. wymagające jednakowego zaangażowania partnerów, prowadza do wytworzenia harmonii i równowagi.)
- ruch prowadzący do współdziałania w grupie (ćw. wykonuje się w 3 , a następnie z całą grupą. Tu również występuje ruch "z, przeciwko razem")
- ruch kreatywny (cech tego ruchu to: spontaniczność swoboda)
Laban wyróżnił następujące aspekty, które mogą służyć do analizy ruchu:
1. Cechy ruch: na , który składa się- energia, płynność, przestrzeń i czas;
2. Kierunki ruchu: wysoko- nisko, z boku- na bok, tył- przód;
3. Związek z grawitacją: ciężkość - lekkość;
4. Związek z partnerem i grupą; "przeciw", "razem"- 3-4 osoby, grupa
Szczegółowa analiza ruchu (nauczyciel prowadzący powinien to wiedzieć) powinna uwzględniać:
- Które części ciała są najbardziej zaangażowane podczas ruchu
- W jakich kierunkach w przestrzeni najczęściej porusza się ciało (w górę- w dół, z boku na bok, do przodu do tyłu)
- W jaki sposób porusza się ciało (o tym decydują cechy ruchu- jest ich 8 : mocny, łagodny, kontrolowany, swobodny, prosty, wielokierunkowy, szybki, powolny)
>GIMNASTYKA TWÓRCZA (EKSPRESYJNA) RUDOLFA LABANA Z teorii R. L. Wywodzi się koncepcja wych. fizycznego realizowana w Wielkiej Brytanii i krajach niemieckojęzycznych. Cechuje ją odchodzenie od ruchu odwzorowanego, wykonywanego na komendę, na rzecz ruchu podejmowanego zgodnie z własną inwencją twórczą, fantazją, doświadczeniem. Jest to nic innego jak odwołanie się do koncepcji wychowania naturalnego i postawienie na twórczy rozwój jednostki.
Podstawowe zasady prowadzenia zajęć ruchowych: - każdy ćwiczący wykonuje zadania na swój sposób (pokaz jest zbędny)
- podstawowe ustawienie grupy: luźna gromada (rozsypka, chyba że nauczyciel zarządzi inne ustawienie np. koło), pozycja wyjściowa do ćwiczeń jest dowolna dla każdego dziecka.
- Zadaniom ruchowym powinna towarzyszyć muzyka, rytm
- Tematyka zadań ruchowych wywodzi się z 5 podstawowych tematów:
a) wyczucie własnego ciała;
b) wyczucie ciężaru i czasu ;
c) wyczucie przestrzeni;
d) rozwijania wyczucia płynności ruchów i ciężaru ciała w przestrzeni i czasie;
e) adaptacja ruchów własnych do ruchów partnera i grupy
- schemat budowy lekcji nie istnieje. Przy konstruowaniu toku lekcji obowiązują 3 zasady:
a) zasada wszechstronności;
b) naprzemienności wysiłku i rozluźnienia;
c) stopniowania trudności
Nauczyciel podczas prowadzenia zajęć łączy słowa, rytm i muzykę . Nawiązuje do znanych dzieciom piosenek, ważnych wydarzeń, do pór roku. Na zajęciach powinna dzieciom towarzyszyć swoboda, humor, śmiech. Gniewkowski pisze, że dziecko podczas tych zajęć jest jednocześnie aktorem i autorem.
WERONIKA SHERBORN'E
Żyła w latach 1922-1990 z wykształcenia była nauczycielką wychowania fizycznego i fizjoterapeutką. Pracowała jako kinezyterapeuta- czyli terapeuta ruchu. Współpracowała z Labanem. W latach 50- tych zetknęła się z problematyką upośledzenia umysłowego a to spowodowało, że zaczęła rozwijać własną metodę oddziaływania na dzieci upośledzone umysłowo oraz kształcić nauczycieli w tym zakresie.
Początki metody W. Sherborne wywodzą się z teorii Labana. Wiele jednak wniosła do labanowskiej teorii, rozwijając ją w kierunku humanistycznym. Obserwujemy w niej holistyczne ujęcie człowieka , człowiek jest w centrum uwagi. Zwróciła uwagę na potrzebę rozwijania bliskich związków między ludźmi, istotną dla rozwoju osobowości dziecka, niedocenianą i nie realizowaną w szkolnictwie.
ZAŁOŻENIA METODY
Metoda Ruchu Rozwijającego została opracowana w latach 50-60. W Polsce znana jest od lat 70-ych, kiedy to W. Sherborne w naszym kraju prowadziła szkolenia dla nauczycieli (obecnie szkoleniem kadry, stroną teoretyczną i praktyczną tej metody zajmuje się Marta Bogdanowicz). W ciągu ostatnich 20 lat metoda Sherborne weszła w skład metod terapii dzieci niepełnosprawnych oraz wspierających rozwój dzieci bez zaburzeń (służy poprawie komunikacji i lepszemu poznaniu się).
Metoda polecana jest do wspierania i stymulowania rozwoju dzieci , młodzieży i dorosłych upośledzonych fizycznie i psychicznie. Coraz częściej sesje Ruchu Rozwijającego są prowadzone dla ludzi dorosłych przebywających w domach opieki społecznej. W swojej pracy mogą tę metodę stosować : terapeuci, pedagodzy, psycholodzy, pracownicy pomocy społecznej, rodzice oraz wszyscy którzy pracują na rzecz osób niepełnosprawnych. Metoda Ruchu Rozwijającego nawiązuje do wczesnodziecęcego doświadczenia człowieka, wykorzystując dotyk, ruch, wzajemne relacje fizyczne, emocjonalne i społeczne do rozszerzania świadomości samego siebie i pogłębiania kontaktu z innymi ludźmi. Metoda nawiązuje do najbardziej pierwotnego sposobu porozumiewania się, jakim jest "język ciała". Ruch Rozwijający daje szansę odrobienia etapu "baraszkowania". Zaliczyć ją możemy do niewerbalnych treningów interpersonalnych (dotyczy procesów zachodzących w grupie).
Metoda Ruchu Rozwijającego może być stosowana jako metoda
Odprężająca- na zajęciach szkolnych, zajęciach relaksujących dla np. rodziców
ZASADY CHARAKTERYSTYCZNE DLA METODY W.SHERBORNE:
- uczestniczenie w zajęciach jest dobrowolne (możemy zachęcić dziecko, dodać mu odwagi, ale nie zmuszać);
- nawiązanie kontaktu z każdym dzieckiem (pamiętamy o nawiązaniu i utrzymaniu kontaktu wzrokowego);
- zajęcia powinny być dla każdego dziecka przyjemne i dawać możliwość przeżywania radości z aktywności ruchowej, kontaktu z innymi ludźmi, satysfakcji z pokonania własnych lęków;
- prowadzący bierze udział we wszystkich ćwiczeniach;
- dziecko ma prawo do swojej decyzji, do mówienia "tak, nie"
- zauważanie i stymulowanie aktywności dziecka, danie szansy na twórcze działanie;
- nie krytykowanie dziecka;
- prowadzący ma poczucie humoru;
- chwalenie dziecka nie tyle za efekt ile za starania i wysiłek;
- unikanie sytuacji rywalizacji;
- rozszerzanie kręgu doświadczeń społecznych (najpierw ćwiczenia w parach, potem w trójkach aż do ćwiczeń z całą grupą)
- większość ćwiczeń, szczególnie początkowe prowadzimy na poziomie podłogi;
- zaczynamy od ćwiczeń prostych, stopniowo je utrudniając;
- zmniejszanie swojego udziału na rzecz coraz aktywniejszego udziału dzieci w kształtowaniu programu;
- stosowanie na przemian ćwiczeń dynamicznych i relaksacyjnych;
- uczymy dziecko używania siły jak również delikatności i opiekuńczości w stosunku do drugiej osoby;
- we wspólnych ćwiczeniach pamiętajmy aby dziecko znalazło się także w pozycji dominującej; (poprzez zamianę ról).Rodzice biorący udział w sesji nie muszą dostosowywać się do prowadzącego;
- nie używajmy słów ćwiczenie, zabawa zastępujmy je słowami- aktywność ruchowa , doświadczenie;
- nazywamy, rozmawiamy z dziećmi zwykłym językiem- nie używamy metafor (nazywamy części ciała, kierunki);
- dziecko podczas tych zajęć uczy się własnego ciała i jego rytmu - nie używamy tu muzyki;
- w czasie aktywności ruchowej może wystąpić rozmowa i nazywanie doświadczeń;
- dajemy odpowiednią ilość czasu na doświadczenie (wyczuwamy kiedy dziecko się zniechęca i przechodzimy do kolejnego etapu);
- musi tu wystąpić rytualizacja początku i końca (na początku proponujemy ćwiczenia dające poczucie bezpieczeństwa; na zakończenie zajęć proponujemy ćwiczenia wyciszające, uspokajające);
PLANOWANIE - bardzo ważny jest wiek uczestników, liczebność grupy, miejsce, czas trwania zajęć. Uwzględniamy prawidłowości rozwoju emocjonalnego i społecznego oraz ograniczenia psychofizyczne dzieci- wynikające z zaburzeń ich rozwoju. Program zajęć powinien uwzględniać zarówno potrzeby grupy, jak i indywidualne potrzeby grupy. Zajęcia z wykorzystaniem metody W.S. można z powodzeniem stosować jako oddziaływanie indywidualne ale z racji wartości jakie dla rozwoju społecznego dziecka niesie możliwość kontaktu z innymi osobami, polecane jest prowadzenie zajęć grupowych.
ORGANIZACJA ZAJĘĆ
Najbardziej komfortowe warunki zapewnia grupa 6-14 dzieci. Wiek uczestników jest nieograniczony. Dobrze jest zapewnić każdemu dziecku dorosłego lub starszego opiekuna. Dobrze by zajęcia odbywały się systematycznie, minimum raz w tygodniu, około 1 godziny (na początku ok. 20-30 min.).Najlepszą "przyrządem" jest ciało dorosłego, najlepiej jak dzieci ćwiczą na parkiecie na boso. Prowadzeniem grupy najlepiej jest jak zajmują się dwie osoby..
RODZAJE ĆWICZEŃ WSPOMAGAJĄCYCH ROZWÓJ DZIECKA W METODZIE W. SHERBORNE:
- Ćwiczenia prowadzące do poznania własnego ciała (szczególnie dużo takich ćw. Wymagają dzieci upośledzone umysłowo).
- Ćwiczenia pomagające zdobyć pewność siebie i poczucie bezpieczeństwa w otoczeniu (dzieci z zaburzeniami emocjonalnymi)
- Ćwiczenia ułatwiające nawiązywanie kontaktu i współpracy z partnerem i grupą (dzieci nadpobudliwe)
- Ćwiczenia twórcze
W ZAŁOŻENIACH METODY LEŻY KSZTAŁCENIE:
- świadomości własnego ciała i usprawniani ruchowe
- świadomość przestrzeni i działanie w niej
- dzielenie przestrzeni z innymi i nawiązywanie z nimi bliskiego kontaktu
LITERATURA
1. Weronika Sherborne, "Ruch rozwijający dla dzieci", PWN 1997
2. Marta Bogdanowicz, Bożena Kisiel, Maria Przasnyska, "Metoda W. Sherborne w terapii i wspomaganiu rozwoju dziecka", WsiP 1996
Artykuły
- "Szkoła Specjalna"nr 4/83
- "Dziecko autystyczne i jego rodzice", red. A. Gałkowski
- "Przytul mnie , baw i dotykaj" (w)Wychowanie w Przedszkolu 6/98, s. 469
- "Czy metoda R. Labana przyjmie się w przedszkolu"(w)Wychowanie w Przedszkolu 11-12/84
- "Taniec harmonią ciała i ducha"(w)Grupa i zabawa, 1/2000
- "Metody twórcze w interpretacji R. Labana i K. Orffa"(w)Wychowanie w Przedszkolu, 5/83
