Pieniądz i banki w analizie makroekonomicznej
Pojęcie i rodzaje pieniądza
Pieniądz jest to środek wymiany, powszechnie przyjmowany jako zapłata w transakcjach gospodarczych. Określony środek wymiany może być powszechnie akceptowany jako pieniądz, gdy posiada następujące cechy:
1. trwałość: nie ulega łatwo zepsuciu i zniszczeniu,
2. przenośność: nie powinien być ciężki, nie powinien mieć dużej objętości, powinien umożliwiać przenoszenie znacznych wartości,
3. podzielność: środek pełniący funkcję pieniądza musi być podzielny na małe jednostki bez straty na wartości, np. grosz ma wartość 0,01 zł,
4. ograniczona podaż, ponieważ wszystko, co istnieje w nieograniczonej podaży nie może pełnić funkcji pieniądza. Współcześnie dysponujemy dwoma formami pieniądza. Są to:
Pieniądz gotówkowy (realny), wykonany z materialnej substancji występujący w postaci:
pieniądza papierowego, zwanego banknotem lub biletem bankowym,
bilonu tłoczonego z metali pospolitych.
Emitentem pieniądza papierowego i monet jest bank centralny, w Polsce - Narodowy Bank Polski (NBP).
Pieniądz bankowy (bezgotówkowy). Nie posiada materialnej postaci fizycznej, stanowi przedmiot ewidencji księgowej banków. Są to depozyty na rachunkach bankowych pozwalające na rozliczenia bezgotówkowe pomiędzy jednostkami posiadającymi rachunki w bankach, przy wykorzystaniu odpowiedniej techniki księgowej. Pieniądz bezgotówkowy często także jest zwany pieniądzem rozrachunkowym.
Funkcje pieniądza
W praktyce pieniądz spełnia funkcje:
miernika wartości,
środka płatniczego,
środka tezauryzacji,
pieniądza światowego.
Pieniądz jako miernik wartości określa wartość produktów, ustalając ceny umożliwia ich sprzedaż i kupno, wyraża wysokość zobowiązań i różnego rodzaju świadczeń zachodzących między różnymi podmiotami gospodarującymi, określa wartość majątku. Pieniądz jako jednostka miary pozwala w jednorodny sposób wyrazić różnorodne kategorie finansowe, sprowadza do wspólnego mianownika wszelkie wartości użytkowe, co umożliwia ich porównywanie.
Pieniądz jako środek wymiany pozwala na dokonywanie transakcji kupna- sprzedaży rozdzielonych od siebie w czasie i przestrzeni. Sprzedający otrzymuje zapłatę za sprzedaż po określonej cenie towary lub usługi i później może w dogodnym dl siebie miejscu i czasie dokonać zakupu określonych produktów.
Funkcja pieniądza jako środka płatniczego umożliwia dokonanie płatności odroczonych w czasie, występuje w chwili regulowania płatności związanych z należnościami i zobowiązaniami.
Pieniądz jest również narzędziem rezerwy pieniężnej, pełni wiec funkcje tezauryzacji (gromadzenie). Pieniądz jako środek przechowywania wartości służy utrzymaniu siły nabywczej od chwil uzyskania przychodu do chwili wydatkowania tych przychodów na jakiś cel, co oznacza, że pieniądz na pewien czas jest wyłączony z obrotu gospodarczego. Posiadacz środków pieniężnych może je wykorzystać do realizacji określonych transakcji handlowych, regulowania zobowiązań pieniężnych bądź lokować w banku, nabywać papiery wartościowe, kupować dzieła sztuki, biżuterię nieruchomości, itp. . pieniądz papierowy nie zawsze jest dobrym środkiem tezauryzacji szczególnie przy inflacyjnym wzroście cen, kiedy jego siła nabywcza maleje.
Siła nabywcza to ilość różnych produktów, które można kupić w określonym momencie lub okresie za określona wartość pieniężną, jest to sposób mierzenia wartości pieniądza za pomocą różnych produktów.
Pieniądz światowy spełnia wymienione funkcje w rozliczeniach międzynarodowych. Funkcje pieniądza światowego spełniają:
waluta (jednostki) pieniądza narodowego państw o najwyżej rozwiniętych gospodarkach: dolar USA, marka niemiecka, frank francuski, funt brytyjski, jen japoński.
pieniądz ponadnarodowy: Euro, SDR*
Euro to jednolita waluta Unii Europejskiej emitowana przez bank Centralny. Aby należeć do krajów, które mogą stosować Euro należy spełniać trzy kryteria:
deficyt budżetowy nie większy niż 3% PKB
dług publiczny nie większy niż 60% wartości PKB
inflacja winna być zbliżona do średniej trzech krajów Unii Walutowej osiągających najlepsze wyniki.
SDR (Special Drawninig Right - Specjalne Prawa Ciągnienia) utworzony w końcu lat sześćdziesiątych przez Międzynarodowy Fundusz Walutowy, ma postać abstrakcyjną, gdyż jego cyrkulacja jest oparta na uzgodnieniach rządów i banków centralnych, które zobowiązały się stosować tą jednostkę we wzajemnych rozliczeniach.
Podaż pieniądza i krzywa podaży pieniądza
Definicja pieniądza jest bardzo szeroka i informuje, że pieniądzem może być cokolwiek, co jest akceptowane przez ludzi przy wymianie na dobra i usługi. Historia pieniądza ujawnia, że pieniądzem były kamienie, muszelki, złoto, banknoty i monety, ale na tym nie koniec. Cały czas powstają nowe rodzaje pieniądza, często nie istniejące w postaci namacalnej. Dlatego pewnych problemów dostarcza ekonomistom definicja podaży pieniądza. Najogólniej jednak można ją sformułować.
Podaż pieniądza (MS — ang. supply of money, money supply) jest ilość pieniądza dostępna w gospodarce, która zależy od tego, co zostanie uznane za pieniądz.
Posłużymy się najprostszą definicją podaży pieniądza, według której pieniądzem są oczywiście banknoty i monety, czyli gotówka, oraz dwa rodzaje depozytów bankowych: bieżące oraz oszczędnościowe. Depozyty bieżące są płatne na żądanie, więc właściciel depozytu zawsze ma dostęp do pieniędzy, ale płaci za to niższym oprocentowaniem depozytu. Depozyty oszczędnościowe przynoszą większy dochód (są wyżej oprocentowane), ale za to właściciel depozytu zobowiązuje się nie podejmować pieniędzy przed uzgodnionym terminem. Jeśli podejmie pieniądze wcześniej, to przepadają odsetki, których bank nie wypłaci. Przy tak zdefiniowanym pieniądzu jego podaż oznacza się symbolem Ml.
Podaż pieniądza (Ml) tworzy gotówka w obiegu, czyli banknoty i monety oraz depozyty na rachunkach bankowych.
Każdy bank centralny (w Polsce Narodowy Bank Polski — NBP) ma uprawnienia do podejmowania decyzji o ilości pieniądza, w gospodarce, czyli o podaży pieniądza, i jest wyposażony w narzędzia umożliwiające wprowadzanie w życie podjętych decyzji. Kształtowanie wielkości podaży pieniądza nazywamy polityką monetarną lub inaczej pieniężną. Ponieważ właśnie bank centralny podejmuje decyzję o podaży pieniądza, to jest ona stała i nie zmienia się w zależności od wysokości stopy procentowej. Oznacza to, że krzywa podaży pieniądza jest prostą pionową.
Krzywa podazy pieniądza pokazuje graficznie, jaka ilość pieniądza, zdefiniowanego jako Ml, jest dostępna w gospodarce.
Bank centralny
Bank jest osobą prawną utworzoną zgodnie z przepisami ustaw, działającą na podstawie zezwoleń uprawniających do wykonywania czynności bankowych obciążających ryzykiem środki powierzone pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym.
Bank jest szczególnym rodzajem podmiotu gospodarczego (przedsiębiorstwa), jego podstawowym zadaniem jest gromadzenie środków pieniężnych, udzielanie kredytów i przeprowadzanie rozliczeń finansowych. Banki są samodzielnymi i samo finansującymi jednostkami organizacyjnymi, posiadającymi osobowość prawną działającymi wg prawa bankowego i statutów.
Struktura obecnego systemu bankowego w Polsce jest dwuszczeblowa: obejmuje bank centralny, banki komercyjne. Bank centralny pełni funkcje naczelnego banku w całym systemie, w Polsce jest nim NBP w Warszawie. Spełnia on w gospodarce 5 podstawowych funkcji:
Centralnego banku państwa
Banku emisyjnego
Banku banków
Centrum walutowego kraju
Wykonywania pewnych czynności administracyjnych
Ad. 1
Jako bank państwa odpowiedzialny jest za stabilizację pieniądza. Polega ona na prowadzeniu rachunków rządowych i przeprowadzeniu w imieniu rządu operacji finansowych w kraju i za granicą, a także na udzielaniu rządowi pożyczek, oczywiście w określonych warunkach. Nie ma w gospodarce innej instytucji, która by mogła od niego to zadanie przejąć.
Ad. 2
Jest bankiem emisyjnym, co oznacza, ze jedynie on ma przywilej emitowania pieniądza gotówkowego. Monopol ten jest związany z emisją znaków pieniężnych, organizowaniu obiegu pieniężnego oraz regulowaniem podaży pieniądza.
Ad. 3
Rola banku centralnego jako banku banków oznacza, że prowadzi on rachunki innych banków i udziela im pożyczek a więc wpływa na rozmiary akcji kredytowej banków handlowych oraz kreowanie pieniądza bezgotówkowego.
Ad. 4
Czwartą funkcją banku centralnego jest pełnienie roli centrum walutowego kraju. Z tego względu decyduje on o zapasach złota i walut zagranicznych, czyli pieniędzy innych krajów, a ponadto przeprowadza operacje interwencyjne w obronie kursu waluty krajowej.
Ad. 5
Piąta funkcja to wykonywanie pewnych czynności administracyjnych, takich jak np.: kontrola banków w określonych sytuacjach.
Bank centralny określa warunki funkcjonowania rynków finansowych, czyli wpływ na podaż i popyt funduszy kredytowych. Inaczej mówiąc bank centralny wpływa na ceny i rozmiary kredytów, a to określa wielkość podaży pieniądza. W ten sposób bank dąży do takiego ustawienia gospodarki, aby osiągnęła produkcję przy pełnym zatrudnieniu czynników wytwórczych i bez inflacji.
Polityka pieniężno - kredytowa banku centralnego
1. Istota i cele polityki pieniężno - kredytowej
Polityka monetarna (pieniężna) jest rodzajem polityki gospodarczej. Bezpośrednimi celami polityki pieniężnej są: ochrona wartości pieniądza (złotówki), regulowanie jego podaży i zachowanie tzw. bezpieczeństwa walutowego względem zagranicy. Cele te przyczyniają się do realizacji celów globalnych związanych ze wzrostem gospodarczym i stopy życiowej, przeciwdziałają recesji, bezrobociu i inflacji. W tym zakresie łączą się z celami polityki fiskalnej i ochrony społeczno-socjalnej.
Cele polityki pieniężnej na dany rok wyznaczają Sejm i Senat RP w drodze ustaw i uchwał oraz Rada Ministrów, a szczególnie Minister Finansów i Minister Skarbu Państwa w drodze rozporządzeń i zarządzeń. Bezpośrednim jednak realizatorem polityki pieniężnej państwa jest Narodowy Bank Polski. Podwalinami tej polityki jest:
- współdziałanie z międzynarodowymi organizacjami walutowymi i kredytowymi,
- opracowywanie i analizowanie syntetycznych bilansów systemu bankowego i płatności zagranicznych.!
Podstawowym instrumentem polityki pieniężno-kredytowej NBP jest wykorzystywanie stopy procentowej. Głównym celem wykorzystywania tego instrumentu jest dostosowywanie podaży pieniądza do wielkości produktu krajowego brutto. NBP musi nie tylko przestrzegać proporcji między wielkością produktu krajowego brutto a ilością pieniądza, ale odpowiednio korygować emisję pieniądza gotówkowego i kredytowego w stosunku do przyrostu produktu krajowego brutto. Stopa procentowa jest tym instrumentem, który w sposób zasadniczy wpływa na:
- ilość pieniądza w obiegu,
- wielkość kredytów.
Polityka pieniężno-kredytowa realizowana przez NBP jest również czynnikiem określającym i ograniczającym działalność banków komercyjnych.
Duże znaczenie w zakresie utrzymania właściwych proporcji w polityce pieniężnej ma finansowanie przez NBP deficytu budżetu państwa. Naciski organów władzy i administracji rządowej w tym zakresie są znaczne i dlatego NBP powinien finansować w sposób bezpośredni tylko przejściowy niedobór środków w budżecie do wysokości określonej w ustawie budżetowej. Natomiast deficyt budżetowy powinien być finansowany poprzez sprzedaż obligacji i bonów skarbowych, co również ma zasadniczy wpływ na sferę pieniężno-kredytowa.
Instrumenty oddziaływania NBP na działalność banków komercyjnych
Narodowy Bank Polski może oddziaływać na banki komercyjne w różny sposób. Może się to odbywać poprzez nakazy i zakazy, co przejawia się w ustalaniu:
- rezerwy obowiązkowej,
- pułapów kredytowych.
Innym sposobem jest interweniowanie za pomocą instrumentów tynkowych takich, jak np.:
- operacje otwartego rynku,
- operacje redyskontowe,
- kredyt lombardowy.
Wszystkie te działania wpływają na kształtowanie się stóp procentowych i tym samym na realizację polityki finansowej realizowanej przez NBP.
Rezerwa obowiązkowa
Każdy bank komercyjny jest zobowiązany utrzymywać nieodpłatną rezerwę obowiązkową w NBP, stanowiącą część środków pieniężnych w złotych i w walutach obcych (przeliczonych na złote) zgromadzonych na rachunkach bankowych, prowadzonych dla przedsiębiorstw i dla osób fizycznych. Maksymalna wysokość rezerwy obowiązkowej wynosi 30% od sumy depozytów płatnych na każde żądanie i 20% od sumy depozytów terminowych i nie była dotychczas stosowana. Wysokość rezerwy obowiązkowej wynosi :
- od depozytów płatnych na każde żądanie - 20% w PLN, 5% w walutach obcych;
- od depozytów terminowych - 11% w PLN, 5% w walutach obcych.
Podwyższanie wysokości rezerwy obowiązkowej ogranicza możliwość udzielania kredytów i tym samym zmniejsza przychody banku komercyjnego. Zmniejszenie wysokości rezerwy obowiązkowej działa odwrotnie - umożliwia zwiększenie sumy udzielanych kredytów i tym samym zwiększenie stanu aktywów pracujących, czyli przynoszących bankowi komercyjnemu przychody w postaci odsetek.
Rezerwa obowiązkowa jest instrumentem sterowania płynnością systemu bankowego przez NBP i służy bezpieczeństwu zgromadzonych w bankach depozytów płatnych na każde żądanie i terminowych.
Rezerwę obowiązkową banki naliczają od zgromadzonych środków pieniężnych płatnych na każde żądanie - jeżeli nie został zadeklarowany termin ich zwrotu oraz od zgromadzonych środków pieniężnych terminowych -jeżeli został zadeklarowany termin ich zwrotu". Nie tworzy się rezerwy obowiązkowej od środków:
- przyjętych od innego banku krajowego,
- przyjętych od banku zagranicznego na podstawie umów zawartych przed dniem l stycznia 1998 roku,
- pozyskanych z zagranicy na co najmniej 2 lata,
- pozyskanych przez bank z tytułu warunkowej sprzedaży papierów wartościowych innemu bankowi krajowemu z udzielonym przyrzeczeniem odkupu.
Pułapy kredytowe
W gospodarce centralnie sterowanej stosowano limitowanie udzielanych przez banki kredytów w ogóle lub tylko rodzajów kredytów. W Polsce limity zostały wprowadzone w 1947 roku jako instrument zapewniający odpowiednie wykonywanie planów kredytowych ustalanych przez NBP. W 1958 roku limity kredytowe zastąpiono tzw. liczbami kontrolnymi. Była to bardzo istotna zmiana. W porównaniu do limitów liczby kontrolne miały charakter informacyjny i mogły być w pewnych przypadkach przekraczane, a więc nie były bezwzględnie obowiązujące. Od 1989 roku kontrola ilościowa działalności kredytowej banków komercyjnych została ograniczona i może być wprowadzona przez bank centralny tylko w przypadku konieczności.
Już w tym samym roku prawo bankowe wprowadziło środki kontroli działalności kredytowej w bankach komercyjnych, ustalając:
- obowiązujący stopień koncentracji kredytu,
- stosunek kapitału własnego do aktywów objętych ryzykiem (tzw. współczynnik wypłacalności).
Obowiązujące od l stycznia 1998 roku prawo bankowe określa stopień koncentracji kredytu w sposób następujący:
„Suma udzielonych kredytów, pożyczek pieniężnych, nabytych obligacji i innych niż akcje papierów wartościowych, wierzytelności z tytułu gwarancji bankowych, poręczeń i akredytyw oraz innych wierzytelności banku w stosunku do jednego podmiotu lub podmiotów powiązanych kapitałowo i organizacyjnie ponoszących wspólne ryzyko gospodarcze nie może przekroczyć 25% funduszy własnych banku."
Jednocześnie zarząd banku zobowiązany jest zgłaszać każdorazowo do Komisji Nadzoru Bankowego fakt udzielenia kredytu w wysokości przekraczającej 10% funduszy własnych banku.
Operacje otwartego rynku
Operacje otwartego rynku służą do oddziaływania na zdolność systemu bankowego do kreacji pieniądza, a przede wszystkim do regulacji płynności tego systemu. Operacje te polegają m.in. na upoważnieniu banku centralnego do sprzedaży i zakupu papierów wartościowych o stałym oprocentowaniu. Są to różnego rodzaju dłużne papiery wartościowe, głównie w postaci bonów skarbowych i bonów NBP. Oferty kupna z podaniem stawki procentowej kierowane są przez banki komercyjne do banku centralnego. Bank centralny, w odpowiedzi na otrzymane propozycje, sprzedaje papiery wartościowe zaczynając od banków, które złożyły najkorzystniejsze oferty. Sprzedaż tych papierów przez NBP zmniejsza obieg pieniężny i jednocześnie aktywa banku centralnego. Zakup przez NBP działa odwrotnie - powiększa aktywa banku centralnego i tym samym obieg pieniądza.
Operacje redyskontowe
Weksle handlowe skupowane przez banki komercyjne mogą być redyskontowane w Narodowym Banku Polskim. Przy redyskoncie weksli NBP stosuje ustalone przez siebie kryteria dotyczące:
- stopy redyskontowej,
- kontyngentu redyskonta,
- jakości weksli redyskontowych.
Stopa redyskontowa jest stosowana przy zakupie przez NBP weksli handlowych zdyskontowanych przez banki komercyjne, których termin płatności jeszcze nie nadszedł. Ustalana jest na poziomie niższym od stóp dyskontowych banków komercyjnych. Podwyższenie stopy redyskontowej przez bank centralny powoduje zwiększenie stóp dyskontowych stosowanych przez banki komercyjne. Natomiast jej obniżenie przez NBP powinno zachęcać banki komercyjne do zwiększenia działalności kredytowej. Wszelkie zmiany stopy redyskontowej stanowią sygnały banku centralnego dotyczące jego polityki pieniężnej.
Kontyngent redyskonta polega na określeniu dla każdego banku komercyjnego górnej granicy wartości weksli przyjmowanych do redyskonta w danym okresie. Podstawą ustalenia kontyngentu redyskonta dla banku komercyjnego jest wielkość kapitałów własnych danego banku oraz struktura jego aktywów. W przypadku naruszenia przepisów prawa bankowego bank komercyjny może być pozbawiony prawa do redyskonta. Bank centralny nie ma obowiązku udzielania kredytu redyskontowego każdemu bankowi.
Jakość weksli redyskontowanych oceniana jest na podstawie ich wymogów formalnych i pewności zabezpieczenia ich wykupu. NBP przyjmuje do redyskonta wyłącznie weksle odpowiadające wymogom weksla handlowego. Weksel redyskontowany m.in. powinien być płatny w terminie maksymalnie 90 dni i podpisany przez trzy osoby uznane za wypłacalne.
Kredyt lombardowy
W przypadku wystąpienia trudności w utrzymaniu płynności bank komercyjny może otrzymać z NBP kredyt lombardowy pod zastaw papierów wartościowych. Warunki takiego kredytu są następujące:
- maksymalna wysokość kredytu nie może przekraczać 80% wartości przedkładanych bonów skarbowych i obligacji, gdyż tylko tego rodzaju papiery wartościowe mogą być przedmiotem zastawu,
- kredyt jest spłacany w zasadzie następnego dnia operacyjnego po dniu,
w którym został udzielony.
- oprocentowanie kredytu lombardowego jest wyższe od stopy procentowej stosowanej przy kredycie redyskontowym.
Nadzór bankowy
Instytucja nadzoru bankowego powstała w latach trzydziestych bieżącego stulecia po wielkim kryzysie gospodarczym lat 1929-1934. Kryzys ten spowodował m.in. załamanie się systemów bankowych w wielu państwach. Naraziło to deponentów na poważne straty i podważyło wiarygodność banków jako instytucji zaufania publicznego.
Działalność banków komercyjnych jest ukierunkowana na maksymalizację zysków, czyli na prowadzenie takiej polityki depozytowo-kredytowej, która przysporzy im największych dochodów. Jednak bezpieczeństwo wkładów i lokat zgromadzonych w bankach zależy zarówno od bezpieczeństwa operacji bankowych, jak i od stosowania założeń polityki pieniężno-kredytowej określanej przez bank centralny.
W Polsce nadzór nad działalnością banków oraz oddziałów i przedstawicielstw banków zagranicznych - w zakresie uzgodnionym z zagranicznym organem nadzoru bankowego - sprawuje Komisja Nadzoru Bankowego. Podejmowane decyzje i określane przez nią zadania wykonuje i koordynuje - wydzielony organizacyjnie w strukturze NBP - Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego. Celem nadzoru jest zapewnienie:
- bezpieczeństwa środków pieniężnych gromadzonych na rachunkach bankowych,
- działalności banków zgodnej z przepisami ustawy prawo bankowe i ustawy
o NBP, statutem oraz decyzją o wydaniu zezwolenia na utworzenie banku. W skład Komisji Nadzoru Bankowego wchodzą:
- Prezes NBP-jako przewodniczący,
- Minister Finansów lub delegowany przez niego sekretarz lub podsekretarz stanu w Ministerstwie Finansów -jako zastępca przewodniczącego,
- przedstawiciel Prezydenta RP,
- Prezes Zarządu Bankowego Funduszu Gwarancyjnego,
- Przewodniczący Komisji Papierów Wartościowych i Giełd lub jego zastępca,
- przedstawiciel Ministra Finansów,
- Generalny Inspektor Nadzoru Bankowego.
W posiedzeniu Komisji uczestniczy przedstawiciel Związku Banków Polskich z głosem doradczym w sprawach dotyczących regulacji nadzoru bankowego oraz określania zasad działalności banków zapewniających bezpieczeństwo środków pieniężnych zgromadzonych przez klientów.
Do zadań Komisji Nadzoru Bankowego należy w szczególności:
- określanie zasad działalności banków zapewniających bezpieczeństwo środków pieniężnych zgromadzonych przez klientów,
- nadzorowanie banków w zakresie przestrzegania ustaw, statutu i innych przepisów prawa oraz obowiązujących banki norm finansowych,
- dokonywanie okresowych ocen stanu ekonomicznego banków i przedstawianie ich Radzie Polityki Pieniężnej oraz wpływu polityki pieniężnej, podatkowej i nadzorczej na rozwój banków,
- opiniowanie zasad organizacji nadzoru bankowego i ustalanie trybu jego
wykonywania.
Czynności podejmowane przez Komisję Nadzoru Bankowego i Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego w ramach nadzoru nad działalnością banków polegają na:
- badaniu wypłacalności, płynności płatniczej i wyników ekonomicznych osiąganych przez banki,
- badaniu zgodności udzielanych kredytów, pożyczek pieniężnych, gwarancji bankowych i poręczeń z obowiązującymi w tym zakresie przepisami,
- badaniu zabezpieczeń i terminowości spłaty kredytów i pożyczek pieniężnych,
- badaniu stosowanych oprocentowań kredytów i pożyczek pieniężnych oraz rachunków bankowych - w operacjach z jednostkami zależnymi i stowarzyszonymi z danym bankiem, akcjonariuszami i członkami w bankach spółdzielczych, pracownikami i członkami organów banku lub banku należącego do tej samej grupy kapitałowej,
- dokonywaniu oceny sytuacji finansowej banku.
Banki mają obowiązek zawiadomić Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego o środkach, jakie zostały podjęte w celu usunięcia stwierdzonych przez nadzór nieprawidłowości.
Praca pochodzi z serwisu www.e-sciagi.pl
2