I. Diagnostyka „wieku raczkowania"

Koniec 11. miesiąca

Zadanie

Raczkuje na rękach i kolanach z koordynacją skrzyżną.

Wykonanie Jak w 9. miesiącu [niemowlę leży na końcu maty, podczas gdy matka wabi je ulubioną zabawką na drugim końcu].

Ocena Raczkowanie powinno być coraz bardziej skoordynowane, tzn. dziecko porusza się w koordynacji skrzyżnej w rytmie: lewa noga — prawa ręka; prawa noga — lewa ręka itd. Przy zwiększającej się równowadze posuwanie staje się szybsze i płynniejsze.

Koniec 12. miesiąca

Zadanie

Pewne raczkowanie.

Wykonanie Jak w 9. miesiącu [niemowlę leży na końcu maty, podczas gdy matka wabi je ulubioną zabawką na drugim końcu]. Zachęcanie do raczkowania w tym wieku z reguły nie jest konieczne.

Ocena Roczne dziecko raczkuje chętnie i z dobrą kontrolą równowagi. Kryteria dla oceny raczkowania są w 11. i 12. miesiącu takie same.

Coraz częściej można teraz zaobserwować tzw. „chód niedźwiedzi", posuwanie się na rękach i stopach, które zauważa się regularnie, gdy dziecko musi pokonać małe przeszkody, jak np. próg. Po kilku tygodniach daje się poznać „bardziej dojrzały" etap raczkowania, coraz częściej występuje zgięcie podeszwowe. Grzbiet stóp i podudzia dotykają przy tym podłoża. Dłuższe pozostawanie stóp w zgięciu grzbietowym, podobnie jak wyraźne oderwanie stóp od podłoża należy interpretować jako patologiczne, jako delikatny znak trwającego jeszcze prymitywnego wzorca ruchowego STOS (symetrycznego tonicznego odruchu szyjnego). Taki stan należy zapisać w formularzu badania w „Uwagach".

II. Diagnostyka „wieku siadania"

Koniec 11. i 12. miesiąca

Zadanie

Pewna równowaga w siadzie prostym.

Wykonanie Badający unosi lekko jedną, potem obie nóżki dziecka siedzącego prosto do 45° w stosunku do podłoża.

Ocena Niemowlę zgina tułów, prostuje ramiona do przodu i pewnie balansuje na zwężonej podstawie siedzenia nie przewracając się. Jeśli zostanie przechylone w bok lub zbyt prędko przechylone do tyłu, podpiera się szybko wyprostowaną ręką w odpowiednim kierunku.

III. Diagnostyka „wieku chodzenia”

Koniec 11. miesiąca

Zadanie [a]

Podciąga się samodzielnie na meblach do pozycji stojącej.

Wykonanie Niemowlę posadzone jest w pobliżu odpowiedniego mebla (np. krzesło, kojec) i zachęcone do powstania za pomocą zabawki.

Ocena Z pozycji siedzącej, względnie z pozycji czworaczej (raczkowanie), niemowlę samodzielnie powstaje przytrzymując się mebla. Z pozycji klęczącej lub półklęczącej wysuwa nogę do przodu, stawia stopę i przez wyprostowanie nóg podciąga się do góry na rękach. Ta zdolność musi być opanowana obustronnie.

Zadanie [b]

Naprzemienne ruchy kroczne w miejscu i w bok.

Wykonanie Niemowlę posadzone jest w pobliżu odpowiedniego mebla (np. krzesło, kojec) i zachęcone do powstania za pomocą zabawki

Ocena Wzrastająca stabilność, będąca do tej pory natury często statycznej, pozwala przez naprzemienne przenoszenie ciężaru ciała na stawianie pierwszych kroków w miejscu i w bok.

Zadanie [c]

Stawia kroki do przodu, trzymane za obie ręce.

Wykonanie Do sprawdzenia odruchów chodzenia do przodu badający (matka) chwyta niemowlę za dłonie lub przeguby rąk i zachęca je do stawiania kroków.

Ocena Przy uchwyceniu dziecka za ręce lub przeguby rąk dochodzi do pierwszych prób chodzenia. Są one jeszcze powolne, niepewne i na szerokiej podstawie. Nogi są odwiedzione w lekkiej rotacji zewnętrznej i przy kroczeniu jeszcze lekko wyprostowane. Stopy w lekkiej rotacji zewnętrznej opierają się całą podeszwą.

Koniec 12. miesiąca

Zadanie [a]

Chodzi wzdłuż mebli

Wykonanie Jak w 11. miesiącu [Niemowlę posadzone jest w pobliżu odpowiedniego mebla (np. krzesło, kojec) i zachęcone do powstania za pomocą zabawki].

Ocena Po skończeniu pierwszego roku życia dziecko pewnie opanowało chodzenie wzdłuż mebli w obie strony.

Zadanie [b]

Stawia kroki do przodu, trzymane za jedną rękę

Wykonanie. Dziecko trzymane jest tylko jedną ręką.

Ocena. Wskutek wzrastającego panowania nad ciałem możliwe jest chodzenie za jedną rękę (90% niemowląt w 52. tygodniu). Także tutaj pierwsze kroki są jeszcze powolne i na szerokiej podstawie. Ustawienie nogi i stopy odpowiada ustawieniu w 11 miesiącu. 59% (!) naszych rocznych niemowląt potrafiło już samodzielnie chodzić.

Wiek od 9,5. do 12,5. miesiąca

Zadanie

Przesuwa się kilka kroków wzdłuż mebli.

Wykonanie. Poprzez przeniesienie ciężaru ciała dziecko przeważnie bez zachęty stawia kroki w miejscu, a przy wystarczającej pewności siebie, także w bok. Jeśli tej zdolności nie można zaobserwować spontanicznie, lub jeśli rodzice nic na ten temat nie mogą powiedzieć, powinno się dziecko do tego skłonić, podobnie jak w poprzednim zadaniu. Kroki w bok może sprowokować najprędzej osoba, do której dziecko chce przyjść, lub zachęta w zabawie (zabawa w „a kuku").

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko stawia przynajmniej dwa wyraźnie dające się rozpoznać kroki — przeważnie wykonane w bok — wzdłuż mebla, trzymając się go oburącz.

Wiek od 10. do 13. miesiąca

Zadanie

Chodzi trzymane za obie ręce i przejmuje ciężar ciała.

Materiał. Nie jest konieczny.

Wykonanie. To zadanie jest zasadniczo łatwe do sprawdzenia. Dlatego w miarę możliwości nie należy go oceniać pytając rodziców, lecz prze-prowadzić podczas badania. Należy pamiętać, aby nie ciągnąć rąk dziecka do góry.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko trzymane za obie ręce postępuje przy-najmniej dwa kroki. Ręce nie są wyciągnięte do góry, lecz na boki na wysokości ramion. Dziecko przejmuje przy tym swój ciężar ciała i trzyma się mocno tylko po to, aby utrzymać równowagę.

Wiek od 10,5. do 13,5. miesiąca

Zadanie.

Raczkuje po schodach jeden stopień do góry.

Materiał. Stopień schodów lub materac z gąbki (wysokość 10—18 cm).

Wykonanie. Tę zdolność dziecka niejednokrotnie w sposób wystarczająco pewny mogą zrelacjonować rodzice. Stopień schodów lub dostatecznie wysoki materac stanowią dla dziecka w sytuacji badania zachętę do samodzielnego wspinania się. Rodzice mogą tutaj posadzić dziecko przed stopniem, wyjść na stopień i w ten sposób zachęcić je do raczkowania po schodach.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko raczkując na dłoniach i kolanach wspina się na stopień bez pomocy z zewnątrz. Koordynacja skrzyżna rąk i nóg nie jest wymagana.

Wiek od 11. do 14. miesiąca

Zadanie.

Chodzi trzymane za jedną rękę.

Wykonanie. Tę zdolność przeważnie mogą zrelacjonować rodzice. Łatwo ją sprawdzić, ponieważ dziecko chodzi chętnie Rodzice (lub badający) pomagają najpierw dziecku posuwać się do przodu trzymając je za obie ręce. Następnie powoli wysuwają jedną rękę z rączki dziecka, a drugą obniżają na wysokość jego ramion.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko trzymane za jedną rękę stawia przynajmniej dwa kroki do przodu. Rączka dziecka znajduje się mniej więcej na wysokości jego ramion, nogi przejmują ciężar ciała.

Wiek od 11,5. do 15. miesiąca

Zadanie.

Stoi swobodnie przynajmniej przez dwie sekundy.

Wykonanie. Ponieważ to zadanie ze względu na rozpiętość czasową dwóch sekund rodzice mogą jedynie oszacować w przybliżeniu, zaleca się jego sprawdzenie.

Obok dziecka stawia się dwa meble, tak żeby mogło dobrze pod-trzymać się z prawej i z lewej strony. Kiedy czuje się ono wystarczająco pewnie, przeważnie próbuje zdjąć z mebla najpierw jedną, potem drugą rękę. Kiedy dziecko już stoi i trzyma się mebla jedną ręką, można spróbować ostrożnie pozbawić je tej podpory. Należy przy tym zapewnić pomoc, gdy dziecku grozi upadek.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko przynajmniej przez dwie sekundy stoi nie trzymając się niczego, bez pomocy z zewnątrz.

Wiek od 12,5. do 16. miesiąca.

Zadanie.

Stawia swobodnie trzy kroki.

Wykonanie. Za wyjątkiem dzieci bardzo lękliwych zadanie to można zawsze zaobserwować w motoryce spontanicznej. W innym przypadku można uwzględnić wypowiedź rodziców, zwłaszcza gdy dziecko stawia już więcej kroków nie trzymając się niczego.

Zadanie to można sprawdzić następująco: dziecko stoi i trzyma się mebla jedną ręką. Badający (lub jedno z rodziców) stoi w pobliżu dziecka i z rozpostartymi rękami zachęca je do samodzielnego chodzenia.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko powinno postąpić do przodu przynaj-mniej trzy kroki, jeden po drugim, nie trzymając się i nie tracąc równowagi.

Wiek od 13. do 17. miesiąca

Zadanie.

Idzie i niesie piłkę, trzymając ją obiema rękami.

Materiał. Duża piłka o średnicy 15-20 cm lub poduszka.

Wykonanie. Kiedy dziecko już stoi, należy mu dać piłkę lub poduszkę. Poprzez odpowiednią zachętę, jak na przykład: „Zanieś to mamusi" lub „Pokaż to tatusiowi", można dziecko przeważnie skłonić do tego, aby postąpiło kilka kroków.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko idzie pewnie robiąc przynajmniej pięć kroków i niesie piłkę lub inny duży przedmiot, obejmując go obiema rękami i ramionami, nie tracąc przy tym równowagi.

Wiek od 13,5. do 17,5. miesiąca

Zadanie.

Schyla się i podnosi coś z podłogi nie podpierając się.

Materiał. Na przykład piłka o średnicy 15—20 cm lub lalka.

Wykonanie. Należy położyć przedmiot na podłodze i zwrócić nań uwagę dziecka. Dziecko przeważnie spontanicznie podchodzi do przedmiotu, żeby go sobie wziąć.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko obiema rękami podnosi przedmiot z podłogi z pozycji stojącej, nie podpierając się przy tym ani nie siadając.

Wiek od 14. do 18. miesiąca

Zadanie.

Wspina się na kanapę i schodzi z niej.

Materiał. Kanapa lub fotel o wysokości siedzenia 35-40 cm.

Wykonanie. Jeśli rodzice nie potrafią wystarczająco dokładnie opisać tego zadania, można je łatwo sprawdzić poprzez zachętę, kładąc na kanapie lub na oparciu fotela atrakcyjną zabawkę.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko z pozycji stojącej lub z klęku wspina się na kanapę. Przy schodzeniu obraca się tak, że najpierw nogi znajdują oparcie na podłodze.

Wiek od 14,5. do 19. miesiąca

Zadanie.

Postępuje trzy kroki do tyłu.

Materiał. Zabawka, którą można ciągnąć za sznurek.

Wykonanie. Dziecko stoi swobodnie i dostaje do rączki sznurek od zabawki. Posuwając się do tyłu dziecko próbuje ciągnąć zabawkę. Jeśli dziecko nie da się nakłonić do wykonania zadania za pomocą zabawki, można spróbować zachęcić je do chodzenia do tyłu przez ostrożne zaczepianie.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko stawia do tyłu trzy małe kroki jeden po drugim, nie trzymając się i nie tracąc równowagi.

IV. Diagnostyka „wieku chwytania” (1 r.ż.)

Koniec 11. i 12. miesiąca

Zadanie.

Chwyt szczypcowy: chwyta mały przedmiot opuszką zgiętego palca wskazującego przeciwstawnego kciuka.

Wykonanie Jak przy u chwycie pęsetowym [Pozycja siedząca, swobodna lub podparcie przez matkę. Badający kładzie na stole lub na swojej dłoni w zasięgu ręki dziecka okruch herbatnika o ok. 0,5 cm przekątnej].

Ocena Stopniowo rozwijający się chwyt szczypcowy jest nowym kamieniem milowym w motoryce ręki. Opisany na wstępie proces rozwoju od chwytania łokciowego do promieniowego, względnie od bliższego do dalszego, jest już zakończony. Podsumujemy teraz ten skomplikowany przebieg koordynacji - niemowlę spostrzega przedmiot i wyciąga po niego rękę, zbliża ją celnie i bezpośrednio do przedmiotu. W międzyczasie palce i kciuk otwierają się tak szeroko, że odpowiada to wielkości i formie przedmiotu. W momencie „lądowania" na przedmiocie ręka trzymana jest absolutnie spokojnie. Koncentracja dziecka osiąga swój szczyt. Teraz zamykają się „szczypce" - palec wskazujący zgina się w stawach i zbliża się do przeciwstawnego, lekko wyprostowanego lub zgiętego kciuka. Także ta zdolność - podobnie jak chwyt pęsetowy - musi być opanowana przez obie ręce! (W naszej próbie losowej mogliśmy zaobserwować chwyt szczypcowy u 95% niemowląt).

Zasady oceny Motoryka ręki jest niezawodnym wskaźnikiem odróżniania rozwoju opóźnionego od patologicznych neuromuskularnych zaburzeń funkcji. Na podstawie wymienionych na wstępie dwóch żelaznych reguł prymitywne i zróżnicowane stopnie chwytania dadzą się łatwo rozpoznać. Patologicznemu rozwojowi motoryki precyzyjnej towarzyszą zawsze dodatkowe szczególne cechy: wyraźna asymetria, drżenie, przetrwały odruch chwytny ręki, utrzymujące się powyżej 6. miesiąca ruchy pląsawice lub athetotyczne. Ponadto charakterystyczne dla zaburzenia neuromięśniowego jest osobliwe ułożenie ręki lub palców - wyraźne zgięcie lub odwodzenie w nadgarstku; dysproporcja między zginaniem a prostowaniem w stawach międzypaliczkowych, jak również nadmierne lub zbyt małe otwarcie palców przy próbach chwytania. U niemowląt lekko hipotonicznych częściej występuje średnio wyważony przeprost palców. Zaleca się, aby te dzieci, w ciągu pierwszych dwóch lat życia, zajmowały się przeważnie względnie dużymi i ciężkimi zabawkami (większe formy drewniane). Wymagają one bowiem delikatnego stopniowania siły między mięśniami agonistycznymi a antagonistycznymi, co stanowi niezbędną podstawę dla wysoko zróżnicowanej motoryki ludzkiej ręki.

IV Diagnostyka wieku sprawności manualnej (2-3 r.ż.)

Wiek od 8. do 10,5. miesiąca

Zadanie.

Zdejmuje sobie obręcz z ręki.

Materiał. Obręcz o średnicy wewnętrznej 6,5 cm.

Wykonanie. Badający (lub jedno z rodziców) nakłada dziecku na rękę obręcz aż do łokcia i zwraca uwagę na to, aby nie opuściło ono ręki i w ten sposób samo nie zgubiło obręczy.

Prawidłowe rozwiązanie. Zadanie uchodzi za rozwiązane, jeśli dziecko drugą rączką samo zdejmie sobie obręcz z ręki.

Wiek od 8,5. do 11. miesiąca

Zadanie.

Uderza poziomo dwiema kostkami o siebie.

Materiał. Cztery drewniane kostki (długość krawędzi 3 cm).

Wykonanie. Badający (lub rodzice) pokazuje poziome uderzanie o siebie dwóch drewnianych kostek i następnie daje dziecku te kostki do rąk. Zadanie to często nie jest rozwiązywane w pierwszych próbach. Kostki odkłada się na bok, a następnie ponownie wykorzystuje się w kolejnych testach.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko uderza kostkami o siebie poziomym ruchem rąk, obie ręce łączy przy tym ze sobą.

Wiek od 9. do 11,5. miesiąca

Zadanie.

Chwyta mały przedmiot wyprostowanym palcem wskazującym i kciukiem.

Materiał. Małe przedmioty, takie jak na przykład kryształki cukru lub okruchy herbatnika.

Wykonanie. Badający kładzie kryształek cukru na swojej otwartej dłoni i podaje go dziecku.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko chwyta mały przedmiot wyprostowanym palcem wskazującym i kciukiem. Udaje mu się to raz na trzy próby. To zadanie uznaje się również za rozwiązane, gdy następne zostanie ocenione pozytywnie.

Wiek od 9,5. do 12,5. miesiąca

Zadanie.

Chwyta mały przedmiot zgiętym palcem wskazującym i kciukiem.

Materiał. Małe przedmioty, takie jak na przykład kryształki cukru lub okruchy herbatnika.

Wykonanie. Badający kładzie kryształek cukru na swojej otwartej dłoni i podaje go dziecku.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko chwyta mały przedmiot zgiętym palcem wskazującym i kciukiem. Udaje mu się to raz na trzy próby.

Wiek od 10. do 13. miesiąca

Zadanie.

Przesuwa samochodzik na kółkach tam i z powrotem.

Materiał. Drewniany samochodzik o długości 12 cm.

Wykonanie. Badający demonstruje przesuwanie samochodzika na stole lub na podłodze, a następnie daje go dziecku.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko przesuwa auto po stole tam i z powrotem. Kółka skierowane są przy tym w dół.

Wiek od 10,5. do 13,5. miesiąca

Zadanie.

Przewraca kartki w książce z obrazkami.

Materiał. Książka z obrazkami spięta spiralą.

Wykonanie. Badający daje dziecku książkę z obrazkami (grzbiet książki pionowo do dziecka) i pokazuje, jak przewraca się kartki, o ile dziecko nie próbuje robić tego spontanicznie. Badający trzyma ręką książkę, aby podczas kartkowania nie wysunęła się dziecku.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko kartkuje książkę przynajmniej dwa razy, nie musi przy tym koniecznie chwytać pojedynczych stron.

Wiek od 11. do 14,5. miesiąca

Zadanie.

Wrzuca dwa krążki do puszki.

Materiał. Czerwona puszka, kilka krążków („pchełki").

Wykonanie. Badający najpierw sam wrzuca jeden krążek do puszki, a pozostałe daje dziecku do ręki.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko wpuszcza celnie do puszki przynajmniej dwa krążki lub podobne małe przedmioty, nie trzymając puszki samo-dzielnie.

Wiek od 11,5. do 16. miesiąca

Zadanie.

Wkłada dwa walce do otworów wkładanki (Farbensteckbrett).

Materiał. Podstawka o wymiarach 14x14 cm z 25 otworami, o średnicy 2 cm każdy, trzy drewniane walce.

Wykonanie. Badający wkłada walec do otworu pustej podstawki leżącej przed dzieckiem, a drugi daje mu do ręki.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko wkłada dwa lub jeden walec dwa razy do otworu podstawki, nie musi przy tym wypuszczać go z ręki. Zadanie to rozwiązane jest również wówczas, gdy walce są zaczepione na górnej krawędzi otworu tak, że stoją krzywo, ale nie przewracają się.

V. Diagnostyka „wieku percepcji"

Koniec 10. i 11. miesiąca

Zadanie [a]

Celowo wyrzuca zabawkę.

Wykonanie Dziecko siedzi przy stole na kolanach matki. Badający siada na przeciw i kładzie kilka kostek w zasięgu ręki dziecka. Jeśli dziecko po 1—2 minut zabawy kostkami nie zaczyna ich rzucać, badający sam bierze kostkę i na oczach dziecka rzuca ją na podłogę.

Ocena Dziecko bierze jedną lub kilka kostek i z widocznym zadowoleniem wyrzuca je z rozmachem natychmiast lub po kilku sekundach zabawy (90% naszej próby losowej wypełniło to zadanie w 43. tygodniu). Są pewnie różne rzeczy, które sprawiają dziecku radość podczas tej zabawy. Jakąś rolę może odgrywać przy tym przeżycie związków przestrzennych, hałas, jaki jest przy tym wywoływany, jak również doświadczenie aktywnego panowania nad przedmiotami. Oprócz tego dziecko przeważnie otrzymuje wzmocnienie społeczne od otoczenia, które wydaje się być rozbawione jego zachowaniem i przynosi wy-rzucone przedmioty.

Zadanie [b]

Palcem wskazującym dotyka szczegóły przedmiotu

Wykonanie Do drugiego zadania najlepiej nadaje się lalka lub dzwonek. Badający trzyma lalkę przed dzieckiem i kieruje na nią jego uwagę. Może mu również dać do ręki dzwonek i skierować jego uwagę na serce dzwonka.

Ocena Dziecko dotyka wyciągniętym palcem wskazującym szczegółów lalki, np. usta, oczy. Jeśli dzwonek bardziej je interesuje, to prowadzi wyciągnięty palec wskazujący do środka dzwonka i dotyka serca. (90% naszej próby losowej w 41. tygodniu).

Różnicowanie postrzegania jest już tak dalece zaawansowane, że dziecko ujmuje postać już nie tylko globalnie, ale również zauważa pojedyncze szczegóły i próbuje je zbadać optycznie i dotykowo.

Koniec 12. miesiąca

Zadanie [a]

Przyciąga za sznurek upragnioną zabawkę.

Wykonanie Dziecko siedzi przy stole na kolanach u matki. Badający stara się, aby powierzchnia stołu była zupełnie pusta i siada naprzeciwko matki i dziecka. Następnie w taki sposób kładzie przed dzieckiem zabawkę (auto), do której przymocowany jest sznurek, aby dziecko mogło dosięgnąć sznurek, ale nie auto. Przez lekkie przesuwanie zabawki w jedną lub drugą stronę badający zwraca na nią uwagę dziecka. Nie powinien jednak pokazywać dziecku przyciągania za sznurek.

Ocena Dziecko łapie za sznurek, kieruje swój wzrok na auto, pociąga za sznurek i śledzi wzrokiem, jak samochód przybliża się do niego. Zadanie musi być powtórzone, jeśli dziecko interesuje się tylko sznurkiem, a nie używa go wyraźnie jako środka do przyciągania auta.

Zadanie [b]

Wrzuca krążki do małego pudełka

Wykonanie Badający najpierw sam na oczach dziecka wrzuca jeden z małych krążków (średnica 2,5 cm) do małego pudełka, w którym znajdują się krążki z zestawu testowego. Następnie podaje dziecku krążek, pod trzymuje mu pudełko i słowami oraz gestami zachęca je do wrzucenia krążka.

Ocena Dziecko chwyta krążek chwytem szczypcowym, wkłada go do otworu pudełka i wpuszcza do środka. Często zadanie to wypełniane jest dopiero po kilkukrotnej zachęcie. Jest to zadanie wymagające doskonałej koordynacji optycznej i dotykowej. Pokazuje ono również, jak bardzo percepcja i zdolności motoryczne, szczególnie motoryka precyzyjna, splecione są ze sobą. (Oba zadania zostały wypełnione przez 90% naszej próby losowej podczas badania w 52. tygodniu).

Zasady oceny

Badanie percepcji może dać przy dokładnej obserwacji różnorakie wskazówki, co do stanu rozwoju dziecka lub możliwych upośledzeń. Jest ono ogólnym sprawdzeniem zmysłu słuchu i wzroku. Dzięki temu, w razie pojawienia się niepokojących oznak, dziecko już w wieku niemowlęcym może być poddane fachowej diagnostyce lekarskiej i możliwie jak najwcześniej specjalistycznym zabiegom terapeutycznym. Stopień koncentracji uwagi na otoczeniu i pojmowanie związków dopuszcza jednak również możliwość wnioskowania o rozwoju umysłowym dziecka. Należy jednak przy tym pamiętać, że opóźnienie w rozwoju percepcji w tym wieku nie pozwala jeszcze jednoznacznie wnioskować o upośledzeniu umysłowym, zwłaszcza że powody takiego opóźnienia mogą być rozmaite (np. upośledzenie motoryczne, deprywacja, zaburzenia zmysłowe).

Wiek od 8. do 11. miesiąca

Zadanie.

Znajduje przedmiot schowany pod kubkiem.

Materiał. Atrakcyjny dla dziecka mały przedmiot, jak na przykład drewniana kulka, „pchełka" lub drewniana kostka; czerwony kubek bez przykrywki.

Wykonanie. Badający kieruje uwagę dziecka na mały przedmiot i przykrywa go kubkiem w chwili, gdy dziecko właśnie nań spogląda. Przy podnoszeniu kubka badający może udzielić pomocy. Jeśli nie można wyraźnie stwierdzić, że dziecko szuka przedmiotu, należy powtórzyć próbę z inną zabawką.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko stara się wydobyć ukryty przedmiot.

Wiek od 9. do 12. miesiąca

Zadanie.

Podąża wzrokiem za palcem wskazującym określony kierunek.

Wykonanie. Badający (lub jedno z rodziców) pokazuje palcem przedmiot, który leży w pobliżu, nie nazywając go przy tym.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko śledzi palec wskazujący określony kierunek. Wzrok dziecka odrywa się od palca i podąża w kierunku leżącego przedmiotu. Nie jest wymagane zatrzymanie wzroku na przedmiocie.

Wiek od 9,5. do 13. miesiąca

Zadanie.

Przyciąga do siebie zabawkę pociągając za sznurek.

Materiał. Kaczka ze sznurkiem do ciągnięcia.

Wykonanie. Zabawkę należy tak postawić przed dzieckiem, aby sznurek, ale nie sama zabawka, znajdował się w zasięgu ręki. Badający zwraca uwagę dziecka na zabawkę poprzez przesuwanie jej tam i z powrotem. Nie wolno mu jednak demonstrować przyciągania za sznurek.

Prawidłowe rozwiązanie Dziecko chwyta za sznurek, kieruje wzrok na zabawkę i przyciąga ją do siebie.

Wiek od 10. do 14. miesiąca

Zadanie.

Kładzie przykrywkę na puszkę.

Materiał. Czerwona puszka (ok. 7 cm średnicy) z przykrywką.

Wykonanie. Badający podaje dziecku osobno puszkę i przykrywkę, i stara się, aby dziecko wzięło przykrywkę do ręki. Badający może nadal trzymać puszkę.

Prawidłowe rozwiązanie Przykrywka zostaje położona na puszkę lub jest trzymana tuż nad otworem. Zadanie rozwiązane jest również wtedy, gdy przykrywka zostanie położona na puszce uchwytem w dół.

Wiek od 10,5. do 14,5. miesiąca

Zadanie.

Wkłada najmniejszą foremkę do największej.

Materiał. Najmniejsza i największa spośród trzech foremek do budowania w kształcie kubka.

Wykonanie. Największy i najmniejszy kubek stawia się przed dzieckiem otworami do góry i raz demonstruje się wstawianie małego kubka do większego. Następnie badający zachęca dziecko, aby zrobiło to samo. Po pierwszej próbie rozwiązania badający zamienia pozycję foremek przy-najmniej raz, aby wykluczyć przypadkowe rozwiązanie zadania.

Prawidłowe rozwiązanie Dziecko dwa razy wkłada mniejszy kubek do większego lub dwa razy przykrywa mniejszy kubek większym. Zadanie uchodzi również za rozwiązane, jeśli dziecko kilkakrotnie celowo postawi mniejszy kubek na większym, aby zbudować wieżę.

Wiek od 11. do 15. miesiąca

Zadanie.

Próbuje rysować ołówkiem.

Materiał. Dwa średnio miękkie ołówki, papier rysunkowy.

Wykonanie. Badający obserwuje najpierw jak dziecko spontanicznie obchodzi się z ołówkiem i papierem. Jeśli dziecko nie łączy ołówka z papierem, badający pokazuje mu to swoim ołówkiem. Jeśli skojarzenie ołówka z papierem wydaje się być raczej przypadkowe, badający przesuwa papier trochę w bok, aby dziecko wyraźnie musiało odwrócić się do kartki. Przy tym zadaniu badający powinien uważać, aby dziecko nie skaleczyło się ołówkiem.

Prawidłowe rozwiązanie Dziecko dostrzega związek ołówka z papierem, próbuje bazgrać lub kładzie ołówek na papier. Ołówek może być również trzymany odwrotnie.

Wiek od 11,5. do 16. miesiąca

Zadanie.

Wskazuje przedmioty palcem.

Wykonanie. Badający obserwuje podczas badania, czy dziecko wskazuje jakiś przedmiot palcem, jeśli chce go mieć, lub czy pokazuje jakiś szczegół zabawki. To zadanie może być często również wykonane jako imitacja, gdy badający sam jako pierwszy wskazuje dowolny przedmiot.

Prawidłowe rozwiązanie Dziecko wskazuje palcem przedmiot, który porusza swoim dotykiem lub który leży poza zasięgiem jego ręki. Ważne jest jednak to, że dziecko w ten sposób chce coś pokazać innej osobie.

Wiek od 12. do 17. miesiąca

Zadanie.

Wkłada najmniejszą foremkę do średniej.

Materiał. Najmniejsza i średnia spośród trzech foremek do budowania w kształcie kubka.

Wykonanie. To zadanie można przeprowadzić dopiero wówczas, gdy dziecko pojęło jego zasadę przez skuteczne włożenie najmniejszego do największego kubka w próbie wcześniejszej.

Jeśli badający przypadkowo rozpocznie demonstrację wkładania przy użyciu tych foremek, wówczas trwa ona krótko. Po pierwszej próbie zmienia pozycję foremek przynajmniej raz, aby wykluczyć przypadkowe rozwiązanie zadania.

Prawidłowe rozwiązanie Dziecko dwa razy wkłada mniejszą foremkę do większej lub dwa razy przykrywa mniejszą foremkę większą. Zadanie uchodzi za rozwiązane, gdy dziecko kilkakrotnie celowo postawi mniejszą foremkę na większą, aby zbudować wieżę.

VI. Diagnostyka „wieku mówienia"

Koniec 11. i 12. miesiąca

Pierwsza sensowna sylaba

Wykonanie Badający obserwuje dziecko podczas całego badania i zwraca uwagę na to, czy niemowlę w międzyczasie spontanicznie nazywa określoną sylabą jakąś sytuację, przedmiot lub osobę, np. brrr - auto, ba-ba - babcia lub pa-pa - ubieranie się i wychodzenie. Jeśli w sytuacji badania nie można było zaobserwować użycia jednej lub kilku sensownych sylab (dziecko w tym wieku potrzebuje jeszcze często znanego mu otoczenia domowego, aby przypomnieć sobie i spontanicznie nazwać sytuację, osobę lub przedmiot) należy zapytać matkę: „Czy Pani dziecko używa określonego «dziecięcego słowa» do nazywania znanego mu przedmiotu, osoby lub całej sytuacji, np. brrr lub dodo na auto, papa na wyjście lub czy mówi tata, gdy przy drzwiach ukazuje się ojciec lub jakiś inny mężczyzna?"

Ocena Dziecko dla nazwania znajomych mu sytuacji, przedmiotów lub osób używa spontanicznie stałej sylaby podwójnej lub innej wypowiedzi dźwiękowej. Te pierwsze „słowa" mają z reguły jeszcze szeroki zakres pojęciowy, tzn. dziecko używa np. hau-hau nie tylko dla nazwania psa, lecz każdego czworonożnego zwierzęcia, mówi brrr nie tylko na auto, lecz na każdy hałasujący pojazd lub ta-ta na każdego mężczyznę. (W monachijskiej próbie losowej 12-miesięczne dzieci używały w 85% przynajmniej jednej sensownej sylaby).

Zasady oceny Rozwój dziecięcej mowy należy wprost do najbardziej złożonych funkcji ludzkiego rozwoju. Ścisły związek między warunkami fizjologicznymi, emocjonalnymi, poznawczymi i społecznymi utrudnia wyodrębnienie tej funkcji z kontekstu całego dziecięcego rozwoju. Jeżeli wystąpi opóźnienie w wieku mówienia, to niezwłocznie wymagane jest wzięcie pod uwagę orzeczeń dotyczących innych dziedzin funkcji, aby móc wytłumaczyć to opóźnienie. Np. jeśli mamy do czynienia z zaburzeniem słuchu, to objawia się ono prawdopodobnie również w diagnostyce percepcji i ewentualnie rozumienia mowy. Jeśli przyczyna tkwi w patologicznej motoryce ust (np. porażenie mózgowe), to opóźnienie z reguły można zaobserwować we wszystkich dziedzinach funkcji motorycznych. Jeżeli przyczyna leży w upośledzeniu umysłowym, to opóźnienie w rozwoju zastaniemy również we wszystkich pozostałych dziedzinach funkcji. W końcu, gdy opóźnienie mowy związane jest z deprywacją, to dziecko będzie również opóźnione przynajmniej w rozwoju społecznym. Izolowane opóźnienie w wieku mówienia nie powinno być interpretowane zbyt pospiesznie, ale pozostawać musi pod bieżącą kontrolą.

Wiek od 8. do 11. miesiąca

Zadanie.

Naśladuje odgłosy, jak na przykład wibracja warg.

Wykonanie. Badający pyta rodziców czy ich dziecko naśladuje odgłosy, takie jak na przykład wibracja warg, odgłos mlaskania lub podobne. Przy dobrym kontakcie z dzieckiem zadanie to można zaobserwować także bezpośrednio w sytuacji badania.

Prawidłowe rozwiązanie Dziecko naśladuje odgłos lub dźwięk wydany przez badającego, rodziców lub pochodzący z otoczenia. Rodzice podają tu przynajmniej jeden przykład lub badający może zaobserwować to w gabinecie.

Wiek od 8,5. do 12. miesiąca

Zadanie.

Wypowiada podwójne sylaby, jak na przykład: „ma-ma" lub „daj-daj", bez konkretnego znaczenia.

Wykonanie. Badający pyta rodziców, czy słyszeli u swojego dziecka podwójne sylaby, takie jak ,,daj-daj", „ma-ma", ,,pu-pu", które wyraź-nie oderwane są od pozostałego gaworzenia, ale nie są jeszcze sensownie powiązane ze zdarzeniami otoczenia, ani nie określają osób i przed-miotów.

Prawidłowe rozwiązanie Dziecko wyraźnie wypowiada oddzielone podwójne sylaby. Rodzice podają tu przykłady lub badający może zaobserwować to w sytuacji badania. Zadanie to uchodzi za rozwiązane również wtedy, gdy następne zadanie zostanie ocenione pozytywnie.

Wiek od 9,5. do 13. miesiąca

Zadanie.

Wypowiada podwójne lub pojedyncze sylaby mające znaczenie.

Wykonanie. Badający obserwuje dziecko podczas badania i pyta rodziców czy używa ono konkretnych podwójnych lub pojedynczych sylab dla określenia konkretnych zdarzeń, osób, zwierząt lub przedmiotów, na przykład „am-am" dla określenia jedzenia, ,,brr-brr" — auta lub ,,ko-ko", gdy widzi zwierzęta. Ponieważ na dziecku w tym wieku obce otoczenie i osoba robią przeważnie duże wrażenie, diagnostyka prawie zawsze musi opierać się na rozmowie z rodzicami.

Prawidłowe rozwiązanie Na podstawie rozmowy z rodzicami dowiaduje-my się, że dziecko wypowiada dającą się wyraźnie wyodrębnić sylabę podwójną lub pojedynczą, która ma związek z sytuacjami, osobami lub przedmiotami.

Wiek od 10. do 13,5. miesiąca

Zadanie.

Wyraża życzenie poprzez określone dźwięki, mówiąc na przy-kład ,,eh".

Wykonanie. Badający pyta rodziców, a podczas badania zwraca uwagę na to, czy dziecko wyraża życzenia jedynie poprzez płacz, czy też również przez dźwięki oznaczające wysiłek, na przykład „eh-eh".

Prawidłowe rozwiązanie Dziecko wyraża swoje życzenia używając okreś-lonych dźwięków, na przykład „eh".

Wiek od 10,5. do 14,5. miesiąca

Zadanie.

Używa słów „tata" lub „mama" dla określenia osób.

Wykonanie. Badający pyta rodziców, a podczas badania zwraca uwagę na to, czy dziecko mówi „tata" lub „mama" i czy tymi słowami określa osoby.

Prawidłowe rozwiązanie Dziecko używa słów „tata" lub „mama" głów-nie dla określenia osób, a nie pewnych sytuacji.

Wiek od 11. do 15. miesiąca

Zadanie.

Wypowiada dwa sensowne słowa.

Wykonanie. Badający pyta rodziców, jakich sensownych słów dziecko używa i zwraca uwagę na wypowiedzi dziecka w sytuacji badania.

Prawidłowe rozwiązanie

Dziecko wypowiada przynajmniej dwa sensowne słowa, jak na przykład „tata" - na określenie osób - lub „pa-pa" - na wychodzenie z domu. Oba te słowa używane są codziennie i bez wątpienia określają konkretne rzeczy, zwierzęta, osoby lub sytuacje.

Wiek od 12. do 16,5. miesiąca

Zadanie.

Wypowiada trzy sensowne słowa.

Wykonanie. Badający pyta rodziców, jakich sensownych słów dziecko używa, i zwraca uwagę na wypowiedzi dziecka w sytuacji badania.

Prawidłowe rozwiązanie Dziecko wypowiada przynajmniej trzy sensowne słowa. Te trzy słowa używane są codziennie i określają konkretne rzeczy, zwierzęta, osoby lub sytuacje.

Wiek od 13. do 18. miesiąca

Zadanie.

Nuci piosenki dla dzieci razem ze śpiewającym.

Wykonanie. Badający pyta rodziców, jak ich dziecko reaguje, gdy śpiewają mu na głos piosenkę.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko nuci lub śpiewa czasami wspólnie piosenkę, lekko modulując wysokość tonu.

Wiek od 14. do 19. miesiąca

Zadanie.

Wypowiada sensowne słowo z dwiema różnymi samogłoskami, na przykład „pika" (dziecięca nazwa piłki).

Wykonanie. Badający pyta rodziców, jakie sensowne słowa wypowiada już dziecko i notuje słowa usłyszane w sytuacji badania.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko wypowiada przynajmniej jedno sensowne słowo dwusylabowe, zawierające dwie różne samogłoski, jak na przykład „pika", „miau", „hau".

Wiek od 15. do 21. miesiąca

Zadanie.

Zapytane, nazywa przedmiot

Materiał. Zabawki lub inne znane dziecku przedmioty, które - według informacji rodziców -potrafi nazwać.

Wykonanie. Badający pyta dziecko o znane mu już przedmioty.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko w sytuacji badania nazywa jeden spośród trzech pokazanych przedmiotów, jak na przykład „pika" - pił-kę, „kaka" - kaczkę lub „łapa" - lampę. Zadanie uchodzi również za rozwiązane, jeśli dziecko nazwie jeden z dwunastu obrazków testowych z zestawu A.

Wiek od 16. do 22. miesiąca

Zadanie.

Wypowiada życzenia używając takich słów, jak na przykład „da!" lub „am-am".

Wykonanie. Badający pyta rodziców, w jaki sposób ich dziecko sygnalizuje, gdy chce coś mieć. Zadanie to można również zaobserwować w sytuacji badania.

Prawidłowe rozwiązanie Dziecko wypowiada swoje życzenia takimi słowami, jak na przykład „da!" lub „am-am". Używanie jedynie słów „mama" lub „tata" nie wystarczy.

VII. Diagnostyka wieku „rozumienia mowy"

Koniec 11. miesiąca

Zadanie.

Reaguje na zakazy przez przerwanie swej czynności

Wykonanie Badający najpierw pyta matkę, czy już kiedyś czegoś zabroniła dziecku. Jeśli ona potwierdzi, to, o ile to możliwe, należy sprowokować tę samą sytuację, co w domu - poprosić matkę, aby w odpowiednim momencie powiedziała: „Nie, nie!" Jeśli nie jest to możliwe, badający musi stworzyć inną sytuację, w której w sposób sensowny można dziecku czegoś zabronić. Na przykład dziecko można postawić w pobliżu kontaktu osłoniętego płytką ochronną. Osoba bliska wypowiada zakaz najlepiej zaakcentowanym „Nie" lub „Nie, nie". Czyni ona to w momencie, w którym dziecko chwyta zabroniony przedmiot.

Ocena Dziecko nieruchomieje i na moment przestaje wykonywać czynność. Często spogląda przy tym na osobę, która wypowiedziała zakaz. Przeważnie po krótkim czasie próbuje od nowa wykonać swoje zamierzenie. Jeśli w sytuacji badania nie można sprawdzić rozumienia mowy, ponieważ nie uda się nakłonić dziecka do czynności, na skutek których może nastąpić zakaz, należy porozmawiać z matką. Jeśli poda ona kilka przykładów, które pokażą odpowiednią reakcję na zakazy, to wiek mówienia należy również ocenić na 11 miesięcy. Słowo „Nie" występuje wcześniej niż słowo „Tak", zarówno w rozumieniu mowy, jak i w mówieniu. Związane jest to bez wątpienia z tym, że towarzyszące słowu „Nie" ton, mimika i gesty są o wiele bardziej ekspresywne niż przy słowie „Tak" i że zakazy z reguły wypowiada się częściej niż potwierdzające „Tak" (90% niemowląt w monachijskiej próbie losowej reagowało na zakazy w 47. tygodniu).

Koniec 12. miesiąca

Zadanie.

Wykonuje proste polecenia

Wykonanie Najpierw należy wyłożyć w pokoju kilka przedmiotów, które dziecko zna. Następnie badający prosi matkę, aby poleciła dziecku przynieść jeden z tych przedmiotów. Mówi ona np. „Przynieś mi piłkę!" lub „Przynieś mi lalkę!" albo podobnie, nie pokazując przy tym zabawki.

Ocena Dziecko raczkuje lub idzie do żądanego przedmiotu, bierze go do ręki i wyciąga w stronę matki. Nie jest wymagane, aby dziecko przyniosło przedmiot do matki. (90% niemowląt w monachijskiej próbie losowej wykonało to zadanie w 52. tygodniu).

Zasady oceny

Chociaż właściwe rozumienie mowy badamy dopiero począwszy od 10 miesiąca, ma ono decydujące znaczenie dla oceny rozwoju dziecka, przede wszystkim dla zróżnicowanej diagnostyki u dziecka z zaburzenia-mi. Tutaj jednak szczególnie okazuje się, że oddzielenie różnych dziedzin funkcji jest w tym przypadku zawsze pewną samowolą. Tak więc, jak już wspominaliśmy, np. reakcję dziecka na zagadnięcie do niego matki można przyporządkować zarówno do rozwoju społecznego, jak i do rozumienia mowy. Przy wieku rozumienia mowy można byłoby również badać reakcję na dźwięki, którą przyporządkowaliśmy do diagnostyki wieku percepcji. Rozumienia mowy u małego dziecka nie da się zatem nigdy sprawdzić bez uwzględnienia także postrzegania, jak również kontaktu społecznego. Tylko wtedy, gdy weźmiemy pod uwagę te inne dziedziny funkcji, możemy ewentualnie także ocenić, dlaczego rozumie-nie mowy jest opóźnione. Objawy wskazujące na zaburzenia słuchu. Należy to szczególnie uwzględnić przy diagnostyce zaburzenia słuchu. Ponieważ językowi mówionemu zawsze towarzyszą mimika i gesty, w wieku niemowlęcym i wczesnodziecięcym jest niezwykle trudno wykryć zaburzenie słuchu, przede wszystkim przez sprawdzenie rozumienia mowy. Normalnie rozwinięte umysłowo dziecko z zaburzeniem słuchu reaguje na najmniejszy znak mimiki i gestu dorosłego, aby skompensować swoje zaburzenie słuchu. Objawy wskazujące na zaburzenie słuchu mogą być zatem w tym wieku uzyskane raczej z dokładnej obserwacji postrzegania akustycznego (zob. „Wiek percepcji").

Wiek od 8. do 11. miesiąca

Zadanie.

Zapytane szuka ojca lub matki.

Wykonanie. Badający pyta rodziców czy dziecko spogląda na ojca (matkę), gdy jest zapytane: „Gdzie jest tata (mama)?". Następnie próbuje wyjaśnić zadanie w sytuacji badania. Prosi przy tym matkę lub ojca, aby usunęli się z pola widzenia dziecka, a następnie pyta dziecko o mamę lub tatę.

Prawidłowe rozwiązanie. Zapytane o mamę lub tatę dziecko szuka ich lub odwraca wzrok w ich kierunku. Często trzeba polegać na wypowiedziach towarzyszącego rodzica, ponieważ większość dzieci pojawia się tylko z jednym z nich.

Wiek od 8,5. do 11,5. miesiąca

Zadanie.

Odwraca się, gdy rodzice wymieniają jego imię.

Wykonanie. Badający (lub jedno w rodziców) czeka, aż dziecko zaprze-stanie wykonywania aktualnej czynności. Wówczas zwracają się do niego jego imieniem lub formą zdrobniałą. W następnych próbach należy zorientować się czy istnieje dla dziecka jakaś różnica pomiędzy wypowiadaniem jego imienia, a pozostałymi sposobami zwracania się do niego.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko odwraca się, gdy rodzice lub badający nazywają je jego imieniem. Wyraźnie zauważalne przy tym musi być to, że dziecko odwraca się, reagując nie tylko na dźwięk głosu.

Wiek od 9,5. do 12,5. miesiąca

Zadanie.

Reaguje na pochwałę lub zakazy.

Wykonanie. Badający pyta rodziców czy ich dziecko cieszy się i powtarza czynności, gdy się je chwali lub czy zatrzymuje się w swoich ruchach, gdy wypowiadany jest zakaz (np. „Nie!"). Zakaz przy tym nie może być wypowiadany zbyt głośno, aby było jasne, że dziecko reaguje na zakaz słowny, a nie na siłę głosu. W sytuacji badania może zdarzyć się na przykład, że dziecko skubie kwiatek doniczkowy, a jedno z rodziców zabrania mu tego.

Prawidłowe rozwiązanie Dziecko reaguje wyraźnie: cieszy się, gdy jest chwalone lub nieruchomieje, gdy mu się czegoś zabrania. Wystarczy, gdy dziecko zareaguje tylko na jedno z tych sygnałów.

Wiek od 10,5. do 14. miesiąca

Zadanie.

Wykonuje polecenie: „Chodź tu!" lub „Daj mi!".

Wykonanie. Badający (lub jedno z rodziców) czeka, aż dziecko się skoncentruje, a następnie zachęca je przyjaźnie „Chodź tu!". Jeśli dziecko właśnie trzyma coś w ręce, może je także poprosić: „Daj mi...!". Jeśli dziecko nie reaguje na oba polecenia, badający pyta rodziców, jakie inne polecenie dziecko mogłoby znać i sprawdza to w sytuacji badania.

Prawidłowe rozwiązanie Dziecko zbliża się na polecenie „Chodź tu!" lub przymierza się do oddania przedmiotu, który właśnie trzyma w ręce, na prośbę „Daj mi...!". Może to być również inne znane dziecku polecenie, na które ono reaguje.

Wiek od 11. do 15. miesiąca

Zadanie.

Zapytane szuka przedmiotu, którym się właśnie bawiło.

Materiał. Różne przedmioty, jak na przykład piłka, samochód, lalka, książeczka z obrazkami.

Wykonanie. Badający pyta rodziców, którą z zabawek (piłka, samochód, lalka, książka) dziecko zna. Dziecko bawi się chwilę tym przedmiotem, po czym badający kładzie go obok dziecka na stole, czeka aż oderwie ono wzrok od przedmiotu i zadaje mu pytanie: „Gdzie jest...?".

Prawidłowe rozwiązanie Na pytanie badającego dziecko szuka przed-miotu, którym się przedtem bawiło, poprzez zwrócenie wzroku w jego kierunku.

Wiek od 12. do 16. miesiąca

Zadanie.

Zapytane, szuka jedzenia, swojej butelki lub filiżanki.

Wykonanie. Badający pyta rodziców, czy przynieśli ze sobą butelkę, filiżankę lub szklaneczkę dziecka i który z tych przedmiotów mógłby być dziecku najlepiej znany. Badający pokazuje ten przedmiot dziecku, a następnie pyta o niego, gdy dziecko odwróciło się od przed-miotu.

Prawidłowe rozwiązanie Dziecko, zapytane, szuka czegoś do jedzenia, swojej butelki lub filiżanki poprzez zwracanie się w kierunku przedmiotu, patrzenie na niego lub wskazywanie.

Wiek od 13. do 17. miesiąca

Zadanie.

Pokazuje lub patrzy prawidłowo na jakąś część ciała

Wykonanie. Badający dowiaduje się od rodziców, którą część ciała dziecko mogłoby znać, a następnie pyta o nią, każąc dziecku pokazać tę część ciała u lalki (np. oczy), u rodziców (np. buzia). Dziecko może też wskazywać części własnego ciała.

Prawidłowe rozwiązanie Dziecko pokazuje lub patrzy na jedną z części ciała wymienioną przez badającego.

Wiek od 13,5. do 18. miesiąca

Zadanie.

Rozumie słowo „otwierać" i otwiera puszkę.

Wykonanie. Badający najpierw wyjaśnia zadania z zakresu pojmowania związków między przykrywką a puszką, po czym ponownie zamyka puszkę i mówi do dziecka: „Otwórz!". Jeśli dziecko otworzy puszkę bez związku z tym poleceniem, badający powtarza polecenie w chwili, gdy dziecko właśnie ponownie zamknęło puszkę.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko reaguje na polecenie badającego „Otwórz!" i otwiera puszkę.

Wiek od 14. do 19. miesiąca

Zadanie.

Pokazuje lub patrzy prawidłowo na dwa spośród czterech obrazków testowych z zestawu A.

Materiał. Cztery spośród obrazków testowych z zestawu A.

Wykonanie. Badający pyta rodziców, które z dwunastu obrazków mogły-by być znajome dziecku. Następnie kładzie przed dzieckiem parami cztery obrazki i pyta o jeden z dwóch obrazków: „Gdzie jest samochód? Pokaż samochód!". Jeśli dziecko rozpoznaje obrazek, badający tworzy nową parę zmieniając prawidłowo rozpoznany obrazek na nowy. Na ogół lepiej jest kłaść obrazki obok siebie w pewnych odstępach.

Prawidłowe rozwiązanie Dziecko pokazuje lub patrzy prawidłowo na dwa spośród czterech położonych przed nim obrazków testowych z zestawu A. Jeśli dziecko nazwie dwa obrazki, zadanie również uważa się za rozwiązane.

VIII. Diagnostyka „wieku rozwoju społecznego"

Koniec 11. i 12. miesiąca

Zadanie.

Podaje osobie bliskiej przedmiot, jeśli zachęca się je gestami lub słowami

Wykonanie Matka słowami: „Daj mi to!" lub „Podaj mi to!" zachęca dziecko, aby dało jej przedmiot, który właśnie trzyma w ręce. Matka wyciąga przy tym do dziecka otwartą rękę.

Często trzeba jednak zachęcać dziecko kilka razy. Jeśli zainteresowanie dziecka danym przedmiotem jest zbyt duże, to może się zdarzyć, że dziecko go nie odda. Należy wtedy powtórzyć tę próbę z jakimś neutralnym przedmiotem.

Ocena Dziecko wkłada przedmiot do ręki osoby bliskiej. (90% niemowląt z monachijskiej próby losowej pokazało takie zachowanie w 52. tygodniu). Tą zabawą dziecko zaczyna pokonywać etap, w którym radośnie wyrzucało każdy przedmiot. Na to miejsce wchodzi stopniowo celowa i kooperatywna zabawa społeczna, w której dziecko w międzyczasie samo przejmuje inicjatywę.

Zasady oceny Praktycznie nie można stwierdzić odizolowanego opóźnienia rozwoju wieku rozwoju społecznego. Dojrzałość zachowania społecznego jest regularnie połączona z odpowiednimi funkcjami psychomotorycznymi tak, że rozwój lub opóźnienie w wyrażaniu dźwięków, rozumieniu mowy i percepcji znajdują się w tym samym wymiarze. Przyczyna opóźnienia wieku społecznego u zdrowego niemowlęcia leży z reguły w niewystarczającej ilości i jakości osobistego zaangażowania przez stałą osobę bliską - matkę: niemowlęciem opiekują się wciąż zmieniające się osoby, przechowywane jest ono w żłobku dziennym, lub jest zaniedbane.

Jeśli nie da się ustalić żadnych zakłócających czynników w środowisku ludzi otaczających dziecko, należy wziąć pod uwagę opóźnienie umysłowe, które przeszkadza dziecku w nawiązaniu zróżnicowanych kontaktów z ludźmi. Możliwe są również ewentualne skutki uboczne pewnych farmakologicznych środków psychotropowych, które mogą prowadzić do zaburzeń w kontakcie społecznym. Wreszcie należy wziąć pod uwagę rzadki obraz choroby, autyzm wczesnodziecięcy (Kanner), którego jednak nie można lekceważyć. Diagnostyka różnicowa przyczyny zaburzenia w rozwoju społecznym wynika częściowo z anamnezy. Z reguły dopiero jednak terapia rozwojowa (s. 199) będzie mogła wyjaśnić, czy opóźnienie w rozwoju społecznym nastąpiło jedynie w wyniku syndromu deprywacyjnego, czy też dziecko jest opóźnione pod względem umysłowym.

Wiek od 8. do 11. miesiąca

Zadanie.

Potrafi odrzucić polecenie protestując.

Wykonanie. Badający pyta rodziców czy ich dziecko protestuje, gdy wymagają od niego czegoś, czego ono nie chce, czy też rodzice nie znają takiego krzyku protestu. Należy przy tym dokładnie wyjaśnić, że nie chodzi tutaj o protest wobec nieoczekiwanych działań rodziców, jak na przykład sadzanie, branie do przewijania itp.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko głośno protestuje poprzez gniewny płacz lub krzyk, jeśli nie chce spełnić polecenia rodziców. Odwracanie się lub zachowanie spokoju nie wystarczają. Wymagane formy zachowania się dziecka rzadko można zaobserwować w obcym otoczeniu i należy o to zapytać rodziców.

Wiek od 9. do 12,5. miesiąca

Zadanie.

Na prośbę podaje matce przedmiot.

Wykonanie. Badający czeka, aż dziecko przez jakiś czas pobawi się przedmiotem. Następnie prosi matkę lub ojca, aby kazali podać sobie ten przedmiot. Polecenie to, w przeciwieństwie do prób badających rozumie-nie mowy, może być wyrażone także poprzez gesty. Nie ma sensu rozstrzygać tego zadania, gdy dziecko usilnie walczy, aby zatrzymać przedmiot. Wówczas bardziej celowe jest wyjaśnienie tego zadania przez rozmowę z rodzicami lub powtórzenie go później.

Prawidłowe rozwiązanie Dziecko na prośbę daje jednemu z rodziców (lub badającemu) przedmiot, którym się właśnie bawiło. Po krótkiej chwili może go jednak chcieć otrzymać z powrotem. Zadanie uchodzi również za rozwiązane, jeśli dziecko odda piłkę, tocząc ją w kierunku dorosłego.

Wiek od 10. do 13,5. miesiąca

Zadanie.

Naśladuje gest, na przykład klaskania w dłonie lub ,,pa-pa".

Wykonanie. Zadanie to można przeważnie wyjaśnić przez pytanie po-stawione rodzicom. Czy dziecko naśladuje ich, gdy pokazują jakieś gesty, na przykład ,,pa-pa", „kosi-kosi łapci", „jaki jesteś duży?" lub inne. Pod koniec badania, gdy rodzice chcą wychodzić z dzieckiem na ręku badający macha ręką na pożegnanie i obserwuje czy dziecko odwzajemnia ten gest.

Prawidłowe rozwiązanie Według wypowiedzi rodziców dziecko naśladuje często powtarzane gesty, jak na przykład ,,pa-pa", „kosi-kosi" i w ten sposób spontanicznie wypowiada się w odpowiedniej sytuacji. U starszych dzieci, u których gesty może zastąpić mowa, sprawdzanie tego zadania nie ma sensu.

Wiek od 11. do 14,5. miesiąca

Zadanie.

Pieści lalkę lub pluszowe zwierzątko.

Materiał. Duża lalka lub pluszowe zwierzątko.

Wykonanie. Badający pyta rodziców czy ich dziecko potrafi się już bawić lalkami lub maskotkami. Oprócz tego w sytuacji badania daje dziecku lalkę lub pluszowe zwierzątko i obserwuje, co ono robi. Demonstracja pieszczenia i słowna zachęta rodziców, na przykład „Przytul ją!", mogą ewentualnie ułatwić wykonanie zadania. Konieczne jest to szczególnie wtedy, gdy dziecko nie ma w domu lalki ani maskotki.

Wiek od 11,5. do 15,5. miesiąca

Zadanie.

Toczy piłkę w kierunku badającego lub matki.

Materiał. Duża, miękka piłka o średnicy 15—20 cm.

Wykonanie. Badający (względnie jedno z rodziców), w zależności od stopnia lękliwości dziecka toczy do dziecka siedzącego na podłodze piłkę i przez otwarcie ramion daje mu do zrozumienia, że chce ją mieć z powrotem.

Prawidłowe rozwiązanie Dziecko kilka razy, w miarę celnie, toczy piłkę do badającego lub jednego z rodziców.

Wiek od 12,5. do 16,5. miesiąca

Zadanie.

Naśladuje czynności domowe, na przykład wycieranie lub zamiatanie.

Wykonanie. Należy zapytać rodziców czy dziecko naśladuje ich w takich czynnościach jak: wycieranie, czyszczenie lub zamiatanie.

Prawidłowe rozwiązanie Według odpowiedzi rodziców dziecko spontanicznie naśladuje czynności domowe, jak na przykład wycieranie lub zamiatanie.

IX. Diagnostyka w zakresie samodzielności

Wiek od 8,5. do 11,5. miesiąca

Zadanie.

Zbiera kawałki chleba i zjada je.

Wykonanie. Oprócz rozmowy z rodzicami zadanie to można też dobrze sprawdzić, kładąc przed dzieckiem na talerzu kilka małych kawałków chleba.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko bierze drobno pokrojone kawałki chleba, wkłada je do ust i zjada.

Wiek od 9. do 12. miesiąca

Zadanie.

Pije bez oblewania się z trzymanego przez kogoś kubka.

Wykonanie. Badający (lub obecny rodzic) ostrożnie daje dziecku coś do picia. Używa przy tym filiżanki lub kubka z normalnym brzegiem.

Prawidłowe rozwiązanie Dziecko pije z filiżanki lub z kubka, który jest podtrzymywany. Napój nie spływa przy tym po brodzie dziecka. Badający (lub rodzice) kontrolują tutaj ruch przechylenia kubka.

Wiek od 10. do 13,5. miesiąca

Zadanie.

Współpracuje przy ubieraniu.

Wykonanie. Po zakończeniu badania lub wtedy, gdy dziecko w między-czasie jest przewijane, jest okazja do zaobserwowania współpracy dziecka przy ubieraniu go, szczególnie wtedy, gdy matka czyni to powoli.

Prawidłowe rozwiązanie Dziecko pomaga przy ubieraniu, samo wyciągając ręce lub nogi, unosząc je lub wkładając w ubranie.

Wiek od 11. do 15. miesiąca

Zadanie.

Samo zdejmuje sobie rozwiązane buty.

Wykonanie. O to zadanie można zapytać rodziców lub sprawdzić je w sytuacji badania, jeśli dziecko ma na sobie odpowiednie obuwie. Rodzice lub badający zwracają uwagę na jego buty, bawią się zdejmując mu bucik z nogi i ponownie zakładając.

Prawidłowe rozwiązanie Dziecko celowo zdejmuje sobie samo rozwiązane buty, kozaki lub pantofle.

Wiek od 12. do 16,5. miesiąca

Zadanie.

Samo trzyma kubek podczas picia.

Wykonanie. Badający stawia przed dzieckiem kubek lub filiżankę napełnioną do połowy.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko samodzielnie trzyma kubek lub filiżankę i pije.

DIAGNOZA KRYSTIANA:

1

---