91. SZP
Służba Zwycięstwu Polski - konspiracyjna organizacja założona 27 IX 1939 w Warszawie przez generała M. Tokarzewskiego-Karaszewicza. Powstała w porozumieniu z dowódcą armii Warszawa generałem J. Rómmlem i na podstawie pełnomocnictwa udzielonego przez Naczelnego Wodza E. Rydza-Śmigłego. Do głównych celów SZP należało prowadzenie walki o niepodległość i organizowanie ośrodków tymczasowej władzy. 10 października w mieszkaniu Leona Nowodworskiego, warszawskiego adwokata i członka Stronnictwa Narodowego, spotkali się członkowie Rady Politycznej (zwana również Główną Radą Polityczną lub Radą Główną Obrony Narodowej). Na pierwsze posiedzenie polityków przybyli Mieczysław Niedziałkowski, Kazimierz Pużak, Zygmunt Zaremba, Maciej Rataj, Stefan Korboński, Mieczysław Michałowicz oraz oczywiście Karaszewicz-Tokarzewski. Była to szeroka reprezentacja polityczna zrzeszająca działaczy z Polskiej Partii Socjalistycznej, Stronnictwa Ludowego, Stronnictwa Demokratycznego oraz Stronnictwa Narodowego. To dało podwaliny pod późniejszą Krajową Reprezentację Polityczną. Wiele z tych, którzy pojawili się 10 października 1939 roku na roboczym spotkaniu, do końca wojny aktywnie uczestniczyły w działalności podziemnej. Na posiedzeniu głos zabrał Tokarzewski, omawiając cele i kształt tworzonej organizacji. W tym samym czasie przyjęto statut organizacji, który wysłano do Paryża w styczniu 1940 roku. Głównymi zadaniami miały być:
1.) Zdecydowana walka z agresorem
2.) Przygotowanie kadry wojskowych i podniesienie ich gotowości moralnej i fizycznej
3.) Tworzenie powiązanych i współdziałających ze sobą ośrodków tymczasowej władzy w kraju
Rozwój organizacji, który trwał od września 1939 roku, przerwały decyzje Władysława Sikorskiego. Emigrantom wydawało się, iż organizacja ma charakter coraz bardziej sanacyjny, składają się na nią główni działacze przedwojenni, którzy nie sprzyjali linii obranej przez obóz nowego premiera Rządu Emigracyjnego. Sikorski oczekiwał pełnego podporządkowania Polskiego Podziemia, domyślając się, iż w kraju zyska sobie ono niezwykłą sympatię ludności ze względu na praktyczne działania podejmowane przeciwko okupantowi. Szczególnie złą sławą cieszył się gen. Karaszewicz-Tokarzewski, niejako persona non grata wśród działaczy podziemia, którzy przecież podlegali Sikorskiemu i jego ekipie. W związku z rozbieżnościami i narastającym konfliktem, Naczelny Wódz postanowił powołać Komitet Ministrów do Spraw Kraju. Decyzja ta została podjęta 13 listopada 1939 roku. W składzie komitetu znaleźli się: Kazimierz Sosnkowski - przewodniczący, Aleksander Ładoś, Marian Seyda, Jan Stańczyk oraz Marian Kukiel - pierwszy zastępca ministra spraw wojskowych. Tego samego dnia Sosnkowski został powołany na komendanta głównego Związku Walki Zbrojnej (ZWZ). Nowa organizacja miała zastąpić stary twór, jakim była Służba Zwycięstwu Polski. W praktyce było to przemianowanie jednej grupy na drugą, bez większych zmian.
92. Powstanie i organizacja ZWZ
Związek Walki Zbrojnej - konspiracyjna organizacja wojskowa powołana rozkazem Naczelnego Wodza, generała W. Sikorskiego, z 13 listopada 1939. Utworzony w miejsce rozwiązanej tym samym rozkazem Służby Zwycięstwu Polski (SZP), Związek Walki Zbrojnej wykorzystał dotychczasowy dorobek SZP, przejmując jej siatkę konspiracyjną i kadry. Komendantem został mianowany generał K. Sosnkowski, pseudonim Józef Godziemba (do 30 czerwca 1940), przebywający w Paryżu, pełniący równocześnie funkcję przewodniczącego Komitetu Rady Ministrów ds. Kraju. Likwidacja SZP i powołanie w jej miejsce Związku Walki Zbrojnej miało na celu odsunięcie od wpływów politycznych działaczy i oficerów związanych z obozem sanacji. Wykonaniu tej idei oraz podporządkowaniu Związku rządowi na emigracji służyły dalsze postanowienia podejmowane poza krajem, dotyczące podziału terytorium Polski na 6 niezależnych obszarów działania z komendami w: Warszawie, Białymstoku, Lwowie, Krakowie, Poznaniu i Toruniu. Komendanci obszarów podlegali bezpośrednio Sosnkowskiemu. Organizacje powołane w ramach ZWZ:
Związek Odwetu - powołany 28 kwietnia 1940 roku pion do działań dywersyjno-sabotażowych. Szefem ZO został ppłk Franciszek Niepokólczycki ps. "Teodor". W czerwcu 1940 roku ZO przeprowadził swoją pierwszą akcję. W drugiej połowie 1941 roku udało mu się wykoleić aż 91 transportów, a w 1942 uszkodzić 1800 lokomotyw, podpalić 122 transporty. Niemiecka aktywność w zwalczaniu polskiego podziemia doprowadziła do mocnego przerzedzenia struktur organizacji. W 1942-43 roku na bazie ZO i "Wachlarza" utworzono Kierownictwo Dywersji.
"Wachlarz" - na jesieni 1941 roku powołano specjalną organizację do działań na tyłach Wehrmachtu. Dowódcą "Wachlarza" został ppłk Jan Włodarkiewicz. Pion ten działał na obszarze, który podzielono na pięć odcinków, rozciągających się od Tarnopola aż po Psków. Dzięki zainteresowaniu Anglików "Wachlarz" otrzymał znaczne wsparcie finansowe (prawie milion dolarów od samych władz brytyjskich). Mała liczebność oddziałów oraz częste aresztowania wśród kadry, stały się powodem połączenia organizacji ze Związkiem Odwetu i stworzenia "Kedywu". W okresie swej działalności "Wachlarz" przeprowadził 20 udanych akcji bojowych (w tym 12 wykolejeń pociągów).
93. Polityczny Komitet Porozumiewawczy
Konspiracyjna reprezentacja stronnictw politycznych. Powstał pod nazwą Główna Rada Polityczna jako organ doradczy i opiniodawczy przy Dowództwie Głównym Służby Zwycięstwu Polski w październiku 1939. PKP działał od 17 II 1940 przy Komendzie Głównej Związku Walki Zbrojnej w składzie: M. Rataj (Stronnictwo Ludowe), A. Dębski (Stronnictwo Narodowe), K. Pużak (Polska Partia Socjalistyczna - Wolność Równość Niepodległość, PPS-WRN), od czerwca 1940 F. Kwieciński (Stronnictwo Pracy), w okresie od października 1941 do marca 1943 A. Próchnik (Polscy Socjaliści w miejsce PPS-WRN). Od grudnia 1941 PKP działał niezależnie od struktur wojskowych pod przewodnictwem Delegata Rządu RP na Kraj. 1943 przemianowany na Krajową Reprezentację Polityczną, następnie Radę Jedności Narodowej, która rozwiązała się w sierpniu 1945. Głównym powodem zawiązania go była chęć zorganizowania przez partie polityczne, działające w konspiracji, ośrodka porozumiewawczo-konsultacyjnego, który pozwalałby na podjęcie wspólnych działań i decyzji, a także dałby tym partiom wpływ na nowo powstałą organizację wojskową ZWZ. PKP początkowo działał przy Związku Walki Zbrojnej, a na przełomie lipca i sierpnia 1940 zdołał wzmocnić swoją pozycję jako Zbiorowa Delegatura Rządu RP na Kraj. Następnie został zreformowany do roli organu doradczego i opiniodawczego przy Delegacie Rządu RP na kraj. W 1943 PKP został przekształcony w Krajową Reprezentację Polityczną.
100. Delegatura Rządu RP na Kraj
nazwa tajnego naczelnego organu władzy administracyjnej w okupowanej Polsce, utworzonego w 1940 z inicjatywy rządu emigracyjnego. Dzieliła się na departamenty, odpowiadające danemu ministerstwu rządu polskiego w Londynie. Działały okręgowe i powiatowe delegatury. W latach 1940-1945 urząd delegata posiadali kolejno: C. Ratajski (Stronnictwo Pracy), J. Piekałkiewicz (Stronnictwo Ludowe), J. Jankowski (Stronnictwo Pracy), S. Korboński (Stronnictwo Ludowe). Tworzyła podziemną organizację, mającą na celu objęcie władzy przez rząd emigracyjny w kraju po zakończeniu II wojny światowej.