Semiotyka kultury Żółkiewskiego
(Życzę miłej lektury, szacun dla tego kto zda)
Semiotyka określa sposób znaczenia, który jest właściwy znakowi językowemu, który wyodrębnia go jako jednostka, służy badaniom znaczeń, nie tylko werbalnych, ale wszystkich tekstów kultury.
Semiotyka- nie można jej nazwać odrębną dziedziną (tak jak, np. psychologia, językoznawstwo), bo trudno w stosunku do semiotyki mówić o odrębnym przedmiocie badań i swoistych metodach. Nie jest odrębną dyscypliną, to tylko cenna pomocnicza technika analizy, którą posługuje się badanie różnych dziedzin, zwłaszcza kultur, z reguły bogato uznakowionych, pełnych znaczeń dla człowieka. (np. nauki o kulturze zajmują się opisem i interpretacją znaków, ale nie może się odbyć, np. uporządkowanie znaczących zachowań ludzkich bez opisu - ktoś coś z tego rozumie?:)- wyjaśnienia i interpretacji reguł powstania znaczeń)
Nie można wyodrębnić jakiejś ogólnej teorii semiotyki, formułować jakiejś syntetycznej koncepcji zakresu, metod, założeń ogólnych, a zwłaszcza „filozoficznych” semiotyki, ponieważ brak materiałów w naszej antologii. Tu chodzi o przykłady technik analizy semiotycznych, dość luźno powiązanych ze sobą, nie tworzących i nie sugerujących żadnego systemu teoretycznego.
Techniki analizy semiotycznej nie są jakoś całkowicie filozoficznie neutralne. Przyjmują ogólne założenia epistemologiczne, ale w porządku opisowych technik naukowych, nie w porządku interpretacji teorii społecznych.
Badanie semiotyczne ( wg. Benveniste) - polega na wyróżnieniu jednostek, opisie ich cech dystynktywności. W ten sposób każdy znak będzie coraz dokładniej potwierdzał swoje znaczenie wewnątrz układu czy w zespole znaków.
Badacz zapyta:
- czy mamy do czynienia z systemem?
- jakie są jego jednostki dyskretu?
- jakie reguły rządzą tym systemem i porządkami jego elementów?
Cząstki dyskretne systemu znaków są bądź najmniejszymi cząstkami obdarzonymi znaczeniem, bądź też wyróżniane są jako składniki tego, co znaczące (składniki pozbawione znaczenia, lecz odróżnialne na zasadzie określeń cech dystynktywnyh)
Fonemy (fonemem w Polsce jest, np. „p” i „b”- różnica w dźwięczności) - cząstki dyskretne, wyodrębniane w tym co znaczące, stanowią budulec najważniejszych cząstek znaczących- morfemów ( np. sygnalizacja świetlna)
Semiotyka może ułatwić rozpoczęcie badań kierowanych odpowiednią teorią, np. dzieło literacki, film. Bez znajomości reguł, struktury porządku danego systemu semiotycznego jest trudna/ mylna intuicja znaczeniowa.
Badania, semiotyczne opisy kultur, ich dziedzin dają odpowiedź na pytanie, jakie mamy systemy znaków w każdej kulturze? w jakich zakresach są one swoiste, a w jakich użytkowe choć nieswoiste?
Przedmiotem semiotyki jest zbiór systemów znakowych różnych kultur. Fakty semiotyczne powstają z przecięcia się danych nam relacji, stosunków, porządków strukturalnych w realizacjach systemów znaków.
Podstawowe pojęcia semiotyki:
TEKST-jest to wszelka uporządkowana sekwencja znaków danego systemu, uporządkowana wedle jemu właściwych reguł (tekst jest realizację systemu lub wielu systemów), struktura elementów znaczących tu i teraz działań (to co wyrażone), to powinniśmy nazywać tekstem zachowanym. Tekstem może być też uporządkowany pejzaż, np. stylowego parku sentymentalnego, jeśli rozumiemy porządek jego strumyków, rozrzuconych kęp w przestrzeni w opozycji do regularnych szpalerów parku francuskiego. Tekstem może być film, budowla, taniec, obraz, zabudowa, przedstawienie. Tekst może istnieć w systemie sygnałów funkcjonujących w zbiorowości. Cechy tekstu: 1.utrwalenie- potem wyrażanie, 2.odgraniczenie, 3.zorganizowane wnętrze(bo jest strukturą)
Tekst spełnia określone funkcje w społeczeństwie.
KOD- za pomocą kodu odczytujemy komunikat, nakłada ograniczenie na możliwe kombinacje elementów systemu z innymi następującymi lub poprzedzającymi, określa reguły kombinacji elementów i reguł sekcji, tj. zastąpienie jednego elementu przez inny tegoż systemu, są aspektami społecznymi w opozycji do indywidualnych aspektów tekstu
MODEL ŚWIATA- powinien być rozumiany jako program( wyznacza określony model świata, w jakim ma być realizowany); tekst jest programem dla nadawcy, a kulturą dla odbiorcy; tekst kultury, nie tylko werbalny, jest realizacją określonego świata (interpretacja wszystkich systemów semiotycznych, służących komunikowaniu się danej społeczności)
POJĘCIE WTÓRNYCH SYSTEMÓW MODELUJĄCYCH- dla kultury i życia społecznego, są to systemy złożone zwykle z wielu współfunkcjonujących systemów semiotycznych, tj. literatura, sztuki plastyczne, obyczaje, filmy.(przykład wtórnych systemów modelujących: sutej- artystycznie uporządkowany materiał zdarzeń życiowych, fabularnych, tak że w określony sposób powstaje temat danego utworu)
Próba uogólnienia metod lingwistycznych przyczyniła się do stworzenia nowoczesnej semiotyki ( stosuje się nadal naukowe terminy). - inicjatywa wyszła od Romana Jakobsona, ale z całą świadomością podjął się tego po II wojnie światowej Levi -Strauss.
System - to pojęcie tworzą ustalone reguły, które rządzą powtarzalnością i przemiennością relacji, ich wzajemnymi współzależnościami.(układy elementów systemu realizujący dopuszczalną i prawidłowa kombinację określonych relacji, możemy nazwać: strukturą ogólnych elementów tu i teraz.)
ZNAKI- odgrywają szczególną rolę w kulturze, np. funkcjonujących w sferze naszych zachowań obyczajowych, społecznych, politycznych, rytualnych, obsługują pamięć kulturową zbiorowości, pamięć wzorów kultury, służą komunikacji społecznej, funkcjonują w sferze poznania ludzkiego.
Nie istnieją dane znaki poza im właściwym systemom.
Systemy semiotyczne poddają się badaniom systemowym.
Inny jest język opisu dzieł literackich, a dzieł malarskich, itd.
Nie zawsze da się od razu trafnie odczytać wspólny sens ideologiczny tak heterologicznych zjawisk, jak ideologia sztuki zakodowana w utworach artystycznych oraz zwerbalizowana ideologia gospodarowania.Za to wspólną cechą heterogenicznych zjawisk kultury jest ich aspekt znaczeniowy. Są one w określonej mierze znakami. Są realizacjami systemów semiotycznych.
Systemy semiotyczne, znakowe są już homologiczne, są porządkami znaków.
O wszelkich znakach mówimy w jednym i tym samym języku teorii znaków, analizy semiotycznej. Trzeba badać co znaczą komunikaty, które z nich zależne od tych znaczeń są preferowane.
Realizacja systemów semiotycznych - wyodrębialne realizacje systemów semiotycznych np. film, realizują wiele różnych systemów znaków, a nie jeden system semiotyczny.
Klasyfikacja systemów znaków, systemów semiotycznych jest sprawą otwartą. To wielkie zadanie badawcze. Teksty kultury bywają realizacjami wielu nieraz różnych systemów semiotycznych danej kultury. Na razie są na etapie poszukiwań czysto empirycznych w zakresie opracowania klasyfikacji systemów w kulturze.
Lata 60. w czasopiśmie „Comunations” obok prac socjologicznych i ekonomicznych pojawiły się analizy semiotyczne.
Bez przygotowanej analizy semiotycznej nie da się badać komunikacji społecznej.
Wstępnym etapem jest - porównawcza analiza semiotyczna badań przemian kultury w tym samym języku. Wiedza o technologiach kultury, o jej właściwych praktykach społecznych ( opis semiotyczny pozwala odkrywać sens ludzki tych praktyk, ich tworów znaczenia, które w kulturze nadaje człowiekowi określenie czasu i miejsca). Dopiero teraz możne przejść do właściwego badania kultury, wyjaśnienia jej przemian antropologicznych, kulturalnych, socjologicznych, historycznych czy psychologicznych, wypróbowanymi metodami.
Analiza semiotyczna tekstu jest analizą tego, co w nim społeczne, dostępne wszystkim, ale analiza pełnej wypowiedzi jest znacznie bardziej złożona (w „Eugeniuszu Onieginie” Puszkin wykracza swym indywidualnym językiem poza granice języka komunikacji społecznej).
Tekst jest generowany przez co najmniej dwa systemy, jest odczytywany zazwyczaj za pomocą wielu kodów. Kiedy tekst daje się opisać w terminach określonego systemu semiotycznego to zaczynamy kolejny etap określający funkcje znaków.
Analiza semiotyczna bada problematyki kultury, a w szczególności nauk humanistycznych. Nieporównywalne są opisy dzieł literackich z dziełami malarskimi, nawet rzekomo zrealizowanych w tym samym stylu, ale dokonanych w dwóch różnych językach wiedzy o literaturze i wiedzy o plastyce.
Dzieła literackie to realizacje systemu znaków symbolicznych.
Dzieła malarskie to systemy znaków ikonicznych.
Symbole nie są tożsame z ikonami (to dwie klasy zupełnie rożnych znaków, aby je porównać trzeba dobrze znać strukturę i mechanizmy funkcjonowania systemu semiotycznego, by móc je porównywać odwołując się do rzeczywistych różnic i podobieństw).
Pojęcie ramy - typowy przykład pojęcia należącego do meta języka wspólnego opisu różnych typów systemów semiotycznych oraz ich kulturowych szczególnie artystycznych realizacji (np. załamanie „ram” - zatarcie granicy scena - widownia ma funkcję semiotyczną, to jest opozycja tradycyjnej funkcji ram).
Sprawdzalna podstawa twierdzenia o teorii sztuki o jednym z podobieństw pewnych typów utworów literackich, malarskich, teatralnych. W ten sposób można uzyskać bogatsze, dotyczące wielu różnych cech analizy.
Jednak najlepsze wyniki analiz semiotycznych nie zastąpią odrębnych badań. Te analizy semiotyczne mają walor pomocniczy, dają rygorystyczne interpretacje znaków i znaczeń, które dotychczas tak trudno było uzyskać w humanistyce.
Wynik analiz semiotycznych (kontrolowane i porównywalne opisy) stanowią dla owych konstrukcji niezbędną pomoc, są wyjściowym punktem hipotez teoretycznych.
Najbardziej podstawowym problemem jest:
Czy do opisu kultury wystarczy analiza funkcji semiotycznych właściwych tej kulturze?
Analiza semiotyczna jest analizą tekstów o funkcjach semiotycznych, jest trójaspektowa i ma charakter analizy:
- syntaktycznej (dotyczy wewnętrznej budowy tekstu)
- semantycznej (dotyczy działalności tekstu, np. poznajemy na czym polega groteskowość tekstu)
- pragmatycznej (dotyczy stosunku nadawcy i odbiorcy do systemu znaków).
„Funkcja tekstu - mówi Łotman - określamy jako rolę społeczną, jako zdolność zaspokajania określonych potrzeb tworzącego tekst społeczeństwa.”
W ten sposób funkcja tekstu jest wzajemnym stosunkiem systemu znaków jego realizacji i adresata - adresata tekstu. Rzeczywiście można uprawiać jedno lub dwupoziomowe analizy:
1 rozwiązanie- analiza syntaktyczna i semantyczna tekstu - można wnioskować o danych pragmatycznych
2 rozwiązanie- analiza zakłada odrębność analizy pragmatycznej niejako w innym poziomie, nie wewnątrztekstowym
Wszystko zależy od społecznej sytuacji komunikacyjnej, w której danych tekst funkcjonuje (tu i teraz).
Przestali określać stosunek odbiorcy.
Postępowania analityczne mogą opierać się albo o zbiór tekstów albo o zbiór funkcji.
Analiza semiotyczna nie wyjaśnia wypowiedzi jako indywidualnych ekspresji twórczych. Wyjaśnia natomiast budowę tekstów, jako realizacji społecznych systemów semiotycznych, porządków znaków, służących kodowaniu i dekodowani informacji w tych tekstach. Wyjaśnia to co w komunikacji jest społeczne, wspólne systemowi.
Błąd badacza:
nakładanie swojego modelu świata na model świata zrealizowany w tekście przez system semiotyczny.
W systemie znaków mitu kodujemy znaczenia określonego systemu religijnego.
Funkcja społeczna tekstów to funkcja wpisu w tekst: o co mu chodzi, o co on walczy? Z czasem ustalono że znaczenia danego tekstu są odpowiednikami ideologii określonej grupy społecznej i politycznej.
Analiza semiotyczna pozwala nam odkryć tożsamość pod osłoną różnic.