Henri Marie Raymond de Toulouse-Lautrec -Monfa urodził się 24.12.1864 w pałacu w Bose w Albi. Pochodził z arystokratycznej rodziny -ojcem jego był Alphonse de Toulouse, matką Adele z domu Tapie de Celeyran. Dzieciństwo spędził w rodzinnych posiadłościach w Albi, Celeyran i Malrome. Ojca interesowały wyłącznie polowania, konie, egzotyczna broń i jego psy myśliwskie, więc wychowaniem chłopca zajmowała się wyłącznie matka. W 1873 Lautrec rozpoczyna naukę w Lucee Fontanek w Paryżu, gdzie zaprzyjaźnia się z Maurice Joyantem (jego późniejszym biografem, mecenasem i propagatorem jego sztuki). Rene Princeteau, przyjaciel rodziców, zwraca uwagę na zdolności artystyczne chłopca. Podczas częstych wizyt w jego pracowni, Henri nawiązuje pierwsze bezpośrednie kontakty ze światem sztuki. Mimo zaległości w nauce spowodowanych chorobami, kończy rok z wyróżnieniem, jednak już w 1875 zmuszony jest przerwać naukę w liceum. Jest dzieckiem nerwowym, anemicznym, niższym od rówieśników. Pobyty w uzdrowiskach w Pirenejach także nie przynoszą rezultatów. Dwa kolejne upadki i złamania nóg przykuwają go na wiele miesięcy do łóżka i fotela na kółkach, ponadto niemal zupełnie przestaje rosnąć. Dużo wówczas rysuje i maluje. Są to pejzaże, jednak bardziej interesuje go życie bogatej, międzynarodowej socjety, powstają liczne rysunki i akwarele przedstawiające marynarzy, kawalerzystów, zaprzęgów konnych („Jeździec z pieskiem”, „Artylerzysta siodłający konia”). Jego prace częściowo są wzorowane na późnym romantyzmie, ale dominuje dążność do poprawnego rysunku. Na skutek choroby i wypadków pozostaje kaleką, z trudem się porusza. Mimo to w 1881 zdaje maturę, a w 1882 po wielu naradach rodzinnych Henri uzyskuje zgodę na podjęcie studiów malarskich i rozpoczyna ją w pracowni Leona Bonnata. Uzyskując samodzielność i rzuca się w wir życia Paryskiego. Jego ulubionymi lokalami są „Chat Noir” i Cyrk Fernando. Tematyka cyrku i kabaretu podejmowana przez Renoira, Maneta, Dogasa miała w późniejszym czasie duży wpływ na Lautreca. W 1883 kiedy Bonnat otrzymuje nominację na profesora Ecie des Beaux-Arts, zamyka swoją pracownię, a jego uczniowie, w tym Lautrec przenoszą się do Fernanda Mormona. W jego pracowni zaprzyjaźnia się z Francoisem Gauzim i Louisem Anquetinem. Coraz bardziej interesuje się sztuką japońską, a czas spędza w Chat Nor, Moulin de la Galette i Elysee -Montmarte. Parodią „Świętego gaju” Puvis de Chavannes'a Lautrec deklaruje swą przynależność do obozu artystycznej cyganerii. W 1885 zaprzyjaźnia się z Aristide Bruantem, który otworzył kabaret „Mirliton” i występował tam jako trubadur. Stał się Bruant jednym z głównych bohaterów obrazów Lautreca. Oprócz niego chętnie malował on La Goulue -królową kadryla i tancerza Valentina le Desosse (zw. Człowiek -Wąż). Powstaje wiele autoportretów piórkiem, kredką, litograficznych, w których uwidacznia się cierpki humor i bolesny sarkazm. W 1886 rozpoczyna współpracę z „Le Courrier Francais”, a do pracowni Mormona wstępuje Van Gogh, który razem z Lautreckiem i Bernardem zakłada „Grupę Małego Bulwaru”. Wystawiają prace przy wielkim bulwarze Montmrte, a pierwsza i jedyna wystawa odbyła się w jadłodajni, ale po kilku dniach została zamknięta. W 1888 powstaje „Pijaczka”, do której pozowała Suzanne Valadon -dawna akrobatka z cyrku Moliera, a wówczas modelka i kochanka Lautreca. Była ona ucieleśnieniem jego „wizji Montmartre'u. W obrazie tym jeszcze wyraźniej niż we wcześniejszym „Portrecie Van Gogha” widoczne są związki z twórczością Vincenta. Miejsce Suzanne zajmuje później prostytutka Czerwona Róża, która pozowała do „W Grenelle”, „W Montrouge”, „W Bastylii”, „Dziewczyna w ogrodzie”. W tym czasie pojawia się też tematyka cyrkowa („W Cyrku Fernando”),do której będzie wracał w 1890 w „Trapeziście”, w 1891 „Nouveau Cirque”. W 1889 na V Salonie Niezależnych Lautrec wystawia „Mulin de la Galette”, w której widoczne są wpływy japonizmu i twórczości Degasa. Tego roku ma też miejsce otwarcie Moulin Rouge, którego Henri stał się stałym bywalcem. Rok później umiera Van Gogh, co dla Lautreca było ogromnym ciosem. Kierownictwo galerii Boussod i Valadon obejmuje Maurice Jolant. Toulouse -Lautrec uczestniczy w wystawie „Grupy XX” w Brukseli, gdzie broni krytykowanych przez Henri de Groux prac Van Gogha. Na zamówienie Zidlera Lautrec tworzy plakat dla Moulin Rouge -barwna litografia „La Goulue w Moulin Rouge”. Współpracuje także z „Revue Blanche” -pismem braci Natanson, a dzięki kuzynowi Gabrielowi Tapie de Celeyran poznaje słynnego chirurga, doktora Peana i w szpitalu św. Łazarza asystuje przy operacjach. Powstają takie prace jak „ Dr Pean przy operacji” i „Tracheotomia”. Nieregularny tryb życia, alkohol i choroba nabyta od Czerwonej Róży sprawiają, że coraz bardziej podupada na zdrowiu. W 1898 jedzie do Londynu na otwarcie swej wystawy zorganizowanej przez galerię Goupila, jednak jego obrazy nie cieszą się popularnością. Rezygnuje z wyrazistości rysunku i ostrości konturu, ogranicza ekspresyjną deformację, jego obrazy stają się bardziej liryczne, miękkie, a kolory niemal pastelowe („Przy toalecie”). Od lutego do maja 1899 przebywa w zakładzie psychiatrycznym w Neuilly, gdzie trafia po silnym ataku delirium tremens. Tworzy tam 39 rysunków z cyklu „Cyrk”, maluje też -podobnie jak wcześniej Van Gogh -swojego opiekuna „Pielęgniarza z Neuilly”. Przewidując bliską śmierć porządkuje swoją pracownię, wykańcza zaczęte kiedyś prace, podpisuje niesygnowane obrazy. Połowie sierpnia ulega atakowi paraliżu. Matka przewozi go do Melrome, gdzie umiera 9 września 1901.
Ocenę twórczości Lautreca zaciemniają natarczywie powtarzane przez biografów anegdoty na temat jego alkoholizmu i przygód erotycznych. Odrzucał wszelkie kanony, nie należał do żadnej szkoły, choć wiele go łączyło z impresjonistami i grupą „Nabi”. Interesował go wyłącznie człowiek, jego osobowość, życie wewnętrzne. Charakterystycznych postaci szukał w barach, na ulicach, w teatrze i w cyrku. Odrzucany przez kobiety własnej sfery, szukał czułości w miejscu, gdzie nie zwracano uwagi na jego kalectwo i brzydotę, stał się częsty gościem „salonów” przy Rue d'Ambroise i Rue des Moulins. Oprócz powodów osobistych, mógł tam studiować sytuacje, w których człowiek odrzuca wszelkie konwenanse („Inspekcja” -najbardziej dramatyczne dzieło w cyklu prac poświęconych
”masion close”, przedstawiający „pensjonariuszki” ustawione w kolejce, obnażone, w oczekiwaniu na poniżające oględziny). Kobiety z domów publicznych pozwalały się portretować w momencie, który uważały za zupełnie naturalny, a który dla zawodowej modelki stanowiłby narzuconą jej przez artystę pozę. Sztuka Fin -de -siecle'u o wyraźnym wątku erotycznym była odpowiedzią na pruderyjną mieszczańską moralność. Mimo że Lautrec idealizował kobiety, nie na wszystkie spoglądał z taką samą dozą wyrozumiałości -te najpiękniejsze, u szczytu powodzenia, otoczone adoratorami, traktował w sposób bardziej bezwzględny. Wiele kartonów i litografii poświęcił uwielbianej prze niego Yvette Guilbert; uwagę koncentrował na twarzy, grze dłoni, pięknych ruchach ciała -uroda śpiewaczki była dla niego zjawiskiem drugorzędnym; zostawił tylko rudą koronę włosów, silnie podmalowane oczy, zbyt wydłużony nos i czerwoną kreskę szerokich ust. Podobnie w portretach La Goulue i Marcele Lender czy Misi Godebskiej. Zasłużenie chyba zyskał miano „najbardziej zjadliwego poety nowoczesnej kobiety”.
Naturą interesuje się tylko w młodzieńczym okresie, później stopniowo ogranicza motywy pejzażowe aż do całkowitej eliminacji, nawet w tle. Rezygnuje też z modelunku światłocieniowego na rzecz bardziej agresywnego i zdecydowanego modelunku linią i kolorem. Wszystko, co malował pokazane było do końca, bez niedomówień. Światło na jego obrazach jest zimne, odmaterializowane, a jego źródło jest niewidoczne. W „Moulin Rouge” na pierwszym planie agresywne oblicze kobiety, które płonie jak lampion, w „Modystce” pani Le Margouin zbliżona jest do niewidzialnego źródła światła -migotliwe refleksy na twarzy i włosach, natomiast w „Chilperic” uwaga koncentruje się na kokardach we włosach, rozjaśnionej twarzy i wirującej spódnicy, układającej się w kształt kwiatu. Nie przywiązywał wagi do faktury. Przejął metodę Rafaellego: podkład -farba rozpuszczona w benzynie -prace olejne były bardziej przejrzyste -zbliżone do akwareli („W Cyrku Fernando”) 1888, „Przy toalecie 1889). Kadrowanie: stosował ostre skróty, gwałtowne zbliżenia, śmiałe cięcia przez postacie i przedmioty.
Plakat we Francji pojawił się już w l. 60. (Jules Cheret) i równocześnie z Lautreciem działał też Alfons Mucha, T. A. Steinlein. L. tworzy La Revue Blanche, May Milion, Cuaudieux i inne. Postacie nie SA ustawione w przestrzeni perspektywicznej, lecz niemal wychodzą z plakatu -zwracają uwagę przechodnia. Operowanie dużymi płaszczyznami, syntetycznie potraktowane przedmioty, silne skróty, czytelny rysunek, wyrazista czcionka, to cechy, które przejmują mistrzowi plakatu XX wieku.
Podobnie jak Cezanne i Van Gogh nie stworzył szkoły. Towarzyski, otoczony gronem przyjaciół, w sztuce był samotnikiem. Jego sztuka wywarła wpływ na Gustave'a Moresu i fowistów, na Georgesa Rouault, młodzieńczą twórczość Picassa (1897 -1900), w Polsce zaś cenił go Stanisław Wyspiański, Wojciech Weiss, Witold Wojtkiewicz i in. artyści krakowskiej bohemy.
Gruba Mańka 1884 to pierwszy portret prostytutki; zbrutalizowany akt kobiecy, silne kontrasty bieli i czerni.
Taniec w Moulin Rouge 1889 -całkowicie własna sceneria -statycznie traktowane postacie, grające obojętnych widzów umieszczone na przedzie sceny, a dynamiczna para tancerzy na drugim planie. Ich gesty mają odpowiednik w cieniach pełzających na podłodze. W głębi -korowód figur. Inne tego typu: Augusta, La Goulue i Valentin le Desosse.
Karton Mademoiselle Dihau przy fortepianie miał wisieć obok portretu tej samej modelki autorstwa Degasa z 1868.
1891 Kobieta w ogrodzie Ojca Forest, Justine Dihau w ogrodzie Ojca Forest, Monsieur Desirie Dihau, fagocista opery, to prace wyjątkowe w twórczości Lautreca, bo malowane na tle pejzażu.
„A la mie” -przy stoliku popijając wino siedzi prostytutka w towarzystwie bibosza z Montmarte -częsty motyw w sztuce Lautreca: ludzie moralnie zdegenerowani.
1892 dla galerii Boussod i Valadon wykonuje 2 barwne litografie „Anglik Warener w Moulin Rouge” i „La Goulume et Mome Fromage”. Pieśniarzowi Bruantowi poświęca 2 słynne plakaty „Eldorado, Aristide Bruant w swym kabarecie” i „Bruant aux Ambassadeurs”, w którym Bruant przedstawiony został jako romantyczny trubadur. Poznaje wówczas Jane Avril, która będzie jego ulubioną modelką, muzą i przyjaciółką -pojawia się na plakatach, rysunkach, szkicach, obraz „Jane Avril w Moulin Rouge”.
1896 album „Elles” obejmujący 10 litografii i barwną okładkę -kobity z domów publicznych w intymnych momentach snu, mycia, ubierania się. „Ubierająca się kobieta” -wysoko w górze z punktu obserwacyjnego, podobna do „Czeszącej się” Degasa całość w dużym skrócie perspektywicznym.
1895 „Taniec mauretański” wystawiony razem z „Tańcem la Goulue i Bosego Valentina” przy wejściu do pawilonu Foire du Trone de la Goulue, aby przyciągnąć uwagę publiczności. Taniec la Goulue, towarzyszy jej grający na tamburynie i pianista, wśród publiczności można rozpoznać Jane Avril, Lautreca, Oskara Wilde'a i Felixa Feneona -krytyka.
1894 „W salonie przy ul. Des Moulins” odzwierciedla atmosferę eleganckich domów publicznych Paryża.