41. Tradycje definiowania polityki

Słowo polityka należy do terminów, które nie dają się łatwo zdefiniować. Jest pojęciem , którego współczesne rozumienie istotnie odbiega od znaczenia pierwotnego.

Niewiele jest źródeł pozwalających szczegółowo wyjaśnić pochodzenie terminu polityka. Na ogół odwołujemy się do refleksji filozoficzno-politycznych Platona, który pozostawił po sobie dzieło Politeja (Państwo) oraz Arystotelesa - autora szkiców zatytułowanych Politika (Polityka).

Obu myślicieli łączyła idea poszukiwania i odsłaniania sensu polityki w związku z jej przesłaniem.

Politica nie może być despotica, ale libera; jej istotą jest roztropne realizowanie idei wspólnego dobra obywateli.

Filozofów dzieliły natomiast poglądy w sprawie możliwych sposobów realizacji potrzeb wspólnot politycznych: odmienne wizje doskonałych ustrojów państwowych, zasad sprawiedliwości, preferencji społecznych i praw obywatelskich. Te różnice ujawniają jak złożone były dzieje rodzącej się europejskiej myśli politycznej i towarzyszące im kontrowersje wokół terminu polityka. Pojawienie się tego terminu oraz ewolucja jego rozumienia ściśle wiązała się z powstaniem i rozwojem państwa.

W procesie rozwoju nowożytnej myśli politycznej zarówno terminologia grecka - z obszaru życia polis - jak i łacińska były inkorporowane i wzbogacane w językach narodowych. Zwraca się tu uwagę na tradycje angielskie, niemieckie, rosyjskie, francuskie i polskie. Np. W języku angielskim ważne okazują się różnice między terminami: politics, policy i polity. Termin polity oznaczał zbiorowość polityczną; policy - treści, programy polityczne, politics - działanie polityczne.

Sposoby pojmowania polityki

Mitologie i teologie starożytnych społeczeństw sakralnych

Troska o świety, wywodzący się z boskiego ustanowienia, porządek. Władcy są pośrednikami pomiędzy rzeczywistością boską a społecznością ludzką. Sakralny obraz rzeczywistości nie wyklucza rozważań o charakterze pragmatycznym, np. na temat strategii sprawowania i utrzymywania władzy.

Starożytność klasyczna

Polityka to sprawy związane z polis (politeją), czyli rzecząpospolitą. Arystotelesowska koncepcja polityka oznacza współkształtowanie życia w warunkach wolności i równośći na miarę człowieczeństwa, pod określoną władzą.

Wczesne chrześcijaństwo

Pierwsi chrześcijanie uważali się przede wszystkim za obywateli Królestwa Bożego. Ojczyzna Niebieska była rozumiana jako wzór doskonałego porządku politycznego, w którym nie ma ucisku, lecz panuje braterstwo, wolność i pokój. W praktyce nauka o nowym Królestwie była pojmowana różnorako jako:

• Próba zaangażowania się na rzecz bezpośredniego ustanowienia Królestwa Bożego

• Dystansowanie się od wszelkiej polityki ziemskiej, szukanie wewnętrznego Królestw a Bożego

• Sakralizacja ziemskich porządków politycznych

• Próba uświęcenia rzeczywistości ziemskiej, traktowanie polityki jako zadania doczesnego, ale czerpiącego legitymizację z pozaziemskiego mandatu twórczej przebudowy świata.

Św. Tomasz z Akwinu

Polityuka to treść tych zadań, które trzeba podjąć, aby zrealizować idee dobra wspólnego społeczności ludzkiej. Ludzie wolni dążą przede wszystkim do osiągnięcia swych własnych , partykularnych celów. Ze względu na dobro wspólne zachodzi konieczność istnienia kompetencji instancji koordynacyjnej i kierowniczej, na której barkach powinna spoczywać główna odpowiedzialność polityczna za społeczeństwo jako całość. Polityka oznacza zatem kierowanie sprawami społeczeństwa zgodnie z wymogami dobra wspólnego.

Państwo nowożytne

Polityka to artykulacja i sprawowanie władzy państwowej, władzy, która w spluralizowanym ideologicznie społeczeństwie musi rozwiązywać wiele różnorodnych problemów celem zapewnienia pokoju i ładu wewnętrznego poprzez regulowanie wzajemnych stosunków między obywatelami. Państwo podkreśla suwerenny autorytet swojej władzy, na poparcie którego przywołuje rację przewyższającą zwykły rozum ludzki- rozum zbiorowy zwany racją stanu, domagający się bezwarunkowego posłuszeństwa.

Oświecenie

Polityka to budowanie porządku rozumnego, kwestionującego irracjonalny autorytet władzy, uniemożliwiającego stosowanie zbędnych represji, opierającego się na zgodnej woli autonomicznych podmiotów życia społecznego.

Marksizm

Polityka w społeczeństwie klasowym jest dążeniem o przezwyciężenia, na drodze rewolucyjnej, stosunków ucisku i wyzysku, co jest praktyczną realizacją konieczności historycznej. Polityka jest z istoty walką klasową, prowadzoną w warunkach społeczeństw nowoczesnych, głównie o władzę w państwie.

Max Weber

Polityka w szerszym rozumieniu to każdy rodzaj samodzielnej kierowniczej czynności, w węższym - zespół działań podejmowanych w zamiarze uczestnictwa we władzy bądź pomiędzy państwami, bądź pomiędzy grupami wewnątrz państwa.

David Easton

Polityka to autorytatywna alokacja wartości w społeczeństwie.

42. Dwa sensy pojęcia polityki - politika pragmata i politika episteme

Politika pragmata - organizacja i funkcjonowanie wspólnot politycznych; sposób życia mieszkańców polis.

Politika episteme - Rozwój refleksji naukowej nad mechanizmami życia politycznego.

43. Kierunki definiowania polityki - behawioralny i instytucjonalny

Behawioryzm

1. Polityka interpretowana jest przez pryzmat zachowań ludzkich związanych z procesem rządzenia; b) bowiem motywacje do uczestnictwa w polityce tkwią w psychice ludzkiej; c) możemy je poznać poprzez uwolnioną od sądów wartościujących , empiryczną obserwację i opis zachowania (w myśl maksymy orzekać co jest, a nie, co powinno być). W myśl tradycyjnych założeń behawioryzmu, granice polityki wyznacza formuła kary - nagrody, decydująca o charakterze aktywności ludzkiej związanej z procesem rządzenia. Pierwsze behawioralne koncepcje polityki pojawiają się w okresie międzywojennym, zaś szerokie zastosowanie komputerów w badaniach empirycznych zachowań politycznych (wyborczych) owocowała ogłoszeniem w USA przez Roberta Dahla w 1961 r. rewolucji w politologii - rewolucji behawioralnej ze względu na praktyczne walory podejścia do polityki.

Instytucjonalizm

Podejście instytucjonalne obejmuje reguły, procedury i formalną organizację rządu. Korzysta z instrumentów prawnika i historyka, by wujaśniać ograniczenia dotyczące zarówno zachowań politycznych, jak i skuteczności procedur demokratycznych, oraz faworyzuje westminsterski model demokracji przedstawicielskiej. Reprezentujący podejście instytucjonalne uważali, że stosowali oni metodologię ,, inteligentnego obserwatora, który próbuje opisać i zrozumieć rzeczywistość polityczną w nieabstrakcyjnych kategoriach”. Tradycyjny instytucjonalizm skupiał się na formalnych regułach i organizacjach, a nie na nieformalnych konwencjach, na oficjalnych strukturach rządu, anie na szerszych instytucjonalnych ograniczeniach dotyczących rządzenia. Instytucjonalizm zakładał, że konkretne instytucje są ,,przejawami funkcji życia politycznego”. Stosuje metodę indukcyjno-opisową (wyciąga wnioski z badań empirycznych)

Nowy Instytucjonalizm

Zakłada, że instytucje polityczne ,,straciły na znaczeniu w porównaniu z pozycją, którą miały we wcześniejszych teoriach politologicznych”. Nowi instytucjonaliści eksperymentują z podejściami dedukcyjnymi, które wychodzą od twierdzeń teoretycznych na temat sposobu funkcjonowania instytucji. Podejścia instytucjonalne rozmnożyły się.

Instytucjonalizm normatywny przyjmuje, że instytucje polityczne wpływają na zachowania aktorów społecznych, kształtując ich ,,wartości, normy, interesy, tożsamości i przekonania”. W związku z tym określenie ,,normatywny” odnosi się w tym wypadku do zainteresowania normami i wartościami jako zmiennymi wyjaśniającymi, a nie do teorii normatywnej w sensie promocji określonych norm. Instytucjonalizm normatywny zakłada, że pozornie neutralne reguły i struktury w istocie ucieleśniają pewne wartości i determinują odpowiednie zachowania w określonych kontekstach. Instytucje upraszczają życie polityczne, gwarantując, że ,,niektóre aspekty przyjmuje się za pewnik, podejmując decyzje co do innych”.

Instytucjonalizm racjonalnego wyboru zaprzecza tezie, że czynniki instytucjonalne ,,wytwarzają zachowanie” czy kształtują preferencje jednostek, które jego zwolennicy postrzegają jako zdeterminowane wewnętrznie i sotsunkowo stabilne. Instytucje polityczne wpływają na zachowania, oddziałując ,,strukturę sytuacji”, w której jednostki dobierają strategie realizacji ich preferencji. Instytucje dostarczają informacji o prawdopodobnym achowaniu innych w przyszłości oraz o zachętach do określonego sposobu działania. Instytucje są celowymi konstrukcjami ludzkmi, które stworzono w celach rozwiązywania problemó związanych z działaniami zbiorowymi.

44. Kierunki definiowania polityki - normatywny i racjonalny

Normatywizm

1. Polityka interpretowana w kategoriach powinnościowych - jak być powinno?; b) odwołuje się do greckiego przesłania polityki jako roztropnego realizowania wspólnego dobra; c) koncentruje się na projektowaniu pożądanych wizji życia politycznego; d) w historii myśli politycznej pojawiło się wiele projektów dobrej polityki; e) legitymizowały one władzę i uzasadniały posłuszeństwo obywateli (np. teologie polityczne, koncepcje umowy społecznej) lub nawoływały do rewolucyjnej zmiany istniejącego porządku (np. utopia Marksa); e) co ujawnia relatywizm etyczny normatywnego podejścia do polityki f) stanowiący do dzisiaj przedmiot ożywionych sporów wokół dobra wspólnego; g) na bazie krytyki normatywizmu pojawiła się egzystencjalna wykładnia polityki, której ukoronowaniem był decyzjonizm.

Racjonalizm

Istotę teorii racjonalnego wyboru stanowi stwierdzenie, że ,,kiedy ludzie mają do wyboru kilka sposobów działania, zwykle robią to, co w świetle ich przypuszczeń prawdopodobnie zapewni im najlepszy wynik”. Racjonalizm odwołuje się do metodologii przyjętej w ekonomii. Wyborca głosuje na partię, która po dojściu do władzy zapewni mu w świetle jego oczekiwań najwyższą użyteczność. Zakłada się, że jednostki są zdolne do rangowania wyników albo, co w tym wypadku oznacza to samo, działań. Tak więc w przypadku każdej pary możliwości a i b mogą stwierdzić, że a jest lepsze od b, że b jest lepsze od a, albo że oba te wyniki mają tę samą wartość. Teoria racjonalnego wyboru stosuje operacje logiczne i matematyczne w odniesieniu do zespołu założeń z których niektóre są aksjomatami na temat racjonalnego zachowania, a niektóre - pomocniczymi założeniami na temat kontekstu, w którym znajdują się gracze, w celu formułowania prognoz. Jest przykładem dedukcyjno - nomologicznego podejścia do wyjaśnienia.

45. Postmodernistyczny kierunek definiowania polityki

Postmodernizm

1. Sygnalizuje kryzys współczesnej polityki; b) którą symbolizuje rhizoma - roślina o wielu splątanych i długich korzeniach, nie wiadomo gdzie się zaczynających i kończących; c) stąd zrozumienie polityki wymaga wielu punktów odniesienia; d) jest ona bowiem swoistym labiryntem, w którym żyje i działa człowiek; e) wyrażający obawę przed nieznanym, ale i pragnienie odsłaniania ukrytych sensów życia wspólnotowego i dróg wyjścia z sytuacji.

---