Benito Amilcare Andrea Mussolini
Mussolini rozpoczynał karierę we Włoskiej Partii Socjalistycznej i wszedł do komitetu wykonawczego tej partii, Po wybuchu I wojny światowej poparł publiczne przystąpienie Włoch do wojny po stronie Ententy. Wydalono go za to z partii, ponieważ kłóciło się to z jej oficjalnym stanowiskiem wobec wojny.
W 1921 roku Mussolini przekształcił je w Narodową Partię Faszystowską. Ruch ten uzyskiwał coraz większe poparcie wśród włoskiego społeczeństwa, że przejęcie władzy stało się możliwe już rok później - w czasie strajku socjalistów faszyści zorganizowali tzw. Marsz na Rzym. Siły porządkowe i wojsko z łatwością mogłyby zatrzymać a nawet pokonać w walce siły faszystów, jednak król Wiktor Emanuel III przestraszył się możliwości rozlewu krwi i wybuchu wojny domowej. Mussoliniemu została powierzona teka premiera.
Sformowany przez niego rząd miał jednak tylko kilku faszystów jako ministrów. Sytuacja zmieniła się po zabójstwie Giacomo Matteottego, jednego z przywódców socjalistów. Do roku 1925 partie opozycyjne zostały zepchnięte na margines, a w 1926 zdominowany przez faszystów parlament wydał zakaz działalności wszelkich partii i związków zawodowych poza Narodową Partią Faszystowską. Wcześniej te działania poprzedziły nadanie Mussoliniemu tytułu duce (wodza) Włoch w 1923 i ogłoszenie przez niego w 1925, że zostaje Głową Rządu.
Benito Mussolini ogłosił, że zamierza odbudować Imperium Rzymskie. Duce zaczął rozbudowywać armię, organizować roboty publiczne, walczyć z mafią. Odnosząc sukcesy faszyści zyskali ogromne poparcie społeczne, nawet mimo prowadzenia agresywnej polityki zagranicznej. W 1935 roku Włochy dokonały inwazji na Abisynię. Po jej zwycięskim dla Włoch zakończeniu Benito Mussolini ogłosił powstanie Drugiego Imperium Rzymskiego.
W 1941 po ataku Niemiec na ZSRR Mussolini podjął decyzję o wysłaniu na front wschodni 250 tysięcy Włochów. Jednak z biegiem czasu alianci zajmowali włoskie tereny. W 1941 zajęto Włoską Afrykę Wschodnią, w 1942 pokonali siły Osi pod El Alamein i do kwietnia 1943 włoska kolonia Libia znalazła się pod kontrolą aliantów, a w maju 1943 siły Osi poddały się w Tunezji. Na przełomie 1942 i 1943 w czasie bitwy o Stalingrad zniszczono praktycznie całą włoską armię znajdującą się w ZSRR.
Po lądowaniu aliantów na Sycylii autorytet Mussoliniego całkowicie upadł. 25 lipca 1943 został on zdymisjonowany ze stanowiska premiera przez Wielką Radę Faszystowską i aresztowany na polecenie króla. Na czele nowego rządu stanął Pietro Badoglio. 8 września ogłoszono zawieszenie broni między aliantami a Królestwem Włoch. Hitler nakazał zlokalizowanie Mussoliniego, a gdy było już pewne, że znajduje się w Gran Sasso został odbity 12 września przez komandosów Luftwaffe i SS pod dowództwem Otto Skorzenego. Po krótkim odpoczynku w Rzeszy i spotkaniu z Hitlerem utworzył na okupowanych przez Niemców terytoriach Włoch Włoską Republikę Socjalną. 13 października rząd Badoglia wypowiedział Niemcom wojnę.
W marionetkowym państewku Mussolini otoczył się ostatnimi zwolennikami, utworzył z resztek wiernych mu oddziałów Guardia Nazionale Repubblicana i Czarne Brygady. Specjalny Trybunał osądził też tych, którzy w lipcu 1943 głosowali za odsunięciem Mussoliniego od władzy. Większość skazano na karę śmierci w tym zięcia duce Galeazzo Ciano. Jednak sprzeciw większości ludności wobec niemieckiej okupacji doprowadził do powstania ruchu oporu i wybuchu na terenie Włoskiej Republiki Socjalnej wojny domowej.
W kwietniu 1945 były duce postanowił uciec do Szwajcarii. W trakcie transportu został jednak rozpoznany przez partyzantów i pochwycony. Wraz ze swą kochanką Clarą Petacci Mussolini został rozstrzelany 28 kwietnia 1945 w Giulino di Mezzegra a jego ciało zostało powieszone głową dół na stacji benzynowej w Mediolanie.
Z żoną Rachel miał piątkę dzieci: Eddę, Vittoria, Bruna, Romano i Annę Marię.
Służba w czasie I wojny światowej
W latach 1914-1915 rozpoczął się jego "rozwód" z socjalizmem: ustąpił ze stanowiska redaktora "Avanti", zaczął działać w kierunku przystąpienia Włoch do wojny po stronie Ententy, założył pismo o nastawieniu nacjonalistycznym "Il Popolo d'Italia" z siedzibą w Mediolanie. Od sierpnia 1915 w armii włoskiej, walczył w dolinie rzeki Isonzo i w lutym 1917 został ranny odłamkiem pocisku moździerzowego.
Narodziny faszyzmu
Po powrocie do Mediolanu nadal wydawał swoją gazetę, jednocześnie skupiając wokół siebie grupę byłych kombatantów. Był inicjatorem utworzenia organizacji kombatanckiej Fascio Italiano di Combattimento (a przy okazji ściągała ludzi z sił specjalnych, doskonale zasilających bojówki), która stała się zalążkiem ruchu faszystowskiego. Rozwinął aktywną działalność polityczną wśród szerokich mas społeczeństwa, rozczarowanych wynikiem wojny: kryzysem, bezrobociem, wielkimi stratami ludzkimi i materialnymi oraz niewielkimi korzyściami terytorialnymi w zwycięskiej w końcu dla Włochów wojnie. W listopadzie 1921 Mussolini utworzył Narodową Partię Faszystowską na bazie związków ("fasci") kombatanckich. Głosił antyparlamentaryzm i pochwałę rządów silnej ręki. Jego bojówki - czarne koszule krwawo rozprawiały się z wszelką opozycją. Zdobywał jednocześnie poparcie polityczne zarówno wśród biedoty (wiele obiecując, grając na nacjonalizmie), jak i wśród inteligencji i warstw posiadających (zwalczał strajki, obiecywał zniesienie części przywilejów robotniczych i chłopskich).
Przejęcie władzy
W październiku 1922 roku, czując siłę swojego ruchu, zorganizował tak zwany marsz Czarnych Koszul, w wyniku którego został mianowany premierem rządu przez króla Wiktora Emanuela III. Jego pierwszy rząd, złożony z faszystów i nacjonalistów, tolerował opozycję aż do zamordowania w 1924 roku przywódcy socjalistów, Giacomo Matteottiego. W lutym 1923 roku powołał do życia Milicję Faszystowską czyli oficjalne bojówki dla ochrony partii i zwalczania opozycji, a wkrótce również Wielką Radę Faszystowską jako najwyższy organ partii. Lata 1926-1928 stały się początkiem końca demokracji parlamentarnej. Po rzekomych zamachach na swoje życie przeforsował ustawy specjalne, specjalne kompetencje rządu, delegalizację partii opozycyjnych, powołanie tajnej policji OVRA i zmianę ordynacji wyborczej, w rezultacie czego parlament stał się fikcją, choć dopiero w 1939 roku został całkowicie zniesiony i zastąpiony tak zwaną Izbą Związków i Korporacji.
Mussolini jako duce
Do głównych osiągnięć Mussoliniego należało m.in.: rozbudowanie frontu robót publicznych; zawarcie układów laterańskich normalizujących stosunki między państwem włoskim a Watykanem; poprawienie doli szerokich warstw społeczeństwa, w tym robotników i chłopów; sukcesy ekonomiczne w koloniach i państwach zależnych, takich jak Albania.
Prowadził agresywną politykę zagraniczną, czego wyrazem były: napaść włoska na Abisynię 1935-1936, interwencja po stronie gen. Francisco Franco w hiszpańskiej wojnie domowej, aneksja Albanii w kwietniu 1939. Ukoronowaniem tej polityki było przystąpienie Włoch do II wojny światowej po stronie hitlerowskich Niemiec w czerwcu 1940 roku. Po dojściu Hitlera do władzy, Mussolini początkowo odnosił się do niego niechętnie lecz w końcu zdecydował się nawiązać ścisłą współpracę z Niemcami, przypieczętowaną przystąpieniem Włoch do paktu antykominternowskiego w listopadzie 1936, a następnie zawarciem paktu stalowego w maju 1939 roku i Paktu Trzech we wrześniu 1940 roku.
Niepowodzenia włoskie na froncie, w tym klęska w wojnie z Grecją i utrata kolonii w Afryce doprowadziła do podważenia jego pozycji politycznej. Po wylądowaniu aliantów na Sycylii został zdymisjonowany przez króla ze stanowiska premiera 25 lipca 1943 roku i aresztowany. 12 września został uwolniony przez spadochroniarzy niemieckich pod dowództwem Otto Skorzeny'ego. Stanął na czele rządu zorganizowanej pod patronatem niemieckim Włoskiej Republiki Socjalnej, tak zwanej Republiki Saló.
Pomimo sojuszy z narodowo-socjalistycznymi Niemcami, Mussolini był przyjaźnie nastawiony do Polski. W 1940 roku osobiście interweniował u Hitlera, żądając (skutecznie) zwolnienia profesorów zatrzymanych w sonderaktion Krakau. Faszyzm włoski różnił się od nazizmu hitlerowskiego. Oficjalnie nie promował mordowania podbitych narodów czy specjalnego okrucieństwa samego w sobie. Popierał bezwzględne zabijanie przeciwników ustroju i skazywał za poglądy, nie zaś za pochodzenie czy narodowość. Nie pozwolił Niemcom na eksterminację Żydów włoskich.
Przystąpienie Włoch do wojny
10 czerwca 1940 Benito Mussolini w imieniu Królestwa Włoch wypowiedział wojnę Francji i Wielkiej Brytanii[2]. Decyzja duce była podyktowana głównie chęcią uczestniczenia w powojennych rokowaniach pokojowych i uzyskania dla Włoch wymiernych korzyści - widząc upadek Francji i niemoc Brytyjczyków liczył na łatwe zwycięstwo. Mussolini wygłosił przemówienie, którego słuchały tysiące Włochów zgromadzonych na placach we włoskich miastach i miasteczkach.
Na polecenie Mussoliniego nieprzygotowane oddziały na północy podjęły ofensywę w Alpach skierowaną przeciwko Francuzom jednak po przebyciu kilkunastu kilometrów natarcie zatrzymało się. 11 czerwca włoskie lotnictwo zbombardowało Maltę, tego samego dnia RAF dokonał nalotu na Turyn. Przez kilkanaście kolejnych dni armia włoska w Alpach posunęła się tylko o kilka kilometrów, a na Morzu Śródziemnym flota włoska i brytyjska toczyły małe potyczki. Wkrótce Mussolini udał się na front alpejski, gdzie wizytował oddziały włoskiej armii
22 czerwca Francja skapitulowała przed Niemcami, Mussolini zagroził jednak, że podobny układ ma zostać podpisany z Włochami, inaczej walki nadal będą trwać. Ostatecznie 24 czerwca Francuzi podpisali rozejm z Włochami w Rzymie. Włosi uzyskali jedynie przygraniczne gminy w Alpach, ale razem z Niceą.
Odsunięcie od rządów, aresztowanie i odbicie
25 lipca 1943 po raz pierwszy od czasu wypowiedzenia wojny aliantom zebrała się Wielka Rada Faszystowska. Miano przedyskutować bieżącą niekorzystną sytuację i podjąć kroki zaradcze. Nieoczekiwanie, nawet dla aliantów, Rada postanowiła usunąć Mussoliniego ze stanowiska premiera. Czując się zagrożony, Mussolini udał się do króla, prosząc o wsparcie, ten jednak odmówił, a zaraz potem kazał strażnikom aresztować duce.
Śmierć
W ostatnich dniach kwietnia 1945 roku Mussolini postanowił uciec przed aliantami do Szwajcarii. Tuż przed zajęciem Mediolanu przez aliantów wywiązały się walki w tym mieście między włoskim ruchem oporu a niemieckimi siłami w mieście. 25 kwietnia Mussolini wygłosił więc ostatnie przemówienie w mediolańskim Teatro Lirico. Nawet wówczas duce przyciągnął tłumy, które oklaskiwały go i krzyczały pozdrowienia na jego cześć.
Tego samego dnia Mussolini ukrył się w niemieckim transporcie, który miał go przewieźć przez granicę włosko-niemiecką do Austrii. Stamtąd dyktator miał uciec do Szwajcarii. Transport dotarł do Como a następnie 26 kwietnia skierował się w stronę granicy. 27 kwietnia w miejscowości Menaggio do grupy dołączył transport włoskich faszystów z Mediolanu, na czele którego stał Alessandro Pavolini. Po południu konwój został zatrzymany przez oddział komunistycznych partyzantów niedaleko miejscowości Dongo. Niemcy, nie stawiający oporu, zostali zapewnieni, że zostaną puszczeni dalej, jednak partyzanci poinformowali, że zatrzymają wszystkich Włochów. Mussolini, mimo przebrania w niemiecki mundur, został rozpoznany i zatrzymany. Wraz z nim zatrzymano wszystkich faszystów a później także jego kochankę Clarę Petacci. Zostali oni przetransportowani do miejscowości Mezzagra, gdzie ostatnią noc spędzili w domku lokalnej rodziny.
Według oficjalnej wersji 28 kwietnia do Mezzagra przybył Pułkownik Valerio czyli Walter Audisio. Audisio, przywódca komunistycznych partyzantów, miał zostać upoważniony do egzekucji Mussoliniego przez Komitet Wyzwolenia Narodowego. Na podstawie listy zatrzymanych z transportu utworzył listę 15 osób przeznaczonych do likwidacji poprzez rozstrzelanie. Sam oświadczył Mussoliniemu i Petacci, że przyjechał ich uratować. W rzeczywistości wywiózł ich do małej miejscowości Giulino di Mezzegra. Na jego rozkaz pluton egzekucyjny rozstrzelał byłego duce i jego kochankę. Valerio wrócił do Dongo gdzie przetrzymywano resztę osób z listy. Wszystkie zostały wkrótce rozstrzelane.
29 kwietnia ciała przewieziono do Mediolanu. Po drastycznej reakcji tłumu[4], zbezczeszczone ciała faszystów zostały powieszone głowami w dół na stacji benzynowej. Partyzanci tym samym chcieli dać dowód, że Benito Mussolini i jego poplecznicy nie żyją. Jednocześnie było to ostrzeżenie dla resztek faszystów stawiających opór i zemsta za wieszanie członków ruchu oporu na tym samym placu. Winston Churchill tak skwitował koniec faszystowskiego przywódcy: ,,Ha! Nie żyje ta krwawa bestia!"
Na wieść o straszliwej śmierci Mussoliniego Adolf Hitler także postanowił popełnić samobójstwo, chcąc uniknąć takiego samego, lub jeszcze gorszego, losu. 30 kwietnia 1945 w trakcie oblężenia Berlina popełnił samobójstwo w swoim bunkrze pod kancelarią Rzeszy zażywając cyjanek i strzelając sobie pistoletem w usta. Razem z nim samobójstwo popełniła jego żona Eva Braun. Ich ciała zostały wyniesione z bunkra i spalone w ogrodzie Kancelarii Rzeszy. Po wkroczeniu aliantów do Mediolanu ciało Benito Mussoliniego zostało zdjęte i pochowane w nieoznaczonym grobie na mediolańskim cmentarzu. W 1950 zostało przeniesione i pochowane w miejscu urodzin Mussoliniego, Predappio.
Podobnie jak śmierć Adolfa Hitlera również i rozstrzelanie włoskiego dyktatora wzbudza sporo kontrowersji. Oprócz oficjalnej, opisanej powyżej, istnieje jeszcze inna wersja, która głosi, że zabójstwo Mussoliniego zostało przygotowane i wykonane (lub współwykonane razem z partyzantami) przez brytyjski wywiad. Według tej wersji Mussolini posiadał kompromitującą dla Churchilla korespondencję i sporą ilość pieniędzy, za które chciał kupić sobie wolność. Aby listy nie wyszły na jaw wywiad brytyjski przygotował zamach lub nadzorował egzekucję Mussoliniego. Wersję tę potwierdził w 1990 Bruno Giovanni Lonati - były partyzant z oddziału, który pochwycił duce. Według niego Mussolini został zabity przez niego i oficera brytyjskich służb specjalnych o pseudonimie John. Wersja Lonatiego nigdy jednak nie została potwierdzona, nie można też jej zweryfikować bo nie są znane żadne dokumenty świadczące o takim przebiegu wydarzeń[5].
Spuścizna
Wielu starszych Włochów do dziś wspomina z sentymentem czasy Mussoliniego, kiedy, jak mówią pociągi jeździły punktualnie. Te oraz inne uwarunkowania sprawiają, że idee neofaszystowskie i rewizjonistyczne (półwysep Istria) są ciągle obecne w młodszym pokoleniu. Narodowa Partia Faszystowska jest jedyną partią, której działalność jest zakazana w konstytucji Włoch.
Życie prywatne i rodzina
W 1915 roku Benito Mussolini ożenił się ze swoją konkubiną Rachele Guidi (w 1925 wzięli ślub kościelny), którą poznał w 1910. Miał z nią w sumie pięcioro dzieci: Eddę (1910-1995), Vittoria (1916-1997), Bruna (1918-1941), Romano (1927-2006) i Annę Marię (1929-1968). Edda została w 1930 roku żoną późniejszego ministra spraw zewnętrznych Włoch Galleazzo Ciano. Vittorio został producentem filmowym. Bruno był pilotem i zginął w wypadku lotniczym podczas testowania samolotu bombowego Piaggio P.108 w 1941. Romano zyskał sławę jako pianista, mimo że przez jakiś czas występował jako Romano Full[6]. Napisał także książkę Mój ojciec, Duce.
Przez ślub Romano z Anną Marią Scicolone z rodziną Mussolinich jest powiązana Sophia Loren, będąca jej siostrą. Jedna z ich dwóch córek, Alessandra, jest aktualnie deputowaną w Parlamencie Europejskim z ramienia Alternatywy Społecznej, włoskiego ugrupowania ultraprawicowego.
W 2000 włoski dziennikarz Marco Zeni opublikował dwie książki, gdzie ujawnił, że zanim Mussolini związał się na stałe z Rachele Guidi, w 1914 roku w Mediolanie wziął ślub z Idą Dalser, która rok później urodziła mu syna - Benito Albiniego. Mussolini uznał syna, ale po jego dojściu do władzy, prawdopodobnie aby nie wyszła jego możliwa bigamia, tajna policja uniemożliwiła jego kontakty z Dalser i ich synem (oboje zostali internowani, choć nie w tym samym czasie). Ona zmarła w odosobnieniu na weneckiej wyspie San Clemente, natomiast Benito Albini zmarł w 1942 w Mediolanie. Mimo że nie zachowały się żadne dokumenty cywilne lub kościelne świadczące o jej ślubie z przyszłym duce, to w mediolańskich archiwach znajdują się akta potwierdzające, że otrzymywała od państwa zapomogę przysługującej jej za powołanie męża do wojska, i to ona, a nie Rachele Guidi dostała wiadomość o zranieniu Mussoliniego przez odłamki z moździerza[7].
W trakcie sprawowania władzy Mussolini miał wiele kochanek, z których najbardziej znane to Marherita Sarfatti[8] , i Clara Petacci.